Υγεία: ατομική διεκδίκηση και κοινωνική ανάγκη

Αναδημοσιεύουμε το άρθρο του Μιχάλη Πρασανάκη, περσινού μας απόφοιτου, από το Polls and Politics

Γράφει ο Μιχάλης Πρασανάκης

Καθώς σε παγκόσμια κλίμακα η πανδημία του ιού SARS CoV-2, με ποσοστό θνησιμότητας κατά προσέγγιση 6%, μονοπωλεί εύλογα το ενδιαφέρον, ένα ουσιωδώς πολιτικό ζήτημα με διαχρονική αξία απαιτεί την προσοχή μας. Η πανδημία έχει φέρει στο προσκήνιο την υγεία ως δημόσιο αγαθό, επιβεβαιώνοντας πέραν πάσης αμφιβολίας την σημασία του ελέγχου ενός τόσο ζωτικού τομέα από την Πολιτεία- την κάθε Πολιτεία.

Στην σχετικά μακρά ανθρώπινη ιστορία, η υγεία ως κοινωνικό αίτημα με νομικές αξιώσεις εμφανίζεται πρόσφατα. Στο σύγχρονο νομικό και πολιτικό στερέωμα η υγεία περιλαμβάνεται στον μη δεσμευτικό Οικουμενικό Χάρτη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (1946) με το άρθρο 25, ενώ ευρύς, αν και όχι εξαντλητικά περιγραφικός, ορισμός της εντοπίζεται στο προοίμιο του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (1948). Εκεί η υγεία περιγράφεται ως  «…κατάσταση πλήρους σωματικής, πνευματικής και κοινωνικής αξίας, [που] δεν συνίσταται δε μόνο στην μη ύπαρξη ασθένειας ή αναπηρίας». Αναφορά στην υγεία γίνεται στο Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα (1966), αλλά και εντός του Διεθνούς Συμφώνου για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά Δικαιώματα (1966), στο άρθρο 12: «Τα Μέρη του παρόντος Συμφώνου αναγνωρίζουν το δικαίωμα καθενός στην απόλαυση του υψηλότερου δυνατού επιπέδου σωματικής και ψυχικής υγείας». Με τα τελευταία  δύο Σύμφωνα το δικαίωμα αυτό αποκτά πια νομική ισχύ.

Η προσωποκεντρική διάσταση του δικαιώματος στην υγεία γίνεται εμφανής. Ήδη εξάλλου από το πνευματικό κίνημα του Διαφωτισμού και την ανάπτυξη της θεωρίας των φυσικών δικαιωμάτων, ο John Locke έθεσε στο κέντρο του κοινωνικού συμβολαίου του τον άνθρωπο και την ανάγκη να προστατευτούν ορισμένες πτυχές της ύπαρξης του: η ίδια η ζωή, η ελευθερία και η περιουσία του. Οι Jean- Jacques Rousseau, David Hume, Thomas Aquinas και άλλοι πολιτικοί φιλόσοφοι, υποστηρίζοντας το φυσικό ή το θετικό δίκαιο, έκαναν το ίδιο. Και o Thomas Hobbes, όμως, εστιάζει στο άτομο. Με την εισαγωγή του νομικού θετικισμού, αναζητά τη βάση για ένα κοινωνικό συμβόλαιο στη συμφωνία των ανθρώπων ως προς αυτά που θέλουν να αποφύγουν (βίαιος θάνατος στα χέρια άλλου), στηρίζοντάς το έτσι σε αρνητικές προτάσεις, που βέβαια έχουν καθολική αποδοχή.  Ο Hobbes σχεδόν ευλαβικά αντιλαμβάνεται το κοινωνικό γίγνεσθαι υπό το πρίσμα των μονάδων που το αποτελούν.

Η αναφορά αυτή στην ιστορική πορεία των δικαιωμάτων, από την θεωρητική εμφάνιση έως την νομική κατοχύρωση, έχει μεγάλη αξία για την εξέταση του δικαιώματος στην υγεία. Ρίχνει φως στον έναν τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζεται: ως μία αξίωση άρρηκτα συνδεδεμένη με την ύπαρξη και το άτομο.

Ο δεύτερος τρόπος με τον οποίο μπορεί κανείς να αντιληφθεί την υγεία είναι αυτός της αναγκαίας συνθήκης για την επιβίωση μίας κοινωνίας. Η πανδημία του SARS CoV-2 καταδεικνύει ακριβώς αυτό: 1.570.349 κρούσματα παγκοσμίως, 92.191 θάνατοι σε 5 ηπείρους μέχρι τις 9 Απριλίου. Παράλληλα, η Παγκόσμια Τράπεζα κάνει λόγο για 1,6 δις παιδιών που μένουν μακριά από το σχολείο σε 187 χώρες, τα συστήματα υγείας δοκιμάζονται, οι εισαγωγές και οι εξαγωγές περιορίζονται σημαντικά και η αγοραστική δύναμη των καταναλωτών βρίσκεται σε πτώση, θέτοντας σε πορεία καθοδική την παγκόσμια οικονομία. Η ασθένεια COVID-19, που απειλεί την υγεία μας, απειλεί ουσιαστικά και κάθε άλλη πτυχή της ζωής μας και την ίδια την κοινωνία ως συλλογικότητα.

Η ισότιμη, ελεύθερη και δωρεάν πρόσβαση σε υψηλής ποιότητας ιατρικές υπηρεσίες είναι στόχος ύψιστης σημασίας. Δε στηρίζεται μόνο στο νομικά κατοχυρωμένο και ιδεολογικά απυρόβλητο δικαίωμα στην υγεία, ούτε απλώς βασίζεται σε κάποιες αόριστες και ουτοπικές έννοιες που ανάγονται σε αξίες. Η κατοχύρωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων δείχνει την πρόοδο της ανθρωπότητας και κρίνω ότι είναι σπουδαίο κατόρθωμα πολιτισμού. Αλλά δεν επιμένω σε αυτό το επιχείρημα, διότι θέλω να καταδείξω τη σημασία της υγείας για τον άνθρωπο ως συλλογικότητα, όχι ως άτομο. Η κατοχύρωση δωρεάν ιατρικής περίθαλψης είναι μονόδρομος για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση νέων πανδημιών, ίσως μάλιστα να οδηγήσει και  στην πρόληψη τους. Δεν αποτελεί απλώς ένα όραμα για μία δικαιότερη κοινωνία, συνιστά μία αναγκαιότητα για την επιβίωση αυτής της κοινωνίας.

Η ανάγκη το σύστημα υγείας μίας πολιτείας να είναι δημόσιο είναι επίσης υπαρκτή. Προκύπτει ακριβώς από την επιταγή για δωρεάν ιατρική περίθαλψη. Εφόσον το κέρδος κρίνεται ανεπιθύμητο, ποιος επενδυτής και ποια πολυεθνική εταιρεία θα αποφασίσει να διαθέσει τα απαραίτητα κεφάλαια, ώστε να παρέχει δωρεάν, υψηλής ποιότητας υπηρεσίες υγείας; Πράγματι, οι φιλάνθρωποι θα το έκαναν, υπάρχουν μάλιστα κάποιοι που ήδη το κάνουν, αλλά με βεβαιότητα μπορούμε να ισχυριστούμε ότι δεν αποτελούν τον κανόνα. Η ευθύνη της δημιουργίας δημόσιων συστημάτων υγείας, λοιπόν, επαφίεται στα κράτη.

Η υγεία πάνω από όλα μετουσιώνεται σε πολιτική επιλογή. Ένας λαός οφείλει να έχει από τους αντιπροσώπους του την απαίτηση να μην επιτρέψουν στον παράγοντα του κέρδους να του στερήσει τη δωρεάν περίθαλψη. Η πανδημία θα περάσει. Και τότε θα έχουμε το καθήκον, πρώτα στους εαυτούς μας και έπειτα στο μέλλον που θα έρθει με τους επόμενους, να μάθουμε από αυτή.

Πηγές:

https://www.worldometers.info/coronavirus/
https://who.sprinklr.com/
https://www.worldbank.org/en/data/interactive/2020/03/24/world-bank-education-and-covid-19

Αυτή η εργασία έχει άδεια χρήσης Creative Commons -Αναφορά Δημιουργού – Μη Εμπορική Χρήση – Παρόμοια Διανομή4.0.