Ν. Δ. Γιαννούλης Φυσικός – Περιβαλ/λόγος (PhD, MSc)
Ζηρός, 24 Μαΐου 2013
Εισαγωγή
Το όνομά της Λίμνης Ζηρού έχει Σλαβική προέλευση προφανώς κατάλοιπο μεσαιωνικής εποίκησης της περιοχής από Σλαβικά φύλα. Το σχήμα της είναι ελλειπτικό και οι διαστάσεις της είναι περί τα 900μ. μήκος και 500μ. πλάτος. Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, είναι ένα σημαντικό αξιοθέατο, αποτελεί ακόμη ένα αξιόλογο υδάτινοοικοσύστημα της χώρας και μια από τις βαθύτερες φυσικές λίμνες του ελλαδικού χώρου.
Εικόνα 1: Χάρτης περιοχής Λίμνης Ζηρού
Ο Μύθος….
Η λέξη μυθολογία σήμερα χρησιμοποιείται για εκείνες τις ιστορίες που πιθανώς είναι ή δεν είναι ιστορικά αληθείς, αλλά αποκαλύπτουν θεμελιώδεις αλήθειες και ενοράσεις για την ανθρώπινη φύση. Οι μύθοι “ενεργοποιούν” τις πολιτισμικές δομές ή την ταυτότητα μιας φυλής, μιας πόλης, ενός έθνους, συνδέοντάς την με συμπαντικές αλήθειες.
Η λαϊκή μυθολογία έχει πλάσει σχετικό μύθο σχετικά με τη δημιουργία της λίμνης. Σύμφωνα με αυτόν, “δύο αδελφές, μία πλούσια και μία φτωχή, βρίσκονταν σε αντιδικία με έρεισμα τα παχουλά παιδιά της φτωχής που σιτίζονταν με αποφάγια της πλούσιας. Τελικά επήλθε ρήξη των δύο αδελφών και η φτωχή πήρε το δρόμο της ξενιτιάς προς το βουνό. Τότε παρουσιάσθηκε άγγελος και της είπε να μη γυρίσει πίσω να δει την καταστροφή γιατί θα μετατραπεί σε στήλη άλατος. Σε λίγο έγινε σεισμός και η περιοχή κατέρρευσε με αποτέλεσμα να καταπιεί το σπίτι και την οικογένεια της πλούσιας αδελφής. Η φτωχή αδελφή τρόμαξε και γυρίζοντας πίσω μαρμάρωσε μαζί με το γάιδαρό της”.
Προφανώς η λαϊκή μυθολογία σαν άγαλμα της εννοεί το μεγάλο βράχο ανατολικά της λίμνης, και είναι φανερό ότι παραπέμπει σε ανάλογο μύθο της Βίβλου με τα Σόδομα και Γόμορρα.
Το πρόβλημα της Διαχείρισης
Το πρόβλημα που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε αποτελεί σε μικροκλίμακα μέρος ενός σοβαρού παγκόσμιου προβλήματος, της Διαχείρισης του φυσικού περιβάλλοντος, των φυσικών πόρων με σκοπό την Ανάπτυξη και την ευημερία της κοινωνίας. Πως λοιπόν θα διαχειρισθούμε αυτή την αξιόλογη περιοχή; Μπορεί να ωφελήσει την κοινωνία; Με τι εργαλεία και με ποια μεθοδολογία; Σε ποιο Περιβάλλον, ποια Διαχείριση και ποια Ανάπτυξη αναφερόμαστε;
1. Ποιό Περιβάλλον;
Με τον όρο «περιβάλλον» νοείται τόσο το φυσικό περιβάλλον, όσο και το ανθρωπογενές. Το πρώτο είναι ο υπόγειος, υπέργειος και θαλάσσιος χώρος, όπως έχει διαμορφωθεί από την ενέργεια και τις δυνάμεις της φύσης, ενώ το δεύτερο διακρίνεται σε Πολιτισμικό (Κοινωνικό, Ιστορικό) και Τεχνητό Περιβάλλον.
Το Σύνταγμα δεν περιέχει ορισμό του «περιβάλλοντος» (φυσικού ή πολιτιστικού), όμως στο άρθρο 24 παρ. 6 μας δίνει κάποιες κατευθύνσεις, στο βαθμό που αναφέρεται στα «μνημεία», τις «παραδοσιακές περιοχές» και τα «παραδοσιακά στοιχεία».
Με το Άρθρο2, §1 τουΝ. 1650/1986, ως περιβάλλον ορίζεται «Το σύνολο των φυσικών και ανθρωπογενών παραγόντων και στοιχείων που βρίσκονται σε αλληλεξάρτηση και επηρεάζουν την οικολογική ισορροπία, την ποιότητα της ζωής, την υγεία των κατοίκων, την ιστορική και πολιτιστική παράδοση και τις αισθητικές αξίες».
Ο ορισμός αυτός φέρνει στο προσκήνιο τις ποικίλες πτυχές του περιβάλλοντος. Το περιβάλλον, λοιπόν, πρέπει να προσεγγίζεται
- ως φύση, δηλαδή, το σύνολο οργανισμών, τοπίων κλπ.,
- ως φυσικός πόρος, ενεργειακός και μη που πρέπει ο άνθρωπος να διαχειριστεί κατάλληλα,
- ως περιοχή όπου ζούμε, π.χ. αστικό περιβάλλον, τεχνητά έργα κλπ.,
- ως πρόβλημα, π.χ. η ρύπανση του περιβάλλοντος,
- ως ιστορία γεωγραφικών τόπων, δραστηριοτήτων,
- ως πολιτισμικό πρόβλημα, π.χ. διατήρηση εθνικών πολιτισμών και μνημείων,
- ως κοινωνικό θέμα, π.χ. οι ανισότητες στο επίπεδο διαβίωσης, κοινωνικά προβλήματα,
- ως θέμα με εγχώριες όσο και διεθνείς διαστάσεις, π.χ. το πρόβλημα της ερημοποίησης, οι κλιματικές αλλαγές.
Έχει σταθερές αλλά και μεταβλητές παραμέτρους. Γι’ αυτό, άλλωστε, και κάθε θέμα, πρόβλημα που το αφορά πρέπει να αντιμετωπίζεται διεπιστημονικά και διαθεματικά.
2. Το Φυσικό Περιβάλλον
Το Φυσικό περιβάλλον σχηματίζεται κυρίως από τρία στοιχεία έδαφος, νερό και αέρα. Στην θεματική μας ενότητα θα ασχοληθούμε με τους υδατικούς πόρους σε συνδυασμό με το Ανθρωπογενές Περιβάλλον.
2.1. Οι υδατικοί πόροι
Ένα οικοσύστημα αποτελείται από μια οργανωμένη ενότητα βιοτικών (φυτά, ζώα, μικροοργανισμοί) και αβιοτικών παραγόντων (νερό, έδαφος, αέρας) που ανταλλάσσουν μεταξύ τους ενέργεια, υλικά και πληροφορία και τροφοδοτούνται από μια πηγή ενέργειας. Τα υδάτινα οικοσυστήματα χαρακτηρίζονται από την παρουσία του γλυκού νερού, και ονομάζονται “εσωτερικά ύδατα”, περιλαμβάνουν τα “επιφανειακά ύδατα” που σχηματίζουν τους υγροτόπους και τα “υπόγεια ύδατα”. Οι υδατικοί πόροι αναγνωρίζονται ως σημαντικά οικοσυστήματα και ανεξάρτητα από τις χρήσεις τους οφείλουμε να διατηρήσουμε την ποιότητά του σε ένα καλό επίπεδο.
2.2. Λίμνες
Ως λίμνη νοείται ο υγροβιότοπος που αποτελείται από μάζες νερού, γλυκού ή αλμυρού, αλλά και γενικότερα μάζες υγρού, συγκεντρωμένες σε κοιλότητες της επιφάνειας της γης, φαινομενικά στάσιμες και χωρίς άμεση επικοινωνία με τη θάλασσα. O βιότοπος λίμνη χαρακτηρίζεται επίσης από ένα σύνολο αβιοτικών παραγόντων, φυσικών ή χημικών.
2.3. Προστασία των Υδατικών Πόρων
Η καθολική προστασία των Υδατικών Πόρων, δηλαδή η πλήρης απαγόρευση οποιασδήποτε χρήσης τους από τον άνθρωπο, είναι αδύνατη για κοινωνικούς και οικονομικούς λόγους. Υπάρχουν αρκετές συνθήκες ή καθεστώτα προστασίας των υδάτινων οικοσυστημάτων εσωτερικών υδάτων μεταξύ των οποίων είναι:
- Διεθνείς συμβάσεις (Ramsar, Βέρνης, Βόννης, Βαρκελώνης),
- Δίκτυο NATURA 2000,
Στην Ελλάδα οι υγρότοποι του δικτύου NATURA 2000 διακρίνονται σε δύο κατηγορίες:
- Περιοχές για την Προστασία της Ορνιθοπανίδας (SPA) και
- Περιοχές Κοινοτικού Ενδιαφέροντος (SCI).
92/41 «Οδηγία των Οικοτόπων»,
79/409 «Περί διατηρήσεως των Αγρίων Πτηνών»,
Οδηγία Πλαίσιο για το Νερό (2000/60) της ΕΕ
Ν.3199/2003 για την «Προστασία και διαχείριση των υδάτων».
Η Οδηγία Πλαίσιο για τα Νερά εισάγει για πρώτη φορά σε περιβαλλοντική ευρωπαϊκή νομοθεσία την σημασία της καλής κατάστασης όλων των οργανισμών ενός υδατικού οικοσυστήματος καθώς εξαρτά την καλή ποιότητα ενός οικοσυστήματος όχι μόνο από το φυσικοχημικό περιβάλλον αλλά και από την παρουσία και την ποικιλία των οργανισμών του οικοσυστήματος. Ως βασικό κριτήριο για την προστασία των Υδατικών Πόρων έχει καθιερωθεί η οικολογική κατάσταση. Οικολογική κατάσταση για τα υδατικά οικοσυστήματα νοείται, σύμφωνα με την οδηγία πλαίσιο, η ποιοτική έκφραση της διάρθρωσης και της λειτουργίας των υδάτινων οικοσυστημάτων που συνδέονται με τα επιφανειακά νερά.
2.4. Λίμνη Ζηρού – Φυσικό Περιβάλλον
Το φυσικό περιβάλλον της λίμνης είναι ιδιαίτερα αξιόλογο τόσο από οικολογική άποψη όσο και από την άποψη του τοπίου και της αισθητικής. Διαθέτει ιδιαίτερο φυσικό κάλλος και πλούσια και ποικίλη χλωρίδα και πανίδα.
2.4.1. Μορφολογία
Παρουσιάζει εξαιρετική γεωμορφολογική και οπτική συνοχή. Μορφολογικά, ο βυθός της λίμνης είναι λασπώδης, με στρώσεις από ίζημα και στη βόρεια πλευρά βρίσκονται σκόρπια πετρώματα ανά διαστήματα.
Εικόνα 2: Λίμνη Ζηρού
Η ευκολότερη πρόσβαση στη λίμνη γίνεται από τη νότια ακτή, από την οποία και ξεκινά σταδιακά η αύξηση του βάθους της λίμνης με σταθερή κλίση. Η κλίση μειώνεται από τα 25 μέτρα και κάτω συνεχίζοντας όμως την καθοδική πορεία. Η βόρεια πλευρά της λίμνης έχει άμεσο βάθος 9-10μ. και τοίχους οι οποίοι κατεβαίνουν μέχρι και τα 28-30μ.
2.4.2. Γεωλογία
Η Λίμνη Ζηρού με βάθος περίπου 60 μέτρων, υψόμετρο επιφάνειας 40μ., έκταση 470 περίπου στρεμμάτων αποτελεί τεκτονικό βύθισμα και τροφοδοτείται από καρστικές πηγές.
Εικόνα 3: Λίμνη Ζηρού
Η δημιουργία της φαίνεται να οφείλεται στην τεκτονοκαρστική δραστηριότητα της περιοχής. Οι γεωλόγοι πιστεύουν ότι η λίμνη αποτελούσε λιμναίο σπήλαιο, αλλά η οροφή κατέρρευσε προ 10.000 ετών περίπου. Η περιοχή γύρω από την λίμνη και στον εντυπωσιακό γραφικό βραχώδη όγκο Β.Δ. της Λίμνης εμφανίζει μια ποικιλία πετρωμάτων, ασβεστόλιθοι Σινιών, δηλ. ασβεστόλιθοι υπογραφικοί φαιοί και καλώς στρωμένοι. Βόρεια της λίμνης υπάρχουν εμφανίσεις Ερυθρογής (TerraRossa)
2.4.3. Υδρολογία
Η περιοχή παρουσιάζει ιδιαίτερο υδρολογικό ενδιαφέρον. Στην περιοχή Μπόιδας-Μαυρής, υπήρχε λίμνη που αποξηράνθηκε το 1955. Οι πηγές Πριάλας χαρακτηρίζονται από σημαντική ποσότητα υπόγειων νερών. Η ευρύτερη περιοχή αποτελεί τμήμα της υδρολογικής λεκάνης του ποταμού Λούρου. Ο υδροφόρος ορίζοντας που τροφοδοτεί τις πηγές Κουκλέσι, Κεράσοβο, τροφοδοτεί και την λίμνη και είναι ο ίδιος με αυτόν του ποταμού Λούρου, συνεπώς τα δύο υδάτινα συστήματα επικοινωνούν. Η λίμνη δεν τροφοδοτείται από επιφανειακά νερά, ποτάμια ή χείμαρρους, αλλά από υπόγειες πηγές νερού στη βόρεια πλευρά και σε βάθος 12-15μ. Δεν έχει επιφανειακή εκροή υδάτων.
2.4.4. Πανίδα
Η Πανίδα είναι αρκετά ενδιαφέρουσα και μερικά από τα είδη της δημιουργούν τις προϋποθέσεις για την ένταξη της Λίμνης στον κατάλογο προστατευόμενων περιοχών. Χαρακτηριστικά αναφέρονται μεταξύ άλλων τα εξής:
- Τρανορινόλοφος, Μικρή Μυοτίδα [Παράρτημα ΙΙ Οδηγ. 92/43/ΕΟΚ, Απειλούμενα, Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος]
- Μουστακομυοτίδα, Νανονυχτερίδα [Παράρτημα ΙV Οδηγ.92/43/ΕΟΚ, Απειλούμενα, Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος]
- Tρωκτικά, Σαρκοφάγα: Βίδρα, Κουνάβι κ.α. [Παράρτημα ΙΙ Οδηγ.92/43/ΕΟΚ]
- Πτηνά: Νανοβουτηχτάρι, Κορμοράνος, αγριόπαπιες, νερόκοτες, ερωδιοί, νεροκοτσέλα, φαλαρίδες, πέρδικα, αλκυόνα, κοκινολαίμης, δρυοκολάπτης, φιδαετός, χρυσαετός, όρνιο, σταυραετόςκ.ά
- Ψάρια: Δρομίτσα, στρωσίδι,τυλινάρι
Εμπλουτίστηκε με γόνο πιθανά του είδους Tilapianilotika σαρκοφάγα που κατά πάσα πιθανότητα έχουν ελαχιστοποιήσει τους αυτόχθονες πληθυσμούς ψαριών.
2.4.5. Χλωρίδα
Αντίστοιχα και η Χλωρίδα έχει αντίστοιχο ενδιαφέρον, με τα εξής είδη:
- Δάση Φυλλοβόλων δρυών, Ν και Ν.Δ. [Natura 2000, CODE: 9280]
- Δάση και υψηλοί θαμνώνες αείφυλλων σκληρόφυλλων (αριά) [Natura 2000, CODE: 9340,6310]
- Παρόχθια δάση ανατολικής πλατάνου [Natura 2000, CODE: 9260]
Εικόνα 4:Λίμνη Ζηρού
Ruscus aculeatus [ΠαράρτημαV Οδηγ.92/43/ΕΟΚ]
Anacamptis pyramidalis , Serapias cordigera, Serapias vomeracea, Ophrys sphegodes, Platanus orientalis [Annex B, C, Appendix I,II, ΣύμβασηγιαεμπόριοΚινδυνευόντωνΕιδών (CITES)
- Πεδινό αισθητικό δάσος και λιβάδια: 500στρ.
- Δάσος Κωνοφόρων Β.Δ. της λίμνης, συνεχίζει προς Α. (Δασόπευκα τα υψηλότερα στην Ελλάδα με ύψος 40μ.)
- Δάσος Κωνοφόρων Β. στο Ζηροβούνι (Δασόπευκα, πουρνάρια, κουτσουπιές, αγριελιές, ασφάκες και στην κορυφή οξιές),
- Βοσκότοποι και γεωργικές καλλιέργειες Ν & Ν.Δ. (Φυτεμένα κυπαρίσσια, ασφάκες, αγκάθια, πουρνάρια, αγριελιές)
- Παραλίμνια βλάστηση (λυγαριές, πυκνά βάτα, καλάμια, αγριοκάλαμα, σύθες και φυτεμένες λεύκες)
- Χώρος παιδόπολης, ξενικά και φυτεμένα ελληνικά είδη (ευκάλυπτοι, ακακίες, λεύκες, ελιές, φυστικιές)
3. Ανθρωπογενές Περιβάλλον
Στο επίπεδο του ανθρώπου η πολιτισμική εξέλιξη έχει μεγαλύτερη σημασία από την φυσική, αφού μέσω αυτής ο άνθρωπος επιτυγχάνει την προσαρμογή του στο φυσικό περιβάλλον. Η διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς αποβλέπει να εξασφαλίσει την σταθερότητα και ιστορική συνέχεια του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, και μέσω αυτής, την πολιτιστική ταυτότητα των ανθρώπων που, άλλως, θα κινδύνευε από την συνεχή αλλαγή. Τόσο η αρχή της φυσικής κληρονομιάς, όσο και η αρχή της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι όροι της δυναμικής ευστάθειας (ισορροπίας) και αλληλεξάρτησης οικοσυστημάτων και ανθρωπογενών συστημάτων κατά την εξέλιξη τους στο χρόνο.
3.1. Προστασία
Η έννοια του προστατευόμενου «πολιτιστικού περιβάλλοντος», έχει αποκτήσει ένα ευρύ περιεχόμενο: εκτείνεται στο σύνολο των ανθρωπογενών παραγόντων και στοιχείων, τα οποία, σε άμεση σχέση και αλληλεπίδραση με τον φυσικό περιβάλλοντα χώρο, συνθέτουν την «πολιτιστική κληρονομιά». Άμεση σημασία για το πολιτιστικό περιβάλλον έχει η νομολογία:
Στο Σύνταγμα του 1975 η αρχή κατοχυρώθηκε με ειδική ρήτρα του άρθρου 24.
Με τον Ν. 1126/1981 κυρώθηκε η Σύμβαση των Παρισίων της 16.11.1972 για την προστασία της παγκοσμίου φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς.
Με τον Ν. 3028/ 2002 «Για την προστασία των Αρχαιοτήτων και εν γένει της Πολιτιστικής Κληρονομιάς» προστατεύεται το φυσικό περιβάλλον, τόσο ως φορέας πολιτιστικής δράσης του ανθρώπου, όσο και λόγω της λειτουργικής του ενότητας με τα πολιτιστικά αγαθά.
Με την υποχρέωση εκπόνησης Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (Μ.Π.Ε.) ως προϋπόθεση για την εκτέλεση δημόσιων και ιδιωτικών έργων που ενδέχεται να βλάψουν το περιβάλλον. Έτσι, μέσω της υποχρέωσης εκπόνησης Μ.Π.Ε. ολοκληρώνεται σε προληπτικό ήδη επίπεδο η απαγόρευση κάθε ενέργειας σε ακίνητο μνημείο, η οποία είναι δυνατόν να επιφέρει με άμεσο ή έμμεσο τρόπο καταστροφή, βλάβη, ρύπανση ή αλλοίωση της μορφής του.
3.2. Πολιτισμικό Περιβάλλον (Ιστορικό & Κοινωνικό)
Για το πολιτιστικό περιβάλλον το άρθρο 1 παρ. 6 του Ν 360/1976 «περί χωροταξίας και περιβάλλοντος» ορίζει ότι είναι «τα ανθρωπογενή στοιχεία πολιτισμού και χαρακτηριστικά, ως ταύτα διαμορφώθηκαν εκ της παρεμβάσεως και των σχέσεων του ανθρώπου μετά του φυσικού περιβάλλοντος, περιλαμβανομένων των ιστορικών χώρων ως και της καλλιτεχνικής και πολιτιστικής κληρονομιάς».
Η κλιμάκωση των εννοιών που υιοθετεί ο νομοθέτης περιλαμβάνει ως έννοια γένους δίπλα στην πολιτιστική κληρονομιά αυτή του πολιτιστικού αγαθού, η οποία εξειδικεύεται περαιτέρω σε μνημεία, άυλα πολιτιστικά αγαθά και χωρικά σύνολα. Τα μνημεία διακρίνονται σε κινητά και ακίνητα, καθώς και σε αρχαία και νεότερα, ενώ τα χωρικά σύνολα διακρίνονται σε αρχαιολογικούς χώρους και ιστορικούς τόπους.
3.3. Λίμνη Ζηρού -Πολιτισμικό Περιβάλλον
3.3.1. Ιστορικό Περιβάλλον
Είναι γνωστό ότι στο πέρασμα του χρόνου, κυρίως μέχρι την βιομηχανική επανάσταση, ο άνθρωπος δημιούργησε οικισμούς, δραστηριότητες και πολιτισμό σε περιοχές με άφθονους υδατικούς πόρους. Τα αρχαιολογικά ευρήματα της ευρύτερης περιοχής, επιβεβαιώνουν την άποψη αυτή. Βατία, Καστρί, Ρωγοί, Όρρεον, Νικόπολη, Κασσιόπη, αποτελούν επίσης χαρακτηριστικά παραδείγματα ανθρωπογενούς περιβάλλοντος. Αναφέρουμε μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα:
Ο όρος Άγιος Γεώργιος αναφέρεται στην ευρύτερη περιοχή γύρω από τον ομώνυμο οικισμό στην κοιλάδα του Λούρου, σε διάφορα σημεία της οποίας εντοπίστηκαν λίθινα έργα Παλαιολιθικής και ύστερων περιόδων.
Ασπροχάλικο (Παλαιολιθικό σπήλαιο). Στη θέση αυτή έγιναν περιορισμένες ανασκαφικές εργασίες κατά το έτος 1963 από τον Χιγκς.
Η θέση Κοκκινοπηλός έχει δώσει άφθονα επιφανειακά ευρήματα της Παλαιολιθικής εποχής, ενώ έχουν εντοπιστεί και ευρήματα της Εποχής του Χαλκού. Στον Κοκκινοπηλό εντοπίστηκαν αθρόες επιχώσεις ερυθρογής και αποτελούνται από πυκνές επιχώσεις κόκκινου πηλού, που έχουν υποστεί έντονη διάβρωση.
Στις πηγές τουΑγίου Γεωργίου του Λούρου ποταμού υπάρχει το Ρωμαϊκό Υδραγωγείο της Νικόπολης ενώ την ευρύτερη περιοχή διατρέχει υπόγεια ο αγωγός του.
3.3.2. Κοινωνικό Περιβάλλον
Στο παρελθόν το περιβάλλον διαμόρφωνε τους διάφορους ανθρώπινους πολιτισμούς. Δεν είναι λοιπόν μόνο το περιβάλλον που, μέχρι πρόσφατα τουλάχιστον, έπλαθε τον πολιτισμό αλλά ότι εξ αρχής η εξέλιξη του ανθρώπινου πολιτισμού έπλαθε επίσης το περιβάλλον. Κατά καιρούς στην περιοχή ανεπτύχθησαν διάφορες δραστηριότητες με διαφορετικά κίνητρα κάθε φορά, οι οποίες αφ’ ενός δεν ήταν ενταγμένες σε ένα ενιαίο Διαχειριστικό Σχέδιο, αφ ΄ ετέρου αρκετές δεν ήταν προσαρμοσμένες στο Περιβάλλον της περιοχής:
Στις όχθες της λίμνης, είχε χτιστεί από Αυστριακούς αρχιτέκτονες το 1947-1949 η “Παιδόπολη του Ζηρού” {“Ζηρόπολη”}, με αντικείμενο την περίθαλψη των ορφανών παιδιών του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου και του Εμφυλίου Πολέμου.
Το 1994-1995 η λίμνη Ζηρού χρησιμοποιήθηκε παράνομα για αγώνες σκι, με ταχύπλοα σκάφη, από τον Ναυτικό Όμιλο Ιωαννίνων. Μετά από διαμαρτυρίες και δικαστικά μέτρα οι αγώνες δεν επαναλήφθηκαν.
Εκείνη την εποχή, η λίμνη αποτέλεσε το επίκεντρο έντονης διαμάχης για το θέμα της πραγματοποίησης ή όχι εκεί, «Διεθνούς φεστιβάλ ηλεκτρονικής μουσικής», το οποίο τελικά ακυρώθηκε λόγω ασφαλιστικών μέτρων.
Εκδηλώθηκε ενδιαφέρον το 2006 για υλοτόμηση της γύρω περιοχής με αποτέλεσμα η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση (Ν.Α. ) να συστήσει Επιτροπή η οποία στην Έκθεση της (17/02/2006)πρότεινε να ΜΗΝ κοπούν δένδρα.
Λειτουργία μπάρ, ντίσκο και γενικότερα χώρων με ένταση μουσικής.
3.4. Λίμνη Ζηρού – Τεχνητό Περιβάλλον
Πάντοτε το ανθρώπινο γένος αγωνιζόταν όχι μόνο να επιβιώσει αλλά να ευημερήσει μέσα στο φυσικό του περιβάλλον και πάντα οι τεχνολογικές και οργανωτικές του επιδόσεις είχαν αξιοσημείωτα αποτελέσματα γι’ αυτό, ενίοτε σαφώς ευεργετικά, αλλά κυρίως καταστρεπτικά. Φθάσαμε λοιπόν σε μια εποχή που η αντίληψη της φύσης ως αντικειμένου επιδεκτικού εκμετάλλευσης και η εντατική αναζήτηση κέρδους αποτελούν τα στοιχεία που επέτρεψαν την ριζική αλλαγή της σχέσης του ανθρώπου με την φύση όπως είχε παγιωθεί κατά την εποχή της γεωργικής επανάστασης πριν από δώδεκα και πλέον χιλιετηρίδες. Και η περιοχή της λίμνης βρέθηκε στο επίκεντρο πολλών αντιφατικών ανθρωπογενών δραστηριοτήτων με διάφορα τεχνητά έργα όπως:
Το 1990 άρχισαν να εκτελούνται εργολαβικές εργασίες (μπάζωμα, αντλιοστάσια) για άρδευση της Μπόιδα-Μαυρή που θα είχε σοβαρές εππτώσεις στο περιβάλλον και στο υδατικό ισοζύγιο, αλλά ακυρώθηκε μετά από αγωνιστικές κινητοποιήσεις.
Το έτος 2000 εκδηλωθήκαν έντονες διαμάχες μεταξύ των τοπικών παραγόντων σχετικά με το ποιος θα έχει την ευθύνη των έργων στη λίμνη και φυσικά τη διακίνηση των χρηματοδοτήσεων
Το Δεκέμβριο του έτους 2004 άρχισε να λειτουργεί παρόχθια και δυτικά της Λίμνης Ζηρού καφεστιατόριο «Λίμνη Ζηρού»
Τα έτη 2006-2007 έγιναν επεκτάσεις έργων και εγκαταστάσεων της καφετέριας εστιατόριου στο δυτικό μέρος της λίμνης Ζηρού, με αποτέλεσμα την αλλοίωση του φυσικού περιβάλλοντος και την ενδεχόμενη μελλοντική μόλυνση.
4. Διαχείριση
Από τα προηγούμενα προκύπτει το σοβαρό πρόβλημα της Διαχείρισης μιας περιοχής. Με τι κριτήρια, προς όφελος τίνος, με ποιο σχεδιασμό και με ποιες επιπτώσεις στο περιβάλλον;
Διαχείριση μιας περιοχής εννοούμε την εφαρμογή συγκεκριμένου σχεδίου που καθορίζει τις δραστηριότητες που είναι δυνατό να υλοποιηθούν στην περιοχή, καθώς και τις δραστηριότητες που απαιτούνται για τη βελτίωσή της. Αντίστοιχα, διαχείριση πληθυσμών, εννοούμε την εφαρμογή μέτρων που εξασφαλίζουν τη διατήρησή του σε προκαθορισμένα επιθυμητά επίπεδα.
Η Διαχείριση λοιπόν έχει σαν πεδίο δράσης όχι μόνο το φυσικό περιβάλλον μιας περιοχής αλλά και τις ανθρωπογενείς δραστηριότητες που αναπτύσσονται στην χωρική ενότητα αυτής.
5. Αξιοβίωτη – Βιώσιμη Ανάπτυξη
Δεν απέχει χρονικά πολύ από σήμερα η εποχή που η «μελαγχολική» επιστήμη της Οικονομίας εξακολουθούσε να ορίζει το αντικείμενο της με τη στενή περιγραφή του παραγωγικού προβλήματος (τι, πόσο και πώς θα παραχθεί και διανεμηθεί). H ανάπτυξη υποτάχθηκε στην εντατικοποίηση όλων των δραστηριοτήτων με βασική αξία το κέρδος και την απαξίωση των πραγματικών αναγκών του ανθρώπου. Σε αντιδιαστολή αυτής της βάρβαρης ανάπτυξης προβάλλει η βιώσιμη ανάπτυξη ή αξιοβίωτη που στηρίζεται σε εντελώς διαφορετικό αξιακό σύστημα.
Το 1992, συγκλήθηκε διεθνής διάσκεψη με θέμα Περιβάλλον και ανάπτυξη στο Ρίο ντε Τζανέιρο της Βραζιλίας από τη Γενική Συνέλευση του Ο.Η.Ε. Οι κυβερνήσεις οι οποίες συμμετείχαν στη διάσκεψη του Ρίο, που είναι γνωστή και ως Σύνοδος Κορυφής για τη Γη, αναγνώρισαν τις στενές σχέσεις μεταξύ των οικονομικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών θεμάτων και δεσμεύθηκαν για την προστασία των οικοσυστημάτων. Βασική κατεύθυνση της διάσκεψης ήταν αειφόρος ανάπτυξη ή βιώσιμη ανάπτυξη (sustainabledevelopment).
Ως Αειφόρος Ανάπτυξη ή Βιώσιμη Ανάπτυξη ορίζεται η ανάπτυξη που βασίζεται στην ορθολογική χρήση των φυσικών πόρων, ώστε να μη διακυβεύεται η δυνατότητα χρήσης τους και από τις μελλοντικές γενιές. Στην χώρα μας έχει προταθεί από τον Καθηγητή κ. Ρόκο Δ. ο όρος Αξιοβίωτη Ανάπτυξη, ο οποίος αποδίδει πιο ουσιαστικά το πνεύμα της Διάσκεψης.
5.1. Η Ολιστική – Αξιοβίωτη Διαχείριση
Η αναγνώριση και ο χειρισμός της παγκόσμιας οικολογικής κρίσης συμπίπτουν με τη μετάβαση από την αναλυτική στη ολιστική (συστημική)μέθοδο σκέψης. Η αδυναμία συνειδητοποίησης της κρίσης και της βαρύτητας της ήταν σε μεγάλο βαθμό συνέπεια του ότι δεν υπήρχε καν συνείδηση της αλληλεξάρτησης όλων των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων με το φυσικό περιβάλλον και τα ανθρωπογενή συστήματα, που αποτελούσαν τον πολιτισμό του ανθρώπου. Τα πολύπλοκα προβλήματα απαιτούν Ολοκληρωμένη-Ολιστική Διαχείριση αντιμετώπισης και όχι επιμεριστική.
Επί πλέον προκειμένου να επιτύχουμε Αξιοβίωτη Ανάπτυξη χρειαζόμαστε Αξιοβίωτη Διαχείριση η οποία βασίζεται στις εξής βασικές αρχές:
Η αρχή της βιωσιμότητας. Επιβάλλει την εναρμόνιση όλων των δημοσίων πολιτικών και αποτρέπει κάθε μείωση ή υποβάθμιση του φυσικού κεφαλαίου.
Η αρχή του σεβασμού της φέρουσας ικανότητας, των ανθρωπογενών συστημάτων όσον και των οικοσυστημάτων.
Η αρχή της αποκατάστασης διαταραχθέντος οικοσυστήματος. Επιδιώκει την επανόρθωση, όπου είναι ακόμη αναστρέψιμη η κατάσταση.
Η αρχή προστασίας της βιοποικιλότητας. Επιβάλλει τη διατήρηση, την ευστάθεια (ισορροπία) των οικοσυστημάτων.
Η αρχή της κοινής φυσικής κληρονομιάς. Επιδιώκει να διασφαλίσει τον ζωτικό πυρήνα του φυσικού κεφαλαίου.
Η αρχή της ήπιας ανάπτυξη των ευπαθών οικοσυστημάτων.
Η αρχή της χωρονομίας. Επιτάσσει τον συνολικό σχεδιασμό της ισορροπίας ανθρωπογενών συστημάτων και οικοσυστημάτων.
Η αρχή της πολιτιστικής κληρονομιάς. Ενδιαφέρεται για τη σταθερή και ποιοτική συνέχεια των ανθρωπογενών συστημάτων.
Η αρχή του φυσικού κάλλους. Εξυπηρετεί, επίσης, την ποιοτική ανάπτυξη, και την ικανοποίηση των αισθητικών αναγκών του ανθρώπου.
Η αρχή της προφύλαξης, σύμφωνα με την οποία, όταν μια δραστηριότητα δημιουργεί απειλές στο περιβάλλον ή στην ανθρώπινη υγεία, πρέπει να λαμβάνονται προφυλακτικά μέτρα, ακόμα και αν η σχέση αιτίας-αποτελέσματος δεν έχει πλήρως βεβαιωθεί επιστημονικά.
Η αρχή της προστασίας και ανάδειξης του τοπίου. Η ποικιλία του τοπίου, αναφέρεται εξίσου στη γεωμορφολογία, στο φυσικό περιβάλλον, στην οικολογική, αισθητική και πολιτιστική κληρονομιά του τοπίου (γεφύρια, λαϊκή, παραδοσιακή αρχιτεκτονική κλπ.).
Η αρχή της αξίας του ανάγλυφου. Η αξία του ανάγλυφου για το περιβάλλον αποτελεί παράγοντα για την ύπαρξη περιοχών με ιδιαίτερο φυσικό κάλλος και την ανάπτυξη βιοτόπων στις περίκλειστες κοιλάδες.
Από τις παραπάνω αρχές παρατίθεται πιο διεξοδικά το περιεχόμενο της Αρχής της Βιωσιμότητας
5.2. Η αρχή της Βιωσιμότητας
Σήμερα ομιλούμε για την Αρχή της Βιωσιμότητας που είναι πλέον ο Θεμελιώδης Νόμος στο διεθνές και στο εσωτερικό δίκαιο. Η αειφορία από μόνη της είναι ουδέτερη έννοια χρόνου. Το πρώτο βήμα για την κατανόηση της εννοίας της βιωσιμότητας είναι η διαφοροποίηση της από την έννοια του Περιβάλλοντος και της προστασίας του.
Οι δύο αυτές έννοιες δεν ταυτίζονται, αλλά η πρώτη (βιωσιμότητα) είναι πολύ ευρύτερα της δεύτερης. Η έννοια της περιβαλλοντικής προστασίας περιλαμβάνεται μεν στην έννοια της βιωσιμότητας, αλλά η τελευταία είναι κατά πολύ υψηλότερη ηθική ιδέα και ισοδυναμεί με πολιτιστική αλλαγή.
5.3. Δείκτες βιωσιμότητας
Η αξία της βιωσιμότητας δεν είναι άμεσα μετρήσιμη. Η προσέγγιση, λοιπόν, της αξιολόγησης της μπορεί να γίνει «μετρώντας» τις παραμέτρους πουτη συνθέτουν, δηλαδή, το περιβάλλον και την ανάπτυξη καθώς και τη δυνατότητα συνύπαρξης τους.
Προκειμένου να αξιολογήσουμε την βιωσιμότητα, την ποιότητα της Ανάπτυξης δεν αρκεί να μετρήσουμε τις φυσικές και χημικές παραμέτρους του φυσικού περιβάλλοντος. Μετά τη Σύνοδο Κορυφής στο Ρίο το 1992, το Στατιστικό Γραφείο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (Eurostat: EuropeanDistributionofStatisticalSoftware) εκπόνησε μελέτη το 1996 με τίτλο Δείκτες Βιώσιμης Ανάπτυξης.
Στη μελέτη αυτή αναπτύχθηκαν οικονομικοί, κοινωνικοί και περιβαλλοντικοί δείκτες βιώσιμης ανάπτυξης για τις αναπτυσσόμενες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, κάποιοι από τους οποίους αναφέρονται παρακάτω:
Οικονομικοί Δείκτες: Κατά κεφαλή Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ),διασφάλιση στην πρόσβαση σε καλή τροφή, νερό κατοικία και καύσιμα σε λογικές τιμές, συνολικές εθνικές δαπάνες για την υγεία, την παιδεία και το ασφαλιστικό σύστημα, δαπάνες για την έρευνα και την τεχνολογία ως ποσοστό του ΑΕΠ.
Κοινωνικοί Δείκτες: Απασχόληση/ανεργία, εξασφάλιση μετακίνησης από και προς τον χώρο εργασίας, προστασία της ανθρώπινης υγείας, εξασφάλιση πρόληψης και θεραπείας, λόγοι θνησιμότητας, εκπαίδευση για όλους, εξασφάλιση μετακίνησης μαθητών από και προς το σχολείο, δημιουργία ανθρώπινων οικισμών, ακατάλληλες κατοικίες, αριθμός αστέγων, κοινωνικά προβλήματα (π.χ. εγκλήματα ανά 1.000 κατοίκους, ναρκωτικά, φαινόμενα βίας, ανθρώπινα δικαιώματα), πολιτιστική κληρονομιά.
Περιβαλλοντικοί Δείκτες: Εκπομπές αερίων που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου, εκτίμηση και προστασία της βιοποικιλότητας, ελαχιστοποίηση των αποβλήτων και επαναχρησιμοποίηση τους, μεταβολές των εκτάσεων που καλύπτονται από δάση, κατανάλωση ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές.
6. Λίμνη Ζηρού – Διαχείριση
Τα τελευταία χρόνια αναγνωρίζεται η ανάγκη της αειφορικής διαχείρισης των υδάτινων πόρων και οικοσυστημάτων, δηλαδή η χρήση τους από τον άνθρωπο κατά τρόπο, ώστε να καλύπτονται οι ανάγκες του σήμερα, χωρίς να διαταράσσεται η ισορροπία του οικοσυστήματος και να υπονομεύεται η δυνατότητα των επόμενων γενεών να καλύψουν τις δικές τους ανάγκες.
Η λίμνη Ζηρού αποτελεί ένα σημαντικό βιότοπο. Οι σύγχρονες αντιλήψεις για την διατήρηση (προστασία) ειδών με μεγάλη οικολογική σημασία απαιτούν τη λήψη μέτρων για την προστασία ολόκληρης της επιφάνειας που καταλαμβάνει ενδιαίτημα (οικότοπος) στο οποίο αναπτύσσεται το προστατευόμενο είδος. Έχουν λοιπόν καταγραφεί στην περιοχή
σημαντικοί οικότοποι,
Tο τοπίο της λίμνης και της ευρύτερης περιοχής, ο γεωλογικός σχηματισμός του Κοκκινόπηλου,τα σπάνια και απειλούμενα είδη χλωρίδας και πανίδας, τα στοιχεία της πολιτιστικής κληρονομιάς τα οποία τεκμηριώνουν τη αναγκαιότητα θεσμικής προστασίας της περιοχής. Για την περιβαλλοντική προστασία και τον Χωροταξικό Σχεδιασμό της περιοχής μέχρις σήμερα έχουν πραγματοποιηθεί οι εξής μελέτες:
6.1. ‘‘Προτάσεις Χωροταξικής Οργάνωσης’’ ΥΧΟΠ (1984)
Η μελέτη προτείνει τη θεσμοθέτηση δύο Ζωνών Οικοδομικού Ελέγχου (ΖΟΕ):
- ΖΟΕ Φιλιππιάδας, (Δήμος Φιλιππιάδος, δάσος, Λίμνη Ζηρού ) και
- ΖΟΕ Ρωμαϊκού Υδραγωγείου, (που προστατεύει τη ζώνη κατάληψης του υδραγωγείου σε όλη την διαδρομή από τον Άγ. Γεώργιο μέχρι την Νικόπολη).
Η μελέτη πολύ έγκαιρα με το τότε θεσμικό πλαίσιο προσδιόρισε τις χωρικές ενότητες προστασίας και διαχείρισης και μάλιστα με κριτήρια ολιστικής προσέγγισης συμπεριλαμβάνοντας τόσο το Φυσικό όσο και το Ανθρωπογενές Περιβάλλον. Μετά 30 περίπου χρόνια δυστυχώς εξακολουθεί να προβάλλει το ΄΄μετέωρο βήμα΄΄ της Αξιοβίωτης Διαχείρισης.
6.2. ‘‘Σχέδιο Ολοκληρωμένης Τουριστικής Ανάπτυξης περιοχής Λίμνης Ζηρού’’ Περιφέρεια Ηπείρου (1997)
Πρόκειται για μελέτη Επιχειρησιακού σχεδίου ανάπτυξης αγροτουρισμού η οποία δεν έχει αξιοποιηθεί.
6.3. ‘‘Προκαταρκτική Μελέτη Αξιοποίησης Πρώην Παιδόπολης Ζηρού και Ευρύτερης Περιοχής’’ Ν. Α-ΕΥ ΖΗΝ’ (1999)
Η μελέτη καταλήγει στην πρόταση να οργανωθεί στην περιοχή κέντρο εναλλακτικών τουριστικών δραστηριοτήτων, διότι «τα αξιόλογα φυσικά χαρακτηριστικά του τοπίου συνδυαζόμενα με την ύπαρξη ιστορικών και θρησκευτικών μνημείων στην ευρύτερη περιοχή στοιχειοθετούν μια ιδανική περιοχή για την ανάπτυξη οικοτουριστικών δραστηριοτήτων και ήπιων μορφών τουρισμού».
6.4. ‘‘Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη’’ ΕΤΑΝΑΜ (2000)
Το 2000 εκπονήθηκε μελέτη η οποία είχε σαν βασικό στόχο «την προστασία της περιοχής λίμνης Ζηρού καθώς και την ανάδειξη της μέσα από χρήσεις ήπιες και συμβατές με τον χαρακτήρα και την ευαισθησία του χώρου». Σύμφωνα με την μελέτη προτείνονται οι παρακάτω ζώνες προστασίας με βάση τον Ν.1650/86:
Α. Ζώνη ΠΤ. Προστατευόμενο Τοπίο (βόρειο τμήμα της λίμνης).
Α1. Υποζώνη ΠΤ1. Προστατευόμενο Τοπίο της λίμνης Ζηρού (Βραχώδης ζώνη Β. και βόρειο τμήμα της λίμνης και βόρειο τμήμα της λίμνης).
Α2. Υποζώνη ΠΤ2. Προστατευόμενο Τοπίο Δάσους Αγίου Ιωάννη (Ευρεία δασική ζώνη νότια της λίμνης)
Β. Ζώνη ΠΠΠΠΤ. Περιφερειακή Περιοχή Προστασίας του Τοπίου (Ευρύτερη λοφώδης ζώνη βόρεια της λίμνης, νότιο τμήμα της λίμνης και χώρος Παιδόπολης).
Β1. Υποζώνη ΠΠΠΠΤ.1. Περιφερειακή Περιοχή Προστασίας Ζηροβουνίου
Β2. Υποζώνη ΠΠΠΠΤ.2. Περιφερειακή Περιοχή ελεγχόμενων τουριστικών δραστηριοτήτων Παιδόπολης (νότιο τμήμα της λίμνης και χώρος Παιδόπολης).
Γ. Ζώνη ΠΦΣ. 1. Προστατευόμενος Φυσικός Σχηματισμός Κοκκινόπηλου
Για την θεσμική κατοχύρωση αυτών των προτάσεων η μελέτη προτείνει:
Έκδοση ΄΄Π.Δ. για την προστασία, διατήρηση και διαχείριση της φύσης και του τοπίου, ως φυσικής κληρονομιάς και πολύτιμου εθνικού φυσικού πόρου στην περιοχή της λίμνης Ζηρού που διακρίνεται για την μεγάλη, οικολογική, αισθητική, γεωμορφολογική και παιδαγωγική της αξία, δίνοντας χαρακτηρισμούς σύμφωνα με τα κριτήρια 2 και 4 του άρθρου 19 του Ν. 1650/1986’’Έκδοση ΄΄ΚΥΑ Ειδικού Διαχειριστικού Σχεδίου΄΄
Διαπιστώνουμε 13 χρόνια μετά ότι οι καθοριστικές αυτές προτάσεις παραμένουν χωρίς θεσμική κατοχύρωση, διότι δεν έχει εγκριθεί από το ΥΠΕΚΑ.
6.5. «Εθνικό Πάρκο Αμβρακικού» – «Περιοχή RAMSAR»
Προστατευόμενη περιοχή σύμφωνα με τον ορισμό που δίνεται από τη Διεθνή Ένωση για την Προστασία της Φύσης (IUCN) είναι: Μία χερσαία ή/και θαλάσσια έκταση αφιερωμένη στην προστασία και διατήρηση της βιολογικής ποικιλότητας και των φυσικών και συναφών πολιτιστικών πόρων, η οποία υπόκειται σε διαχείριση με νομικά μέσα ή άλλους αποτελεσματικούς τρόπους. Αναφέρεται σε κάθε χερσαία ή υδάτινη έκταση όπου ο βασικός σκοπός είναι η προστασία και διατήρηση της βιοποικιλότητας και των φυσικών και πολιτιστικών πόρων.
Σύμφωνα με την I.U.C.N., οι προστατευόμενες περιοχές πρέπει να εκφράζουν τον καλύτερο δυνατό συμβιβασμό μεταξύ της διατήρησης των βιοτόπων και της συνύπαρξης των ανθρώπινων δραστηριοτήτων. Για να επιτευχθεί αυτό, οι προστατευόμενες περιοχές χωρίζονται σε ζώνες. Η διαχείρισή της πραγματοποιείται διαμέσου θεσμικών ή άλλων αποτελεσματικών μέσων (π.χ. Ενιαίος Φορέας Διαχείρισης), με εκπόνηση Σχεδίου Διαχείρισης.
Το Σχέδιο Διαχείρισης μιας προστατευόμενης περιοχής είναι ο καταστατικός χάρτης και το απαραίτητο εργαλείο για την αειφόρο και ορθολογική διαχείριση της. Αν παρομοιάσουμε τη διαχείριση μιας προστατευόμενης περιοχής με μία πορεία που προορισμό έχει τη διατήρηση των βιολογικών της αξιών μέσω της διαχείρισης των ανθρώπινων δραστηριοτήτων, τότε το διαχειριστικό σχέδιο είναι ο χάρτης όπου έχουμε σημειώσει τη καλύτερη, συντομότερη και οικονομικά πιο συμφέρουσα διαδρομή!
Η Λίμνη είχε συμπεριληφθεί στις Προστατευόμενες Περιοχές της Περιοχής Ramsar Αμβρακικού. Στη συνέχεια με την θεσμοθέτηση της Περιοχής του Αμβρακικού ως Εθνικού Πάρκου Αμβρακικού (ΚΥΑ 11989/08/ ΦΕΚ 123/ Δ/21.3.08)έχει συμπεριληφθεί στη Ζώνη Περιβαλλοντικού Έλεγχου.
Σύμφωνα με το άρθρο 15 του Ν.2742/1999( Χωροταξικός Σχεδιασμός και Αειφόρος Ανάπτυξη) με Π.Δ. (έχει αντικατασταθεί με Υ.Α.) συνιστώνται ΝΠΙΔ ως Φορείς Διαχείρισης (Φ.Δ.) με σκοπό «τη διοίκηση και διαχείριση των περιοχών, στοιχείων και συνόλων φύσης και του τοπίου….». Καμία ενέργεια μέχρις σήμερα δεν έχει γίνει προκειμένου να αξιοποιηθεί η θεσμική αυτή κατοχύρωση για την προστασία της περιοχής.
Στην προκειμένη περίπτωση αφ’ ενός στον σχεδιασμό του ΥΠΕΚΑ δεν περιλαμβάνεται η δημιουργία Φ.Δ. για την περιοχή Λίμνης Ζηρού σύμφωνα με το άρθρο 15, αφ’ ετέρου δεν έχει αξιοποιηθεί η δυνατότητα ανάθεσης των αρμοδιοτήτων με σύμβαση διαχείρισης, είτε στον Φ.Δ. Αμβρακικού, είτε σε άλλο φορέα σύμφωνα με την § 1γ του άρθρο 15 ν.2742/1999.
Εικόνα 5: Περιοχές Ramsar και Εθνικού Πάρκου Αμβρακικού Κόλπου
6.6. «Σχέδιο Διαχείρισης Λεκάνης Απορροής Ποταμού του Υδατικού Διαμερίσματος Ηπείρου» ΥΠΕΚΑ(2011)
Σύμφωνα με την οδηγία 2000/60 το νερό είναι φυσικός πόρος, δηλαδή οικολογικό αγαθό και όχι ένα εμπορικό προϊόν και αποτελεί κληρονομιά που πρέπει να προστατεύεται. Προκειμένου δε η προστασία αυτή να καταστεί εφικτή, η διαχείριση των υδατικών πόρων θα πρέπει να είναι βιώσιμη και να γίνεται σε επίπεδο Περιοχής Λεκάνης Απορροής του Ποταμού (ΠΛΑΠ). Επομένως, για την εφαρμογή της οδηγίας τα κράτη μέλη πρέπει να προσδιορίσουν όλες τις λεκάνες απορροής, να ορίσουν αρμόδια αρχή για την διαχείρισή τους και να εκπονήσουν σχέδιο διαχείρισης και πρόγραμμα μέτρων για κάθε περιοχή λεκάνης απορροής. Ήδη στην πατρίδα μας έχει ολοκληρωθεί η διαδικασία αυτή και είναι προς υπογραφή και έγκριση στο ΥΠΕΚΑ το «Σχέδιο Διαχείρισης Λεκάνης Απορροής Ποταμού του Υδατικού Διαμερίσματος Ηπείρου σύμφωνα με τις προδιαγραφές της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ, κατ’ εφαρμογή του Ν. 3199/2003 και του ΠΔ 51/2007».
Το Σχέδιο Διαχείρισης των νερών αποτελεί μία κοινωνική συμφωνία για την αειφορική διαχείριση του κοινού πόρου.Είναι ένα θεσμικό κείμενο και άρα έχει χαρακτήρα δεσμευτικού πλαισίου για κάθε δραστηριότητα που έχει σχέση άμεσα ή έμμεσα με το νερό στο υδατικό διαμέρισμα. Αποτελεί σημείο αναφοράς για άλλα διαχειριστικά σχέδια και διαφορετικά επίπεδα χωροταξικού σχεδιασμού στις λεκάνες απορροής που αφορά.Από την εφαρμογή του προτεινόμενου Προγράμματος Μέτρων του Σχεδίου Διαχείρισης αναμένονται σε συντριπτικό βαθμό θετικές περιβαλλοντικές μεταβολές στρατηγικού χαρακτήρα σχεδόν σε όλους τους τομείς.Τα βασικά μέτρα, σύμφωνα με την παρ. 3 του Άρθρου 11 της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ (παρ. 4του Άρθρου 12 του ΠΔ 51/2007), αποτελούν τις στοιχειώδεις απαιτήσεις που πρέπει ναπληρούνται και περιλαμβάνουν:
Ι. Μέτρα για την εφαρμογή της Κοινοτικής και Εθνικής νομοθεσίας
II. Μέτρα για την προώθηση της αποδοτικής και αειφόρου χρήσης του νερού,
III. Μέτρα ελέγχου της απόληψης επιφανειακού και υπόγειου νερού και της
αποθήκευσης επιφανειακού νερού.
IV. Μέτρα για τις σημειακές πηγές απορρίψεων που ενδέχεται να προκαλέσουν
ρύπανση
Στο Υδατικό Διαμέρισμα της Ηπείρου αναγνωρίστηκαν 4 λιμναία ΥΣ με συνολική επιφάνεια 50,18 Km2. Τρία (3) από τα τέσσαρα(4) ιδιαίτερα τροποποιημένα λιμναία ΥΣ είναι ταμιευτήρες, ήτοι η τεχνητή λίμνη Πηγών Αώου, η τεχνητή λίμνη Πουρναρίου Ι και η τεχνητή λίμνη Πουρναρίου ΙΙ. Το μόνο λιμναίο ΥΣ που δεν αποτελεί ταμιευτήρα είναι η λίμνη των Ιωαννίνων – λίμνη Παμβώτιδα. Η Λίμνη Ζηρού, αυτό το πανέμορφο λιμναίο οικοσύστημα, σε αυτό το σχέδιο δεν αναφέρεται πουθενά!
Ειδικότερα σύμφωνα με τα όσα παρατέθηκαν προηγουμένως η Λίμνη Ζηρού έπρεπε να προταθεί ως:
Περιοχή αναψυχής Εσωτερικών νερών, (Τοπίο, Γεωλογικοί σχηματισμοί, Ανάγλυφο, Χλωρίδα)
Περιοχή ευπρόσβλητη στη Νιτρορύπανση διότι ο υδροφόρος ορίζοντας είναι ο ίδιος με αυτόν του ποταμού Λούρου, συνεπώς τα δύο υδάτινα συστήματα επικοινωνούν.
Εικόνα 6: Περιοχές αναψυχής Εσωτερικών νερών και ευπρόσβλητων
Περιοχή NATURA(σύμφωνα με τα όσα ανεπτύχθησαν στην § 2.4.4. και § 2.4.5. η λίμνη Ζηρού έχει όλες τις προϋποθέσεις για την ένταξή της στον αντίστοιχο κατάλογο περιοχών)
Εικόνα 7: Περιοχές NATURA στην Ήπειρο και Ν. Πρέβεζας
7. Λίμνη Ζηρού – Ποια Ανάπτυξη;
Το πρόβλημα της Ανάπτυξης της Λίμνης μέχρις σήμερα είχε πολλές προσεγγίσεις με κριτήρια αμφιλεγόμενα. Όμως έχει κατοχυρωθεί επιστημονικά ότι χρειάζεται μία Αξιοβίωτη Ανάπτυξη σε όφελος ολόκληρης της κοινωνίας. Γιατί λοιπόν την τελευταία τριακονταετία οι σοβαρές και αξιόπιστες προτάσεις θωράκισης της προστασίας της λίμνης που παρατέθηκαν δεν θεσμοθετούνται; Γιατί δεν υιοθετείται ένα Σχέδιο Διαχείρισης που να υπηρετεί την Αξιοβίωτη Διαχείριση;
Το πρόβλημα είναι βαθύτατα πολιτικό. Γιατί και στην πατρίδα μας έχει επιλεχθεί το μοντέλο της άγριας ανάπτυξης. Δίπλα ακριβώς στην Λίμνη ο Αμβρακικός κόλπος ‘‘αρποπεθαίνει’’ παρά την θεσμική του θωράκιση, ενώ η πεδιάδα Άρτας Πρέβεζας έχει χαρακτηρισθεί ‘‘ευπρόσβλητη’’ και ακόμη να εκδοθεί η Υπουργική Απόφαση για τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν.
8. Από τον Τεχνολογικό Πολιτισμό στην Αξιωβίωτη Ανάπτυξη
Η αειφορική διαχείριση προϋποθέτει τη γνώση του φυσικού περιβάλλοντος, τη συμμετοχική δράση για τη βέλτιστη χρήση των φυσικών πόρων και μπορεί να εξασφαλίσει την προστασία του περιβάλλοντος ταυτόχρονα με την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη. Κυρίαρχο κριτήριο στην καθημερινότητα, για την ποιότητα της ζωής μας, έχει επικρατήσει να είναι η κατάσταση του φυσικού περιβάλλοντος. Τα κατεξοχήν κριτήρια που κυριαρχούν είναι οι Δείκτες υποβάθμισης ενός υδατικού οικοσυστήματος π.χ. η ρύπανση και η μόλυνση του νερού, αέρα και εδάφους, οι φυσικοχημικές παράμετροι και οι βιολογικοί δείκτες. Με την παρακολούθηση διαφόρων βιολογικών ή/και χημικών δεικτών μπορούμε να συμπεράνουμε κατά πόσο ένα υδατικό οικοσύστημα βρίσκεται σε καλή κατάσταση ή σε κατάσταση ρύπανσης και υποβάθμισης.
Το οικολογικό αποτύπωμα είναι το μέτρο της κατανάλωσης των ανανεώσιμων φυσικών πόρων από κάποιον ανθρώπινο πληθυσμό. Το οικολογικό αποτύπωμα ενός ανθρώπινου πληθυσμού είναι η συνολική έκταση παραγωγικής γης ή θάλασσας, η οποία απαιτείται για την παραγωγή φυτικής προέλευσης τροφής, κρέατος, θαλασσινών καθώς και υφαντικών ινών, που ο πληθυσμός αυτός καταναλώνει. Επίσης, η ίδια έκταση παρέχει τον αναγκαίο χώρο ια την ανάπτυξη υποδομών. Το οικολογικό αποτύπωμα είναι εκφρασμένο σε «παγκόσμια εκτάρια» ή «παγκόσμια στρέμματα», που είναι τυποποιημένες μονάδες που λαμβάνουν υπόψη τις διαφορές στη βιολογική παραγωγικότητα των διαφόρων οικοσυστημάτων και επηρεάζονται από τις ανθρωπογενείς δραστηριότητες. Πιο απλά το οικολογικό αποτύπωμα μας δείχνει πόση φύση απαιτεί ο τρόπος της ζωής μας.
Εικόνα 8: Διάγραμμα Αρχής Βιωσιμότητας
Όμως, δεν αρκεί μόνο αυτό. Όπως προαναφέρθηκε υπάρχει και το ανθρωπογενές περιβάλλον. Δεν είναι μόνο το περιβάλλον που, μέχρι πρόσφατα τουλάχιστον, έπλαθε τον πολιτισμό αλλά εξαρχής η εξέλιξη του ανθρώπινου πολιτισμού έπλαθε επίσης το περιβάλλον. Η μέχρις σήμερα πρακτική σε θεσμικό και ερευνητικό επίπεδο εξαντλείται σε διαπιστώσεις όπως ρύπανση-μόλυνση, ευτροφισμός, νιτρορύπανση, Βιοσυσσώρευση κ.λ.π., αγνοώντας ότι υπάρχει και ο ΄΄κοινωνικός ευτροφισμός΄΄, η ΄΄πολιτισμική ρύπανση΄΄ κ.λ.π. του Ανθρωπογενούς Περιβάλλοντος.
Όσο σοβαρό είναι το πρόβλημα της αλλαγής του τοπίου, άλλο τόσο είναι και το πρόβλημα της ανεργίας της περιοχής. Η υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος έχει άμεση σχέση με την αντίστοιχη υποβάθμιση του Ανθρωπογενούς Περιβάλλοντος. Όσα ανεπτύχθησαν σε προηγούμενα κεφάλαια αποδεικνύουν ότι μόνο με Ολιστική προσέγγιση του περιβάλλοντος μπορούμε αποτελεσματικά να αντιμετωπίσουμε τα σύγχρονα πολύπλοκα προβλήματα. Η Αρχή της Βιωσιμότητας απαιτεί συγκερασμό του Φυσικού Περιβάλλοντος , της Κοινωνίας και της Οικονομίας. Αλλά και στην πατρίδα μας το πρόβλημα της Ανάπτυξης έχει σαν κριτήριο το κέρδος σε βάρος του Αξιακού συστήματος των Αρχών της Αξιοβίωτης Ανάπτυξης. Και παγκόσμια ο σημερινός τρόπος ζωής υπερβαίνει τη «φέρουσα ικανότητα» του πλανήτη. Ο σύγχρονος άνθρωπος καταναλώνει 20% περισσότερους πόρους από αυτούς που είναι διαθέσιμοι. Εάν όλοι οι κάτοικοι της Γης υιοθετούσαν τον τρόπο ζωής ενός οικονομικά προνομιούχου μικρού ποσοστού των κατοίκων της Ευρώπης, θα απαιτούνταν 2,5 πλανήτες. Αντίστοιχα, εάν υιοθετούσαν τον αμερικανικό τρόπο ζωής μιας ισχυρής μειοψηφικής τάξης, θα απαιτούνταν 5 πλανήτες. Τις πρώτες θέσεις στο κατά κεφαλήν οικολογικό αποτύπωμα, καταλαμβάνουν τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (119 στρέμματα ανά κάτοικο) και οι Η.Π.Α. (96 στρέμματα ανά κάτοικο).
Στον αντίποδα αυτού του τρόπου ανάπτυξης είναι μια άλλη επιλογή. Ο Βιώσιμος Κόσμος! Βιώσιμος είναι μόνον ο Δίκαιος Κόσμος και αυτός πρέπει να είναι ο κόσμος του μέλλοντος. Στο Δίκαιο Κόσμο o άνθρωπος επανακτά το χαμένο σεβασμό του προς τη ζωή και τη φύση, η ανάπτυξη δεν υπερβαίνει το μέτρο και δεν είναι ποσοτική αλλά ποιοτική, η ευημερία είναι δικαίωμα όλων στο παρόν και στο μέλλον. Το οικονομικό σύστημα δεν εκμεταλλεύεται αλλά διαχειρίζεται ορθολογικά τα οικοσυστήματα της γης. Οι εθνικοί πολιτισμοί παραμένουν οι στυλοβάτες του παγκοσμίου συστήματος.
Η πολιτεία είναι ο βασικός εγγυητής της Βιωσιμότητας!
‘‘…αγέρας, χρώμα, ουρανός,
άφθαρτα, νικηφόρα
δεν ξέρεις αν το μάτι σου βλέπει ή ψηλαφεί …’’
Γ. Σεφέρης, Μέρες Ε΄
Βιβλιογραφία
– Ακό Πασκάλ «Ιστορία της Οικολογίας» «ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ»
– Γεωργόπουλος Αλ., «Περιβαλλοντική ηθική, Gutenberg»,2002,
– Γρηγορίου Π, Τσάλτας Γ., «Η Συνδιάσκεψη ΟΗΕ για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη», «ΠΑΠΑΖΗΣΗ» 1993
– Γιαννούλης Δ.Ν. Περιβαλλοντική Εκπαίδευση και Αγωγή, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις, Ιωάννινα 2003,
– Γιαννούλης Δ.Ν. Διαχείριση Υδατικών Πόρων, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις, Αγρίνιο 2005
– Γιαννούλης Δ.Ν. Περιβάλλον και Ανθρώπινες Δραστηριότητες, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις, Αγρίνιο 2008
– Δεκλερής, Μιχαήλ «Εισαγωγή στην Βιώσιμη Πολιτεία.», «ΒΙΩΣΙΜΟΣ ΚΟΣΜΟΣ»
– Δεκλερής, Μιχαήλ, «Τo Δίκαιο της Βιώσιμης αναπτύξεως», ΑΝΤ.Ν. ΣΑΚΚΟΥΛΑΣ
– Δεκλερής, Μιχαήλ, «Ο Δωδεκάδελτος του Περιβάλλοντος» ,ΑΝΤ.Ν. ΣΑΚΚΟΥΛΑΣ, 1996,
– ΔΙΠΕ «Η βιώσιμη πόλη», Εκδόσεις «Στοχαστής» 2000
– «Ένωση Φίλων της Ακροπόλεως», «Η Περιβαλ/ντικήΑρχαιολογία στην αποκατάσταση του Ιστορικού Τοπίου»,
– Κέντρο Αναπτυξιακών Μελετών «Περιβαλλοντική Κρίση» «Σύγχρονη Εποχή» 1993
– Κεσελόπουλος Ανέστης «Άνθρωπος και Φυσικό Περιβάλλον», ΔΟΜΟΣ,1989
– Μπουρατίνος Αιμίλιος «Περιβάλλον και Συνείδηση στην Αρχαία Ελλάδα», ΑΡΣΕΝΙΔΗΣ 1997
– ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ (Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής), «Περιβάλλον και κοινωνία», GUTENBERG 2005
– Πέρσον Λαρς, «Άκου λευκέ», Σύγχρονη Εποχή, 1993
– Ρόκος Δ, «Περιβάλλον και Ανάπτυξη», Εναλλακτικές Εκδόσεις,2005
– Ρόκος Δ, «Από την Βιώσιμη ή Αειφόρο στην Αξιοβίωτη ολοκληρωμένη ανάπτυξη», Α.Α.ΛΙΒΑΝΗ.
– Συλλογικός τόμος, «Άνθρωπος και Περιβάλλον», ΑΚΡΙΤΑΣ,1994
– Ταίηλορ Τσαρλς, «Πολυπολιτισμικότητα», ΠΟΛΙΣ, 1997,
– Τσαμπούκου-Σκαναβή Κων/να, «Περιβάλλον και Κοινωνία», ΚΑΛΕΙΔΟΣΚΟΠΙΟ
– Τροβά Ε. «Η έννοια του Πολιτιστικού Περιβάλλοντος κατά το Σύνταγμα του 1975» ΣΑΚΚΟΥΛΑΣ 1992