ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΔΕΙΓΜΑΤΙΚΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΜΟΝΤΕΛΟΥ ΤΗΣ ΑΝΕΣΤΡΑΜΜΕΝΗΣ ΤΑΞΗΣ (FLIP CLASSROOM)
ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΣ ΤΟΥ ΣΕΝΑΡΙΟΥ ΔΕΙΓΜΑΤΙΚΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ: ΜΑΡΙΑ Π. ΖΑΦΕΙΡΙΟΥ, ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΤΥΠΟΥ ΓΕ.Λ. ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ
ΤΙΤΛΟΣ: Η σημασιολογική μεταβολή λεξιλογίου της πολιτικής φιλοσοφίας από τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη έως τον Νεοπλατωνιστή Μιχαήλ Ψελλό. Διερεύνηση στο σώμα κειμένων Thesaurus Linguae Graecae (TLG). Η διδακτική τους αξιοποίηση στο πλαίσιο του Κριτικού Γραμματισμού.
Λέξεις Κλειδιά: σημασιολογική αλλαγή, πολιτική φιλοσοφία, σώματα κειμένων, Κριτικός Γραμματισμός
Τάξη: Γ΄ Λυκείου (Ανθρωπιστικών Σπουδών)
Αριθμός μαθητών: 20
Σχολ. Έτος: 2022-2023
Σκοπός της συγκεκριμένης δειγματικής είναι να εντοπίσει τις σημασιολογικές μεταβολές μέσα από την διερεύνηση των τριών λεξικών τύπων, πολιτεία, ἀρετή και ἀγαθός, στα σώματα κειμένων TLG στη μορφή του ABRIDGED TLG στα συγκεκριμένα αρχαιοελληνικά φιλοσοφικά συγγράμματα του Πλάτωνος Πολιτεία και Πρωταγόρας, στα Ηθικά Νικομάχεια και Πολιτικά του Αριστοτέλη (4ος αι. π.Χ.), καθώς και στο Λεξικό του Πατριάρχη Φώτιου (9ος αι. μ.Χ.) και στην πολιτική φιλοσοφία του Μιχαήλ Ψελλού (11ος αι. μ.Χ.). Ακόμη μέσα από τη διερεύνηση των παραπάνω λημμάτων στα λεξικά του Εμμανουήλ Κριαρά (λεξικό της μεσαιωνικής ελληνικής δημώδους γραμματείας) και του Μανώλη Τριανταφυλλίδη (Λεξικό της Νέας ελληνικής), επιδιώκει να αναδείξει τη συνέχεια της ελληνικής γλώσσας από το απώτερο παρελθόν μέχρι σήμερα.
Διδακτικοί στόχοι σύμφωνα με την στοχοταξινομία του Bloom
Σύμφωνα με τη στοχοταξινομία του Bloom οι εκπαιδευτικοί στόχοι μπορούν να διακριθούν σε τρεις τομείς, στον γνωστικό (cognitive), που αφορά τις διεργασίες της γνώσης, στον συναισθηματικό (affective), που αφορά τις στάσεις (attitudes) και στον ψυχοκινητικό (psychomotor), που αφορά τις δεξιότητες (skills).
Στον γνωστικό τομέα η μαθησιακή κατάκτηση επιτυγχάνεται μέσω της ανάκλησης της γνώσης. Ζητείται από τους μαθητές να ανακαλέσουν στη μνήμη τους και να κάνουν χρήση των πληροφοριών που συγκράτησαν από τη μελέτη του οπτικοακουστικού υλικού πριν τη διδασκαλία στην τάξη «διαβάζοντας» το video στο obs studio μέσω του link που θα τους έχει δοθεί, να κατανοήσουν τη σημασία αναζήτησης λημμάτων στα σώματα κειμένων στον έλεγχο της προτέρας γνώσης τους γι’ αυτά, με αυτήν που θα λάβουν μέσα από τη διερεύνησή τους στο TLG.
Η χρήση των προς διερεύνηση λημμάτων στην Κοινή Νεοελληνική αποτελεί στοχοθεσία για την καλλιέργεια της νοητικής διεργασίας που αφορά στην εφαρμογή της γνώσης στα σύγχρονα συμφραστικά πλαίσια που δεν απομνημονεύθηκε απλώς αλλά κατανοήθηκε και μετατράπηκε σε εργαλείο επίλυσης ζητουμένων που αφορούν όχι μόνο στην εύρεση των λημμάτων στη λεξικογραφία αλλά κυρίως στην «ιχνηλάτηση» της διαδρομής τους μέσα από τα σώματα κειμένων.
Ο σχεδιασμός, η ανάλυση και η σύνθεση συναποτελούν μία παραγωγική διαδικασία υψηλής νοητικής διεργασίας, καθώς διάσπαρτα στοιχεία και πληροφοριακό υλικό που αφορούν στη μορφή και στη σημασία των συγκεκριμένων λέξεων, δίνουν στον μαθητή τη δυνατότητα όχι μόνο της διερεύνησης στο TLG, αλλά και της προσβασιμότητας σε ένα ευρύ, έγκυρο και επιστημονικό διακειμενικό υλικό που δεν περιορίζεται στην εξεταστέα ανθολογημένη ύλη ενός σχολικού βιβλίου.
Παράλληλα, η αξιολόγηση του παραγόμενου τελικού προϊόντος με τη συμπλήρωση δύο φύλλων εργασίας μέσα στην τάξη στο τέλος του μαθήματος και ενός εκτός αυτής, δεν αποτελεί μία στείρα προσέγγιση ποσοτικού χαρακτήρα που αφορά στον αριθμό των λημμάτων και των αποτελεσμάτων, αλλά πρόκειται για μία ποιοτικού χαρακτήρα ανάδειξη του περικειμενικού και συγκειμενικού νοήματος του κάθε λήμματος ξεχωριστά ρίχνοντας φως στην εποχή, στα πρόσωπα, στο αξιακό και πολιτειακό σύστημα της περιόδου των συγγραφέων που διερευνώνται στα αντίστοιχα ενδεικτικά σώματα κειμένων. Τα αντικειμενικά κριτήρια, μα όχι οι εκτιμήσεις, με τα οποία έρχεται αντιμέτωπος ο μαθητής, συμβάλλουν στην ανάπτυξη της κριτικής του ικανότητας καλούμενος να ανάγει το χθες στο σήμερα και να επικαιροποιεί την αρχαιογνωσία του.
Η ανεστραμμένη τάξη δικαιολογεί την ονομασία της αναστροφής της μέσα από τη σύγκρισή της με την παραδοσιακή, καθώς στην πρώτη η απομνημόνευση και η κατανόηση συντελείται εκτός τάξης, αφού θα έχουν προηγηθεί εντός αυτής η δημιουργική ενασχόληση, η ανάλυση των στοιχείων, η εφαρμογή και η αξιολόγησή τους, ενώ στη δεύτερη ο διττός στόχος της κατανόησης και της απομνημόνευσης προηγούνται του βιώματος, της αξιολογικής κρίσης, της ανάλυσης και της εφαρμογής.
Στάδια εφαρμογής του μοντέλου της Ανεστραμμένης τάξης
Α. Δραστηριότητες πριν από την τάξη
Στις δραστηριότητες πριν από την τάξη, θα γίνει η σύνδεση (log in) των μαθητών στο Thesaurus Linguae Graece με τους κωδικούς τους και την επίδειξη των εργαλείων και του τρόπου χρησιμοποίησης του TLG μέσω ενός video, που θα έχει παραχθεί από την υποφαινομένη εκπαιδευτικό, αφού πρώτα ενημερωθούν για τον στόχο αυτού του είδους της διδακτικής προσέγγισης των αρχαίων ελληνικών της κατεύθυνσής τους. Τους ανατίθεται η διερεύνηση της συχνότητας των λεξικών τύπων πολιτεία, ἀρετή και ἀγαθός στα Σώματα Κειμένων του TLG με το εργαλείο VOCABULARY TOOLS και η σύνδεση των παραπάνω λημμάτων με τη σημασία που έδιναν οι συγγραφείς στις έννοιες του αγαθού ως προσώπου και αξίας, της αρετής και της πολιτείας στη φιλοσοφία τους. Στόχος της προκαταρκτικής αυτής δραστηριότητας είναι η εξοικείωση των μαθητών με το περιεχόμενο και τις δυνατότητες των σωμάτων κειμένων και την περιήγησή τους σε αυτά στο στάδιο της προ-ανάγνωσης εκτός τάξης.
Β. Δραστηριότητες μέσα στην τάξη
Το χρονοδιάγραμμα των δραστηριοτήτων μέσα στην τάξη είναι το ακόλουθο:
- Ομαδοσυνεργατική προσέγγγιση του TLG με τη στρατηγική διαφοροποιημένης διδασκαλίας Jigsaw (Συνεργατική Συναρμολόγηση): Απώτερος σκοπός η σύνδεση των λεξικών τύπων με το ιστορικό συγκείμενο των συγκεκριμένων κειμενικών ειδών, τους φιλοσοφικούς διαλόγους του Πλάτωνα, τις φιλοσοφικές πραγματείες του Αριστοτέλη, και την πολιτική φιλοσοφία του Μιχαήλ Ψελλού, καθώς και η σύγκρισή τους με τα αντίστοιχα λήμματα της λεξικογραφίας του Πατριάρχη Φώτιου, του Εμμανουήλ Κριαρά (όπου απαντώνται) και του Μανώλη Τριανταφυλλίδη.
- Διαμοιρασμός των μαθητών αρχικά σε τέσσερις ομάδες των 5 ατόμων. Η κάθε ομάδα φέρει την ετικέτα των Πλατωνιστών του 5ου αι. π.Χ., των Αριστοτελιστών του 4ου αι. π.Χ., των Ψελλιστών του 11ου αι. μ.Χ., αντίστοιχα. Καλούνται να δουλέψουν σε πρώτο χρόνο ατομικά και ομαδικά συνάμα πάνω στη διερεύνηση της σημασίας των λεξικών τύπων, πολιτεία, ἀρετή και ἀγαθός/-όν, στα συμφραστικά πλαίσια που αυτοί απαντώνται στα σώματα κειμένων της Πολιτείας και του Πρωταγόρα του Πλάτωνα, των Ηθικών Νικομαχείων και των Πολιτικών του Αριστοτέλη, και της πολιτικής φιλοσοφίας του Μιχαήλ Ψελλού. Τα εργαλεία του TLG που καλούνται να χρησιμοποιήσουν είναι αυτά με τα οποία έχουν ήδη εξοικειωθεί σε ένα προ-αναγνωστικό στάδιο πριν από τη διδασκαλία στην τάξη μέσα από την καθοδήγηση που έχουν ήδη λάβει μέσω του βίντεο στο OBS STUDIO για την εξοικονόμηση χρόνου διερεύνησης της γνώσης εντός της τάξης. Συγκεκριμένα καλούνται να χρησιμοποιήσουν τα TEXT SEARCH, BROWSE (PARALLEL BROWSING), LEXICA (LEXICOGRAPHICAL RESOURCES).
- 1η φάση διερεύνησης: Το ένα από τα πέντε άτομα από την κάθε ομάδα αναλαμβάνει την ανεύρεση του ενός λήμματος, π.χ. της πολιτείας στην Πολιτεία του Πλάτωνα, το δεύτερο της ίδιας ομάδας το ίδιο λήμμα στον Πρωταγόρα, το τρίτο μέλος το ίδιο λήμμα στα Ηθικά Νικομάχεια, το τέταρτο μέλος στα Πολιτικά του Αριστοτέλη και το πέμπτο στην ψελλική φιλοσοφία. Στη δεύτερη ομάδα ακολουθείται η ίδια ανάθεση του κοινού θέματος αναζήτησης με τα ίδια υποθέματα που διαμοιράζονται στο καθένα από τα μέλη της δεύτερης, τρίτης και τέταρτης πενταμελούς ομάδας αντιστοίχως.
- 2η φάση διερεύνησης: Σε δεύτερο χρόνο συντελείται η σύσταση νέων μικτών ομάδων με τους «ειδικούς» του κάθε υποθέματος. Έτσι συστήνονται πέντε ομάδες των τεσσάρων ατόμων, των ειδικών για το κάθε υποθέμα. Επί παραδείγματι, η ομάδα Α έχει ως μέλη της τους τέσσερις μαθητές των αντίστοιχων τεσσάρων ομάδων που ασχολήθηκαν με τη διερεύνηση του υποθέματος πολιτεία, ἀρετή, ἀγαθός/-όν στον Πρωταγόρα, η ομάδα Β αποτελείται από τους ειδικούς Α2, Β2, Γ2, Δ2, που ασχολήθηκαν με τη διερεύνηση του υποθέματος πολιτεία, ἀρετή, ἀγαθός/-όν στην Πολιτεία του Πλάτωνα κ.ο.κ., ενώ καλούνται να συνεργαστούν και να παρουσιάσουν τα αποτελέσματα της έρευνάς τους για το κάθε ένα λήμμα ξεχωριστά. Στην 3η φάση επανασυστήνονται στην προτέρα τους μορφή των τεσσάρων ομάδων των πέντε ατόμων (μέθοδος jigsaw, της επανασυναρμολόγησης). Ακολουθεί ο διαμοιρασμός εκ νέου των λημμάτων, πολιτεία, ἀρετή και ἀγαθός/-ον, για τη διερεύνηση της σημασίας τους στη λεξικογραφία του TLG με τη βοήθεια των Λεξικών του Πατριάρχη Φώτιου, Εμμανουήλ Κριαρά και του Μανώλη Τριανταφυλλίδη στο TLG. Σε ποια ενδεικτικά συμπεράσματα θα καταλήξουν οι μαθητές για τη σημασιολογική μεταβολή των τριών λημμάτων ανάλογα με το προς διερεύνηση κειμενικό είδος, την εποχή και το αξιακό της σύστημα; Καλούνται να συζητήσουν τα αποτελέσματα της ατομικής και συλλογικής τους έρευνας δίνοντας έμφαση στη σημασιολογική διαδρομή των λεξικών τύπων που οι μαθητές διερεύνησαν από τους κλασσικούς και βυζαντινούς χρόνους σε σύγκριση με το σήμερα.
Στο πλαίσιο της αξιολόγησης και του αναστοχασμού για την επίτευξη των στόχων και των προσδοκώμενων αποτελεσμάτων μοιράζεται ένα δεύτερο φύλλο εργασίας με τη μορφή κάρτας εξόδου (τύπου 3-2-1) στην οποία οι μαθητές καλούνται να απαντήσουν εξατομικευμένα σε τρία σημαντικά γνωστικά στοιχεία που απεκόμισαν μέσα από τη συγκεκριμένη γλωσσολογική διερεύνηση στα σώματα κειμένων TLG, δύο που θα ήθελαν να διερευνήσουν ακόμη περισσότερο και ένα που δεν κατανόησαν και επιδέχεται περισσότερης ανάλυσης.
Γ. Δραστηριότητες μετά την τάξη
Οι μαθητές θα κληθούν να απαντήσουν σε ένα τεστ αξιολόγησης 10 ερωτήσεων στο e-class του σχολείου τα αποτελέσματα του οποίου θα αναρτηθούν σε μορφή ποσοστών στην τάξη, αναλογικά με τις σωστές και λανθασμένες απαντήσεις καθώς και με το περιεχόμενο της ερώτησης που απαντήθηκε λανθασμένα απ’ την πλειοψηφία των μαθητών με σκοπό την ανατροφοδότηση (feedback) τόσο των μαθητών όσο και του εκπαιδευτικού για την επίτευξη ή όχι των προσδοκώμενων αποτελεσμάτων και την επιτελεστικότητα των στόχων που είχαν τεθεί.
Συμπεράσματα
Η συγκεκριμένη προσέγγιση στον τρόπο διδασκαλίας αφαιρεί από τον εκπαιδευτικό τον πρωταγωνιστικό ρόλο, ενώ η μαθησιακή διαδικασία λαμβάνει χώρα εκτός και εντός σχολικής αίθουσας, σε έναν χώρο μάθησης που δεν ξέρει από σύνορα στην πρώτη περίπτωση, αλλά και σε έναν τόπο δράσης, συνεργασίας και ανατροφοδότησης μαθητών και εκπαιδευτικών στη δεύτερη, αντίστοιχα. Η χειραφέτηση του μαθητή έγκειται στον δυνατό συνδυασμό ατομικής και συλλογικής αναζήτησης της γνώσης μέσα από τα σώματα κειμένων ως έγκυρων πηγών καθιστώντας τον περισσότερο ενεργό, αλλά και πιο ικανό να τη διαχειρίζεται ορθότερα χωρίς να πελαγοδρομεί.
Η εφαρμογή του μοντέλου της ανεστραμμένης τάξης παρέχει τη δυνατότητα ενίσχυσης των επιδόσεων των μαθητών σε επίπεδο κατάκτησης στόχων καθώς και του χρονικού διαστήματος που απαιτείται. Συγχρόνως η εφαρμογή αυτού του διαφοροποιημένου μαθησιακού μοντέλου διευρύνει τον σχολικό γραμματισμό και συμβάλλει στην ενίσχυση των μαθησιακών αποτελεσμάτων σε επίπεδο κατάκτησης στόχων. Παράλληλα, κατευθύνει δυνάμει τον μαθητή σε πιο δημιουργικές δραστηριότητες συγκριτικά με την παραδοσιακή διδασκαλία, όπως δραστηριότητες που ενισχύουν τα κίνητρα των μαθητών, την εξατομίκευση της μάθησης και τη συνεργασία εξοικονομώντας σημαντικό διδακτικό χρόνο που διατίθεται στην εφαρμογή της νέας γνώσης από τους μαθητές σε αλληλεπίδραση με τον εκπαιδευτικό και τους συμμαθητές τους.
