Σας στέλνω τις διαδικτυακές ευχές μου με μια χριστουγεννιάτικη ζωγραφιά του γιου μου Δημήτρη.

Ας δούμε τώρα πώς “ζωντανεύει” μια παράσταση αγγείου που αφορά στην προετοιμασία των οπλιτών, στην τακτική της οπλιτικής φάλαγγας και στο τέλος της μάχης. Στο βίντεο διακρίνουμε την εκπαίδευση των οπλιτών, τη θυσία πριν τη μάχη, τη μάχη και τέλος τη μοιρασιά των λαφύρων. Δείτε τον τρόπο με τον οποίο οι οπλίτες προστατεύουν με τις ασπίδες τους τον δεξί ακάλυπτο ώμο των συμπολεμιστών τους καθώς και το πώς η φάλαγγα προχωρά σαν ένα σώμα.

Πρόσφατα μάθαμε πως η αρχαϊκή πόλη ονομαζόταν “άστυ” (> πρβλ. ααστυφύλακας, αστυνόμος, αστυνομία, αστυφιλία κλπ). Το άστυ προήλθε από την ένωση των συνοικισμών (γι’ αυτό και ” αι Αθήναι”, “αι Θήβαι” δηλ. χρήση πληθυντικού αριθμού για να δηλωθεί το όνομα μιας πόλης) γύρω από μια ισχυρή θέση, την ακρόπολη.)  Η αρχαϊκή πόλη-κράτος αποτελείται από την Ακρόπολη, το άστυ και την ύπαιθρο χώρα.

1. Η ακρόπολη: “Πάνω στην ακρόπολη χτίζονταν οι ναοί και τα δημόσια κτίρια.”

2. Το άστυ: “Κάτω και γύρω από αυτήν απλώνονταν οι κατοικίες και τα καταστήματα, όπου τεχνίτες, ξυλουργοί, αγγειοπλάστες και έμποροι εργάζονταν για να καλύψουν τις ανάγκες της ζήτησης. Σταδιακά η πόλη περιβάλλεται από τείχη“

3. Η ύπαιρθος χώρα:  “Στην ύπαιθρο εξακολούθησε να μένει ένα μέρος του πληθυσμού που  ασχολούνταν με τη γεωργία και την κτηνοτροφία“

Το βίντεο που ακολουθεί αποτελεί οπτικοποίηση του αρχαϊκού άστεως της Αθήνας.

Με αφορμή τη διδασκαλία του Β’ αποικισμού κατά τους αρχαϊκούς χρόνους (800-479 π.Χ.), ας μιλήσουμε λίγο για την ελληνική παρουσία στην Κάτω Ιταλία.

Στη Βικιπαίδεια στο λήμμα « Έλληνες της Κάτω Ιταλίας» (τελευταία πρόβαση 15/11/2016) διαβάζουμε:
«Οι Έλληνες της Κάτω Ιταλίας ή Γκρίκοι ή Γκραίκοι ή Γραικάνοι είναι η κύρια ελληνική μειονότητα της νότιας Ιταλίας. (…)

Η παρουσία ελληνικών φύλων στη νότια Ιταλία χρονολογείται χιλιάδες χρόνια πριν, όταν και εγκαταστάθηκαν μετά από διαδοχικά κύματα μεταναστεύσεων, ξεκινώντας από τον αρχαιοελληνικό αποικισμό της νότιας Ιταλίας και Σικελίας τον 8ο αιώνα π.Χ., έως και τις Βυζαντινές μετακινήσεις προς την Ιταλία ιδιαίτερα μετά την περίοδο των Οθωμανικών κατακτήσεων. Κατά τον Μεσαίωνα οι τοπικές ελληνικές κοινότητες απομονώθηκαν και διασκορπίστηκαν.

Αν και οι περισσότεροι Έλληνες της κάτω Ιταλίας έχουν πλέον ιταλοποιηθεί πλήρως με την πάροδο των αιώνων, η κοινότητα των Γκρίκων κατόρθωσε να διατηρήσει τον χαρακτήρα της ελληνικής της ταυτότητας, καθώς και τις παραδόσεις, γλώσσα και ξεχωριστή κουλτούρα (…)  αν και η καθημερινή έκθεση στα ιταλικά ΜΜΕ και ανταλλαγές με άλλα σημεία της Ιταλίας έχουν βαθμιαία διαβρώσει την κουλτούρα και τη γλώσσα του.

Παραδοσιακά μιλούν τη Γκρίκα,  η οποία είναι μια διάλεκτος της ελληνικής γλώσσας. [Η διάλεκτος αυτή μιλιόταν συνεχώς με μόνη εξαίρεση την περίοδο του κυβέρνησε ο Μουσολίνι, ο οποίος την απαγόρευσε -με την ποινή του αποκεφαλισμού].  Κατά τα πρόσφατα χρόνια, ο αριθμός των ομιλητών της γλώσσας έχει μειωθεί κατά πολύ, με τους νεότερους να χρησιμοποιούν κυρίως την ιταλική γλώσσα πλέον, αλλά να διατηρούν την Γκρίκα στα τραγούδια τους.»

Εμείς στην Ελλάδα μάθαμε για τους Γκρίκους και τη διάλεκτό τους μέσα από ένα τραγούδι του Φράνκο Κορλιανό, ο οποίος ήταν ποιητής, ζωγράφος και μουσικός, Γκρίκος στην καταγωγή.  Είχε δημιουργήσει και κυκλοφορήσει δικό του «Γκρίκο – ιταλικό» λεξικό.

(Πηγή φωτογραφίας: Από http://www.naftemporiki.gr/story/971155/pethane-o-franko-korliano, τελευταία πρόσβαση 15/11/2016).

Το τραγούδι αυτό έχει τον τίτλο «Άντρα μου πάει» και είναι ένα μοιρολόι μιας γυναίκας για τον άντρα της που φεύγει μετανάστης. Το τραγούδι αντλεί το θέμα του από τη μαζική μετανάστευση των Ελλήνων της Κάτω Ιταλίας προς τη Γερμανία μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο προκειμένου να αναζητήσουν ένα καλύτερο μέλλον δουλεύοντας ως εργάτες στα γερμανικά ορυχεία. Είναι ένα τραγούδι που μας κάνει από τη μια να αισθανόμαστε περήφανοι για την καταγωγή μας και τη γλώσσα μας και από την άλλη μας κάνει να αναλογιστούμε το διαχρονικό πόνο των ανθρώπων εξαιτίας της μετανάστευσης.

Ας το απολαύσουμε (στην αρχή ακούμε να απαγγέλει απόσπασμά του ο ίδιος ο Κορλιανό).

!!!Σημαντικό: Να πατήσετε το εικονίδιο ώστε να ενεργοποιήσετε τους υπότιτλους, προκειμένου να μπορέσετε να διακρίνετε στο τραγούδι τις ελληνικές λέξεις.

Η ερασμιακή προφορά

Η προφορά των αρχαίων ελληνικών  (όπως μιλιούνταν στην Αθήνα τον 5ο και 4ο αιώνα π.Χ.) είναι ένα ζήτημα που συζητιέται πολύ στην Ελλάδα. Οι ξένοι προφέρουν τα αρχαία ελληνικά με τη λεγόμενη ερασμιακή προφορά (από το όνομα του ολλανδού σοφού Εράσμου, του 16ου αιώνα). Η ερασμιακή προφορά είναι μία προσπάθεια προσέγγισης της αρχαίας προφοράς. Με άλλα λόγια, όταν προφέρουμε τα αρχαία ελληνικά με την ερασμιακή προφορά, δεν τα διαβάζουμε με τη νεοελληνική προφορά αλλά με τον τρόπο που υποθέτουμε ότι προφέρονταν στην αρχαιότητα.

Για εμάς εδώ στην Ελλάδα αυτό ακούγεται παράξενα ή και ενοχλητικά,

(α) γιατί δεν έχουμε συνηθίσει να ακούμε τα αρχαία ελληνικά με προφορά άλλη από τη νεοελληνική, και

(β) γιατί ως μαθητές δεν μάθαμε ποτέ ότι η ελληνική γλώσσα άλλαξε σημαντικά μέσα στον χρόνο, τόσο στην προφορά όσο και σε άλλες όψεις της (σύνταξη, λεξιλόγιο κλπ.). (..)

Εμείς μπορούμε να συνεχίσουμε να διαβάζουμε τα αρχαία ελληνικά με τη νεοελληνική προφορά, αρκεί να ξέρουμε ότι οι αρχαίοι Έλληνες δεν τα πρόφεραν έτσι – ότι η γλώσσα άλλαξε μέσα στον χρόνο. Και αυτό δεν είναι καθόλου κακό. Όλες οι γλώσσες αλλάζουν μέσα στον χρόνο.

(Χριστίδης, Α.-Φ., Ιστορία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, διαθέσιμο στο: http://www.greek-language.gr, τελευταία πρόσβαση 15/11/2016)

Ας ακούσουμε λοιπόν πώς διαβάζεται το προοίμιο της Οδύσσειας σύμφωνα με την ερασμιακή προφορά:

Σε προηγούμενο μάθημα επεξεργαστήκαμε ως πηγή την παρακάτω τοιχογραφία από το ανάκτορο της Πύλου με τους δύο μυκηναίους πολεμιστές πάνω στο άρμα

Οι πολεμιστές φορούν τα χαρακτηριστικά κράνη της εποχής, που τα ονομάζουμε “οδοντόφρακτα”.  Ένα τέτοιο μπορείτε να δείτε στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας

Kαι ο Όμηρος ,στην Ιλιάδα (Κ 260-264), περιγράφει το μυκηναϊκό κράνος με τα ακόλουθα λόγια:

Δοξάρι κι ο Μηριόνης έδωκε, σπαθί και σαϊτολόγο
στον Οδυσσέα, και στο κεφάλι του κράνος φοράει, φτιαγμένο
από τομάρι, κι από μέσα του λουριά πολλά το δέναν,
στεριά πολύ, κι απόξω το ‘σκεπαν ολούθε γύρω δόντια
λευκά, από ασπρόδοντο αγριογούρουνο, με μαστοριά αρμοσμένα
μεγάλη, κι από μέσα το ‘ντυνε μαλλί πατικωμένο.

         Σε ένα άλλο μυκηναϊκό αγγείο του Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας μπορούμε να δούμε Μυκηναίους πολεμιστές. Το αγγείο αυτό είναι γνωστό ως “Κρατήρας των Πολεμιστών” (Για να διαβάσετε καλύτερα τις πληροφορίες της φωτογραφίας, πατήστε με αριστερό κλικ επάνω της).

(Η περιγραφή, διασκευασμένη, από την ιστοσελίδα του Υπουργείου Πολιτισμού (http://odysseus.culture.gr/h/4/gh430.jsp?obj_id=5462, προσπελάστηκε στις 28/10/2016)

      Όπως φαίνεται στον Κρατήρα των Πολεμιστών (βρίσκεται και αυτό στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας), οι Μυκηναίοι πολεμιστές κρατούσαν δόρυ, στο πίσω μέρος του οποίου κρεμόταν ένα σακουλάκι. Εκεί έβαζαν τις προμήθειές τους. Λίγους αιώνες αργότερα, ένας αρχαίος, λυρικός, ποιητής, ο Αρχίλοχος, έγραψε ένα σχετικό λυρικό ποίημα, με σκωπτική διάθεση:

Ένα κοντάρι έχω όλο κι όλο.

Κερδίζω το ψωμί μου,

εξασφαλίζω το κρασί μου

(Ισμαρικό, ας σημειωθεί)

και κρατιέμαι όταν μεθάω

(Αρχίλοχος-Ποιήματα και Θρύψαλα, εισαγωγή-μετάφραση-σχόλια Γ. ΜΠΛΑΝΑΣ)

     Τέλος, πολύ γνωστή είναι η πανοπλία των Δενδρών (https://argolikivivliothiki.gr/2011, προσπαλέστηκε στις 28/10/2016)

     Η πανοπλία ονομάστηκε έτσι γιατί βρέθηκε στο χωρίο Δενδρά στην Αργολίδα το 1960 από τον Έλληνα αρχαιολόγο Ν. Βερδελή και τον Σουηδό αρχαιολόγο Paul Astrom. Έχει ηλικία 3.400 ετών (!) και το βάρος της είναι 15 κιλά. Είναι φτιαγμένη από μίγμα χαλκού και κασσίτερου.

       Αν τη φορούσε κάποιος σήμερα, θα ήταν  κάπως έτσι:    

(Η φωτογραφία από το: http://www.polemosnet.com/wp-content/uploads/2015/10/8338420083_6eae01dd78_c.jpg, προσπελάστηκε στις 28/10/2016).

Αν θέλετε να θαυμάσετε την πανοπλία των Δενδρών από κοντά, δεν έχετε παρά να επισκεφθείτε το Αρχαιολογικό Μουσείο του Ναυπλίου. Αν πάλι, σας είναι δύσκολο, μπορείτε να παρακολουθήσετε το παρακάτω απόσπασμα από ντοκυμαντέρ του History Channel και να διαπιστώσετε και μόνοι σας την αντοχή της στα βέλη του εχθρού:

           Ο συνάδελφος Βασίλειος Βασιλείου ανήρτησε στον ιστότοπό του (https://blogs.sch.gr/billbas) έναν διαδραστικό χάρτη του Α’ αποικισμού βασισμένο σε χάρτη της Ιστορίας του Ελληνικού Έθνους.

             Αναδημοσιεύοντας στο δικό μας ιστολόγιο τον χάρτη αυτόν (στο κάτω μέρος, ως υπερσύνδεσμο – link), μπορείτε και εσείς να “παίξετε” με τις μετακινήσεις των ελληνικών φύλων κατά τη γεωμετρική εποχή. Δεν έχετε παρά να πατήσετε στον υπερσύνδεσμο και να ενεργοποιήσετε (=”να πατήσετε”) στο υπόμνημα του χάρτη ό,τι σας ενδιαφέρει να δείτε (π.χ. Δωριείς, Βοιωτοί), είτε μεμονωμένα (ενεργοποιώνας και απενεργοποιώντας τη συγκεκριμένη επιλογή σας, που αυτομάτως θα την δείτε να υπογραμμίζεται) είτε και συνδυαστικά (ενεργοποιώντας όποιες και όσες επιλογές θέλετε). Ιδιαίτερη προσοχή να δώσετε στις επιλογές: Πορεία Δωριέων, Δωριείς, Εγκαταστάσεις Ιώνων, Εγκαταστάσεις Αιολέων.

Και μην ξεχάσετε να συμπληρώσετε τον πίνακα που έχουμε ως άσκηση στο σπίτι.

Καλή πλοήγηση!

https://blogs.sch.gr/billbas/files/2012/10/%CE%B1_%CE%B1%CF%80%CE%BF%CE%B9%CE%BA%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%8202.swf

Πρόκειται για μια εξαιρετική τρισδιάσταση απεικόνιση της ακρόπολης και του ανακτόρου των Μυκηνών.

Αναδημοσίευση από τον δικτυακό τόπο: http://e-rodotus.blogspot.gr/

Η χρήση του κεραμικού τροχού ήταν γνωστή στον Όμηρο, όπως φαίνεται στους παρακάτω στίχους της Ιλιάδας (Σ600-601, μετάφραση Θεόδωρου Γ. Μαυρόπουλου, εκδ. Ζήτρος):

(…) σαν κανατάς που βάζει τον τροχό του

και καθισμένος τον κοιτά, αν εύκολα γυρίζει (…)

Το Κέντρο Διάδοσης Επιστημών και Μουσείο Τεχνολογίας “Νόησις” στη Θεσσαλονίκη έχει δημιουργήσει 3D αναπαραστάσεις που αφορούν στην αρχαία ελληνική τεχνολογία. Ανάμεσά τους υπάρχει και αναπαράσταση του κεραμικού τροχού, η χρήση του οποίου διαπιστώνεται ήδη από τη μινωική περίοδο.

Ας δούμε λοιπόν στον παρακάτω σύνδεσμο πώς λειτουργούσε ο κεραμικός τροχός, ή αλλιώς, ο τροχός αγγειοπλαστικής στην αρχαιότητα :

http://www.noesis.edu.gr/aet/3d_reconstructions/p565.html

Όποιος έχει διάθεση μπορεί να διαβάσει και το ακόλουθο σχετικό κείμενο που επεξηγεί τη χρήση του τροχού μεταβαίνοντας σε μια άλλη ιστοσελίδα του “Νόησις” στην ακόλουθη διεύθυνση:

http://www.tmth.edu.gr/aet/thematic_areas/p399.html

Τέλος, ας δούμε πώς δημιουργεί τα έργα του στον κεραμικό τροχό  ένας σύγχρονος αγγειοπλάστης, ο Γιάννης Φιλιππαίος