Στο σπίτι τους η τηλεόραση ανοίγει σπάνια. Όμως ο 9χρονος Χάρης δεν χρειαζόταν να το ακούσει από τις ειδήσεις ότι άρχισε πόλεμος. Η Οξάνα, η γυναίκα που τον κρατάει όσο η μητέρα του λείπει στη δουλειά, είναι από την Ουκρανία. Ο γιος της ζει εκεί. Ο Χάρης άκουγε εδώ και αρκετό καιρό τις λέξεις «πόλεμος», «Ρωσία», «Πούτιν» να πετάγονται στις κουβέντες της με τους μεγάλους. Δεν έβγαζαν νόημα μέχρι που μια μέρα είδε τα κόκκινα μάτια της. Ο πόλεμος είχε έρθει και δεν γινόταν κάπου μακριά, ούτε μέσα σε κάποια οθόνη, ο πόλεμος είχε έρθει μέσα στο σπίτι του. «Εγώ δεν θέλω να πάω στρατό», ανακοίνωσε στους γονείς του ένα πρωί, εκφράζοντας έτσι το φορτίο που τον βάραινε.
Λίγα χιλιόμετρα πιο πέρα, η 12χρονη Ελλη δεν έχει σταματήσει να μιλάει για τον πόλεμο. Οσο κι αν η μαμά της προσπαθεί να αλλάξει κουβέντα, εκείνης η καρδιά χτυπάει στη μακρινή, την άγνωστη έως πρότινος Ουκρανία. «Αυτό που γίνεται είναι τραγικό γιατί πεθαίνουν και άνθρωποι οι οποίοι δεν εμπλέκονται στην απόφαση να ξεκινήσει ο πόλεμος και καταστρέφεται ένας τόπος στον οποίο ζουν πολλοί άνθρωποι». Ο ξεριζωμός, τα καραβάνια των προσφύγων την έχουν συγκλονίσει. «Ελπίζω ο τρόπος αντιμετώπισής τους να είναι σωστός, να μην τους φερθούν άσχημα γιατί έχουν φύγει από μια χώρα με πόλεμο. Θα ήθελα να βοηθήσω τους ανθρώπους αυτούς με κάποιον τρόπο, αλλά δεν ξέρω πώς. Αυτό που λέμε συνήθως να μαζευτούμε, να οργανωθούμε και να βοηθήσουμε με κάποιο τρόπο, δεν γίνεται ποτέ γιατί δεν μπορούμε να συνεργαστούμε μεταξύ μας οι άνθρωποι».
Τα δίδυμα αδέρφια Βαγγέλης και Ιάσονας, 14 ετών, προσπαθούν να δείχνουν ψύχραιμοι, αλλά αναρωτιούνται αν θα μείνουμε χωρίς φυσικό αέριο, πώς οι εξελίξεις θα επηρεάσουν τη χώρα τους, την οικογένειά τους. «Στο σχολείο λένε διάφορες σαχλαμάρες, ένας είπε ότι θα ρίξει η Αμερική πυρηνικά, ένας άλλος ότι ο Πούτιν θα πει στον Ερντογάν να μπουκάρει στην Ελλάδα. Αν είναι δυνατόν», λέει ο Βαγγέλης.
Η 16χρονη Στέλλα είχε κατέβει τις προάλλες με μερικούς φίλους της στη συγκέντρωση στο Σύνταγμα κατά της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία. «Ε ναι, πού να ήμουν δηλαδή;» λέει, με το χαρακτηριστικό «ημιειρωνικό» τόνο της γενιάς της. Τις προηγούμενες μέρες έστειλε σχόλια στο Ιnstagram του Ρώσου προέδρου με αντιπολεμικά συνθήματα. Ενας συμμαθητής της έφτιαξε βίντεο από τις διαδηλώσεις ανά τον κόσμο και το έστειλε και αυτό στον λογαριασμό του Πούτιν (έστω σε ένα από τα πολλά ανεπίσημα προφίλ του). «Μπες και δες τι γίνεται από κάτω», μου λέει στο τσατ. «Stop the war», «σκοτώνετε αθώους, παιδιά!», «αν αγαπάτε τον Θεό, σταματήστε αυτόν τον πόλεμο», «Vlady daddy stop the war!», είναι μερικά από τα εκατοντάδες σχόλια κάτω από την τελευταία ανάρτηση, πολλά από πιτσιρικάδες σαν τη Στέλλα.
Ο πόλεμος στο… κινητό τους
Όχι, οι έφηβοι δεν θα μπορούσαν να μείνουν απαθείς μπροστά στις εξελίξεις. Αυτός ο πόλεμος δονείται στο κινητό τους, μέσα στην τσάντα, στην τσέπη, είναι ένας πόλεμος που τους ακολουθεί παντού. Ο καθηγητής Παναγιώτης Μαμαλής έχει παρατηρήσει το αυξημένο ενδιαφέρον για τις εξελίξεις στην Ουκρανία στις τάξεις του γυμνασίου και του λυκείου που διδάσκει. «Είναι λάθος να πιστεύουμε ότι αυτή η γενιά είναι απολιτίκ, απαθής, ότι δεν την ενδιαφέρει τίποτα. Έχουν και ευαισθησίες και ενδιαφέρον για τα πολιτικά τεκταινόμενα και μάλιστα σε παγκόσμια κλίμακα. Απλώς έχουν τελείως διαφορετικό κώδικα επικοινωνίας από εμάς, έναν κώδικα που εμείς δεν μπορούμε να παρακολουθήσουμε». Όπως λέει, οι σημερινοί έφηβοι πιάνουν το κινητό τους και απευθύνονται απευθείας σε έναν ηγέτη. «Έχουν άλλη προσέγγιση της πολιτικής, της άμεσης δημοκρατίας. Η εικόνα που έχουμε εμείς της διαμαρτυρίας στον δρόμο, τους είναι πιο ξένη, τα παιδιά σήμερα νιώθουν ότι μπορούν να αντιδράσουν αποτελεσματικά από το σπίτι τους».
Σύμφωνα με τους ειδικούς πάντως απαιτείται εγρήγορση από τις οικογένειες. Τα παιδιά δεν έχουν ξανανιώσει πόλεμο στην Ευρώπη και η Ευρώπη είναι η γειτονιά τους. «Χρειάζεται προσοχή από τους ενήλικες στο τι θα ειπωθεί και πώς θα ειπωθεί, καθώς ο πόλεμος μπορεί να ανακινήσει φοβίες στα παιδιά όπως ο φόβος του θανάτου», λέει στην «Κ» η ψυχολόγος – παιδοψυχολόγος Αντιγόνη Γινοπούλου. Ήδη στο γραφείο της έχουν φτάσει σχετικές περιπτώσεις. «Τα τετράχρονα καλό είναι να μην έχουν επαφή με όλες αυτές τις πληροφορίες γιατί ο παιδικός εγκέφαλος δεν μπορεί να τις επεξεργαστεί και δημιουργούνται τραυματικά γεγονότα».
Όσον αφορά τα μεγαλύτερα παιδιά είναι απαραίτητο να συζητούν με τους γονείς τους τους προβληματισμούς τους. «Δεν αρκεί να συζητούν με τους φίλους τους. Πρέπει να μοιράζονται τις σκέψεις τους. Μόνο όταν γνωρίζει ο γονιός μπορεί να προλάβει. Για να καθησυχάσεις το παιδί σου πρέπει να ξέρεις σε τι βαθμό έχει ανησυχήσει».
Όπως λέει η κ. Γινοπούλου, τα μεγαλύτερα παιδιά βλέποντας τις εικόνες παιδιών στα καταφύγια, τα φοβισμένα πρόσωπά τους, ταυτίζονται, αισθάνονται αλληλεγγύη. «Μπαίνουν στη θέση τους, αισθάνονται ότι αυτό μπορεί να συμβεί και στα ίδια». Στην επαναστατική καρδιά των εφήβων γεννιέται η διάθεση της προσφοράς, θέλουν να βοηθήσουν, να συμπαρασταθούν με όποιον τρόπο μπορούν. «Μην ξεχνάμε ότι ο πόλεμος μεταδίδεται μέσω Ιντερνετ, νιώθουν τον παλμό του, αισθάνονται τον φόβο των συνομηλίκων τους». Σε κάθε περίπτωση, ένα αγχώδες παιδί μπορεί να χρειαστεί ειδική υποστήριξη. Υπάρχει περίπτωση να μην μπορεί να διαχειριστεί τα συναισθήματα που του γεννά ο πόλεμος. «Να σημειώσουμε ότι σε αυτές τις περιπτώσεις δεν είναι ο πόλεμος το θέμα, ο πόλεμος απλώς πυροδοτεί κάτι που ήδη υπάρχει. Και οι επιπτώσεις μπορεί να μη φανούν τώρα. Μπορεί ο πόλεμος να τελειώσει σε ένα δίμηνο αλλά τότε να ξεκινήσει στην ψυχή του παιδιού».
Στο «μέτωπο» του Tik Tok
Δεν παρακολουθούν τηλεόραση, δεν βλέπουν ειδήσεις, αλλά γνωρίζουν τα πάντα. «Πολύ περισσότερα από ό,τι οι προηγούμενες γενιές στη δική τους ηλικία», λέει στην «Κ» η ψυχολόγος – παιδοψυχολόγος Αντιγόνη Γινοπούλου. «Ταυτόχρονα, με τα σόσιαλ μίντια αισθάνονται ότι έχουν δύναμη, ότι μπορούν να εκφράσουν την άποψή τους, ότι έχουν εξουσία. Και με τον δικό τους τρόπο προσπαθούν να πετύχουν να σταματήσει ο πόλεμος». Πράγματι, ακόμα και πριν ξεκινήσει η εισβολή των Ρώσων, η generation Z (όρος που περιγράφει τα παιδιά που γεννήθηκαν από τα μέσα της δεκαετίας του ’90 μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ’10) είχε κινητοποιηθεί με το μόνο μέσο που ξέρει, το Ιντερνετ. Χιλιάδες παιδιά από όλο τον κόσμο άφηναν σχόλια στους λογαριασμούς του Βλαντιμίρ Πούτιν στα σόσιαλ μίντια ή ανέβαζαν αντιπολεμικά βιντεάκια στο Tik Tok, την πλατφόρμα που ενημερώνονται σήμερα οι έφηβοι. Ένα μαύρο τετράγωνο σε ένδειξη πένθους για την εισβολή, selfies με τις σημαίες των δύο χωρών. Μηνύματα που με ένα κλικ έφτασαν σε εκατομμύρια followers σε όλο τον κόσμο.
Πηγή: “Η Καθημερινή” , άρθρο της δημοσιογράφου Λίνα Γιάνναρου (6/3/2022)
