Βομβαρδισμοί Κοζάνης και περιοχής της 1940 -1941

ανακτενίστηκε 03.02.2019

Το γερμανικό αεροπλάνο Junkers JU – 87 B, γνωστότερο ως στούκας, πηγή: http://www.gerhard-boehme.de/stuka.htm

 Ιταλικοί και γερμανικοί βομβαρδισμοί το 1940 -41 εναντίον της πόλης και της περιοχής Κοζάνης προξένησαν υλικές ζημίες και θύματα, κυρίως ανάμεσα στον άμαχο πληθυσμό, τα οποία καταγράφονται χρονολογικά κι ονομαστικώς. Το κείμενο επιθυμεί να δείξει τις περιόδους αγριότητας που προηγούνται ή ακολουθούν την ειρήνη και να αποδείξει πως σχεδόν πάντα ξεσπούν εις βάρος όσων ούτε δίνουν τη συγκατάθεσή τους ούτε κερδίζουν ποτέ από αυτές.

Το 1940 -1941 βομβαρδίστηκε από ιταλικά και γερμανικά αεροπλάνα η πόλη της Κοζάνης, καθώς εκεί βρισκόταν επιτελεία στρατιωτικών μονάδων. Επίσης βομβαρδίστηκε και το αεροδρόμιο της πόλης, ευρισκόμενο στη θέση Στ’ Μήλιου του Τσιφλίκ(ι). Οι Ιταλοί βομβάρδισαν δις, ενώ μυδραλιοβόλησαν μία φορά. Οι Γερμανοί, περισσότερο επίμονοι κι εύστοχοι (ως προς τους αμάχους), επιχείρησαν πέντε φορές εναντίον της πόλης, όπως επίσης και των περιχώρων, ιδιαίτερα στη νότια όχθη του Αλιάκμονος όπου είχε στήσει γραμμή άμυνας το Αυστραλο –Νεοζηλανδικό Εκστρατευτικό Σώμα (ANZAC).

Εναντίον των οχυρωμένων συμμάχων τα γερμανικά αεροπλάνα έρχονταν από το Βορρά και κατέβαιναν χαμηλά προς τη λωρίδα των Σερβίων αφήνοντας βόμβες, πολυβολώντας και τρομάζοντας τους χωρικούς. Ως ανέκδοτο έμεινε στην Αιανή η ρήση του ηλικιωμένου Χρήστου Καλύβα «όι, μι πήραν τ΄ σκούφχια τ΄ αϊρουπλάνα», όταν έσκυψε κάτω φοβούμενος αεροπλάνο που είχε κατεβεί πολύ κοντά στο χωριό για να αφήσει το φορτίο του στη λωρίδα των Σερβίων.[1]

Κατά τον νεκροθάφτη Μάρκο Πεσλή έχασαν τη ζωή τους 23 άνθρωποι, εξ ων ένας χωροφύλακας Κοζανίτης, 2 στρατιώτες Έλληνες και 3 Σέρβοι, άντρας, γυναίκα και παιδί. Οι Σέρβοι πρόσφυγες, προφανώς αστοί, είχαν προσέλθει με αμαξοστοιχία ως το Αμύνταιο μετά το βομβαρδισμό του Βελιγραδίου από τους Γερμανούς[2] κι οδικώς έπειτα στην Κοζάνη. Κατά την έρευνα του γράφοντος καταγράφτηκαν ονομαστικά 18 άτομα, οπότε συμφωνεί αυτή με την ανωτέρω έντυπη κατάθεση, με την προϋπόθεση ότι ένας από τους αναφερόμενους επαγγελλόταν το χωροφύλακα.

Εκατόν έξι οικίες υπέστησαν ζημίες, ολικώς ή μερικώς.[3] Ανάμεσα σε αυτές ήταν και το Δημοτικό Ωδείο (όπου σήμερα το ταχυφαγείο Γκούντυς), το οποίο έμεινε ακατοίκητο μέχρι το 1945, εποχή που παραδόθηκε στις νεοφανείς προσκοπίνες της πόλης ως γραφείο κι εστία τους.[4] Φαίνεται δεν το αξιοποίησαν, διότι ολίγον πριν από την παρέλαση της 25^ης Μαρτίου 1946 ζητήθηκε δόθηκε στους άντρες προσκόπους ως Λέσχη τους. Έπρεπε οι τελευταίοι να το επισκευάσουν και στεγάσουν από κεραμίδια της αποθήκης του Δήμου στη θέση Στου Κιραμαργιό.[5]

Για τη συγγραφή του παρόντος κειμένου μελετήθηκε αρχειακό υλικό της Κοβενταρείου Δημοτικής Βιβλιοθήκης Κοζάνης, το οποίο δυσκολότατα μπορεί κανείς να συναντήσει, καθώς έπειτα από μία, σχετικά πρόσφατη (και ψηφιακή), ταξινόμησή του άλλαξαν οι αριθμοί των φακέλων. Ακόμη αντίστοιχο υλικό του Α΄ Λυκείου Κοζάνης, των Γενικών Αρχείων του Κράτους/Παράρτημα Κοζάνης, και περίγυρων Ειρηνοδικείων. Ακόμη αρχειακό υλικό του Πρωτοδικείου Κοζάνης και Ληξιαρχείων των χωριών. Επιπλέον χρησιμοποιήθηκαν εκδεδομένες πηγές και προφορικές συνεντεύξεις με αυτόπτες μάρτυρες. Τέλος δευτερεύουσα βιβλιογραφία.

Βαθύτερη εντρύφηση στα πρακτικά του Σωματείου Βομβοπλήκτων Κοζάνης «Ὁ Άγιος Ελευθέριος», το οποίο συστήθηκε τον Μάιο του 1945,[6] αμέσως μετά την περίοδο της Εαμοκρατίας, και του αντίστοιχου Συλλόγου πυροπαθών και βομβοπλήκτων Εορδαίας η Ελπίς[7] θα προσφέρει περισσότερα στοιχεία και ίσως διαφωτίσει σχετικά με τη λήψη ή όχι αποζημιώσεων από τους επιτιθέμενους Ιταλούς και Γερμανούς.

30/10/1940
Εντύπως μαρτυρούνται αεροπορικές επιθέσεις προς το Βόιο, εναντίον π.χ. της γέφυρας Ανθοχωρίου, αποτυχημένες φυσικά, αφού κινδύνεψε ακόμη και το Ιστορικό Γυμνάσιο Τσοτυλίου.[1] Ιταλική βόμβα έπεσε σε περιοχή της Κοζάνης, η οποία απείχε 1,5 χμ από τους στρατώνες και 4,5 χμ από το αεροδρόμιο της πόλης. Τέτοια αστοχία μπορεί να ερμηνευτεί μόνον εξαιτίας τεχνικών προβλημάτων αποσύνδεσης του πυρομαχικού. Εκτός αν ο πιλότος του ιταλικού μαχητικού, ελλιπώς πεπαιδευμένος, χρωστούσε το αξίωμα σε βαθιές κολακείες και υποκλίσεις, κάτι όχι ασύνηθες και σήμερα στον ελληνικό κρατικό μηχανισμό.

Ώρα 11 το πρωί προσέγγισαν το χώρο τα ιταλικά αεροπλάνα. Θύμα τους η Καρακούλα Λευκοθέα, γόνος εξαμελούς οικογενείας που έμενε στη συνοικία Αγ. Κωνσταντίνου 1605.[2] Κατά τας πηγάς[3] μαζί της στη θέση Στουν Τσιαϊπούν(η) φονεύτηκε ο Τζιάτζιος Παναγιώτης, 13 ετών μαθητής Δημοτικού. Επταμελής οικογένεια. Έμενε Π. Χαρίση 2006.

Όμως η εγγραφή του Ληξιαρχείου «15.11.40» ως ημερομηνία θανάτου του νεαρών δεν ταυτίζεται με την 5η του ιδίου μηνός που καταθέτει το Γενικό Επιτελείο Στρατού.[4] Ο αδελφός του φονευθέντος θυμάται πως οι θάνατοι έλαβαν χώραν νωρίτερα από τις «επίσημες» αναγραφές. Οπότε ο γράφων θεωρεί ως ορθή την ημερομηνία 30ή Οκτωβρίου 1940 ως μαύρη μέρα. Όχι τόσο επειδή οι δύο επίσημες έντυπες καταγραφές, που, παρεμπιπτόντως, συνετάχθησαν μερικά χρόνια αργότερα, διαφέρουν, ούτε διότι δεν υπάρχει κίνητρο αλλαγής ημερομηνιών. Αυτός που επλήγη βαριά γνωρίζει καλύτερα από κάθε γραφειοκράτη και σε αυτή την περίπτωση, αν διατηρούνταν εκκλησιαστικά αρχεία μνημονεύσεων, θα έδειχναν του λόγου του αληθές.

Δεχόμαστε λοιπόν ως αληθή όλα όσα μας πληροφορεί η οικογένεια του φονευθέντος: ότι η Λευκοθέα ήταν συνομήλικη με τον Παναγιώτη, τραυματίστηκε βαριά και πέθανε αργότερα στο νοσοκομείο Κοζάνης. Πως ο μαθητής έμενε στην οδό Μητροπολίτου Φωτίου και ήταν 11 ετών. Ότι βρίσκονταν μαζί ΝΑ της θέσης Στς Λούνις,[5] πιθανώς στη θέση Στου Στιγνό του Καραγάτσ(ι).

05/11/1940. ΙΤΑΛΙΚΟΣ ΒΟΜΒΑΡΔΙΣΜΟΣ
Ήταν ο πρώτος βομβαρδισμός της πόλης, όχι όμως της ευρύτερης περιοχής, διότι μαρτυρούνται αεροπορικές επιθέσεις από την 30ή Οκτωβρίου 1940, εναντίον της γέφυρας του Ανθοχωρίου Βοΐου π.χ., αποτυχημένες φυσικά, αφού κινδύνεψε ακόμη και το Ιστορικό Γυμνάσιο Τσοτυλίου.[6]

Την 5^η Νοεμβρίου 1940 οι Ιταλοί κλιμάκωσαν τις εξ αέρος επιθέσεις εναντίον των Γρεβενών και της Κοζάνης. Στα πρώτα βόμβες έπεσαν μέσα σε αυλές,[7] ενώ στο χωριό Άγιος Γεώργιος (Τσούρχλι) τραυμάτισαν κατοίκους.[8]

Ως προς την Κοζάνη τα ιταλικά αεροπλάνα είχαν ως στόχο το αεροδρόμιό της.[9]

27/11/1940. ΙΤΑΛΙΚΟΣ ΒΟΜΒΑΡΔΙΣΜΟΣ
Ιταλικά αεροπλάνα βομβάρδισαν τα αεροδρόμια Φλώρινας και Κοζάνης φονεύοντας στην τελευταία τέσσερα άτομα και καταστρέφοντας τρία προσνηωμένα  αεροπλάνα και προκαλώντας ζημίες σε άλλα.[10] Ο Σταθμός Επιτηρήσεως Σιάτιστας είχε δώσει την πληροφορία της εμφάνισής τους ώρα 09.55΄, αλλά το Κέντρον Πληροφοριών Κοζάνης αναμένοντας επιβεβαίωση από τον αντίστοιχο της Ξηρολίμνης δεν έδωσε το σήμα του συναγερμού.[11] Ποιοι φονεύθηκαν δεν είναι γνωστό.

02;.12.1940. ΙΤΑΛΙΚΟΙ ΠΟΛΥΒΟΛΙΣΜΟΙ
Δεκαοχτώ ιταλικά αεροπλάνα εμφανίστηκαν από ΒΑ ώρα 13.15΄ και πολυβόλησαν επί 5 λεπτά το αεροδρόμιο της Κοζάνης (προς Πετρανά) καταστρέφοντας ολοσχερώς τρία αεροπλάνα και ζημιώνοντας τα υπόλοιπα τέσσερα που ήταν σταθμευμένα εκεί. Δεν εφονεύθη κανείς.[12]

10/04/1941. ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΣ ΒΟΜΒΑΡΔΙΣΜΟΣ
Γερμανικά αεροπλάνα βομβάρδισαν από ώρα 5 έως 7 το πρωί[13] την Κοζάνη στο πλαίσιο της εισβολής τους στο ελληνικό έδαφος και για την επιτυχία της μάχης του Κλειδίου Φλώρινας. Εκτός των 15 αμάχων που φόνευσαν μέσα στις οικίες της πόλης βομβάρδισαν με τρεις βόμβες και το κτήριο του Στρατηγείου του Τμήματος Στρατιάς Δυτικής Μακεδονίας, το οποίο στεγαζόταν στο Βαλταδώρειο Γυμνάσιο. Τραυμάτισαν μερικούς αξιωματικούς[14] και κατέστρεψαν το εκεί υφιστάμενο εργαστήριο φυσικής και χημείας.[15]

Από τους αμάχους εφονεύθησαν οι εξής:

1. Γκάγκαλης Θωμάς του Αθανασίου.[16]
2. Διάφας Δημήτριος του Ιωάννη. Επταμελής οικογένεια. Έμενε στην οδό Παύλου Μελά. Εφονεύθη στο κατάστημά του.[17]
3. Δόδουρας Θωμάς. Εννεαμελής οικογένεια. Έμενε στη συνοικία Αγίου Νικάνορος, αριθμός οικίας 318; Εφονεύθη στην οικία του.[18]
4. Ζιώγου Αθανάσιος. Τετραμελής οικογένεια. Έμενε στη συνοικία Αγίων Αναργύρων, αρ. 571. Πιθανό θύμα βομβαρδισμού, αφού αναγράφεται ως «θύμα» μετά την «Κακά».[19]
5. Κακά Αναστασία. Οκταμελής οικογένεια. Έμενε στους Αγίους Αναργύρους, αρ. 515. Εφονεύθη στην οικία της.[20] Αναγράφεται στην κατάσταση της Εθνικής Αλληλεγγύης κι ως Νικολάου.
6. Κακά Ελένη του Νικολάου, το γένος Νικολάου. Έμενε Αγ. Αναργύρων, αρ. 515. Εφονεύθη στην οικία της.[21]
7. Κακάς ή Νικολάου Χρήστος του Νικολάου. Τετραμελής οικογένεια. «Εύπορος» σύμφωνα με την κατάσταση της επαναστατικής οργάνωσης Εθνική Αλληλεγγύη. Εφονεύθη στην οικία του.[22]
8. Καράτζιας Γεώργιος. Διμελής οικογένεια. Έμενε Μητροπόλεως, αρ. 1995. Εφονεύθη το 1941.[23]
9. Καρδογιάννη ή Τσιόπτσια Ελένη, οικοκυρά ετών 28. Εφονεύθη στην οικία της ώρα 5 απόγευμα.[24]
10. Κικής Νικόλαος. Διμελής οικογένεια. Έμενε Μητροπόλεως, αρ. 1997. Εφονεύθη το 1941.[25]
11. Κουζιάκης Παναγιώτης. Εργάτης ετών 64. Εφονεύθη στην οδό Αλεξάνδρου Καραλίβανου.[26]
12. Λιούμπα Βοζίτσα ή Μπούντιου. Χωρίς οικογένεια. Έμενε Παύλου Μελά όπου εφονεύθη.[27]
13. Μανώλας Γεώργιος, βυρσοδέψης ετών 55. Εφονεύθη στις επτά το απόγευμα.[28]
14. Σλάκα (πιθανόν Σλιάκα). Έμενε στη συνοικία Αγίων Αναργύρων. Πιθανό θύμα βομβαρδισμού, καθώς αναγράφεται πριν από την ειρημένη Κακά.[29]
15. Χλιούμπας. Έμενε στη συνοικία Αγίου Δημητρίου, αρ. 978. «Εφονεύθη κατά τον βομβαρδισμόν».[30]

11/04/1941. ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΣ ΒΟΜΒΑΡΔΙΣΜΟΣ
Ο βομβαρδισμός αυτός δεν αναφέρεται στα βιβλία του ΓΕΣ. Ίσως η χρονολογία αποτύπωσής του είναι λανθασμένη. Στην περίπτωση αυτή, συνέβη την προηγούμενη μέρα.
1. Βαχτσεβάνος Ζήσης. Εφονεύθη στην οικία του.[31]

13/04/1941. ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΣ ΒΟΜΒΑΡΔΙΣΜΟΣ
Κατά τη διάρκεια πεδινών μαχών προελαυνόντων Γερμανών κι οπισθοχωρούντων συμμάχων της ANZAC στο οροπέδιο του Σαρί Γκιολ παρενέβησαν και γερμανικά αεροπλάνα. Κατέστρεψαν στο χωριό Μαυροπηγή ολοσχερώς την οικία του Παναγιώτη Κιοσκερίδη του Σάββα[32] και συνέχισαν νοτιότερα.

Στην πόλη της Κοζάνης εξαπέλυσαν τρεις επιθέσεις,[33] φθάνοντας μέχρι το χωριό Προσήλιο όπου φόνευσαν την Παναγιώτα Τζώκα.[34] Στην ίδια περιοχή εφονεύθησαν η 24χρονη Αθανασία Λαγιοπούλου κι ο Χρήστος Τσιάτσιος.[35] Στα Σέρβια φόνευσαν 19 γυναικόπαιδα από 2 έως 80 ετών.[36] Επρόκειτο για σοβαρότατη επιχείρηση, διότι εκτός τούτων τα ίδια αεροπλάνα έφτασαν έως τους Μανιάκους Καστοριάς όπου έχασε τη ζωή του ο στρατιώτης Αναστάσιος Βογιατζής, πρόσφυγας και κάτοικος Ρυμνίου Κοζάνης.[37]

15/04/1941. ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΣ ΒΟΜΒΑΡΔΙΣΜΟΣ
Γερμανικά αεροπλάνα εμφανίστηκαν στις 5.30΄.[38] κύριο στόχο είχαν ως φαίνεται τους υποχωρούντες συμμάχους στη γραμμή άμυνας Σερβίων. Φόνευσαν κοντά στον ποταμό Αλιάκμονα τον 36χρονο Μικρασιάτη πρόσφυγα Σωκράτη Ιωαννίδη, κάτοικο Κρανιδίων.[39]

16/04/1941. ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΣ ΒΟΜΒΑΡΔΙΣΜΟΣ
Από πολύ νωρίς, ώρες 3.30΄ έως τις 5.30΄ γερμανικά αεροπλάνα έριξαν βόμβες[40] στην πόλη ή την περιοχή Κοζάνης.

Δήλωση ζημιών αφών Στεργίου από γερμανικό βομβαρδισμό Κοζάνης την 10η Απριλίου 1941. ΙΑΜ/ΓΔΔΜ/1.2

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΑΡΧΕΙΑ
Αρχείο Α΄ Λυκείου Κοζάνης
– Βιβλίον πρακτικών συλλόγου διδασκόντων Γυμνασίου Αρρένων Κοζάνης, τ. 1, 1941

Αρχείο Αθανασίου Καλλιανιώτη
– συνέντευξη με τον Καλλιανιώτη Γρηγόριο, λογιστή, Αιανή 1993
– συνέντευξη με τον καφενειούχο Κεχαγιά Στέργιο, Ρύμνιο Κοζάνης 17.03.2003

Αρχείο Ειρηνοδικείου Γρεβενών
– Πολιτικαί εκθέσεις 1945 -46

Αρχείο Ειρηνοδικείου Εορδαίας
– Εκθέσεις έτους 1943

Αρχείο Πρωτοδικείου Κοζάνης
– Βιβλίον αναγνωρισμένων σωματείων 1939 έως 1956

Αρχείο Ειρηνοδικείου Σερβίων
– Πολιτικαί αποφάσεις ετών 1945 -1949

Γενικά Αρχεία του Κράτους/Παράρτημα ν. Κοζάνης (ΓΑΚ/ΑΝΚ), Λυτά Έγγραφα

Κοβεντάρειος Δημοτική Βιβλιοθήκη Κοζάνης
– Λυτά έγγραφα
– Φάκελοι 69, 129, 152, 155

Ληξιαρχείο Κοζάνης 1944, 1947
Ληξιαρχείο Κρανιδίων
Ληξιαρχείο Σερβίων 1945 -1960

ΕΚΔΕΔΟΜΕΝΕΣ ΠΗΓΕΣ
– Ελευθεριάδης Περικλής, Ο Ελληνικός Στρατός κατά τον Δεύτερον Παγκόσμιον Πόλεμον, η ελληνική αντεπίθεσις (ανατύπωση 1986), ΔΙΣ, Αθήναι 1966
– Ελευθεριάδης Περικλής, Το τέλος μιας εποποιίας, Απρίλιος 1941 (ανατύπωση 1983), ΔΙΣ/ ΓΕΣ, Αθήναι 1959
– Ευαγγελίου Κωνσταντίνος –Αναγνωστόπουλος Κ., Ο Ελληνοϊταλικός Πόλεμος 1940 -1941, η ιταλική εισβολή, ανατύπωση 1986, ΔΙΣ, Αθήναι 1960

ΒΙΒΛΙΑ
– Λιάνης Θεμιστοκλής, Αμύνταιο (μικρό ιστορικό περίγραμμα), Πρέσπες 1999, σ. 69

ΑΡΘΡΑ
– Κολοβός Βασίλης, «Ο βομβαρδισμός του Γυμνασίου Τσοτυλίου από τους Ιταλούς», Βοϊακή Ζωή 152 (Μάρτ. –Απρ. 1998) 19

ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ
– Junkers JU – 87 B ( Stuka ), http://www.gerhard-boehme.de/stuka.htm

ΔΙΑΦΟΡΑ
–  Πλιάκης Γεώργιος, εγγονός του αδερφού του φονευθέντος Τζιάτζιου Παναγιώτη. Κατάθεση στον ιστορικό Κώστα Παυλό, Κοζάνη 02.02.2015

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ