Η Εύβοια λόγω της επίκαιρης θέσης της, αποτέλεσε στόχο κατακτητών από αρχαιοτάτων χρόνων.
Το γεγονός δεν διέφυγε της προσοχής των Τούρκων, οι οποίοι για να την αποκτήσουν, διέθεσαν ισχυρές δυνάμεις υπό τον τρομερό Μωάμεθ τον Πορθητή .
Μετά την κατάκτηση της, το 1470, αποφάσισαν να σταθεροποιήσουν τη θέση τους, διανέμοντας τη γη της, σε Αγάδες και μεταφέροντες πληθυσμούς από την ενδοχώρα, ώστε να αλλοιώσουν την σύνθεση του πληθυσμού της.
Με τη έκρηξη της επανάστασης το 1821, η Χαλκίδα ήταν σχεδόν τουρκική και εις την Κάρυστο και το Ξηροχώρι οι τουρκικές οικογένειες ήταν περισσότερες από τις Ελληνικές.
Διοικητικά, η Εύβοια ορίστηκε έδρα του Καπουδάν πασά με ξεχωριστές διοικήσεις στην Χαλκίδα την Κάρυστο και στην Ιστιαία.
Το Πασαλίκι του Ευρίπου συμπεριλάμβανε σχεδόν ολόκληρη την στερεά Ελλάδα και την Αττική.
Οι Τούρκοι για την ασφάλειά τους, οχύρωσαν την Χαλκίδα και την Κάρυστο με τα πλέον σύγχρονα για την εποχή οχυρωματικά έργα.. Οι σκληρότεροι και αιμοβόροι Τούρκοι διορίζονταν διοικητές αυτών των φρουρίων, οι οποίοι δεν δίσταζαν να καίνε και να λεηλατούν ολόκληρα χωριά και να βασανίζουν, να σφάζουν και να εξανδραποδίζουν τους κατοίκους των, για την πλέον ασήμαντη αφορμή. Ο φόβος και ο τρόμος κυριαρχούσε στις ψυχές των σκλαβωμένων, οι οποίοι υπέφεραν ακόμη περισσότερο και από τις επιθέσεις των πειρατών.
Καμιά Ελληνική περιοχή, εκτός της Κρήτης, δεν είχε υποστεί τα μαρτύρια της Εύβοιας.
Για όλους αυτούς τους λόγους η επανάσταση στην Εύβοια έμελλε να αντιμετωπίσει εξαιρετικές δυσκολίες αν και ξεσηκώθηκε από την αρχή της επανάστασης. Πρώτο στις 8 Μαΐου του 1821 επαναστάτησε το Ξηροχώρι και εξεδίωξε τους Τούρκους από την περιοχή του.
Κύριες επαναστατικές εστίες και βάσεις στην Εύβοια, δημιουργήθηκαν στη Λίμνη και στη γύρω περιοχή της, που οι κάτοικοί της, άρπαξαν τα όπλα και συγκρούστηκαν με τους Τούρκους της Χαλκίδας, ακολουθεί σχεδόν αμέσως η Κύμη και τα γύρω χωριά της, που δέχτηκαν γι’ αυτό σκληρή την επίθεση του Ομέρ πασά της Καρύστου. Η επανάσταση ξαπλώνεται ταχύτατα στην Κάρυστο και στην περιοχή της με πρωταγωνιστή τον επίσκοπό της Νεόφυτο. Τέλος σημαντική επαναστατική εστία καθίσταται η ορεινή Εύβοια με επικεφαλής τον Ευβοέα αγωνιστή Νικόλαο Κριεζώτη.
Περί τα μέσα του 1822 έχουν διαμορφωθεί στην Εύβοια δύο επαναστατικά στρατόπεδα, το στρατόπεδο του Βόρειου μέρους με αρχηγό τον Διαμαντή Νικολάου, και με στόχο το φρούριο της Χαλκίδας και το στρατόπεδο του ανατολικού μέρους με αρχηγό τον Νικ. Κριεζώτη με στόχο το φρούριο της Καρύστου.
Σημαντικότερες ελληνο-τουρκικές μάχες και συγκρούσεις στην ίδια την Εύβοια σ’όλη τη διάρκεια του αγώνα, δύνανται να επισημανθούν οι ακόλουθες:
Η σύγκρουση στη Λίμνη στις αρχές Μαϊου 1821, όταν οι Τούρκοι της Χαλκίδας έσπευσαν προς τα εκεί για να αντιμετωπίσουν τους επαναστατημένους, αλλά νικημένοι υποχώρησαν και κλείστηκαν στο Φρούριο.
Η σύγκρουση των δυνάμεων του Ομέρ πασά της Καρύστου με τους Επαναστάτες της Κύμης και των γύρω περιοχών στα Λέπουρα με αποτέλεσμα την ήττα των επαναστατών, το θάνατο του αρχηγού του Ι. .Παπά, το κάψιμο και τη λεηλασία της Κύμης.
Η μάχη των Βρυσακίων Ιούλιος.1821 η σημαντικότερη της Ανατολ.Στερεάς κατά το 1821 όταν ο Ομέρ Βρυώνης συγκρούστηκε με το εκεί στρατόπεδο, αρχηγός του οποίου ήταν ο Αγγελής Γοβιός και μετά 2ωρη μάχη αναγκάστηκε ταπεινωμένος να γυρίσει στη Χαλκίδα.
Στη Στενή στις 15 Αυγούστου 1821, οι Τούρκοι αιφνιδιαστικά, επιτέθηκαν στους κατοίκους, που πανηγύριζαν την εορτή της Παναγίας λεηλάτησαν την περιοχή σκοτώνοντας και συλλαμβάνοντας όσους δεν κατάφεραν να διαφύγουν. Φεύγοντας συγκρούστηκαν με τους επαναστάτες που τους είχαν στήσει ενέδρα στο χαμόμηλο και τους διέλυσαν αφού πήραν πίσω τα λάφυρα.
Η μάχη στα δύο βουνά την 26/3/1822 (Μεγάλη Τρίτη) στην οποία οι Τούρκοι με ενέδρα και προδοσία σκότωσαν τον Αγγελή Γοβιό τον αδελφό του Αναγνώστη και τον Κώτσο Δημητρίου.
Η μάχη στα Στύρα Ιανουαριο1822 κατά την εκστρατεία που οργανώθηκε από τον επίσκοπο Νεόφυτο κατά των δυνάμεων του Ομέρ πασά., με δυνάμεις των Ηλία. Μαυρομιχάλη, Νικ. Κριεζώτη και Βάσου Μαυροβουνιώτη. Εκεί σκοτώθηκε ο Ηλίας. Μαυρομιχάλης.
Οι μάχες στα προάστια της Καρύστου και στην κακιά σκάλα Νοέμβριος 1823, καθώς και η πολιορκία της Καρύστου από επαναστατικές δυνάμεις του Οδυσέα. Ανδρούτσου και Νικ. Κριεζώτη .η οποία όμως διαλύθηκε μετά την άφιξη τουρκικών ενισχύσεων, και την αναχώρηση του Ανδρούτσου στην Ανατολική Στερεά.
Η μάχη στο Μετόχι στο βουνό της Κύμης ανάμεσα στις δυνάμεις του Κριεζώτη και Τσαρκατσή Αλή πασά που τις ανάγκασε σε υποχωρήσουν στη Χαλκίδα.
Η μάχη στο Βατίσι τον Μάϊο του 1823 με εξαναγκασμό των Τούρκων από τον Κριεζώτη να κλειστούν στο φρούριο της Καρύστου.
Η μάχη στον Παγώντα που οι Τούρκοι αναγκάστηκαν από τον οπλαρχηγό Διαμαντή να κατέβουν στα Βρυσάκια..
Οι αποτυχημένες προσπάθειες του Γάλλου Συνταγματάρχη Φαβιέρου το 1826 για την κατάληψη της Καρύστου.
Παρά τους σκληρούς αγώνες που έδωσαν οι Ευβοιώτες και τις θυσίες των παλικαριών της, μέσα και έξω από το νησί, δεν κατόρθωσαν τελικά να εκδιώξουν τους Τούρκους , γιατί αυτοί ήταν πολύ περισσότεροι, είχαν τη δυνατότητα να εφοδιάζονται σε τρόφιμα και πολεμικό υλικό, να μεταφέρουν ενισχύσεις και το κυριότερο ήταν αποφασισμένοι να μη το εγκαταλείψουν γιατί δεν ήθελαν να χάσουν τον πλούτο του και τα πλεονεκτήματά του.
Έτσι με το τέλος της Ελληνικής επανάστασης που τοποθετείται μετά τη μάχη της Πέτρας στην Βοιωτία (12 Σεπτεμβρίου1829), και στην οποία πρωταγωνίστησε ο Νικόλαος Κριεζώτης όλη η χώρα βρέθηκε σε Ελληνικά χέρια και μόνο η Εύβοια και η Ακρόπολη της Αθήνας ήταν ακόμη υπό τον έλεγχο των Τούρκων.
Τον ίδιο μήνα υπογραφόταν η συνθήκη της Ανδριανουπόλεως με την οποία ο Σουλτάνος Μαχμούτ ο Β δεχόταν την απελευθέρωση της Ελλάδος και διαπραγματεύσεις για τον καθορισμό των συνόρων.
Το γεγονός αυτό, ότι δηλαδή η Εύβοια κατείχετο ακόμη από τους Τούρκους, όταν γινόντουσαν οι διαπραγματεύσεις για τον καθορισμό των συνόρων, αποτέλεσε στα χέρια των διαπραγματευτών, αντικείμενο πολιτικής εκμεταλλεύσεως, οι οποίοι για να εξυπηρετήσουν τα δικά τους συμφέροντα, δεν δίστασαν να θυσιάσουν την Εύβοια και να διαστρεβλώσουν την ιστορία, καταπατώντας κάθε έννοια ηθικής και δικαιοσύνης ώστε εγγράφως να υποστηρίξουν ότι «Η Εύβοια όχι μόνον βρίσκεται υπό αδιατάρακτη κατοχή, αλλά και ουδέποτε διαταράχτηκε από επανάσταση» Τα κόκαλα των Ηρώων Αγγελή Γοβιού, Αναγνώστη Γοβιού, Κώτσου Δημητρίου, Ηλία Μαυρομιχάλη, Ιωάννου .Παπά και λοιπών αγωνιστών, θα έτριζαν στο άκουσμα αυτών των ύβρεων.
Ευτυχώς όμως που, έγκαιρα, ξεκαθαρίστηκε, ότι οι επιρροές της Ρωσίας και της Αγγλίας στην Ελλάδα ελάχιστα έθιγαν τα δικά τους συμφέροντα και έτσι συμφώνησαν ώστε στο πρωτόκολλο του Λονδίνου που υπογράφηκε τον Φεβρουάριο του 1830 να συμπεριληφθεί οριστικά και η Εύβοια στα όρια του ελεύθερου Ελληνικού κράτους, παρά την λυσσαλέα αντίδραση των Τούρκων.
Παρά την υπογραφή των διαδοχικών συμφωνιών, πράξεων και πρωτοκόλλων, η Τουρκία με διάφορες δικαιολογίες αρνείται και πάλι να παραδώσει την Ακρόπολη των Αθηνών και την Εύβοια.
Η κυβέρνηση διαπιστώνει ότι η οδός του συμβιβασμού και των συνεννοήσεων με τους Τούρκους δεν οδηγούσε πουθενά. Έτσι αλλάζει τακτική. Στις 3 Φεβρουαρίου 1833, μετά την αποβίβαση του Όθωνα στο Ναύπλιο αποφάσισε την ενσωμάτωση της Αττικής και της Εύβοιας στο ελεύθερο ελληνικό κράτος.
Διακήρυξε προς τους κατοίκους της Εύβοιας και της Αττικής την απόφασή της για την προσάρτησή τους και έστειλε στρατεύματα για να την πραγματοποιήσουν.
Τα στρατεύματα συνόδευσε ο Υπουργός Παιδείας και Θρησκευμάτων Ιάκωβος Ρίζος Νερουλός ο οποίος μετά την Αθήνα, έφτασε στην Χαλκίδα, και με την απειλή βομβαρδισμού της από τον Άγγλο ναύαρχο Λάϊονς που ήταν αγκυροβολημένος στο Λιμάνι της Χαλκίδας, ανάγκασε τον εκπρόσωπό του Ομέρ πασά, Χατζή Ισμαήλ μπέη να παραδώσει την 7ην Απριλίου 1833 (παλαιό ημερολόγιο 25/3/1833) τα κλειδιά της πόλης.
Δύο μέρες αργότερα την 9ην Απριλίου παραδίνεται και η πόλη της Καρύστου ολοκληρώνοντας την απελευθέρωση της Εύβοιας από τον Τουρκικό ζυγό που κράτησε 363 χρόνια
Η Εύβοια ήταν πολύ πλούσιος τόπος για να την εγκαταλείψουν οι Τούρκοι. Για αυτήν είχε πολεμήσει ο φοβερός Ομέρ Βρυώνης και από αυτήν είχε αποκτήσει τόση δύναμη ο Ομέρ Πασάς. Για την κατάπνιξη της εξέγερσης στην Εύβοια, επικεφαλής των επίλεκτων Γενιτσάρων είχε τεθεί ο ίδιος ο Γιουσούφ Πασάς . Στις σκληρές συγκρούσεις που ακολούθησαν καταστράφηκαν πολλά χωριά και από τις αλλεπάλληλες σφαγές ο Ελληνικός πληθυσμός αραίωσε πάρα πολύ.
Ερείπια ,αγχόνες, πάσσαλοι, ποικίλα λείψανα μαρτύρων βεβαίωναν παντού από τα πρώτα ήδη χρόνια της επανάστασης την ηρωική αντίσταση του Ευβοϊκού λαού. Μα ο αγώνας δεν τελείωνε. Οι Ελπίδες των Ελλήνων ανανεώνονταν, αλλά και οι Τούρκοι δεν απελπίζονταν.. Η συνεχής ανανέωση και ενίσχυση των στρατιωτικών τους δυνάμεων βοήθησε το πείσμα του Ομέρ να κρατήσει με κάθε θυσία την Εύβοια υπό την εξουσία της ημισελήνου.
Η συμμετοχή όμως της Εύβοιας στην επανάσταση δεν πραγματοποιήθηκε μόνο με την εκδίωξη των Τούρκων από τη Βόρεια Εύβοια και με τις μάχες που δόθηκαν στον Άγιο, στα Βρυσάκια στη Μάνικα και στο Διακόφτι των Στύρων, και στο Μαρμάρι ούτε ολοκληρώνεται με την αντίσταση στη Νότια Εύβοια ή με την πολιορκία της Χαλκίδας και της Καρύστου.
Η Εύβοια συνέβαλε στον αγώνα και με την ηρωική δράση του Κριεζώτη και άλλων Ευβοέων και σε μάχες που δόθηκαν έξω από το νησί. σε μάχες κρίσιμες για την έκβαση του αγώνα που εξασθενούσε μετά το 1826 . Τέτοιες μάχες ήταν οι μάχες στο Χαϊδάρι στην Ακρόπολι στο Τρίκερι στον Ανηφορίτη και στην Πέτρα που έγινε στις 12 Σεπτεμβρίου 1829 που αποτελεί την τελευταία νίκη του αγώνα.
Η ανάμνηση των ηρωικών αυτών γεγονότων και γενικότερα η ιστορική μας αυτοσυνειδησία ας γίνουν οδηγοί στο δύσκολο δρόμο που βαδίζει και σήμερα η πατρίδα μας.
