Η παρηγορία της φιλοσοφίας

Ο Αλαίν ντε Μποττόν είναι ένας φιλόσοφος για όλους.
Πολλοί μιλούν για ένα «ύφος Ντε Μποττόν» το οποίο  κάνει τα γραπτά του να ξεχωρίζουν ανάμεσα σε πλήθος  άλλα. Και πραγματικά πρόκειται, όπως λέει ο ίδιος, για  «ένα στυλ που είναι εύκολο στην ανάγνωση και μπορεί  συγχρόνως να μεταδώσει μεγάλες ιδέες με αρχοντιά και  χάρη». Δεν τον ικανοποιεί ο φιλοσοφικός σημερινός  λόγος γιατί είτε «είναι τελείως βαρετός ή υπερβολικά  περίπλοκος ή προσπαθεί να γίνει ποπ  και χαζοχαρούμενος». Τα βιβλία του- και το τελευταίο  του, «Η παρηγορία της φιλοσοφίας»- διατηρούν ένα  ύφος περισσότερο προσωπικό και εξομολογητικό. Ο Ντε  Μποττόν ξαναγυρίζει τη φιλοσοφία στον πρωταρχικό της  σκοπό: να κάνει τη ζωή μας ευκολότερη. Στο βιβλίο αυτό  συνδιαλέγεται με έξι φιλοσόφους, τον Σωκράτη, τον  Επίκουρο, τον Σενέκα, τον Μονταίνι, τον Σοπενχάουερ  και τον Νίτσε, και εξηγεί με τα λόγια τους πώς μπορεί  κανείς να μην απογοητεύεται στη ζωή αλλά να βρίσκει  δύναμη να ξεπερνάει τις αντιξοότητες και να δημιουργεί  καλύτερες συνθήκες για τον εαυτό του.

Δεν έχεις χρήματα; Ζήτα βοήθεια από τον Επίκουρο

Δ υσκολεύεσαι το πρωί να σηκωθείς. Δεν έχεις κέφι, είσαι εριστικός. Διαισθητικά κατηγορείς τη δουλειά που κάνεις. Δεν βγάζεις αρκετά χρήματα και αυτό σε καταπιέζει. Αποφασίζεις να αλλάξεις δουλειά. Την αλλάζεις, κερδίζεις περισσότερα αλλά και πάλι δεν βρίσκεις ευτυχία. Δεν έχεις χρήματα; Βρες αλλού την ευτυχία, στη φιλία και στην παρέα, στην ελευθερία, στη σκέψη, αυτό συνιστά ο Επίκουρος.
«Αν αφαιρέσω τις ηδονές της γεύσης, αν αφαιρέσω τη σεξουαλική ηδονή, αν αφαιρέσω την ηδονή της ακοής και αν αφαιρέσω τα γλυκά συναισθήματα που προκαλούνται στη θέα όμορφων μορφών… δεν γνωρίζω πώς να διανοηθώ το καλό» θα πει. Ωστόσο παράλληλα θα αναρωτηθεί: «Μπορεί κανείς να είναι ευτυχισμένος χωρίς χρήματα και πώς;». Στην ερώτηση αυτή ο Επίκουρος απαντάει με έναν κατάλογο των απαραίτητων και μη για την ευτυχία: Φυσικά και αναγκαία στοιχεία για να ζει κανείς ευτυχισμένος θεωρεί τη φιλία, την ελευθερία, τη σκέψη. Φυσικά και όχι αναγκαία πράγματα θεωρεί το μεγάλο σπίτι, τα ιδιωτικά λουτρά, τα συμπόσια και τους υπηρέτες. Ούτε φυσικά ούτε αναγκαία θεωρεί τη φήμη και την εξουσία. Ο ίδιος υποστήριξε με το παράδειγμά του αυτή τη θεωρία. Ζούσε με φίλους του εκτός των Αθηνών και απολάμβανε αυτή την παρέα. Αποφάσισαν να μην εμπλακούν στις εμπορευματικές σχέσεις της αθηναϊκής αγοράς και φρόντισαν να έχουν τον δικό τους κήπο, με τρόφιμα που τους επέτρεπαν να ζουν. Στον κήπο αυτόν γίνονταν και οι περισσότερες συζητήσεις, καθώς ο Επίκουρος και οι μαθητές-φίλοι του είχαν ως μότο ότι η σκέψη είναι το καλύτερο αγχολυτικό. Η φιλοσοφία του Επίκουρου λέει: Αν διαθέτουμε χρήματα δίχως φίλους, δίχως ελευθερία και μια μεθοδική ανάλυση της ζωής μας, δεν θα είμαστε ποτέ αληθινά ευτυχισμένοι. Ενώ αν τα διαθέτουμε αλλά στερούμαστε πλούτου, δεν θα είμαστε ποτέ δυστυχισμένοι.

Είσαι απογοητευμένος; Ζήτα βοήθεια από τον Σενέκα

O λα πάνε καλά και μια μέρα μαθαίνεις ότι ένα αγαπημένο σου πρόσωπο θα πεθάνει από ανίατη  ασθένεια. Πανικοβάλλεσαι. Δεν ξέρεις τι  να κάνεις. Ο Αλαίν ντε Μποττόν συνιστά το  παράδειγμα του Σενέκα. Να είσαι προετοιμασμένος. Οταν ο Νέρωνας έστειλε να θανατώσουν τον Σενέκα, οι φίλοι του φιλοσόφου χλώμιασαν και ξέσπασαν σε κλάματα.  «Πού έχει πάει η φιλοσοφία σας;» τους ρώτησε αυτός. Σύμφωνα με τον Σενέκα στον  πυρήνα κάθε απογοήτευσης βρίσκεται μια  βασική δομή: η σύγκρουση της επιθυμίας  με τη σκληρή πραγματικότητα. Πίστευε ότι  υπομένουμε ευκολότερα εκείνες τις απογοητεύσεις για τις οποίες έχουμε προετοιμαστεί. Γλιτώνουμε κατ΄ αυτόν τον τρόπο  αν όχι από την απογοήτευση, τουλάχιστον  από το σύνολο των ολέθριων συναισθημάτων που τη συνοδεύουν. Ετσι αποφεύγουμε την οργή. Ο βαθμός αρνητικής αντίδρασής μας σε διάφορες περιστάσεις σημαίνει ότι δεν έχουμε εκλογικεύσει ότι αυτές μπορεί να μας συμβούν. Αποφεύγουμε  το σοκ. Ενα αεροπλάνο πέφτει, γίνεται  ένας σεισμός. Ας δεχθούμε, λέει ο Σενέκας, ότι η τύχη πάει χωρίς πρόγραμμα σαν  τη θεά Φορτούνα. Μπορεί μια καταστροφή  να μας πλήξει, μπορεί και όχι. Κανένας δεν  σου έχει υποσχεθεί ότι τίποτε ανάποδο δεν  θα συμβεί στη ζωή σου. Δέξου αυτή την  απλή αλήθεια για να είσαι προετοιμασμένος. Απαντάς στην αδικία. Κάτι συμβαίνει  και αισθάνεσαι αδικημένος, αν και θεωρείς  ότι ενεργείς ορθά. Το αποδίδεις στην αδικία ή πιστεύεις ότι έκανες κάτι κακό, γι΄ αυτό τιμωρείσαι. Μπορούμε να είμαστε δυστυχισμένοι ή ευτυχισμένοι, αλλά αυτό δεν  σημαίνει ότι ευθύνεται για αυτό η δικαιοσύνη. Προετοιμασμένος επίσης μπορείς να  αντιμετωπίσεις το άγχος ή τη χλεύη. Ο καθησυχασμός είναι το χειρότερο αντίδοτο  σε ό,τι συμβαίνει.

Δεν καταλαβαίνεις ένα βιβλίο; Ζήτα, και πάλι, βοήθεια από τον Μονταίνι

Διαβάζεις ένα βιβλίο και δεν καταλαβαίνεις απολύτως τίποτε.
Σκέφτεσαι: Είμαι ανίκανος να  καταλάβω τη σοφία του συγγραφέα,  δεν γνωρίζω πολλά πράγματα στη  ζωή μου. Ο Μονταίνι είχε διαφορετική  γνώμη: Κλείσε το βιβλίο αν σου φαίνεται ανόητο ή ακατανόητο. Οταν ο  Μονταίνι διάβαζε ένα βιβλίο που δεν  το καταλάβαινε, σκεφτόταν ότι είτε ο  συγγραφέας είναι ανίκανος να είναι  ξεκάθαρος είτε ο ίδιος είναι ανόητος.
Ξεκινούσε από το πρώτο, μια και είχε  παρατηρήσει ότι «η δυσκολία είναι  ένα νόμισμα που χρησιμοποιούν οι  μορφωμένοι, όπως οι παπατζήδες,  για να μην αποκαλύπτεται η ματαιότητα των τεχνασμάτων τους, και αυτό  το νόμισμα το αποδέχεται εύκολα η  ανθρώπινη βλακεία». Το να γράφεις  απλά απαιτεί θάρρος, κατά τον Μονταίνι. Κοιτάζοντας γύρω του τα όπως  και σήμερα ακαταλαβίστικα ακαδημαϊκά έργα, αναρωτιέται αν η πλειονότητα των πανεπιστημιακών λογίων  θα είχε εκτιμήσει τον Σωκράτη με τον  καθαρό και απόλυτα κατανοητό λόγο  του. Το σημαντικό σε ένα βιβλίο είναι  η χρησιμότητά του και η καταλληλότητά του. Δεν έχει σημασία τόσο πολύ  να μεταφέρεις με ακρίβεια τι έγραψε  ο Πλάτωνας όσο το να κρίνεις  αν αυτά που είπε έχουν ενδιαφέρον και μπορούν  μέσα στη νύχτα να  μας βοηθήσουν με  τις αγωνίες και τη  μοναξιά μας. Και  μια εντελώς επίκαιρη παρατήρηση του Μονταίνι: «Περισσότερα είναι  τα βιβλία για  τα βιβλία, παρά για όποιο  άλλο θέμα: δεν  κάνουμε τίποτε  άλλο παρά να  αλληλο-υπομνηματιζόμαστε. Ολα  είναι ένα σμάρι από  σχόλια: από συγγραφείς όμως υπάρχει μεγάλη έλλειψη».

Αντιμετωπίζεις δυσκολίες; Ζήτα βοήθεια από τον Νίτσε

B ρίσκεσαι μπροστά σε αξεπέραστες δυσκολίες στη  ζωή σου. Νομίζεις ότι έχεις «τελειώσει». Η εύκολη  λύση είναι να τα παρατήσεις. Αντίθετα, ο Νίτσε  σού δίνει μιαν άλλη προοπτική: Εκμεταλλεύσου τις δυσκολίες. Ανάπτυξε τα πάθη σου.
Πάρε αφορμή από αυτά για να δημιουργήσεις μια καλύτερη ζωή. Ολες  οι ζωές έχουν δυσκολίες. Αυτό που  τις διακρίνει είναι ο τρόπος που  αποφασίζεις να τις αντιμετωπίσεις.  Κάθε βάσανο είναι ένα ακαθόριστο  σημάδι ότι κάτι δεν πάει καλά, και  μπορεί να επιφέρει καλό ή κακό  αποτέλεσμα, ανάλογα βέβαια με  την ευθυκρισία και την πνευματική  δύναμη του παθόντος. Το άγχος μπορεί να προκαλέσει πανικό ή μια ενδελεχή ανάλυση σχετικά με το τι  πήγε στραβά. Η αίσθηση αδικίας μπορεί να οδηγήσει  στον φόνο ή σε ένα ριζοσπαστικό έργο οικονομικής θεωρίας. Ο φθόνος ίσως οδηγήσει στην πικρία ή  στην απόφαση να ανταγωνιστείς έναν  αντίπαλο δημιουργώντας ένα αριστούργημα. Η τέχνη της ζωής επαφίεται στην εκμετάλλευση των αντιξοοτήτων. Ο Νίτσε αναφέρει ως  χαρακτηριστικότερο παράδειγμα  τη ζωή των αρχαίων Ελλήνων. Κοιτάζεις τον Ναό του Ποσειδώνα στο  Σούνιο και νομίζεις ότι αντικαθρεφτίζει την ηρεμία στη ζωή των αρχαίων Ελλήνων. Λάθος. Οι αρχαίοι Ελληνες, μας λέει ο Νίτσε, επέτρεπαν στα  πάθη τους να υπάρχουν μέσα στην κοινωνία. Και κατέληγε: Οσο πιο μεγάλα και  φοβερά είναι τα πάθη που μπορεί  να επιτρέψει στον εαυτό της  μια εποχή, ένας λαός, ένα  άτομο, επειδή είναι σε  θέση να τα χρησιμοποιήσει ως μέσα, τόσο υψηλότερα στέκεται η κουλτούρα της».

Τρως χυλόπιτα; Ζήτα βοήθεια από τον Σοπενχάουερ

E ίσαι στο βαγόνι του τρένου και προσπαθείς να  αποσπάσεις το βλέμμα της ωραίας κοπέλας  που κάθεται απέναντί σου. Οσο την παρατηρείς τόσο νιώθεις ότι είναι φτιαγμένη για σένα. Γνωρίζεσαι μαζί της αλλά στο τέλος «τρως χυλόπιτα». Πέφτεις στα τάρταρα. Νομίζεις ότι ο ήλιος έσβησε γύρω  σου. «Μην κάνεις έτσι» θα σου πει ο Σοπενχάουερ.
«Υπάρχουν κι άλλες γυναίκες». Ο Σοπενχάουερ δηλώνει:  «Δεν είμαστε κληρονομικά μη ερωτεύσιμοι, ο χαρακτήρας  μας δεν είναι αποκρουστικός, ούτε το πρόσωπό μας απεχθές. Μια μέρα θα συναντήσουμε κάποιον που θα μας θεωρήσει υπέροχους και θα αισθανθεί εξαιρετικά φυσικός και ανοικτός μαζί μας. Με τον καιρό θα μάθουμε να συγχωρούμε όσους μάς απορρίπτουν». Ο Σοπενχάουερ πιστεύει ότι υπάρχει μια  ακατανίκητη δύναμη που έλκει δύο πρόσωπα, τις πιο πολλές φορές εν  αγνοία τους. Η δύναμη αυτή, που την ονόμαζε «θέληση για ζωή» (Wille zum  leben), είναι μια έμφυτη παρόρμηση του ανθρώπου να παραμείνει ζωντανός  και να αναπαραχθεί. Αν και ο Σοπενχάουερ ήταν ο κατ΄ εξοχήν πεσιμιστής  φιλόσοφος που έζησε μια ζωή μέσα στην κατάθλιψη, εν τούτοις πίστευε  ότι η θέληση για ζωή είναι αυτή που σώζει τον καταθλιπτικό, τον ασυγκίνητο, τον μισογύνη. Ενα σφάλμα υπάρχει στη σκέψη μας, κατά τον Σοπενχάουερ, ότι πιστεύουμε πως υπάρχουμε για να είμαστε ευτυχισμένοι. Αν ρίξουμε μια ματιά στους ηλικιωμένους, θα καταλάβουμε ότι  αυτό δεν ισχύει. Οι νέοι πιστεύουν ότι δίπλα τους αιωρούνται οράματα ευτυχίας που ανά πάσα στιγμή μπορούν εύκολα να τα πιάσουν.

Αν μπορούσαμε να διδάξουμε στους νέους ότι η ζωή έχει πολλά να  τους προσφέρει, θα τους κάναμε περισσότερο ανθεκτικούς στις  αναποδιές.