Η έγκριση της Βίβλου Ψηφιακού Μετασχηματισμού 2020-2025 (ΒΨΜ) με απόφαση του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης (υπ’ αριθ. 20301/18-06-2021), δημιούργησε συνθήκες αναστοχασμού και διερεύνησης του τρόπου εκπαίδευσης των παιδιών στην έννοια της Ψηφιακής Πολιτειότητας, βάσει του οράματος της νέας Εθνικής Στρατηγικής για τον Ψηφιακό Μετασχηματισμό.

Τι είναι Ψηφιακή Πολιτειότητα;

Σύμφωνα με τη ΒΨΜ (σελ. 79) ΄με τον όρο «ψηφιακή πολιτειότητα» νοείται η ικανότητα χρήσης τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών (ΤΠΕ) του πολίτη με σκοπό την ενεργό και χωρίς αποκλεισμούς συμμετοχή του στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική σφαίρα. Συστατικό στοιχείο της ψηφιακής πολιτειότητας είναι η κατανόηση των δυνατοτήτων των σύγχρονων ψηφιακών μέσων και η επίδειξη υπεύθυνης συμπεριφοράς κατά την χρήση τους με σκοπό την επαύξηση της ατομικής, κοινωνικής και πολιτικής ελευθερίας. Η ψηφιακή πολιτειότητα συνδέεται στενά και πηγάζει από την δυνατότητα της άρσης των φραγμών συμμετοχής στον κυβερνοχώρο και κατ’ επέκταση στο συνολικό γίγνεσθαι, με σκοπό τη δημιουργία και την αξιοποίηση ευκαιριών προς όφελος της ατομικής και πολιτικής ολοκλήρωσης του υποκειμένου.

Το σύνολο των ψηφιακών μέσων, αλλά κυρίως ο κυβερνοχώρος, αποτελεί μια παράλληλη αλλά και ενσωματωμένη διάσταση του σύγχρονου κόσμου και της πολιτείας, βασιζόμενος όλο και περισσότερο στην πληροφορία και τη δικτύωση, προσδίδοντας έτσι νέο περιεχόμενο στην πολιτειότητα –την επονομαζόμενη ψηφιακή πολιτειότητα– και ορίζοντας ανάλογα και τον ψηφιακό πολίτη του κόσμου.’

Το άτομο σήμερα αποτελεί μέρος μιας σύγχρονης, ψηφιακής, ενοποιημένης και παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας. Σύμφωνα με τους Hobbs και Jensen (2009, σελ. 5), η έννοια της ψηφιακής πολιτειότητας περιγράφει τις δεξιότητες και γνώσεις που είναι απαραίτητες για την αποτελεσματική λειτουργία σε ένα περιβάλλον κοινωνικής δικτύωσης (social media environment), στο οποίο η διάκριση μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού παραμένει δυσδιάκριτη. Αυτό το περιβάλλον παρουσιάζει νέες ηθικές προκλήσεις, ενώ ταυτόχρονα δημιουργεί ένα πολύπλοκο πλέγμα ευκαιριών για το σύνολο του (ηλικιακού) πληθυσμού που βρίσκεται καθημερινά σε άμεση επαφή με τις νέες τεχνολογίες. Συνοπτικά, πρόκειται για το δικαίωμα, αλλά και την υποχρέωση να είναι κανείς ενεργός πολίτης στον σύγχρονο, παγκοσμιοποιημένο, δικτυωμένο ψηφιακό κόσμο.

Τι είναι Ψηφιακή Διακυβέρνηση;

Η ψηφιακή πολιτειότητα, ως ευρεία έννοια, γίνεται πιο κατανοητή μέσα από το πλήθος των δραστηριοτήτων και δυνατοτήτων που προσφέρει στους πολίτες στον κυβερνοχώρο. Για παράδειγμα, πώς διαμορφώνονται οι συναλλαγές και η επικοινωνία του πολίτη με το κράτος; Ο πολίτης μπορεί να επικοινωνεί με διάφορες δημόσιες υπηρεσίες για ενημέρωση σε ζητήματα, για την αίτηση και παραλαβή πιστοποιητικών, καθώς και για τη ρύθμιση των φορολογικών ή ασφαλιστικών του υποχρεώσεων. Η πανδημία COVID-19 ενίσχυσε σημαντικά την ψηφιακή διακυβέρνηση (e-government), διευκολύνοντας τις συναλλαγές των πολιτών με το κράτος.

Η ψηφιακή διακυβέρνηση αναφέρεται στην αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών και του διαδικτύου στη δημόσια διοίκηση, καθώς και στον μετασχηματισμό των διοικητικών διαδικασιών μέσω ψηφιακών εργαλείων. Αυτή η προσέγγιση παρέχει στους πολίτες άμεση πρόσβαση στις κυβερνητικές υπηρεσίες. Η ομαλή λειτουργία των ψηφιακών υπηρεσιών απαιτεί οργανωτικές αλλαγές και νέες δεξιότητες, με στόχο τη βελτίωση των δημόσιων υπηρεσιών, την ενίσχυση των δημοκρατικών διαδικασιών και την αύξηση της υποστήριξης από το κοινό.

Συγκεκριμένα, ο όρος ψηφιακή διακυβέρνηση περιλαμβάνει τις ηλεκτρονικές αλληλεπιδράσεις μεταξύ πολιτών (Citizen) και κυβέρνησης (Government) (C2G), μεταξύ κυβερνητικών φορέων (G2G), μεταξύ κυβέρνησης και πολιτών (G2C), μεταξύ κυβέρνησης και υπαλλήλων (G2E), καθώς και μεταξύ κυβέρνησης και επιχειρήσεων (G2B). Για να λειτουργήσει αποτελεσματικά, η ψηφιακή διακυβέρνηση απαιτεί την ανάπτυξη νέων δυνατοτήτων και τη βελτίωση των γνώσεων που αφορούν στις διαδικασίες επικοινωνίας μεταξύ πολιτών και διάφορων κοινωνικών φορέων. Κύριος στόχος της είναι η εξυπηρέτηση των πολιτών, διασφαλίζοντας την κάλυψη των αναγκών τους.

Το βασικό μοντέλο της ψηφιακής διακυβέρνησης επικεντρώνεται στις υπηρεσίες από την κυβέρνηση προς τους πολίτες (G2C), υιοθετώντας την προσέγγιση της διαχείρισης σχέσεων με τους πολίτες όπως ακριβώς σε μια πελατειακή σχέση. Αυτό επιτυγχάνεται με δραστηριότητες, όπως η δημιουργία διαδικτυακών πλατφορμών, μέσω των οποίων οι πολίτες μπορούν να κατεβάζουν έντυπα, να αντλούν πληροφορίες, και να εξυπηρετούνται ηλεκτρονικά. Η προσέγγιση G2C ενσωματώνει τις αρχές της διαχείρισης σχέσεων πελάτη, επιτρέποντας στην κυβέρνηση να παρέχει υπηρεσίες και προϊόντα που ανταποκρίνονται στις ανάγκες των πολιτών με ευελιξία και αποτελεσματικότητα.

Παραδείγματα διαδικτυακών υπηρεσιών συναλλαγών, που διενεργούνται μέσω ψηφιακής διακυβέρνησης περιλαμβάνουν (Jain Palvia & Sharma, 2007):

• Αίτηση για πιστοποιητικό γέννησης
• Αίτηση για άδεια οικοδόμησης
• Αίτηση για άδεια έναρξης επιχείρησης
• Αίτηση για πιστοποιητικό θανάτου
• Αίτηση για άδεια οδήγησης
• Αίτηση για κενές κρατικές θέσεις
• Αίτηση για εγγραφή τίτλου γης
• Αίτηση για πιστοποιητικό γάμου
• Αίτηση για αστυνομική ταυτότητα
• Αίτηση για προγράμματα κοινωνικής προστασίας
• Αίτηση για visa
• Δήλωση στην αστυνομία
• Καταβολή προστίμων
• Πληρωμή για υπηρεσίες κοινής ωφέλειας (νερό, φυσικό αέριο)
• Εγγραφή επιχείρησης
• Εγγραφή μηχανοκίνητου οχήματος
• Αναζήτηση πληροφοριών διεύθυνσης και αριθμού τηλεφώνου στον ψηφιακό τηλεφωνικό κατάλογο
• Υποβολή αλλαγής διεύθυνσης
• Υποβολή φόρων εισοδήματος

Ποιες είναι προκλήσεις;

Στα βασικά μειονεκτήματα αξιοποίησης της ψηφιακής διακυβέρνησης περιλαμβάνονται η ανισότητα στην πρόσβαση σε υπολογιστές και στο διαδίκτυο, γνωστή και ως «ψηφιακό χάσμα» (digital divide). Άτομα με χαμηλά εισοδήματα, άστεγοι ή όσοι ζουν σε απομακρυσμένες περιοχές συχνά αντιμετωπίζουν περιορισμένη πρόσβαση στο διαδίκτυο, γεγονός που τους αποκλείει από τις ψηφιακές κυβερνητικές υπηρεσίες και δημιουργεί ανησυχία για την ισότητα πρόσβασης.

Επιπλέον, υπάρχουν ζητήματα αξιοπιστίας των πληροφοριών στο διαδίκτυο, που μπορεί να επηρεάσουν και να διαμορφώσουν προκατειλημμένες απόψεις στην κοινή γνώμη. Οι συνέπειες από την εφαρμογή και το σχεδιασμό της ψηφιακής διακυβέρνησης εγείρουν συζητήσεις σχετικά με την επικοινωνία της κυβέρνησης με τους πολίτες και τις επιπτώσεις σε οικονομικούς, κοινωνικούς και πολιτικούς τομείς, την ευπάθεια σε κυβερνοεπιθέσεις και πιθανές διαταραχές στην κοινωνική σταθερότητα (Atkinson & Castro, 2008).

Ένα ακόμη ανησυχητικό ζήτημα είναι η σταδιακή υποχώρηση του προσωπικού απορρήτου των πολιτών. Η ψηφιακή διακυβέρνηση διευκολύνει την πρόσβαση του κράτους σε ολοένα και περισσότερες πληροφορίες, εντείνοντας τις ανησυχίες για την προστασία της ιδιωτικής ζωής.

Πως η εκπαίδευση μπορεί να στηρίξει το όραμα;

Ξεκινώντας την αντιμετώπιση των προκλήσεων το ουσιαστικότερο, ίσως, σημείο αφορά στην εκπαίδευση των παιδιών σε θέματα Ψηφιακής Πολιτειότητας. Η ανάπτυξη της Ψηφιακής Πολιτειότητας για τα παιδιά επικεντρώνεται σε τρεις βασικούς άξονες (ΒΨΜ, σελ. 76):

1. Στην ενίσχυση της κριτικής σκέψης για τη χρήση των ψηφιακών μέσων.
2. Στην κατανόηση των κινδύνων και στην εκμάθηση πρακτικών για την ασφάλειά τους στον ψηφιακό κόσμο.
3. Στην προώθηση της υπευθυνότητας σχετικά με τα «δικαιώματα» και τις «υποχρεώσεις» που απορρέουν από τη χρήση των ψηφιακών τεχνολογιών.

Μέσα από αυτές τις θεματικές, μπορούν να αναπτυχθούν εκπαιδευτικά προγράμματα και δραστηριότητες που θα ενισχύσουν όχι μόνο τις ψηφιακές ικανότητες των παιδιών (γνώσεις, δεξιότητες, στάσεις), αλλά και τις ικανότητές τους για ενεργή συμμετοχή στον διαδικτυακό κόσμο ως μελλοντικοί πολίτες.

Τα παιδιά είναι απαραίτητο να εκπαιδεύονται σε εννέα βασικά στοιχεία που σχετίζονται με την ψηφιακή ιδιότητα του πολίτη, ώστε να κατανοούν τις ευθύνες και τα δικαιώματά τους στο διαδίκτυο. Αυτά τα στοιχεία περιλαμβάνουν: τον Νόμο, τα Δικαιώματα και τις Ευθύνες, την Επικοινωνία, το Εμπόριο, την Υγεία και Ευεξία, την Ασφάλεια, την Πρόσβαση, τον Γραμματισμό και τους Κανόνες Συμπεριφοράς (Etiquette).

Είναι στο χέρι μας να συμβάλουμε ως γονείς αλλά και ως δάσκαλοι στην ενίσχυση των παιδιών μας για το μέλλον τους

ως πολίτες. Γιατί το μέλλον είναι σήμερα!

Βιβλιογραφία – Πηγές

Atkinson, R. D.& Castro, D. (2008). Digital Quality of Life. The Information Technology and Innovation Foundation. (pp. 137–145).

Βίβλος Ψηφιακού Μετασχηματισμού 2020-2025. http://www.opengov.gr/digitalandbrief/wp-content/uploads/downloads/2020/12/digitalstrategy.pdf

Εθνική Ακαδημία Ψηφιακών Ικανοτήτων https://nationaldigitalacademy.gov.gr/

Hobbs, R., & Jensen, A. (2009). The past, present, and future of media literacy education. Journal of Media Literacy Εducation, 1(1), 1.

Jain Palvia S.S., & Sharma C. S. (2007). E-Government and E-Governance: Definitions/Domain Framework and Status around the World. ICEG.Ανασύρθηκεστις 21-2-21 https://web.archive.org/web/20080910055306/http://www.iceg.net/2007/books/1/1_369.pdf