…για το Μάθημα των Θρησκευτικών

Γ.Καπετανάκης

(απόσπασμα εισήγησης: Ο ΘΕΟΛΟΓΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΩΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΤΕΧΝΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ «ΚΡΙΣΗΣ»

στο  16ο Συνεδριο του Μ.Φ.Θ.Σ. στη Σάμο, 3-4 Ιουλίου 2010 με θεμα: Ο ΘΕΟΛΟΓΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ ΣΕ ΠΕΡΙΟΔΟΥΣ ΚΡΙΣΕΩΝ)

….Η κρίση του πετρελαϊκού μας πολιτισμού μπορεί να αντιμετωπιστεί σήμερα με την ανάπτυξη οικολογικότερων μορφών ανάπτυξης και αειφορίας καθώς και τη μείωση των μετακινήσεων που προσφέρει το Διαδίκτυο. Τη ροηκότητα των παγκόσμιων κοσμικών δυνάμεων οφείλουμε να αντιληφθούμε και να τη χρησιμοποιήσουμε στη σύγχρονη εκπαίδευση και στην χριστιανική αγωγή ειδικά, αποφεύγοντας τάσεις αρνησικοσμίας που μας καθιστούν συντηρητικούς ή και οπισθοδρομικούς. Αντίθετα: «η εκκλησία οφείλει να κατανοήσει τον εαυτό της με δυναμισμό σαν εθελοντική πρωτοπορία (Avantgarde) της βασιλείας τον Θεού, η θεολογία πρέπει να καταστεί θεολογία της κοινωνικής μεταβολής και η χριστιανική πίστη να αναπτύξει δυνάμεις ενός πολιτισμικού εξορκισμού» (Moltman, 2008 :36).

«Ο ψηφιακός κόσμος, ωστόσο δεν είναι πάντα καλός οδηγός. Ο κυβερνοκόσμος είναι ένα σχολείο σχιζοφρένειας, μεταξύ της ζωής που ονειρεύεται κανείς και της πραγματικής ζωής, μεταξύ της ψηφιακής βίας και απλώς της βίας. Βγαίνοντας από ένα βιντεοπαιχνίδι, οι νόμοι της κανονικής ζωής μοιάζουν γελοίοι σε ένα νέο.» (Cohen, 2010:327) Θα πρέπει λοιπόν η χριστιανική αγωγή να εφοδιάσει το μαθητή με τις ικανότητες / δεξιότητες εκείνες που θα τον  βοηθούν στη διαδικασία επιλογής πληροφοριών και δίνοντάς του τα κατάλληλα κριτήρια και αναπτύσσοντας την κριτική του σκέψη να μαθαίνει πως να μαθαίνει για να αυτοπροσδιορίζεται στο νέο περιβάλλον.

« Σε μια νέα γλώσσα, τα ερωτήματα που τίθενται στον κυβερνοχώρο είναι τα ίδια όπως πάντα: τι σημαίνει να ζει κανείς μεταξύ των ανθρώπων, ποιό είναι το μερίδιο του εαυτού  του και ποιό το μερίδιο του εμείς; …Ο νέος κόσμος, όμως, της πλανητικής επικοινωνίας επανασχεδιάζει τις ομάδες αναφοράς με τις οποίες συγκρίνεται κανείς…  Οι νέοι που αυτοσκηνοθετούνται στο FB τιθασεύουν με τον τρόπο τους αυτό το νέο χώρο. Με το όνειρο να γίνουν star, κατασκευάζουν στο κυβερνοχώρο τις νέες μονάδες αναφοράς.» (Cohen, 2010:332). Η δημιουργία ταυτοτήτων είναι το ζητούμενο στη σύγχρονη εκπαίδευση καθώς και η χρήση της πολυπλοκότητας (complexe) των δομών στον κοινωνικό ιστό. (Christakis  –  Fowler 2010:127)

Θα εστιάσω στη συνέχεια σε δυο παραδείγματα εκπαιδευτικής διαδικασίας στο ψηφιακό κόσμο: τα ιστολόγια και το «παιχνίδι» second life  ως ευέλικτο περιβάλλον μάθησης.

Τα ιστολόγια (weblogs – blogs) μπορούν να ενισχύσουν την κριτική και αναλυτική σκέψη, να λειτουργήσουν ως μέσο για “καταιγισμό” ιδεών (brain storming) και για σχολιασμό ή αξιολόγηση από ομοτίμους (peers) με τη χρήση δεσμών (links) που παραπέμπουν σε πηγές, και μπορούν να δείχνουν την απήχηση προσωπικών απόψεων στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο.

Ο τρόπος χρήσης της γλώσσας, η υιοθέτηση ορισμένου ύφους και η επιλογή γραφικών, βίντεο ή εικόνων, είναι επιλογές που καλείται ο συγγραφέας του ιστολογίου να κάνει, αυξάνοντας το ποσοστό εκείνων που διαβάζουν και παρακολουθούν τα γραφόμενά του. Το ιστολόγιο μπορεί να αποτελέσει ένα άριστο παράδειγμα φακέλου εργασιών (portfolio) του μαθητή, στο οποίο μάλιστα μπορεί να προστεθεί ο αναστοχασμός από την σύγκριση και επιχειρηματολόγηση διαφορετικών απόψεων που πιθανόν να έχουν οι αναγνώστες μιας δημοσίευσης. (Βασιλείου, 2010)

Πολλοί θεολόγοι δεν γνωρίζουν, λόγω και ελλιπούς  επιμόρφωσης, ή /και αποφεύγουν τη χρήση του blogging, μολονότι είναι ένα πολύτιμο εργαλείο που προσφέρει μεγαλύτερη υπευθυνότητα στους μαθητές σε ό,τι αφορά την διαχείριση της μάθησής τους και σαφώς περισσότερα κίνητρα παραγωγής έργου. Οι λόγοι αποφυγής  είναι

ü      η ελευθερία που μπορεί να προσφέρει στην έκφραση των μαθητών,

ü      η αδυναμία ελέγχου των σχολίων των μαθητών,

ü      η αυξημένη πρόσβαση των γονέων στις εργασίες των μαθητών που θα είναι δημοσιευμένες και

ü      η αυξημένη πίεση αυτοβελτίωσης που θα νιώθουν οι ίδιοι οι μαθητές (!).

Γεγονός είναι ότι το blogging μπορεί να αυξήσει κατακόρυφα τα κίνητρα παραγωγής συγγραφικού έργου, αφού οι μαθητές νιώθουν ότι το ακροατήριο στο οποίο απευθύνονται δεν είναι μόνο ο καθηγητής τους ή οι συμμαθητές τους, αλλά δυνητικά όλοι οι άνθρωποι. Αυτό καθιστά τον ρόλο τους περισσότερο υπεύθυνο, ως προς τον έλεγχο της είδησης ή της πληροφορίας που δημοσιεύουν. Εξάλλου, η πρόσβαση στις δημοσιεύσεις των συμμαθητών τους δημιουργεί αυξημένη πίεση για βελτίωση των δικών τους γραπτών, αφού μπορεί να λειτουργήσει ως μέτρο σύγκρισης. Αλλά και το ίδιο το κοινό μπορεί να επηρεάσει ουσιαστικά και εποικοδομητικά μέσα από τα σχόλια του την ποιότητα και τις κατευθύνσεις των δημοσιεύσεων των μαθητών.
(Βασιλείου, 2010)

To SL και το ReactionGrid (για ανήλικους) προσφέρει ένα μοναδικό και ευέλικτο περιβάλλον για τους εκπαιδευτές που ενδιαφέρονται για τη συνεργατική εργασία με την υποστήριξη υπολογιστή, για προσομοίωση, μελέτη νέων μέσων και επιχειρηματική κατάρτιση. Το SL παρέχει μια ευκαιρία χρησιμοποίησης προσομοίωσης σε ένα ασφαλές περιβάλλον για την ενίσχυση της εμπειρικής μάθησης, επιτρέποντας στα άτομα να εξασκηθούν σε δεξιότητες, να δοκιμάσουν νέες ιδέες και να μάθουν από τα λάθη τους. Η ικανότητα να προετοιμαστούν για παρόμοιες εμπειρίες του πραγματικού κόσμου χρησιμοποιώντας το SL ως περιβάλλον προσομοίωσης  έχει απεριόριστες δυνατότητες. Εκπαιδευόμενοι και εκπαιδευτές μπορούν να συνεργαστούν στο SL από οποιοδήποτε σημείο του κόσμου ως μέρος σε ένα διαδικτυακό περιβάλλον εικονικής τάξης (Second Life, Education Workshop 2007).

Η δημιουργία εικονικού κόσμου εξυπηρετεί την ενδυνάμωση της πίστης αφού κατά τον Fowler : «ό,τι γνωρίζει ο άνθρωπος αρχίζει με νοητικές εικόνες (images) και επιπλέον κάθε τι που γνωρίζει αποθηκεύεται σε εικόνες. Η εικόνα αρχίζει ως ακατέργαστη, διαισθητική προβολή ορισμένων καταστάσεων και των συναισθημάτων που τις συνοδεύουν … ο  Fowler θεωρεί ότι η εικόνα ενοποιεί την πληροφορία και το συναίσθημα και ταυτόχρονα ενέχει λογικό προσανατολισμό και συναισθηματική διάσταση. Με την έννοια αυτή οι εικόνες προηγούνται και είναι βαθύτερες από τις έννοιες». (Περσελής, 2005:109 -110)

Το SL μπορεί να συμπληρώσει το περιβάλλον της παραδοσιακής σχολικής τάξης και να εμπλουτίσει το υπάρχον αναλυτικό πρόγραμμα μαθημάτων. Η εταιρία Linden Lab έχει πουλήσει περισσότερα από χίλια «νησιά» για εκπαιδευτικούς σκοπούς. Τα «νησιά» αυτά είναι διαδικτυακές πανεπιστημιουπόλεις, ένα μέρος όπου μπορούν να συναντηθούν οι “avatars” (εικονικοί παίκτες), να συμμετάσχουν σε μαθήματα και σε δραστηριότητες ενεργούς μάθησης. (Βασιλείου, 2010)

Τα δυο αυτά παραδείγματα σύγχρονης παιδαγωγικής πράξης μπορούν να λειτουργήσουν θετικά για τη βελτίωση της θρησκευτικής αγωγής αφού οι μαθητές θα μαθαίνουν πως να μαθαίνουν ώστε  να αναπτύξουν κριτική και δημιουργική σκέψη ( Μαγνήσαλης, 2003;373) που να  τους καθιστά ενεργά υποκείμενα παραγωγής γνώσης (Κοσσυβάκη , 2004:37). Τα  κίνητρα και τα κριτήρια αυτά θα επιτρέψουν  στους μαθητές να συνυπάρξουν στο νέο  γίγνεσθαι και  να δώσουν τις προσωπικές τους λύσεις στα προβλήματα ταυτότητας που «καθίστανται όλο και πιο υπερεθνικά, εγκάρσια, πολυδιάστατα, ολικά, πλανητικά». (Μορέν, 2000:13)  Μια τέτοια εκπαίδευση απαιτείται ώστε ο μαθητής, σε επίπεδο στάσεων, «να αναπτύξει την ατομική αυτονομία και το κριτικό πνεύμα, την ανεκτικότητα, ανοιχτωσύνη  στην ετερότητα και την αίσθηση του «ανήκειν» στην κοινωνία ως σύνολο. Θα πρέπει επίσης να αναπτύξει μια αίσθηση εμπιστοσύνης, που να συνέχει τα μέλη της κοινωνίας, παρά τις ηθικές και θρησκευτικές τους διαφορές και διαφωνίες». (Milot, 2007: 23)

«Το σύγχρονο σχολείο είναι από μόνο του μια τεχνολογία, ενός ιδιαίτερου όμως είδους, η οποία, αντίθετα με τις περισσότερες τεχνολογίες, παραδοσιακά και επίμονα υποβάλλεται σε ελέγχους, κριτικές και τροποποιήσεις. Το σχολείο αποτελεί το κύριο μέσο …για τη διόρθωση λαθών και την αντιμετώπιση προβλημάτων που αποδιοργανώνουν και παραλύουν άλλους κοινωνικούς θεσμούς» ( Πόστμαν, 1999:189).  Φυσικά «η μεταβίβαση των γνώσεων σε μια δεδομένη κοινωνία δεν εξαντλείται  και δεν ταυτίζεται με τη σχολική εκπαίδευση. Οι άτυποι τρόποι απόκτησης γνώσεων αποτελούν διαδεδομένη πρακτική σε όλες τις κοινωνίες.» (Ong,2005:144).

Και θα κλείσω την εισήγησή μου με τη φράση του  Nόαμ Τσόμσκι: «ο σκοπός μιάς δημοκρατικής κοινωνίας δεν είναι η παραγωγή αγαθών αλλά η δημιουργία ελεύθερων ανθρώπινων υπάρξεων» (Chomsky , 2007:324).

Βιβλιογραφικές Αναφορές:

Βαλλιανάτος Άγ. (1993) Ενορία: από την ιδεατή κοινωνία στην αληθινή, στο: Μασσαλή – Στέφου Ελ. (επιμ.)  Ενορία, προς μια νέα ανακάλυψή της, Αθήνα: Ακρίτας.

Βασιλείου Β.(2010) ReactionGrid: οικονομική λύση για σχολικά τρισδιάστατα περιβάλλοντα μάθησης;   https://blogs.sch.gr/billbas/2010/01/03/reactiongrid-%ce%bf%ce%b9%ce%ba%ce%bf%ce%bd%ce%bf%ce%bc%ce%b9%ce%ba%ce%ae-%ce%bb%cf%8d%cf%83%ce%b7ce%b3%ce%b9%ce%b1cf%83%cf%87%ce%bf%ce%bb%ce%b9%ce%ba%ce%ac-%cf%84%cf%81%ce%b9%cf%83%ce%b4%ce%b9/

Γουνελάς Σ. (2000) Όψεις του παγκόσμιου και του ελληνικού γίγνεσθαι, Αθήνα : Αρμός.

Καϊτατζή Γουίτλοκ Σ. (2003): «Η Επικράτεια των πληροφοριών», Αθήνα:Κριτική.

Κοσσυβάκη Φ. (2004) Εναλλακτική Διδακτική. Προτάσεις για τη μετάβαση από τη διδακτική του αντικειμένου στη διδακτική του ενεργού υποκειμένου, Αθήνα: Gutenberg.

Κωνσταντίνου  Μ. (2008) Παλαιά Διαθήκη : Αποκρυπτογραφώντας την πανανθρώπινη κληρονομιά, Αθήνα : Αρμός.

Μαγνήσαλης Κ. (2003) Δημιουργική σκέψη. Θεωρία, τεχνική, ασκήσεις, τεστ, παιχνίδια. Αθήνα:  Ελληνικά Γράμματα.

Μορέν Εν. (2000) Το καλοφτιαγμένο κεφάλι. Ξανασκεφτόμαστε τη μεταρρύθμιση, μεταρρυθμίζουμε τη σκέψη, μτφ. Δημουλάς Δ. Αθήνα: Εκδ. 21^ου .

Μπέγζος Μ. (1999) Δημιουργία ή/και εξέλιξη. Η ερμηνευτική της δημιουργίας σε ανατολική και δυτική θεολογία, στο: Νάντσου Θ. – Κουρουζίδης Μ. Οικολογία και Εκκλησία: κείμενα και βιβλιογραφία, Αθήνα: Ηλίβατον.

Περσελής Εμ. (2005) Πίστη και χριστιανική αγωγή, Αθήνα: Γρηγόρη.

Περσελής Εμ.(2003) Ecological crisis and Christian religious education, στο: Περσελής Εμ. Κατήχηση και παιδεία, μελετήματα χριστιανικής θρησκευτικής αγωγής, Αθήνα: Γρηγόρη.

Πόστμαν Ν. (1999) Τεχνοπώλιο. Η υποταγή του πολιτισμού στην τεχνολογία, μτφ. Μεταξά Κ.-  Παπαλεξανδρόπουλος Σ. Αθήνα: Καστανιώτη.

Anderson W.T. (1995) The Truth about the Truth: De-confusing and Re-construcing the Postmodern World, Tarcher/Putnam.

Christakis Ν. –  Fowler J. (2010) Συνδεδεμένοι : Η εκπληκτική δύναμη των κοινωνικών δικτύων και πώς αυτά διαμορφώνουν τη ζωή μας,  μτφρ.  Ξυγαλατάς Δ.-  Ρουμπέκας Ν. Αθήνα : Κάτοπτροo.

Chomsky N. (2007) Αποτυχημένες πολιτείες : Η κατάχρηση της εξουσίας και οι εχθροί της δημοκρατίας. μτφ. Ανδρέου Γ. Αθήνα : Πατάκη.

Cohen D. (2010) H ευημερία του κακού, μτφρ. Γιαννίτσης Τ. Αθήνα: Πόλις.

Cummins J. (2002) Ταυτότητες υπό διαπραγμάτευση. Εκπαίδευση με σκοπό την ενδυνάμωση σε μια κοινωνία της ετερότητας. Μτφ. Αργύρη Σ., Αθήνα:Gutenberg.

Derrida J. – Vattimo G. (επιμ) (2003) H θρησκεία. Αθήνα : Αλεξάνδρεια.

Milot M. (2007) Η Θρησκευτική διάσταση στη διαπολιτισμική εκπαίδευση, στο: Keast J. (επιμ.) Θρησκευτική ετερότητα και διαπολιτισμική εκπαίδευση: ένα βοήθημα για τα σχολεία, μτφ.: Χαραλαμπίδου Ν. – Βαλλιανάτος Ά. Συμβούλιο της Ευρώπης.

Ong W. (2005) Προφορικότητα και εγγραμματοσύνη, μτφ. Παραδέλλης Θ. Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.

Κάτω από : ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΡΑΞΗ