…για το Μάθημα των Θρησκευτικών

ΕΘΙΜΑ ΠΑΣΧΑ ΣΤΗΝ ΠΑΤΜΟ

Πάτμος: Πάσχα στα Ιεροσόλυμα του Αιγαίου

Ιδιαίτερος και ξεχωριστός είναι ο εορτασμός του Πάσχα στο νησί της Αποκάλυψης, την Πάτμο. Η τελετουργία, τα έθιμα, οι τελετές της Μεγάλης Εβδομάδας πραγματοποιούνται με βυζαντινή μεγαλοπρέπεια και  δημιουργούν ένα κλίμα βαθιάς  κατάνυξης.

Την Κυριακή των Βαΐων, στις εκκλησίες του νησιού, μόλις τελειώσει η ανάγνωση του Ορθρινού Ευαγγελίου, μοιράζονται στους πιστούς δημιουργήματα από βάγια, τα οποία είναι σαν κεντήματα που άλλοτε έχουν σχήμα σταυρού και άλλοτε ψαριού. Τα  δένουν στην άκρη και τα αφήνουν όλο το χρόνο πίσω από τις πόρτες.

Προχωρώντας προς την κορύφωση του θείου δράματος, τη Μεγάλη Τετάρτη οι ντόπιοι και οι επισκέπτες του νησιού προσέρχονται στις ενορίες τους, ώστε να τους «αλείψει» ο ιερέας με το λειτουργημένο και αγιασμένο λάδι («μέρωμα») προς ίαση ψυχής και σώματος. Το στάρι του ευχελαίου πάντα οι παλιοί το ρίχνανε στα ντουλάπια για να αποτρέψουν την είσοδο των ενοχλητικών ερπετών. Οι γεωργοί το αναμιγνύουν με το στάρι της σποράς.

Τη Μεγάλη Πέμπτη αυτό που κεντρίζει την προσοχή είναι η ξεχωριστή τελετή του Νιπτήρος, που πραγματοποιείται μόνο στην Πάτμο και τα Ιεροσόλυμα, σύμφωνα με τις βυζαντινές παραδόσεις. H τελετή εκεί ξεκίνησε πριν από 400 χρόνια περίπου και από τότε, κάθε χρόνο, ακόμα και επί Τουρκοκρατίας, το πρωί της Μεγάλης Πέμπτης στη Χώρα Πάτμου διαδραματίζονται τα εξής:

Μόλις τελειώσει η Θεία Λειτουργία στο μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, ξεκινά μια πομπή με επικεφαλής της εικόνα του Νυμφίου, που, ακολουθώντας δρόμους  στρωμένους με άνθη καταλήγει στη χώρα της Πάτμου, στην πλατεία της Δημαρχίας. Στην πλατεία Ξάνθου έχει στηθεί μια εξέδρα με δώδεκα καρέκλες, έναν θρόνο και ένα τραπέζι με μια ασημένια λεκάνη με νερό. Εκεί δώδεκα ιερείς και μοναχοί, ντυμένοι με ομοιόμορφα πορφυρόχρυσα βυζαντινά άμφια, που αναπαριστούν τους μαθητές του Χριστού, οδηγούνται στην εξέδρα  και κάθονται στις καρέκλες.  Ο ηγούμενος της Μονής του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, που αναπαριστά τον Ιησού Χριστό, κάθεται στο θρόνο. Το κεντρικό σημείο της τελετής είναι η ανάγνωση από έναν μοναχό του Ιερού Ευαγγελίου του Ιωάννη που περιγράφονται τα γεγονότα του Μυστικού Δείπνου.  Όταν ο μαθητής φτάσει στο σημείο του Ευαγγελίου που ο Χριστός πλένει τα πόδια των μαθητών του, ο ηγούμενος ραντίζει με ροδόσταμο συμβολικά τα πόδια των μοναχών που αναπαριστούν τους μαθητές του σε κλίμα ιδιαίτερα συγκινησιακό.  Στη συνέχεια αρχίζει την πορεία προς τον τόπο της προσευχής, θυμίζοντας στους πιστούς τη μετάβαση του Ιησού στον Κήπο της Γεσθημανής, όπου παραδόθηκε από τον Ιούδα στους ρωμαίους στρατιώτες.

Η τελετή του Ιερού Νιπτήρα «ανήκει στην κατηγορία των αυθεντικών βυζαντινών αναπαραστάσεων των Παθών που γνώρισαν και στη Δύση διάδοση, εκεί με τη χαρακτηριστική ονομασία των «μυστηρίων», σύμφωνα με τον συγγραφέα Ι. Μ. Χατζηφώτη. Αυτές οι αναπαραστάσεις, ξεκίνησαν, κατά τον καθηγητή Φαίδωνα Κουκουλέ, από τις αρχές του 4ου μΧ αιώνα ως «αντίποδας» του θεάτρου που υμνούσε το δωδεκάθεο και ήταν προσφιλές θέαμα για το λαό της εποχής. Η ιδιαίτερη αυτή τελετή πραγματοποιούνταν άλλοτε κυρίως σε μοναστήρια. Κατά τους Βυζαντινούς Χρόνους το έθιμο τελούσαν και οι εκάστοτε αυτοκράτορες, που έπλεναν τα πόδια φτωχών πολιτών.

Τη Μεγάλη Παρασκευή ο δρόμος που οδηγεί στο καστρομονάστηρο αλλά και η αυλή του στρώνονται με άνθη πασχαλιάς. Το βράδυ γίνεται η περιφορά των Επιταφίων (και ράντισμα των νοικοκυρών με το ντόπιο ανθόνερο) που μέσα από τα καλντερίμια του νησιού, σε μια πένθιμη πομπή, καταλήγουν στις κεντρικές πλατείες της Χώρας και της Σκάλας.

Το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου, μια ιδιαίτερη αναστάσιμη λειτουργία λαμβάνει χώρα σε ένα από τα πιο σημαντικά μοναστήρια της Χριστιανοσύνης.  Πριν από την Ανάσταση, το Ευαγγέλιο διαβάζεται σε αρχαία ελληνικά ομηρικά. Όταν ακουστεί το «Χριστός Ανέστη», βεγγαλικά φωτίζουν τον ουρανό.

Μετά την πρώτη Ανάσταση, και συγκεκριμένα την Κυριακή του Πάσχα στον Εσπερινό της Αγάπης, στην Ιερά Μονή γίνεται η δεύτερη Ανάσταση, κατά την οποία το Αναστάσιμο Ευαγγέλιο διαβάζεται σε επτά γλώσσες, ενώ από τον ηγούμενο μοιράζονται κόκκινα αβγά στους πιστούς, μια κίνηση που συμβολίζει την αέναη αναγέννηση της ζωής και της φύσης. Το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα όλο το νησί εορτάζει την Ανάσταση μαζί με τους επισκέπτες της Πάτμου στην πλατεία της Σκάλας, όπου ο Δήμος και οι πολιτιστικοί σύλλογοι του νησιού προσφέρουν ένα πλούσιο τραπέζι με πασχαλιάτικα εδέσματα, αβγά, πατινιώτικες τυρόπιτες και γλυκά, κρασί και ένα εντυπωσιακό θέαμα με τοπικούς χορούς, οι οποίοι χορεύονται από νέους και νέες του νησιού που είναι ντυμένοι με την Πατμιακή φορεσιά.

Το τυπικό του Πάσχα κλείνει τη Νέα Τρίτη με την περιφορά των ιερών εικονισμάτων στα σπίτια της κάθε ενορίας, για να έχουν όλα τα σπίτια την εύνοια του Θεού. Τα ιερά εικονίσματα της Μονής μεταφέρονται και περιφέρονται στην πλατεία της Αγίας Λεβιάς στη Χώρα, ο ηγούμενος κάνει αγιασμό, ενώ οι μοναχοί προσκυνούν τα ιερά λείψανα που έχουν φέρει μαζί τους.

• Ορέστης Καρβούνης

Κάτω από : Χωρίς κατηγορία | Με ετικέτα: Β1 16-17