Από τότε που η Αλεξανδρούπολη άρχισε να λειτουργεί με την αστική της μορφή, πολύ πριν από την ενσωμάτωση, οι γειτονιές και οι χωματόδρομοι αποτέλεσαν τα πρωταρχικά κύτταρα για όλο το φάσμα των αθλητικών δραστηριοτήτων (κυρίως για το ποδόσφαιρο), όπου λειτούργησαν ως τόποι συγκέντρωσης της ποδοσφαιρόφιλης νεολαίας της πόλης. Σχεδόν οι ίδιοι χώροι όπως διαμορφώθηκαν προπολεμικά, παρέμειναν και αξιοποιήθηκαν ως ποδοσφαιρικές αλάνες και μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο (1950-1970), αποτελώντας πολιτισμικά, κοινωνικά και αθλητικά «καταφύγια», σημεία συνάντησης και επικοινωνίας διακριτών πληθυσμιακών ομάδων (μαθητών, προσφύγων, εργατών κ.ά.).
Φώτο. Πρωτομαγιά 1958, προς Μαΐστρο για μπάλα: Από αριστερά στο ποδήλατο ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΚΑΡΑΔΟΥΜΑΝΙΔΗΣ, δίπλα και όρθιοι: ΜΑΝΩΛΗΣ ΓΙΑΓΟΥΡΤΑΣ , δίπλα και πίσω : ΣΤΑΥΡΟΣ ΖΑΦΕΙΡΟΠΟΥΛΟΣ,ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΛΕΠΑΚΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΤΣΑΚΙΡΗΣ, και ΘΕΟΔΩΡΙΔΗΣ ΚΟΥΛΗΣ. καθισμένοι: ΗΛΙΑΣ ΚΑΡΑΜΑΝΙΔΗΣ ΚΑΙ ΚΑΤΣΙΚΑΣ ΒΑΓΓΕΛΗΣ (Αρχείο: ΑΛΕΠΑΚΟΣ Γ.)
Παρατηρώντας κανείς την αθλητική εικόνα της Αλεξανδρούπολης με τις τρεις ισχυρές ποδοσφαιρικές ομάδες («Γ.Σ.ΕΡΜΗΣ», «ΜΓΣ ΕΘΝΙΚΟΣ», Γ.Σ. «ΔΟΞΑ»), ένα Δημοτικό Στάδιο και αρκετές αλάνες και γειτονιές, μπορεί εύκολα να αντιληφθεί τις συνθήκες εκείνες, που συνετέλεσαν στη διάχυση της αθλητικής πρακτικής στην πόλη την προπολεμική περίοδο και μέχρι τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια (από τη δεκαετία του ’20 και μέχρι τη δεκαετία ’50-’60 και εν μέρει του ’70). Η διάχυση αυτή εξαπλώνεται με ιδιαίτερη ταχύτητα πέρα από τον σωματειακό οργανωμένο αθλητισμό στις ανεπίσημες ποδοσφαιρικές ομάδες και αλάνες της γειτονιάς και της παρέας .
Φώτο. Στην αλάνα της αρμενικής εκκλησίας 1930 η ομάδα «ΝΤΑΡΟΝ» ( αρχείο Κ. Κυριακίδη)
Για το ποδόσφαιρο της αλάνας, ιδιαίτερα στη μεταπολεμική Αλεξανδρούπολη, ο νομικός και ιστορικός Θ. Ορδουμποζάνης αναφέρει: «Είχα τη μεγάλη τύχη και χαρά να μεγαλώσω σε μια πόλη που ήταν γεμάτη από αλάνες, ελεύθερους δρόμους και πλατείες.Αναφέρομαι φυσικά στη μεταπολεμική Αλεξανδρούπολη, στην εποχή που προσπαθούσε να επουλώσει τις πληγές της από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και τον επακολουθήσαντα εμφύλιο. Ήταν η εποχή που ένα πάνινο τόπι στην αρχή και μετά μια λαστιχένια ή και δερμάτινη πολλές φορές μπάλα ποδοσφαίρου μας απορροφούσε στον πολύ ελεύθερο χρόνο που είχαμε τότε. Καθώς τον περισσότερο χρόνο μετά το σχολείο τον περνούσαμε στις αλάνες της κάθε γειτονιάς παίζοντας ποδόσφαιρο, το πιο αγαπημένο και δημοφιλέστερο από πολλά χρόνια πριν, όπως και σήμερα, άθλημα. Ήταν μεγάλη τύχη γιατί μέσα στις αλάνες μεγαλώσαμε και ανδρωθήκαμε. Παίζοντας ποδόσφαιρο με τα παιδιά της γειτονιάς κοινωνικοποιηθήκαμε. Εκεί μάθαμε τι θα πει ομάδα, μάθαμε να διαλέγουμε τον αρχηγό μας… όχι όποιον και όποιον, αλλά αυτόν που πιστεύαμε ότι θα μπορούσε να μας καθοδηγήσει μέσα στο τερέν. Τι θα πει να αγωνίζεσαι για τη νίκη όχι μόνος σου αλλά με την βοήθεια των φίλων σου και συμπαικτών σου! Μάθαμε ποιο είναι το συναίσθημα της ήττας από ομάδα άλλης γειτονιάς και το να αγωνίζεσαι να γίνεις καλύτερος ώστε να πάρεις πίσω σου «το αίμα», όπως λέγαμε τότε, για τις ήττες μας. Μάθαμε πως αν δεν συνεργαστείς και δεν ιδρώσεις δεν μπορείς να έχεις καλά αποτελέσματα και ότι η οργάνωση της ομάδας της γειτονιάς ήταν αποτέλεσμα συλλογικής δουλειάς, αυτοπειθαρχίας και αλληλοεκτίμησης μεταξύ των συμπαικτών μας. Είχα την τύχη, τέλη της δεκαετίας του 1950, με αρκετούς συμμαθητές, και φίλους, να συμμετέχω στην ίδρυση μιας ποδοσφαιρικής ομάδας, που την ονομάσαμε΄΄Real΄΄ από τη φήμη που είχαν τότε οι ποδοσφαιριστές της, όπως ο Πούσκας, ο Ντι Στέφανο, ο Κοπά και άλλοι μεγάλοι της Ισπανικής αυτής ομάδας. Έδρα μας ο απέραντος αυλόγυρος του 1ου Δημοτικού Σχολείου στις δυτικές παρυφές της πόλης. Αφορμή ήταν το να βρεθεί ένας χώρος να συγκεντρώνεται η παρέα μας (οι περισσότεροι στις γειτονιές πέριξ ή πλησίον αυτού σχολείου) και να παίζει «μπάλα». Η αυτοοργάνωση της ομάδας, τα πολλά ταλέντα που είχε στις τάξεις της, η σύμπνοια, η φιλία και η συν εργασία των μελών της, την έφεραν σε πολύ σύντομο χρόνο στη πρώτη θέση όχι μόνο ανάμεσα στις ομάδες των διαφόρων γειτονιών αλλά και των πέριξ χωριών…».
Για το ποδόσφαιρο της αλάνας και τους χώρους του στην Αλεξανδρούπολη, ο Κώστας Καργούδης, επί σειρά ετών παράγοντας του «ΜΓΣ ΕΘΝΙΚΟΣ» αναφέρει: «Τον καιρό εκείνο (δεκαετία ’50 και ’60) μεταγραφές παικτών δεν υπήρχαν και οι επίσημες ομάδες της Αλεξανδρούπολης ενίσχυαν το δυναμικό τους με παιδιά που ξεχώριζαν από τις ανεξάρτητες ομάδες στις αλάνες και γειτονιές της πόλης. Τέτοιες ομάδες ήταν: η ΄΄Αστραπή΄΄ από τα Καραγατσιανά, ο ΄΄Ηρακλής΄΄ από την Καλλιθέα, η ΄΄Real΄΄ από το κέντρο της πόλης, η ΄΄Απολλωνιάδα΄΄, τα γυμνάσια και αρκετές άλλες. Οι ομάδες αυτές συμμετείχαν σε ανεπίσημα παιχνίδια και πρωταθλήματα, που διοργάνωναν μεταξύ τους, σε παιχνίδια με τις επίσημες ομάδες της πόλης, με ομάδες προσκόπων, τεχνικών σχολών, ομάδες του στρατού και άλλες ομάδες της Θράκης. Οι χώροι διαξαγωγής των αγώνων ήταν οι γειτονιές και οι αλάνες της πόλης. Ενας εξαιρετικός χώρος ήταν η περιοχή που βρίσκεται σήμερα ο ΕΟΤ, από το γήπεδο της Αλεξανδρούπολης μέχρι και τα Κόκκινα Βράχια, κάτω από τον δημόσιο δρόμο και προς τη θάλασσα. Στον χώρο αυτό με τη βροχή του φθινοπώρου έβγαινε ένα χορταράκι, που θα το ζήλευαν σήμερα και γήπεδα ομάδων Α΄ Εθνικής κατηγορίας. Η αυλή του 1ου Δημοτικού Σχολείου, λόγω της μεγάλης της έκτασης, έδινε τη δυνατότητα στις ανεξάρτητες ομάδες να παίζουν άνετα τα παιχνίδια τους και με προσέλευση αρκετών θεατών. Μια αλάνα που κυριαρχούσαν κυριολεκτικά οι μαθητές ήταν αυτή του Καπνομάγαζου. Παιρνώντας από εκέι το 1959 σε αγώνα της ΄΄Real΄΄ με το «Γυμνάσιο» (Μεικτή) γινόταν ο χαμός από μαθητές. Φυσικά οι εντάσεις και η αψιμαχίες δεν έλειπαν από τα παιχνίδια αυτά στις αλανες της πόλης, λόγω της απουσίας διαιτητών, εστιών και της μη χάραξης γραμμών …».
Οι ομάδες της αλάνας έχουν το δικό τους αυτόνομο πλαίσιο αναφοράς και λειτουργίας, ανεξάρτητα από εκείνο των επίσημων ομάδων και των αθλητικών αρχών της πόλης. Η αθλητική τους δραστηριότητα αναπτύσσεται ελεύθερα, σ’ ένα ευχάριστο και φιλικό περιβάλλον, της παρέας και της γειτονιάς, με ξεχωριστή δυναμική ανάμεσα στον ανδρικό νεανικό πληθυσμό της πόλης. Μέσα από τις ανεξάρτητες ομάδες οι κάτοικοι της πόλης διεκδικούν την ισότιμη συμμετοχή τους στο δημόσιο βίο, εκφράζοντας κάθε είδους ιδιαιτερότητες (ταξικές, εθνοτικές, πολιτισμικές, πολιτικές κ.ά.). Οι αλάνες και οι γειτονιές της πόλης αποτέλεσαν σημείο συνάντησης και επικοινωνίας διαφόρων πληθυσμιακών ομάδων και κοινωνικών τάξεων, μαθητές, αστοί, πρόσφυγες, εργάτες κ.ά., ανθρώπων από άλλους τόπους και πατρίδες, με διαφορετική κουλτούρα και πολιτισμό, με θρησκευτικές και γεωγραφικές ιδιαιτερότητες, χριστιανοί, μουσουλμάνοι, καθολικοί, εβραίοι κ.α. Οι ομάδες της αλάνας μέσω της διάχυσης του αθλητισμού, αναδεικνύονται σε φορείς εθελοντικής συσσωμάτωσης, παρέχοντας τη δυνατότητα ταυτόχρονης συμμετοχής των μελών όλων των πληθυσμιακών ομαδων και τάξεων, υπερβαίνοντας τις ποικίλες φυλετικές, ταξικές, θρησκευτικές, πολιτισμικές και τοπικιστικές διαφορές Οι χώροι αυτοί και οι ομάδες τους συνετέλεσαν στην αρμονική προσαρμογή και κοινωνική απορρόφηση των νέων πληθυσμών, που πλημμύρησαν την Αλεξανδρούπολη τη δεκαετία 1920-΄30.
Μέσα από τις ανεπίσημες ομάδες οι δημιουργοί τους είχαν τη δυνατότητα να μιλήσουν την ίδια γλώσσα, να επικοινωνήσουν και να ανταλλάξουν απόψεις, σκέψεις και προβληματισμούς, να ψυχαγωγηθούν, να αθληθούν και να προσαρμοστούν ομαλά στο νέο τους κοινωνικό περιβάλλον. Η συμβολή των ομάδων αυτών ήταν καθοριστική στη διάχυση του αθλητισμού στην Αλεξανδρούπολη.
Σύμφωνα με τον οικονομολόγο Δημοσθένη Δούκα: «Τις δεκαετίες του ’60-’70 και στην Αλεξανδρούπολη αναδείχθηκε ένα κοινωνικό φαινόμενο, που αποτέλεσε ισχυρό πυλώνα των τοπικών ταυτοτήτων, κυρίως των πόλεων της ελληνικής περιφέρειας. Οι κοινότητες νέων, έξω και πέρα από νομικές διαδικασίες και γραφειοκρατίες, δημιούργησαν έναν σημαντικό άτυπο θεσμό εκτόνωσης, ψυχαγωγίας, επιμόρφωσης αλλά ιδιαίτερα άσκησης και ανάδειξης του ταλέντου τους: τις ερασιτεχνικές ομάδες ποδοσφαίρου, που είχαν ως πυρήνα τις παρέες και τις γειτονιές… Από τα πρόσωπα που έλαμψαν αυτές τις σπουδαίες εποχές επιθυμώ να αναφέρω τους κεκοιμημένους Θ. Βασιλείου, Δ. Κρεωνά, Δ. Δαμιανόγλου και τους ζώντες θρύλους Δ. Κουκουράβα και Κ. Κυριακίδη. Σηματοδότησαν με το ταλέντο και την προσφορά τους την πορεία της Αλεξανδρούπολης και λειτούργησαν ως φωτεινοί οδοδείκτες για πολλούς».
Από τα μέσα της δεκαετίας του ΄70 και εφεξής η έντονη αστικοποίηση και ανοικοδόμηση της πόλης της Αλεξανδρούπολης οδηγεί σε σημαντική μείωση των ελεύθερων χώρων και ως εκ τούτου των αλάνων και της αθλητικής και κοινωνικής τους πρακτικής.
Παπαπαντελής Νικήτας, Εκπαιδευτικός Φυσικής Αγωγής, MSc, Γενικός Γραμματέας Συνδέσμου Προπονητών Έβρου
