Η εσωτερική ελευθερία

Στον διάλογο του Πλάτωνα «Θεαίτητος» αντιπαραθέτουν τις απόψεις τους για τον αρμόζοντα στον άνθρωπο βίο ένας φιλόσοφος και ένας «κοινός άνθρωπος». Ο φιλόσοφος σ΄ όλη του τη ζωή επιδίδεται στην αναζήτηση της αλήθειας, χωρίς να έχει ασχοληθεί ποτέ με τα ευτελή πράγματα της καθημερινής ζωής και χωρίς να έχει επιζητήσει με ύποπτο τρόπο την επιτυχία ή την αναγνώριση.

Απ΄ την άλλη, ο «κοινός άνθρωπος» βιώνει την καθημερινότητα κυρίως μέσα απ΄τις αντεγκλήσεις και τα δικαστήρια, μέσα απ΄ τις δολοπλοκίες, μέσα από τη συνάφεια με κάθε είδους μετριότητα.

Αυτές οι εμπειρίες που αποχτά κινούμενος μια ζωή μέσα στη μίζερη καθημερινότητα και τα προβλήματά της, τον κάνουν τελικά εξαιρετικά επιτήδειο και πανούργο, όμως του στερούν το πιο βασικό, την εσωτερική ελευθερία: το ελεύθερο φρόνημα, την ευθύτητα, το θάρρος της σκέψης κι ότι άλλο κάνει τον άνθρωπο να νοιώθει περισσότερο ελεύθερος απέναντι στους καταναγκασμούς που δημιουργεί η καθημερινότητα με τις ευτελείς απαιτήσεις της, που υποχρεώνουν τον άνθρωπο να κάνει συμβιβασμούς, να μην εκφράζει την σκέψη του, να είναι δέσμιος της συνεχώς διαφοροποιούμενης σκοπιμότητας, να χάνει εν ολίγοις τον γνήσιο εαυτό του και να κινείται μέσα στην κοινωνία σαν θεατρίνος που δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάει το ρόλο του σαν επαγγελματίας, σαν οικογενειάρχης, σαν υπήκοος (υπάκουος σημαίνει η λέξη). Με σύγχρονους όρους η παραπάνω κατάσταση ορίζεται σαν αλλοτρίωση, που σημαίνει αποξένωση (από τον εαυτό σου). Για τον Πλάτωνα, ένας άνθρωπος που είναι δέσμιος των συμβάσεων που επιβάλλει η καθημερινότητα δεν αξίζει να λέγεται ελεύθερος.

Κατά την Ζακλίν ντε Ρομιγύ («Η αρχαία Ελλάδα σε αναζήτηση της ελευθερίας») η δημοκρατία δημιουργεί τις προϋποθέσεις για να υπάρξει πρώτα η εξωτερική και στη συνέχεια η εσωτερική ελευθερία, που είναι και το τελικό ζητούμενο.

Ο εσωτερικά ελεύθερος άνθρωπος αποκλείεται να επιζητεί την καθοιονδήποτε τρόπο υποδούλωση ή  δυνάστευση των άλλων. Γιατί ο δυναστευόμενος δεν σε αφήνει στην ησυχία σου! Σου δημιουργεί συνεχώς προβλήματα και συ πρέπει να έχεις συνεχώς το νου σου σ΄αυτόν προκειμένου να μη σου τα δημιουργεί. Αν στα δημιουργήσει δε θα σου αφήσει χρόνο για σοβαρότερη σκέψη.

Όπως έλεγε ο Ισοκράτης, οι πόλεις δεν κυβερνώνται ορθά με τους νόμους και τα διατάγματα, αλλά με τα ήθη.

Κι ο Πλάτων θα συμπλήρωνε λέγοντας πως ήθος έχει μόνο ο φιλόσοφος. Που, σημειωτέον, δε σημαίνει σοφός, αλλά φίλος της σοφίας. Ο καθένας θα μπορούσε να είναι φίλος της σοφίας.

Κατά τον Ευριπίδη, δεν μπορεί να είναι ελεύθερος ο σκλάβος του χρήματος, ο σκλάβος των ενστίκτων, ο σκλάβος των περιστάσεων, ο σκλάβος του πλήθους , κυρίως, ο σκλάβος του φόβου.

Όλα αυτά περιορίζουν την εσωτερική ελευθερία στην οποία πρέπει να κατατείνουν όλες οι άλλες μορφές (εξωτερικής) ελευθερίας. Πράγμα που το εξασφαλίζει μόνο η δημοκρατία.

Το παραπάνω άρθρο είναι του Βασίλη Ραφαηλίδη.