…για το Μάθημα των Θρησκευτικών

Εισαγωγικό σημείωμα της Συντακτικής Επιτροπής

«Δεν ήξερα πώς να αντιδράσω… Παρέλυσα…» «Έχασα τη φωνή μου, δεν καταλάβαινα τι κακό είχα κάνει…» «Έχω υπάρξει μάρτυρας. Και δεν έκανα τίποτα…» «Χτυπώ για να εκτονωθώ. Και για να μη με προκαλεί κανείς!» «Μου μιλούν συνέχεια άσχημα και με κάνουν να νιώθω ένα τίποτα! Θέλω να φύγω από αυτό το σχολείο…»

Οι παραπάνω φράσεις μεταφέρουν συναισθήματα αλλά και κραυγές απόγνωσης. Και όταν προέρχονται από τον σχολικό χώρο, όπου η ειρηνική συνεύρεση, η φιλική συμπεριφορά και το ζεστό κλίμα θα έπρεπε να θεωρούνται αυτονόητα, η κατάσταση προκαλεί φόβο. Φόβο για το εκπαιδευτικό αποτέλεσμα και κυρίως για τις ψυχολογικές και ενίοτε σω- ματικές επιπτώσεις: ρατσιστικά φαινόμενα και φαινόμενα εκφοβισμού τραυματίζουν το μυαλό, την ψυχή και το σώμα. Το τραύμα αφορά και τον θύτη και το θύμα και τον άπραγο μάρτυρα. Γιατί όλοι, καθένας από την πλευρά του, δεν μπο- ρούν να ελέγξουν την κατάσταση, δεν μπορούν να κάνουν τη σωστή επιλογή και να πουν «όχι» στον φόβο, στην ένταση, στη σύγκρουση. Η ρατσιστική συμπεριφορά και ο σχολικός εκφοβισμός, που αποτελούν κυρίως αποτέλεσμα προκαταλήψεων και αδιαφορίας για τα δικαιώματα του άλλου, διαφέρουν από τις υπόλοιπες επιθετικές συμπεριφορές ως προς το ότι προϋπο- θέτουν ανισότητα δυνάμεων, τις οποίες χρησιμοποιούν ως μέσο επιβολής. Κάποιος πιέζει διαρκώς, ψυχολογικά, σωματικά, ακόμη και ηλεκτρονικά, και κάποιος άλλος αδυνατεί να υπερασπι- στεί τον εαυτό του. Κάποιοι αποκλείουν επιδεικτικά από την ομάδα και κάποιοι άλλοι δεν μπορούν να διεκδικήσουν τη θέση που δικαιωματικά τους ανήκει. Οι στατιστικές, σε όλο τον κόσμο, δείχνουν ότι ο ρατσισμός και ο εκφοβισμός έχουν οικουμενικό χαρακτήρα. Οι προσωπικές ανασφάλειες, τα οι- κογενειακά προβλήματα, η γενικότερη οικονομική και ηθική κρίση καταγράφονται ως βασικά αίτια. Τα τελευταία χρόνια οι φορείς της εκπαίδευσης αναζη- τούν τρόπους να παρέμβουν στα σημεία και στον βαθμό που μπορούν: τόσο διορθωτικά, όταν η κατάσταση έχει ξεπερά- σει τα επιτρεπτά όρια, όσο και προληπτικά. Η έννοια της πρό- ληψης, με κύριο στόχο την ενδυνάμωση των μαθητών και την πολύπλευρη ενημέρωσή τους, απασχολεί το παρόν τεύ- χος, που είναι αφιερωμένο στην αντιρατσιστική εκπαίδευση και στα δικαιώματα των μαθητών, στην ανεκτικότητα, στην ψυχική ανθεκτικότητα, στη δημιουργία δεσμών σεβασμού μέσα στο σχολείο. Οι συστηματικές δράσεις των τελευταίων ετών στον ελληνικό χώρο έχουν ήδη αρχίσει να αποφέρουν καρπούς. Οι στατιστικές παρουσιάζουν μια τάση αποδοχής και αλληλεγγύης σε σχολικά περιβάλλοντα όπου έχουν πραγ- ματοποιηθεί παρεμβάσεις κάθε είδους. Το παρόν τεύχος παρουσιάζει μια επιλογή από προτά- σεις που έχουν εφαρμοστεί και έχουν θετική επίδραση στη στάση των μαθητών απέναντι στο διαφορετικό. Οι τέσσερις ενότητες κειμένων καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα πρακτικών. Η πρώτη ενότητα περιλαμβάνει ενδοσχολικές παρεμβάσεις για επίλυση των συγκρούσεων. Πιο συγκεκριμέ- να, η Αγγελική Γιαννάτου περιγράφει ένα πρόγραμμα δι- αμεσολάβησης μεταξύ συνομηλίκων, στο οποίο τα παιδιά μαθαίνουν να αναγνωρίζουν τα συναισθήματά τους, καθώς και τα συναισθήματα των άλλων, εξασκούνται στην ενεργη- τική ακρόαση και αναπτύσσουν μεταξύ τους το αίσθημα του ανήκειν. Η Μάρθα Κατσαρίδου δημιούργησε μια ομάδα κοι- νωνικού θεάτρου με στόχο να προωθήσει τη συμμετοχή, τη συνεργασία και τελικά την ενδυνάμωση των μελών μέσα από τη διερεύνηση σημαντικών και οικείων κοινωνικών θεμάτων. Η Κατερίνα Κυριακού και οι μαθητές της διερευνούν την έν- νοια του μετανάστη μέσα από την ελληνική μετανάστευση στη Γερμανία τη δεκαετία του ’60, κάνουν δικά τους τα εν- θυμήματα ζωής άγνωστων ανθρώπων και τα παρουσιάζουν θεατρικά. Η Μαίρη Μαργαρώνη και μια δεκαμελής ομάδα μαθητών του 1ου Ευρωπαϊκού Σχολείου Βρυξελλών υλοποι- ούν ένα πρόγραμμα αντιρατσιστικής εκπαίδευσης διά μέσου της τέχνης με αφορμή την Άννα Φρανκ. Και τέλος, η Γιάννα Πιτούλη περιγράφει ένα πρόγραμμα ενδοσχολικής παρέμ- βασης για τον σχολικό εκφοβισμό βασισμένο σε τεχνικές θε- άτρου φόρουμ. Η δεύτερη ενότητα του τεύχους επικεντρώνεται στη διαφορετικότητα και παρουσιάζει σχέδια μαθημάτων εκπαι- δευτικού δράματος, παιχνίδια ρόλων και δραστηριότητες θεατρικού παιχνιδιού. Οι Άβρα Αυδή και Μελίνα Χατζηγεωργίου προσεγγίζουν τα θέματα της διαφορετικότητας, της περιθωριοποίησης και του αποκλεισμού στη Λογοτεχνία της Α΄, Β΄ και Στ΄ Δημοτικού, αλλά και της Β΄ Λυκείου με τη μέ- θοδο του εκπαιδευτικού δράματος. Η Μαρία Βουβούση και η Αθηνά Καραβόλτσου παρουσιάζουν σχέδια εκπαιδευτι- κού δράματος με αφορμή τον μύθο του Νάρκισσου και το περίπλοκο φαινόμενο της ένταξης του θύματος εκφοβισμού στην ομάδα του θύτη. Η Χαρά Λιόλιου περιγράφει ένα πρό- γραμμα για την αντιμετώπιση ξενοφοβικών και ρατσιστικών συμπεριφορών και η Τριανταφυλλιά Νικολούδη καλεί τους μαθητές της, μέσα από θεατρικές και άλλες δημιουργικές δραστηριότητες, να αναθεωρήσουν την αντίληψη που έχουν σχετικά με το πόσο μοναδικοί είναι και να γνωρίσουν τους άλλους. Η Δήμητρα Σωκράτους καταγράφει δραστηριότη- τες που ενίσχυσαν την αυτοπεποίθηση, τις επικοινωνιακές δεξιότητες και τις ικανότητες των παιδιών για την ειρηνική επίλυση συγκρούσεων. Η Νάντια Τομασίδου, τέλος, παραλ- λάσσει τον μύθο Ο Μίδας με τα αυτιά γαϊδάρου για να αναδεί- ξει τη σημασία που έχει η αποδοχή της διαφορετικότητας και την αυτοπεποίθηση που εμπνέει η ύπαρξή της. Η τρίτη ενότητα του τεύχους περιγράφει, σύντομα και πε- ριεκτικά, εργαλεία εκπαιδευτικών δράσεων για τα ανθρώπινα δικαιώματα από διάφορους οργανισμούς και φορείς. Στόχος είναι να εμπλουτιστεί το σχολικό πρόγραμμα με προ- τάσεις που έχουν εφαρμοστεί σε μεγάλη κλίμακα. Η Κατερίνα Αλεξιάδη παρουσιάζει τον Οδηγό Αντιρατσιστικής Εκπαίδευ- σης του Γ. Τσιάκαλου, ένα βιβλίο γραμμένο από εκπαιδευτι- κούς για εκπαιδευτικούς στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Έτους κατά του Ρατσισμού (1997). Η Ράνια Ελ Αμπάσυ αναφέρεται στην εκπαιδευτική δράση της Διεθνούς Αμνηστίας για την προώθηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, που βασίζεται σε μια μεθοδολογία συνεργατικής ανακάλυψης. Ανάλογο στόχο έχει και το πρόγραμμα Compasito – «Μικρή Πυξίδα», για το οποίο γράφει η Ραφαέλα Καμάσσα. Ο Δημήτρης Μαυρέας και η Νάσια Χολέβα επέλεξαν, μέσα από ένα μεγάλο αριθμό σχετικών δράσεων του Δικτύου, να παρουσιάσουν παραδείγ- ματα σχεδίων μαθήματος και χρήσιμο υλικό το οποίο αξιοποι- εί παιχνίδια ρόλων για την ανατροπή ρατσιστικών συμπερι- φορών που παρατηρούνται σε καθημερινές καταστάσεις. Ο Γιώργος Μόσχος παρουσιάζει μια βιωματική πρόταση του Συνηγόρου του Παιδιού για την πρόληψη και την καταπολέ- μηση της βίας, με αφόρμηση μια αφηγηματική σύνθεση από αληθινά περιστατικά που έχουν συμβεί σε διάφορα σχολεία. Τα «Περάσματα», που περιγράφουν οι Στέλλα Νάνου και Εύα Σαββοπούλου, είναι ένα εκπαιδευτικό παιχνίδι προσο- μοίωσης, που έχει σχεδιαστεί από την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες με σκοπό να βοηθήσει τους παίκτες να βιώσουν τι σημαίνει να είναι κάποιος πρόσφυγας. Τέλος, η Βασιλική Φυτώκα προτείνει και αναλύει μερικές από τις 49 παιγνιώδεις δραστηριότητες του COMPASS (ΠΥΞΙΔΑ), ενός εγχειριδίου Εκπαίδευσης στα Ανθρώπινα Δικαιώματα. Η τέταρτη ενότητα είναι αφιερωμένη σε θεατροπαιδαγωγικά προγράμματα και παραστάσεις που επικεντρώ- νονται στην αντιμετώπιση της βίας μέσω του θεάτρου. Η Χριστίνα Ζώνιου και η Ακτιβιστική Ομάδα Θεάτρου του Καταπιεσμένου (ΘτΚ) ανεβάζουν ένα διαδραστικό δρώμε- νο θεάτρου φόρουμ, βασισμένο σε αληθινή ιστορία, και αναζητούν τρόπους εναντίωσης στο φαινόμενο του ρατσι- σμού. Οι Γιώργος Μπεκιάρης, Καλλιόπη Βούλγαρη, Αμαλία Παναγιωτοπούλου και Μαρία Στειακάκη προτείνουν για την αντιμετώπιση του φαινομένου της σχολικής βίας ένα θεατροπαιδαγωγικό πρόγραμμα που θα μπορούσε να υλοποιηθεί από μια οργανωμένη και εκπαιδευμένη ομάδα θεατροπαιδαγωγών, αλλά και ένα σχέδιο διδασκαλίας που μπορεί να εφαρμοστεί από ένα δάσκαλο. Η Μαίρη Καλδή, τέλος, παρουσιάζει δύο παραστάσεις και συζητά πώς το θέ- ατρο μορφώνει και διαμορφώνει τη σκέψη και τη συνείδηση και παράλληλα πώς ενδυναμώνει και προωθεί την αντίσταση απέναντι στην ισοπέδωση της κρίσης. Τέλος, η επισκόπηση των εξελίξεων στον τομέα της θεα- τροπαιδαγωγικής στη Γερμανία από τον Αντώνη Λενακάκη τονίζει τον παιδαγωγικό και καλλιτεχνικό ρόλο των θεατρο- παιδαγωγών και συνακόλουθα αναγνωρίζει τη δύναμη και την επίδραση του θεάτρου ως εργαλείου για την προσέγγιση θεμάτων όπως αυτό που πραγματεύεται το παρόν τεύχος. Παράλληλα, παρουσιάζει ουσιώδη ζητήματα αρχών, δεοντο- λογίας και συμπεριφοράς του θεατροπαιδαγωγού, που απο- τελούν παράδειγμα για τον τρόπο αξιοποίησης του θεάτρου στην εκπαίδευση, θέτοντας ταυτόχρονα ερωτήματα και προ- τάσεις για τον ρόλο και το μέλλον της θεατροπαιδαγωγικής στην Ελλάδα. Είναι σίγουρο ότι πολλοί εκπαιδευτικοί και γονείς προ- σπαθούν, με συζητήσεις και τον προβληματισμό που ανα- πτύσσουν, να εμπνεύσουν στα παιδιά τους αξίες που αρ- μόζουν σε έναν πολίτη που σέβεται τον εαυτό του και τους άλλους και είναι σε θέση να αντισταθεί σε ψυχολογικές πιέ- σεις, προπαγάνδες και παγίδες πειθούς. Το τεύχος που κρα- τάτε στα χέρια σας φιλοδοξεί να συμβάλει στην ενδυνάμωση των μαθητών, προτείνοντας συγκεκριμένες πρακτικές για μια συστηματική εκπαίδευση στις αξίες και στα ανθρώπινα δικαιώματα. Η Συντακτική Επιτρ

Κάτω από : περιοδικά