Αλμπέρ Καμύ:Γράμμα σ΄ έναν απελπισμένο

Μου γράφετε ότι αυτός ο πόλεμος σας συνθλίβει, ότι θα δεχόσασταν  να πεθάνετε αλλά δεν μπορείτε να υποφέρετε αυτήν την παγκόσμια βλακεία, αυτήν την αιμοχαρή ανανδρία και την εγκληματική αφέλεια που εξακολουθεί να πιστεύει ότι το αίμα μπορεί να λύσει κάποιο ανθρώπινο πρόβλημα.

Σας διαβάζω και σας καταλαβαίνω. Καταλαβαίνω προπάντων αυτή την επιλογή και την αντίθεση ανάμεσα στην προθυμία σας να πεθάνετε και στην  αποστροφή σας όταν βλέπετε τους άλλους να πεθαίνουν. Αυτό δείχνει την ποιότητα του ανθρώπου. Τον τοποθετεί στην τάξη εκείνων προς τους οποίους μπορεί κανείς να απευθύνει το λόγο. Αλήθεια, πώς να μην απελπίζεται κανείς; Πολύ συχνά η τύχη αγαπημένων μας προσώπων απειλείται. Αρρώστια, θάνατος, τρέλα, ωστόσο μένουμε εμείς και αυτά στα οποία πιστέψαμε! Πολλές φορές οι αξίες που αποτελούσαν τη ζωή μας κινδύνεψαν να γκρεμιστούν. Ποτέ αυτή η τύχη και αυτές οι αξίες δεν απειλήθηκαν στο σύνολό τους και ταυτόχρονα.

Σας καταλαβαίνω, δεν μπορώ όμως να σας παρακολουθήσω όταν ισχυρίζεστε ότι θα μεταβάλετε αυτή την απελπισία σε κανόνα ζωής και, επειδή θεωρείτε τα πάντα ανώφελα, θα αποσυρθείτε πίσω από την αηδία σας. Γιατί η απελπισία είναι συναίσθημα και όχι κατάσταση. Δεν μπορείτε να στέκεστε σ αυτήν. Το συναίσθημα πρέπει να δίνει τη θέση του σε μια σαφή άποψη των πραγμάτων.

Λέτε: «Άλλωστε, τι να κάνω; Τι μπορώ να κάνω;». Κατ΄ αρχήν το ερώτημα δεν τίθεται έτσι. Εξακολουθείτε βέβαια να πιστεύετε στο άτομο, αφού αντιλαμβάνεστε τα θετικά στοιχεία που υπάρχουν σ΄εκείνους που σας περιβάλλουν και σας τον ίδιο. Αυτά τα άτομα όμως είναι ανήμπορα, και απελπίζεστε για την κοινωνία. Προσέξτε όμως μήπως αυτή την κοινωνία την απαρνηθήκατε ήδη πολύ πριν από την καταστροφή, μήπως εσείς και γω ξέραμε πως το τέλος της ήταν ο πόλεμος και το καταγγείλαμε, ενώ συγχρόνως νιώθαμε πως δεν υπήρχε τίποτα κοινό ανάμεσα σε μας κι εκείνη. Αυτή η κοινωνία σήμερα είναι ίδια. Έχει φτάσει στο φυσιολογικό της τέλος. Και είναι αλήθεια πως μια ψύχραιμη αντιμετώπιση των πραγμάτων θα σας δείξει ότι δεν έχετε περισσότερους λόγους να απελπίζεστε από ότι το 1928. Έχετε ακριβώς τους ίδιους.

Και μάλιστα αυτοί που έκαναν τον πόλεμο του 1914 είχαν περισσότερους λόγους να απελπίζονται, αφού καταλάβαιναν λιγότερα πράγματα. Θα μου πείτε ότι το να ξέρουμε πως η κατάσταση ήταν εξίσου απελπιστική το 1928 και το 1939 δεν μας βοηθά σε τίποτα. Αυτό είναι μονάχα φαινομενικό. Γιατί το 1928 δεν ήσασταν ολότελα απελπισμένος, ενώ τώρα όλα σας φαίνονται μάταια. Αν τα πράγματα δεν άλλαξαν, φταίει η εσφαλμένη κρίση σας. Και είναι εσφαλμένη κάθε φορά που, αντί να εξετάσετε μιαν αλήθεια υπό το πρίσμα της λογικής, την εξετάζετε ενσαρκωμένη στη ζωντανή πραγματικότητα. Προβλέψατε τον πόλεμο, πιστεύατε όμως πως θα τον αναχαιτίζατε. Κι αυτό σας έσωζε από την πλήρη απελπισία. Σήμερα σκέφτεστε πως σας είναι ολωσδιόλου αδύνατο να αποτρέψετε οτιδήποτε. Εκεί βρίσκεται ο κόμβος του συλλογισμού.

Κατ΄αρχήν πρέπει να αναρωτηθείτε αν όντως κάνατε όλα όσα έπρεπε για να αποτρέψετε τούτο τον πόλεμο. Αν ναι, τότε αυτός ο πόλεμος θα φαινόταν μοιραίος, θα τον θεωρούσατε αναπότρεπτο. Όμως, είμαι σίγουρος ότι ούτε ένας σας δεν έκανε όσα έπρεπε. Τάχα δεν μπορέσατε να τον εμποδίσετε; Όχι, δεν είναι αλήθεια. Έφθανε να αναθεωρηθεί έγκαιρα η Συνθήκη των Βερσαλιών, πράγμα που δεν έγινε. Αυτή είναι όλη η ιστορία, αλλά θα μπορούσε να είναι διαφορετική. Ωστόσο υπάρχει ακόμα χρόνος για να διαψεύσουμε αυτόν το λόγο του Χίτλερ. Αυτές τις αδικίες που συμπαρέσυραν και άλλες αδικίες, μπορούμε ακόμα να τις αρνηθούμε και να ζητήσουμε να αναιρεθούν οι επιπτώσεις τους. Απομένει να επιτελεστεί ένα επιπλέον χρήσιμο έργο. Υποθέτετε ότι ο ρόλος σας ως ατόμου είναι ουσιαστικά ανύπαρκτος. Θα αντιστρέψω ωστόσο τον προηγούμενο συλλογισμό μου και θα σας πω ότι δεν είναι ούτε μεγαλύτερος ούτε μικρότερος από ό,τι ήταν το 1928. Ξέρω άλλωστε ότι δεν έχει πλήρως εδραιωμένες απόψεις σχετικά με την έννοια του ανώφελου. Γιατί πιστεύω πως δε θα συμφωνήσετε με τους ηθικούς ενδοιασμούς σας. Κι αν δεν συμφωνήσετε, αυτό δε θα σημαίνει έλλειψη θάρρους ή θαυμασμού, αλλά πως κρίνετε ότι δεν έχει καμιά χρησιμότητα. Συλλάβατε επομένως ήδη την ιδέα μιας κάποιας χρησιμότητας, που θα σας επιτρέψει να παρακολουθήσετε τα λόγια μου.

Μην αμφιβάλετε πως μπορείτε να κάνετε κάτι. Κάθε άνθρωπος διαθέτει μια ζώνη επιρροής, μεγαλύτερη ή μικρότερη. Την οφείλει τόσο στα ελαττώματα όσο και στα προτερήματά του. Άσχετα απ αυτό, υπάρχει και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ευθύς αμέσως. Μην εξωθείτε κανένα στην επανάσταση. Να είστε φειδωλός στο αίμα και την ελευθερία των άλλων. Μπορείτε όμως να πείσετε δέκα, είκοσι, τριάντα ανθρώπους ότι αυτός ο πόλεμος δεν ήταν και δεν είναι μοιραίος, ότι μπορούν να δοκιμαστούν μέσα ανάσχεσής του που δεν δοκιμάστηκαν ακόμη, ότι αυτό πρέπει να λέγεται, να γράφεται – όταν είναι δυνατόν –, να διαλαλείται – όταν χρειάζεται. Αυτοί οι δέκα ή τριάντα άνθρωποι θα το πουν με τη σειρά τους  σε άλλους δέκα, κ.ο.κ. Αν η ολιγωρία τους σταματήσει, τόσο το χειρότερο· ξαναρχίστε από την αρχή με άλλους. Και όταν θα κάνετε αυτό που πρέπει στη ζώνη επιρροής σας, στο χώρο σας, τότε σταματήστε και απελπιστείτε όσο θέλετε. Πρέπει να καταλάβετε ότι μπορείτε να απελπίζεστε για το νόημα της ζωής γενικά όχι όμως και για τις ειδικές μορφές της. Για την ύπαρξη ναι, μιας και δεν έχετε πάνω της καμιά ισχύ, όχι όμως και για την ιστορία, όπου το άτομο είναι πανίσχυρο. Άτομα μας κάνουν να πεθαίνουμε σήμερα. Γιατί άλλα άτομα να μην κατορθώσουν να φέρουν την ειρήνη στον κόσμο; Μόνο που δεν πρέπει κανείς να αρχίζει με τόσο μεγάλους στόχους. Πρέπει λοιπόν να καταλάβετε ότι ο πόλεμος γίνεται με τον ενθουσιασμό εκείνων που τον θέλουν αλλά και με την απελπισία εκείνων που τον αρνούνται ολόψυχα