2ης Γραπτής Εργασίας

ΣΧΟΛΗ AΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ / ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ EΛΛΗΝΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ

Θεματική Ενότητα: ΕΛΠ22

Ελληνική Φιλοσοφία και Επιστήμη. Από την αρχαιότητα ως τον 20ο αιώνα

ΘΕΜΑ 2^ης ΓΡΑΠΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Η έννοια της φιλίας στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία σημαίνει την αμοιβαία σύνδεση μεταξύ δύο ή περισσότερων υποκειμένων με μια δέσμη θετικών στάσεων (αγάπης, στοργής, επιθυμίας, εκτίμησης) και περιλαμβάνει εντός της μια έκταση πολύ διαφορετικών σχέσεων: (α) τη σχέση μεταξύ φίλων ή συντρόφων, (β) τη σχέση μεταξύ ερωτικών συντρόφων, (γ) τη σχέση μεταξύ των μελών μιας οικογένειας, γενιάς ή φυλής, (δ) τη σχέση μεταξύ των μελών μιας κοινότητας (πολιτικής, πολιτιστικής ή εμπορικής). Έτσι η φιλία γίνεται η γενική κατηγορία συναισθημάτων εγγύτητας τα οποία εγγυώνται την κοινωνική και προσωπική μας σύνδεση με τους συνανθρώπους μας. Ιδιαίτερα στη φιλοσοφία του Αριστοτέλη και του Επίκουρου η φιλική σχέση, στην τελειότερη μορφή της, φαίνεται να είναι προϋπόθεση για την ίδια την ευδαιμονία.

Αφού μελετήσετε τις πηγές, τα κείμενα του Αριστοτέλη και του Επίκουρου, να απαντήσετε τα ακόλουθα ερωτήματα με αναφορά στις πηγές:

α. Ποια είδη φιλίας διαχωρίζει ο Αριστοτέλης και ποια χαρακτηριστικά διακρίνουν την τέλεια μορφή φιλίας από τις υπόλοιπες; Με ποιο είδος αριστοτελικής φιλίας συμπίπτει η φιλία όπως ορίζεται από τον Επίκουρο και για ποιο λόγο (με βάση ποια χαρακτηριστικά της);

β. Με ποιον τρόπο συνδυάζει ο Αριστοτέλης, από τη μία πλευρά, και ο Επίκουρος, από την άλλη, το ενδιαφέρον μας για την προσωπική μας ευδαιμονία και ταυτόχρονα την αλτρουιστική αγάπη για τον άλλον η οποία συνεπάγεται ότι η μέριμνα για τον φίλο έχει προτεραιότητα έναντι της δικής μου ευτυχίας. Σχολιάστε τις διαφορές μεταξύ των δύο φιλοσόφων σε αυτό το σημείο.

 

Ακαδημαϊκό Έτος: 2019 / 2020

Φοιτήτρια: Μαριάννα Θ. Αποστόλου

 

 

Πίνακας περιεχομένων

Περί φιλίας 3

Εισαγωγή 3

Α. Τα είδη φιλίας σύμφωνα με τον Αριστοτέλη 3

1.Η φιλία «κατά συμβεβηκός ή αναλογίαν» 4

2. Η «περί των ομοίων φιλία» 5
3. Χαρακτηριστικά της τέλειας φιλίας 5
4. Αριστοτελική φιλία και επικούρεια φιλία 6

Β. Ευδαιμονία: Διαφορές Αριστοτέλη – Επίκουρου 7

Σχολιασμός 9

Επίλογος 10

Βιβλιογραφικές αναφορές 10

 

Περί φιλίας

Εισαγωγή

Στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία, φιλία σημαίνει αμοιβαία σύνδεση και επικοινωνία μεταξύ δύο ή περισσοτέρων ατόμων με συναισθήματα αγάπης, στοργής, εκτίμησης και επιθυμίας. Η φιλία περιλαμβάνει σχέσεις: μεταξύ φίλων ή συντρόφων, μεταξύ ερωτικών συντρόφων, μεταξύ μελών οικογένειας, γενιάς ή φυλής και μεταξύ μελών μιας κοινότητας. Η φιλία στην τελειότερη μορφή της προϋποθέτει την ευδαιμονία σύμφωνα με την αριστοτελική, αλλά και την επικούρεια φιλοσοφία. Στην παρούσα εργασία θα απαντήσουμε στα παρακάτω ερωτήματα με βάση τα κείμενα του Αριστοτέλη και του Επίκουρου:

α. Ποια είναι τα είδη φιλίας σύμφωνα με τον Αριστοτέλη και ποια τα χαρακτηριστικά εκείνα που αφορούν στην τέλεια μορφή φιλίας. Στη συνέχεια θα αναζητήσουμε το είδος αριστοτελικής φιλίας που συμπίπτει με την επικούρεια φιλία και θα παρουσιάσουμε τα χαρακτηριστικά της.

β. Ποιες είναι οι διαφορές μεταξύ των δύο φιλοσόφων Αριστοτέλη και Επίκουρου σχετικά με την προσωπική ευδαιμονία και την αλτρουιστική αγάπη για τον άλλον με προτεραιότητα στη μέριμνα για τον φίλο έναντι στην προσωπική μας ευτυχία και θα γίνει σχολιασμός αυτών των διαφορών.

Α. Τα είδη φιλίας σύμφωνα με τον Αριστοτέλη

Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη η φιλία είναι αρετή, προϋποθέτει την αρετή και θεωρείται απαραίτητη για τη ζωή, διότι ακόμα και εάν κάποιος είχε όλα τα αγαθά δεν θα ήθελε να ζήσει μόνος του χωρίς φίλους. Η φιλία βοηθά τους νέους να αποφεύγουν τα λάθη, ωθεί τους ώριμους σε πράξεις καλές και ωραίες και αποτελεί για τους μεγαλύτερους συμπλήρωμα για τις μειωμένες δραστηριότητες λόγω της φυσικής τους αδυναμίας[1]. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη η φιλία γεννιέται από αυτό που είναι άξιο να αγαπηθεί δηλαδή το αγαθό, το ευχάριστο και το χρήσιμο[2]. Άραγε υπάρχει αμοιβαία αγάπη σε όλα τα είδη της φιλίας; και ποια είναι αυτά τα είδη;

1. Η φιλία «κατά συμβεβηκός ή αναλογίαν[3]»
2. i) Yπάρχουν εκείνοι που βλέπουν τον φίλον όχι ως πρόσωπον, αλλά ως αυτοσκοπό, όταν ο ένας θέλει το καλό του άλλου, όπως για παράδειγμα ο ένας αγαπάει τον άλλο, γίνονται φίλοι για τη χρησιμότητα και αγαπούν τον άλλον για το αγαθό που θα πάρουν από αυτόν, οι σχέσεις αυτές διαλύονται αυτόματα μόλις παύει να ισχύει ο λόγος σύναψης τοιαύτης φιλίας, μόλις παύει να ισχύει το χρήσιμο. Είναι οι φιλίες που δημιουργούνται μεταξύ συναδέλφων στο χώρο εργασίας και όταν σταματάει να έχει ο ένας όφελος από τον άλλον σταματάει και η φιλία.
3. ii) Yπάρχουν εκείνοι που κάνουν κάποιον φίλο από ευχαρίστηση, δηλαδή δεν κάνουν κάποιον φίλο για τον χαρακτήρα του, αλλά γιατί είναι ευχάριστος. Η φιλία αυτή με ένα άτομο χρήσιμο και ευχάριστο είναι φιλία για ένα λόγο συμπτωματικό, γιατί το πρόσωπο που αγαπιέται παρέχει σε όποιον το αγαπάει κάποια ευχαρίστηση κι όταν κάποιος παύει να παρέχει ευχαρίστηση, δηλαδή δεν είναι πια ευχάριστος παύει να είναι φίλος[4]. Αυτή η φιλία δημιουργείται ανάμεσα σε νέους ανθρώπους που έχουν στόχο την ευχαρίστηση. Οι νέοι επιδιώκουν κάτω από την επήρεια του πάθους την ευχαρίστηση στο σήμερα, στο παρόν. Τούτη αλλάζει συνεχώς και όσο προχωρά η ηλικία αλλάζουν οι προτιμήσεις των νέων για την ευχαρίστηση[5]. Όπως για παράδειγμα συμβαίνει ο έρωτας τις περισσότερες φορές περνάει γρήγορα έτσι συμβαίνει και με τα αισθήματα των νέων αλλάζουν πολλές φορές την ίδια μέρα.

iii) Τέλος υπάρχει η φιλία των ηλικιωμένων, αλλά καθώς οι ηλικιωμένοι είναι στριφνοί και δύστροποι έτσι δεν μπορούν να χαρούν με τη συντροφιά των φίλων τους. Οι άνθρωποι αυτοί ενώ θέλουν οι μεν το καλό των δε και οι δε το καλό των μεν εντούτοις δεν απολαμβάνουν ευχαρίστηση με τη συντροφιά τους διότι η ηλικία τους καθιστά στριφνούς και δύστροπους.

2. Η «περί των ομοίων φιλία»^[6]

Η φιλία των αγαθών και ενάρετων ανθρώπων, η «περί των ομοίων φιλία», κατά τον Αριστοτέλη, είναι ουσιαστική και όχι «κατά συμβεβηκός» είναι μόνιμη και διαρκής όπως η αρετή. Αυτή η φιλία είναι τέλεια, διότι έχει τις ιδιότητες των νόθων μορφών φιλίας, είναι δηλαδή ευχάριστη και χρήσιμη, αλλά είναι ωφέλιμη και χρήσιμη με την καθαρά έννοια. Η φιλία αυτή είναι τέλεια διότι οι άνθρωποι που γίνονται φίλοι είναι αγαθοί και όμοιοι στην αρετή. Αυτοί θέλουν το καλό αμφότεροι, ο ένας του άλλου για το λόγο ότι είναι άνθρωποι αγαθοί καθεαυτούς και η αρετή είναι μόνιμος. Παρατηρείται ότι οι άνθρωποι που θέλουν το καλό των φίλων τους είναι γνησιότεροι φίλοι και το κάνουν όχι συμπτωματικά, αλλά γιατί η φύση τους είναι καλή και αγαθή.

Οι άνθρωποι που είναι αγαθοί με τον εαυτό τους είναι καλοί και αγαθοί και με τους φίλους τους. Υπάρχει πλήθος δεσμών τέλειας φιλίας[7], μεταξύ διακεκριμένων προσώπων εις την αρχαία εποχή λόγω συναναστροφής στην αγορά, τα γυμναστήρια και την παλαίστρα. Αναφέρονται μεταξύ των ανδρών οι φιλίες αυτές ως πράξεις ηρωισμού και αυτοθυσίας και γίνονται εις βάρος της οικογενειακής θαλπωρής και της στοργής προς τη σύζυγο. Αργότερα αυτή τη στοργή και την αγάπη θα διδάξει ο Χριστιανισμός κηρύσσοντας την ισότητα και τον σεβασμό προς τη γυναίκα.

3. Χαρακτηριστικά της τέλειας φιλίας

Η αρετή είναι χαρακτηριστικό μόνιμο του χαρακτήρα των αγαθών ανθρώπων έτσι και η φιλία αυτών των ανθρώπων διαρκεί και είναι μόνιμη. Εκτός από καλοί οι αγαθοί άνθρωποι είναι ευχάριστοι στον εαυτό τους, αλλά είναι ευχάριστοι και στους άλλους, διότι εάν οι πράξεις των αγαθών ανθρώπων αποτελούν για τους ίδιους πηγή ευχαρίστησης τότε και οι πράξεις άλλων ανθρώπων που μοιάζουν με τις δικές τους αποτελούν πηγή ευχαρίστησης διότι είναι παρόμοιες[8]. Συμπερασματικά σε αυτού του είδους τη φιλία που αποβλέπει σε κάτι καλό και κάτι ευχάριστο και βασίζεται στην ομοιότητα των αγαθών ανθρώπων, λόγω της όμοιας φύσης των φίλων και λόγω της ύπαρξης των ιδιοτήτων – αγαθό, ευχάριστο, ωφέλιμο – οι φίλοι αυτοί είναι άξιοι να αγαπηθούν. Είναι η καλύτερη, η τέλεια μορφή φιλίας και αγάπης μεταξύ αυτών των όμοιων και αγαθών ανθρώπων.

Η τέλεια μορφή φιλίας είναι σπάνια, χρειάζεται χρόνο και οικειότητα ώστε να γνωρίσουν οι φίλοι ο ένας καλά τον άλλο, να φάνε «ψωμί κι αλάτι», να κερδίσει ο ένας την εμπιστοσύνη του άλλου και αφού ο ένας αποδεχτεί τον άλλο και θεωρηθεί ο ένας από τον άλλον άξιος για την αγάπη του και την εμπιστοσύνη του θα γίνουν φίλοι και άξιοι να αγαπηθούν σιγά – σιγά και με την πάροδο του χρόνου. Η φιλία αυτή είναι τέλεια, έχει διάρκεια και όλα γίνονται αμοιβαία (αγάπη, εμπιστοσύνη, γενναιοδωρία, μεγαλοψυχία). Οι ιδιότητες αυτές χαρακτηρίζουν τον ελεύθερο άνθρωπο ενώ η φιλία που βασίζεται στο όφελος χαρακτηρίζει ανελεύθερους ανθρώπους. Η τέλεια φιλία υπερνικάει τις διαβολές και δεν αφήνει κάποιον να κακολογήσει τον φίλο που έχει δοκιμάσει για μεγάλο χρονικό διάστημα. Τούτο συμβαίνει διότι υπάρχει εμπιστοσύνη και βεβαιότητα ότι ο ένας δεν θα αδικήσει τον άλλο, ενώ αδικίες και κακολογίες μπορεί να συμβούν στα άλλα είδη φιλίας.

4. Αριστοτελική φιλία και επικούρεια φιλία

Ο Αριστοτέλης ανέπτυξε τη θεωρία του για τη φιλία και τάσσεται με επιχειρήματα υπέρ της καλλιέργειας ενάρετων σχέσεων που οικοδομούνται σε αμοιβαία εκτίμηση, σε καλοσύνη, γενναιοδωρία και εμπιστοσύνη κι από τις δυο πλευρές. Ο χρόνος δεν μπορεί να φθείρει τέτοιες φιλίες και η αξία μιας τέτοιας φιλίας είναι ανεκτίμητη. Οι δεσμοί τέτοιας φιλίας καθορίζουν και την ποιότητα της ζωής μας, την κατάκτηση της ευδαιμονίας.

Ο Επίκουρος θεωρεί τη φιλία αθάνατο αγαθό[9], είναι το πιο σημαντικό που μας προσφέρει η σοφία[10] και μπορεί να μας οδηγήσει στην ευτυχία[11]. Η φιλία είναι αρετή και στηρίζεται στην ανάγκη για βοήθεια[12], διότι οι ανάγκες της ζωής γεννούν τη φιλία[13]. Η φιλία συντηρείται από τη συντροφικότητα και την απόλαυση των ηδονών της ζωής. Όπως το κακό ή οι συμφορές δεν κρατάνε για πάντα έτσι και φιλίες δεν είναι ακλόνητες[14]. Ο σοφός άνθρωπος υποφέρει με τη δυστυχία του φίλου του και συμπάσχει όχι με θρήνους, αλλά προσφέροντας βοήθεια[15].

Η διαφορά ανάμεσα στους δυο φιλοσόφους είναι ότι ο Αριστοτέλης τάσσεται υπέρ της «περί των ομοίων φιλίας» ενώ ο Επίκουρος υπέρ της φιλίας που ομοιάζει με τη φιλία «κατά συμβεβηκός ή αναλογίαν» του Αριστοτέλη. Ο Επίκουρος υποστηρίζει πως η ανάγκη για βοήθεια γεννάει τη φιλία που συντηρείται από την ευχαρίστηση, ενώ ο Αριστοτέλης πιστεύει πως οι τέλειες φιλίες οικοδομούνται με αμοιβαία εκτίμηση, καλοσύνη, γενναιοδωρία και εμπιστοσύνη κι από τις δυο πλευρές. Ο Αριστοτέλης μιλάει για την τέλεια φιλία που δεν φθείρεται ενώ ο Επίκουρος πρεσβεύει ότι και οι φιλίες όπως και οι συμφορές δεν κρατάνε για πάντα. Για τον Αριστοτέλη η μέριμνα για τον φίλο έχει προτεραιότητα έναντι της δικής μας ευτυχίας, ενώ για τον Επίκουρο προέχει η δική μας ηδονή, η δική μας ευχαρίστηση και ευδαιμονία.

Β. Ευδαιμονία: Διαφορές Αριστοτέλη – Επίκουρου

Η έννοια της «Ευδαιμονίας» σύμφωνα με τον Αριστοτέλη είναι η επίτευξη του τέλους, του σκοπού. Αυτό μπορεί να γίνει με το σύνολο των πράξεων που έχουν στόχο το τέλος, «το αγαθόν» που επιλέγει ο καθένας μας[16]. Ο Αριστοτέλης θεωρεί ότι τελειότερο τέλος – «αγαθόν» αποτελεί εκείνο που επιδιώκει ο καθένας μας το «καθ’ αυτό διωκτόν», κάτι που είναι αυτάρκες και όχι το μέσον που απαιτεί την επίτευξη κάποιου συναφούς σκοπού. Αυτό είναι η ευδαιμονία, στην οποία εκτός από την αυτάρκεια υπάρχει διαχρονικότητα και αφορά το σύνολο του ανθρώπινου βίου και όχι μια συγκεκριμένη περίοδο της ζωής. Η ευδαιμονία δεν μπορεί να έρχεται και να χάνεται, αλλά ταυτίζεται με την ολότητα του βίου, με την ηθική ποιότητα που έχει διάρκεια και συνέχεια. Για τον Αριστοτέλη η ευδαιμονία αποτελεί μια δραστηριότητα τέτοια που χειραγωγείται από το ανώτερο μέρος της ανθρώπινης ψυχής , τον λόγο^[17].

Η έννοια της ευδαιμονίας για τον Επίκουρο σχετίζεται με το πώς μπορούν οι άνθρωποι να ζουν ευτυχισμένοι, η ηθική του θέτει ως υπέρτατο αγαθό την «ευδαιμονία», που σημαίνει να επιτύχουν μια κατάσταση αδιατάραχης γαλήνης, δηλαδή την αταραξία. Ο Επίκουρος ταυτίζει την ευδαιμονία με την ηδονή. Η ηδονή είναι η αρχή και ο σκοπός, είναι ένα έμφυτο αγαθό που μπορούμε να αποφύγουμε ή να το επιλέξουμε και να καταλήξουμε στην ευδαιμονία χρησιμοποιώντας τα συναισθήματά μας ως κριτήριο για κάθε αγαθό[18]. Για να δείξει ότι η ηδονή αποτελεί το σημαντικότερο αγαθό χρησιμοποιεί ως παράδειγμα τα ζώα, τα οποία από τη γέννησή τους και καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους επιζητούν την ηδονή.

Για να μην υπάρχει παρανόηση, σύμφωνα με τον Επίκουρο η ηδονή είναι η αποφυγή και απαλλαγή από κάθε σωματικό πόνο και από κάθε ταραχή του νου. Επιπροσθέτως ο Επίκουρος τονίζει πως η ευχαρίστηση δεν επιτυγχάνεται με το πιοτό, τα ξεφαντώματα, τις σεξουαλικές ηδονές, τα πλούσια τραπέζια, αλλά εξασφαλίζεται με τον νηφάλιο στοχασμό, που αναζητά τις αιτίες για κάθε επιλογή ή μη και απομακρύνεται από εκείνες τις επιλογές που προκαλούν τη σύγχυση στην ψυχή[19]. Η εξάλειψη κάθε σωματικού πόνου ή ψυχικής ταραχής αποτελεί ηδονή για τον Επίκουρο και πολλές φορές κάποιος δεν επιζητεί εντονότερες ηδονές που θα έχουν ως επακόλουθο εντονότερους πόνους, αλλά υπάρχουν φορές για παράδειγμα όταν εκτιμά ότι κάποιος μεγαλύτερος πόνος θα επιφέρει εντονότερη ηδονή τον επιλέγει και κάνει υπομονή. Έτσι λοιπόν εκτιμώντας τι συμφέρει και τι όχι μεταχειρίζεται, κάποιες φορές, το καλό σαν κακό και το κακό σαν καλό[20].

Ο Επίκουρος θεωρεί ότι κάποιες ανάγκες είναι βασικές κάποιες άλλες δεν είναι και τέλος άλλες είναι μάταιες. Η επιθυμία για τροφή θεωρείται βασική ανάγκη, τα ακριβά ρούχα δεν είναι βασική ανάγκη και η απόκτηση δόξας είναι ανάγκη μάταια. Έτσι ο Επίκουρος προτείνει μια απλή ζωή για την απόκτηση της ευδαιμονίας. Τόνιζε ότι από τη φύση του ο άνθρωπος ζητά το ευχάριστο όχι σε πολυτέλειες, αλλά σε ότι προσφέρει η φύση ανέξοδα, για παράδειγμα όταν δυο άνθρωποι είναι ξαπλωμένοι στο γρασίδι, δίπλα σε ένα ρυάκι, κάτω από τα κλαδιά ενός δένδρου, όταν ο καιρός χαμογελά και η φύση χαρίζει απλόχερα λουλούδια, αυτό είναι η ευδαιμονία[21]. Το σύνθημά του «βιώσας» δεν ήταν επαναστατική καταγγελία της σύγχρονης κοινωνίας, αλλά συνταγή για την κατάκτηση της ευτυχίας, της ευδαιμονίας[22].

Σχολιασμός

Από τα παραπάνω συμπεραίνουμε ότι για τον Αριστοτέλη η ευδαιμονία είναι ένα αγαθό διαχρονικό, χειραγωγείται από το ανώτερο μέρος της ψυχής, τον λόγο. Το περιεχόμενο της ευδαιμονίας το καθορίζει ο κάθε άνθρωπος με ελεύθερη συνείδηση και φρόνηση και είναι ανάλογη με τις αρετές του. Η φρόνηση αποτελεί βασική αρχή της αριστοτελικής θεωρίας για την ανθρώπινη ευδαιμονία. Αντιθέτως για τον Επίκουρο η ευδαιμονία είναι η αποφυγή κάθε πόνου και κάθε ταραχής του νου. Είναι η «αταραξία», μια κατάσταση αδιατάραχης γαλήνης. Έτσι για να μπορούν οι άνθρωποι να ζουν ευτυχισμένοι προτείνει μια απλή ζωή. Ο Επίκουρος πολέμησε την αντίληψη ότι οι Θεοί προσφέρουν την ευδαιμονία ή κακοδαιμονία στον άνθρωπο και ότι ο ευτυχής /ευδαίμων άνθρωπος έχει την εύνοια κάποιου Θεού.

Αυτή η αρνητική στάση του Επίκουρου ενάντια στη θεϊκή διακυβέρνηση αποτελούσε την αντίθεσή του προς την Αριστοτελική φιλοσοφία[23]. Θεωρούσε την αυτάρκεια το μεγαλύτερο αγαθό και πηγή ευδαιμονίας. Αφετηρία για την ηδονή θεωρούσε τη φρόνηση και δεν απέκλειε τις ηθικές αρχές δικαιοσύνη, εγκράτεια και θάρρος για την επίτευξη της ηδονής καθώς οι αρετές αυτές επιφέρουν γαλήνη[24]. Ο Επίκουρος ισχυριζόταν ότι βρίσκει την μεγαλύτερη ηδονή σε μια απλή δίαιτα, όπου το τυρί αποτελούσε τη μεγαλύτερη ευωχία.

Επίλογος

Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι η φιλία είναι είδος αρετής και αρκετά αναγκαία στη ζωή του ανθρώπου, διότι ουδείς θα ήθελε να ζει χωρίς φίλους ακόμα κι αν κατείχε όλα τα αγαθά. Οι φίλοι σε όλες τις ηλικίες συνδράμουν, ώστε η ζωή των ανθρώπων να είναι ποιοτικότερη. Στους νέους αποτελούν στήριγμα για να αποφεύγουν τα λάθη τους, στις μεγαλύτερες ηλικίες οι φίλοι αποτελούν το καλύτερο καταφύγιο στις δυστυχίες και τις κακουχίες. Τέλος στην τρίτη ηλικία οι φίλοι μπορούν να παρέχουν με τη συντροφιά τους στήριγμα και να αλληλοβοηθιούνται ανήμποροι πια καθώς είναι λόγω της ηλικίας τους. Ο Επίκουρος συμφωνεί με τον Αριστοτέλη για την αμοιβαία εξάρτηση σώματος και ψυχής[25]. Διαφωνεί όμως ότι υπάρχουν ηδονές καλές και κακές όπως πιστεύει ο Αριστοτέλης, θεωρεί ότι η ηδονή είναι μόνο αγαθό και όλες οι ηδονές είναι καλές[26]. Εκτός από τη φιλία ο Επίκουρος προτείνει σε όλες τις ηλικίες να ασχοληθούν με τη φιλοσοφία για να κατακτήσουν την ευδαιμονία, το υπέρτατο αγαθό για να έχουν σωματική και ψυχική υγεία.

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Αριστοτέλης, (2006). Hθικά Νικομάχεια, 8ο βιβλίο (βιβλίο Θ) κεφάλαια 1-5, 9o βιβλίο (βιβλίο Ι) κεφ. 4, 8-9. Μτφρ. Δ. Λυπουρλής. Θεσσαλονίκη: Ζήτρος, 2006: © 2012 Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας,

Eπίκουρος: Διογένης Λαέρτιος, Βίοι φιλοσόφων

Eπικούρου Προσφώνησις 23, 52, 56-66, 78.

Ιεροδιακόνου Κ.,(2000).  «[Επίκουρος:] Η αναζήτηση της εὐδαιμονίας», στο: Βιρβιδάκης, Σ. & Ιεροδιακόνου, Κ. (επιμ.), Η Ελληνική φιλοσοφία και επιστήμη: από την αρχαιότητα έως τον 20ό αιώνα, τ. Α΄, Κεφ. 5, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Πάτρα: 2000.

Κόντος Π., (2000). [Αριστοτέλης:] Ηθική και πολιτική φιλοσοφία», στο: Βιρβιδάκης, Σ. & Ιεροδιακόνου, Κ. (επιμ.), Ελληνική φιλοσοφία και επιστήμη: από την Αρχαιότητα έως τον 20ό αιώνα, τ. Α΄: Κεφ. 4, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Πάτρα: 2000.

Κόντος Π., (2018). Τα δύο ευ της ευτυχίας: Εισαγωγή στα ‘Ηθικά Νικομάχεια’ του Αριστοτέλη. Hράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2018.

Kύριαι Δόξαι 27, 28.

Long A. A., (2003). Η Ελληνιστική Φιλοσοφία, μτφρ. Σ. Δημόπουλος, Μ. Δραγώνα-Μονάχου. Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 2003.

Πλάτωνος , Φαίδρα 234 e 2

[1]Αριστοτέλης, Hθικά Νικομάχεια, 8ο βιβλίο (βιβλίο Θ) κεφάλαιο 1 (1155a) http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/library/browse.html?text_id=78&page=88.

[2]Αριστοτέλης, Hθικά Νικομάχεια, 8ο βιβλίο (βιβλίο Θ) κεφάλαιο 1 (1155a) http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/library/browse.html?text_id=78&page=88.

[3]Το ίδιο , ό.π.., 8ο βιβλίο (βιβλίο Θ) κεφάλαιο 3 (1156a)

[4]Το ίδιο , ό.π., 8ο βιβλίο (βιβλίο Θ) κεφάλαιο 1 (1155a)

[5]Το ίδιο , ό.π.., 8ο βιβλίο (βιβλίο Θ) κεφάλαιο 1 (1155b)

[6]Αριστοτέλης, Hθικά Νικομάχεια, 8ο βιβλίο (βιβλίο Θ) κεφάλαιο 1 (1155b)

[7] Ο Φίλιος Ζεύς ελατρεύετο στην αρχαία Ελλάδα και υπήρχε ναός στη Μεγαλούπολη ( Πλάτωνος , Φαίδρα 234 e 2)

[8]Αριστοτέλης, Hθικά Νικομάχεια, 8ο βιβλίο (βιβλίο Θ) κεφάλαιο 1 (1155b)

[9]Επίκουρος, Προσφώνησις 78.

[10] Κύρια Δόξα 27

[11] Επίκουρος, Προσφώνησις 52.

[12] Επίκουρος, Προσφώνησις 23.

[13] Διογένης, Λαέρτιος I 20

[14] Κύρια Δόξα 28.

[15] Επίκουρος, Προσφώνησις 56-66.

[16] Κόντος Π., «[Αριστοτέλης:] Ηθική και πολιτική φιλοσοφία», στο: Βιρβιδάκης, Σ. & Ιεροδιακόνου, Κ. (επιμ.), Ελληνική φιλοσοφία και επιστήμη: από την Αρχαιότητα έως τον 20ό αιώνα, τ. Α΄: Κεφ. 4.3.2,  σ. 206, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Πάτρα: 2000.

[17]Κόντος Π., «[Αριστοτέλης:] Ηθική και πολιτική φιλοσοφία», στο: Βιρβιδάκης, Σ. & Ιεροδιακόνου, Κ. (επιμ.), Ελληνική φιλοσοφία και επιστήμη: από την Αρχαιότητα έως τον 20ό αιώνα, τ. Α΄: Κεφ. 4.3.2,  σ. 207, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Πάτρα: 2000.

[18]Διογένης Λαέρτιος, Βίοι 10.128-129.

[19]Το ίδιο, ό.π. Βίοι 10.131-132

[20]Το ίδιο, ό.π. Βίοι 10.129-130

[21] Long A. A., Η Ελληνιστική Φιλοσοφία, μτφρ. Σ. Δημόπουλος, Μ. Δραγώνα-Μονάχου, σσ. 127-128. Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 2003.

[22]Το ίδιο ό.π., σσ. 40-41.

[23]Το ίδιο, ό.π. σσ. 80-81.

[24]Το ίδιο ό.π., σ. 118-119.

[25] Long A. A., Η Ελληνιστική Φιλοσοφία, μτφρ. Σ. Δημόπουλος, Μ. Δραγώνα-Μονάχου, σ. 92. Αθήνα:

Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 2003.

[26] Το ίδιο ό.π., σ. 109.