Οι γονείς είναι σημαντικό να κατανοήσουν την προσωπική τους συμβολή στην καθοδήγηση των παιδιών τους. Η γονεϊκή διαμεσολάβηση (parental mediation) δεν αφορά μόνο στις γνώσεις και δεξιότητες εγκατάστασης γονικού ελέγχου στις ψηφιακές συσκευές που χρησιμοποιούν τα παιδιά (περιοριστικές στρατηγικές), αλλά συμπεριλαμβάνει τον προσωπικό τρόπο αξιοποίησης των ψηφιακών συσκευών και του διαδικτύου βάσει των γνώσεων, δεξιοτήτων και πεποιθήσεων που κατέχουν (ενεργητικές στρατηγικές).

Όσον αφορά στη χρήση των ψηφιακών συσκευών από μικρά παιδιά, οι βασικές συστάσεις της Αμερικανικής Παιδιατρικής Εταιρίας (AAP, 2016) είναι οι εξής: (α) αποφυγή χρήσης ψηφιακών συσκευών πριν τους 18–24 μήνες εκτός από τη χρήση βιντεοκλήσεων με την παρουσία γονέων, (β) να μην επιτρέπεται στα παιδιά (18–24 μηνών) η χρήση ψηφιακής συσκευής μόνα τους περισσότερο από 1 ώρα τη μέρα (γ) να μην πιέζονται τα παιδιά να χρησιμοποιήσουν ψηφιακές συσκευές, θα τις χρησιμοποιήσουν όταν νιώθουν έτοιμα και το ζητήσουν (δ) να υποστηρίζονται τα παιδιά να εφαρμόζουν όσα μαθαίνουν ψηφιακά στην πραγματική ζωή, (ε) ειδικά στη νηπιακή ηλικία και την πρώτη σχολική τα βιώματα, ο χειρισμός αντικειμένων και το ελεύθερο παιχνίδι είναι σημαντικά για τη γνωστική, κοινωνική και γλωσσική ανάπτυξη, (ζ) να αποφεύγονται προγράμματα με πολλά διασπαστικά ερεθίσματα και βίαιο περιεχόμενο, (η) να αποφεύγεται η χρήση των ψηφιακών συσκευών για να ηρεμεί ένα παιδί ή πριν τον ύπνο (όχι χρήση συσκευής τουλάχιστον 1 ώρα πριν τον ύπνο) και (ι) συνεχής έλεγχος των πληροφοριών στα οποία εκτίθεται το παιδί.

Σχετικά με τα παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας, έρευνες μεγάλης κλίμακας σε παιδιά από 9 έως 16 ετών αναφέρουν ότι οι γονείς ανησυχούν για την ευρύτητα χρήσης των φορητών συσκευών στις καθημερινές δραστηριότητες, καθώς ο γονικός έλεγχος μειώνεται σε αυτές τις συνθήκες (Livingstone et al., 2011). Οι ίδιοι ερευνητές (Livingstone et al., 2017) κατέγραψαν τις εξής απόψεις γονέων για τα παιδιά τους κάποια χρόνια μετά: πολλοί γονείς ανέφεραν ότι δε γνωρίζουν τις διαδικτυακές δραστηριότητες των παιδιών τους και έχουν μεγαλύτερη δυσκολία στην παρακολούθηση του χρόνου έκθεσης των παιδιών τους στην οθόνη. Φάνηκε να γνωρίζουν περισσότερα για τους κινδύνους του διαδικτύου και να δείχνουν μεγαλύτερη διάθεση να συζητήσουν για την ασφαλή χρήση του διαδικτύου, παρά να επιβάλουν περιορισμούς με μορφή γονικών ελέγχων. Έχει καταδειχθεί η συμβολή των γονέων είτε στην ενθάρρυνση της χρήσης των ψηφιακών εργαλείων είτε στον περιορισμό της χρήσης τους ανάλογα με το πως οι γονείς αντιμετωπίζουν τις ψηφιακές τεχνολογίες, ως ευκαιρίες ή ως κίνδυνο.  Γενικότερα, οι απόψεις των γονέων και ο τρόπος χρήσης των συσκευών από τους ίδιους αποτελούν σημαντικούς παράγοντες που επηρεάζουν τη χρήση των ψηφιακών συσκευών και του διαδικτύου από τα παιδιά τους.

Ειδικά τα τελευταία δύο χρόνια με την πανδημία COVID-19, η έκθεση στις οθόνες έχει αυξηθεί σε όλες τις οικογένειες και σε κάποιες περιπτώσεις η συνθήκη αυτή δημιουργούσε ικανοποίηση στους γονείς, καθώς τα παιδιά τους μπορούσαν να συνεχίζουν τα μαθήματά τους και την επικοινωνία με τους συνομηλίκους τους. Αποφεύχθηκαν συναισθήματα ανίας με τα βιντεοπαιχνίδια, με εφαρμογές και ιστοσελίδες μουσικής ή δημιουργικότητας κ.α. Από την άλλη, αυτή η έντονη ενασχόληση με το διαδίκτυο αύξησε τις ανησυχίες των γονέων σχετικά με την απομόνωση, ειδικά στους εφήβους, τη μειωμένη φυσική κινητικότητα, τις αλλαγές στον ύπνο, τις κακές σχολικές επιδόσεις και τη βύθιση στον ψηφιακό κόσμο.

Γενικότερα, οι δυσκολίες των γονέων πηγάζουν από το γεγονός ότι οι ίδιοι έχουν διαφοροποιήσεις στο επίπεδο γνώσεων, δεξιοτήτων και πεποιθήσεων και όλα αυτά επιδρούν στον διαμεσολαβητικό ρόλο τους στη χρήση των συσκευών και του διαδικτύου. Επομένως, αυτό που είναι σημαντικό είναι η κατάκτηση του ψηφιακού εγγραμματισμού (Digital literacy) από την πλευρά των γονέων, παράλληλα με τις προσπάθειες εγγραμματισμού των παιδιών στο σχολείο.

Εάν οι γονείς δε νιώθουν ικανοί στον χειρισμό των ψηφιακών εργαλείων ή φοβούνται τους κινδύνους του διαδικτύου λειτουργούν με απαγορεύσεις και περιορισμούς, χωρίς να προχωρούν σε εποικοδομητικές συζητήσεις που οδηγούν στην κριτική αντιμετώπιση των κινδύνων μαζί με τα παιδιά τους. Επίσης, αρκετοί γονείς είναι ανενημέρωτοι και δεν νιώθουν ικανοί να παρακολουθήσουν την ψηφιακή  δράση των παιδιών τους. Αρκετές φορές συμβουλεύονται ιστοσελίδες σχετικά με τον γονικό έλεγχο, ωστόσο οι πληροφορίες που ανασύρουν δεν είναι πάντα επιστημονικά τεκμηριωμένες, αλλά ψευδής ειδήσεις (fake news). Η ορθή γονεϊκή διαμεσολάβηση μεταξύ του ψηφιακού περιβάλλοντος και των δραστηριοτήτων των παιδιών πρέπει να στηρίζεται σε επιστημονική γνώση και πληροφόρηση από ειδικούς. Αντιθέτως, υπάρχουν γονείς που παρότι κατέχουν υψηλές ψηφιακές δεξιότητες δεν έχουν κατανοήσει τη σημασία της προσωπικής χρήσης των ψηφιακών συσκευών και του διαδικτύου στην εκπαίδευση των παιδιών και πως το καθημερινό παράδειγμά τους αποτελεί τον συστηματικότερο τρόπο εκπαίδευσης των παιδιών τους.

Επομένως, η εκπαίδευση των γονέων με εκπαιδευτικά προγράμματα/εκδηλώσεις/επιμορφώσεις/εργαστήρια μπορεί να τους βοηθήσει στον ρόλο τους ως διαμεσολαβητές. Είναι απαραίτητο να γίνει κατανοητός ο διαμεσολαβητικός ρόλος που καλούνται να αναλάβουν ώστε να καθοδηγήσουν τα παιδιά τους με εναλλαγή στρατηγικών (περιοριστικές ή ενεργητικές), ανάλογα με τις δεξιότητες, την ηλικία των παιδιών και τη χρήση των ψηφιακών εργαλείων. Σημασία δεν έχει ο περιορισμός αλλά η συζήτηση και η αλληλεπίδραση μεταξύ γονέων και παιδιών. Η δημιουργία σχέσεων εμπιστοσύνης όπου τα παιδιά μπορούν να ρωτούν και να μιλούν στους γονείς τους για όσα συναντούν στον ψηφιακό κόσμο.  Οι γονείς φαίνονται να είναι θετικοί στη συνεργασία σχολείου –  οικογένειας και θα ήθελαν να ενημερωθούν από τους εκπαιδευτικούς για τη σωστή χρήση των ψηφιακών συσκευών από τα παιδιά και για τις επιπτώσεις της συγκεκριμένης χρήσης στα παιδιά. Έρευνες κατέδειξαν ότι οι γονείς επιθυμούν τη συμμετοχή τους σε εκπαιδευτικά εργαστήρια που θα τους καθοδηγούν για τη σωστή χρήση των ψηφιακών συσκευών από τα παιδιά και για τις επιπτώσεις της χρήσης αυτής ξεκινώντας από την προσχολική ηλικία (Μάλλιαρη, 2020 · Preradovic et al., 2016).

Σημαντικό στοιχείο για τους γονείς είναι να γνωρίσουν εκπαιδευτικές πρακτικές με ανοιχτού τύπου ψηφιακές εφαρμογές από τους/τις εκπαιδευτικούς, έτσι ώστε να μπορούν να υποστηρίζουν επαρκώς τη μαθησιακή διαδικασία και στο σπίτι. Επομένως, οι εκπαιδευτικοί είναι σημαντικό να δημιουργούν συνθήκες εμπλοκής των γονέων στη μαθησιακή διαδικασία, δίνοντάς τους τις σωστές κατευθύνσεις για τη συνέχιση της μάθησης στο οικογενειακό περιβάλλον.

Βιβλιογραφικές αναφορές

American Academy of Pediatrics (AAP), Council on Communications and Media. Media and young minds (2016). Pediatrics. 138(5):e20162591

Livingstone, S., Haddon, L, Görzig, A., & Ólafsson, K. (2011). Risks and Safety on the Internet: The Perspective of European Children. Full Findings. London: EU Kids Online, LSE

Livingstone, S., Ólafsson, K., Helsper EJ., Lupiáñez-Villanueva, F., Veltri. GA., & Folkvord. F. (2017). Maximizing opportunities and minimizing risks for children online: The role of digital skills in emerging strategies of parental mediation. Journal of Communication, 67, 82-105

Μάλλιαρη, Β. (2020). Απόψεις γονέων για τη χρήση των Ψηφιακών Συσκευών από τα παιδιά προσχολικής ηλικίας στο σπίτι και στο Νηπιαγωγείο. Μεταπτυχιακή εργασία Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου.

Preradovic, N., M., Lesin, G., & Sagud M. (2016). Investigating Parents’ Attitudes towards Digital Technology Use in Early Childhood: A Case Study from Croatia. Informatics in Education, 15(1), 127–146. DOI: 10.15388/infedu.2016.07

Wolf C, Wolf S, Weiss M, & Nino G.(2018). Children’s environmental health in the digital era: Understanding early screen exposure as a preventable risk factor for obesity and sleep disorders. Children. 5(2),31. DOI: 10.3390/children5020031

Επιπλέον υλικό

• https://saferinternet4kids.gr/wp-content/uploads/2017/06/Asfales-diadiktio_gia_goneis.pdf
• https://saferinternet4kids.gr/yliko-gia-goneis/page/1/?age%5B0%5D=for-parents&submit=%CE%91%CE%BD%CE%B1%CE%B6%CE%AE%CF%84%CE%B7%CF%83%CE%B7
• https://saferinternet4kids.gr/wp-content/uploads/2018/10/parentsmagazine.pdf
• https://www.e-parenting.gr/articles/i-simasia-tis-koinis-goneikis-stasis-sti-hrisi-tehnologias
• https://www.e-parenting.gr/articles/6-kanones-gia-oysiastiko-kai-apotelesmatiko-parenting-control

Parental mediation /Συνεργασία σχολείου – οικογένειας – κοινότητας από ΣΟΦΙΑ ΧΑΤΖΗΓΕΩΡΓΙΑΔΟΥ διατίθεται με άδεια χρήσης Creative Commons -Αναφορά Δημιουργού – Μη Εμπορική Χρήση – Παρόμοια Διανομή4.0.