Η ασίγαστη αγάπη προς την πατρίδα και την ελευθερία

Η «Ναυμαχία» του Κ. Καβάφη ανήκει στα Ανέκδοτα ποιήματα που είδαν το φως της δημοσιότητας το 1968 στις εκδόσεις Ίκαρος με φιλολογική επιμέλεια του Γ.Π. Σαββίδη. Η σύνθεσή του χρονολογείται επακριβώς «Οκτώβριος 1899». Η καβαφική «Ναυμαχία» κατορθώνει να αποστάξει τα πυρηνικά στοιχεία της αισχυλικής τραγωδίας «Πέρσαι»: την αντιπαράθεση της Δημοκρατίας με την Τυραννία, την ελευθερία του ατόμου με την απόλυτη υποταγή στην εξουσία και την αυταπάρνηση στη μάχη με την λιποψυχία και την άτακτη φυγή. Ο Καβάφης υμνεί τους Έλληνες αλλά ταυτόχρονα κρούει τον κώδωνα στην αμετροέπεια και την αλαζονεία των ηγετών, που μπορούν να προκαλέσουν τον αφανισμό ενός ολόκληρου λαού με τα μεγαλεπήβολα σχέδιά τους. Η εστίαση του έργου στη Σαλαμίνα ήταν μια φιλοφρόνηση σε όλους όσους συνέβαλαν για αυτή τη ναυτική νίκη κοντά στην Αθήνα, και αυτοί δεν ήταν άλλοι από τους απλούς Αθηναίους πολίτες που επάνδρωσαν τα πλοία και είχαν να κερδίσουν με τη συμμετοχή τους τα περισσότερα υπερασπίζοντας την ελευθερία τους. Ο πραγματικός ήρωας για τον Αισχύλο είναι ο μέσος Αθηναίος πολίτης και κωπηλάτης. Και κάθε λαός κληρονομεί απ τους προγόνους του μερικές κεντρικές ιδέες που κανονίζουν τη διαγωγή του στις πιο σημαντικές περιστάσεις του δημόσιου βίου. «Ο λαός έκανε μόνος του αυτό που έκανε – μόνος του. Αυτοί οι άγνωστοι άνθρωποι, το καλύτερο που έχει ο τόπος μας». (Σεφέρης) Η κεντρική ιδέα που διαπερνά και εμπνέει αυτό το λαό είναι η ασίγαστη αγάπη προς την πατρίδα και την ελευθερία. Αυτό δεν αλλάζει.

Aφανισθήκαμεν εκεί στην Σαλαμίνα.
Οά, οά, οά, οά, οά, οά, να λέμε.
Δικά μας είναι τα Εκβάτανα, τα Σούσα,
και η Περσέπολις — οι πιο ωραίοι τόποι.
Τι εγυρεύαμεν εκεί στην Σαλαμίνα
στόλους να κουβανούμε και να ναυμαχούμε.
Τώρα θα πάμε πίσω στα Εκβάτανά μας,
θα πάμε στην Περσέπολί μας, και στα Σούσα.
Θα πάμε, πλην σαν πρώτα δεν θα τα χαρούμε.
Οτοτοτοί, οτοτοτοί• η ναυμαχία
αυτή γιατί να γένεται και ν’ απαιτείται.
Οτοτοτοί, οτοτοτοί• γιατί να πρέπει
να σηκωνόμεθα, να παραιτούμεν όλα,
κ’ εκεί να πηαίνουμε να ναυμαχούμε αθλίως.
Έτσι γιατί να είναι: μόλις κανείς έχει
τα περιώνυμα Εκβάτανα, τα Σούσα
και την Περσέπολιν, ευθύς αθροίζει στόλο
και πηαίνει προς τους Έλληνας να ναυμαχήσει.
Aν ναι βεβαίως• άλλο λόγο να μη λέμε:
οτοτοτοί, οτοτοτοί, οτοτοτοί.
A ναι τω όντι• τι μας μένει πια να πούμε:
οά, οά, οά, οά, οά, οά.

(Από τα Κρυμμένα Ποιήματα 1877;-1923, Ίκαρος 1993)