Ιστορία σχολείου

Μαθητικά συσσίτια 1931-1968

Γενικά πληροφοριακά στοιχεία

Τα μαθητικά συσσίτια ήταν μια οργανωμένη παρέμβαση της πολιτείας για αντιμετώπιση του υποσιτισμού των μαθητών και εκτείνεται σε μια περίοδο αρκετών δεκαετιών. Επιβλήθηκε από την γενικευμένη φτώχια που συχνά οδηγούσε σε υποσιτισμό. Οι μαθητές, ειδικά μετά τον πόλεμο, δεν ήταν μόνο ξυπόλητοι αλλά τους έλειπαν και βασικά στοιχεία της διατροφής. Όπως περιγράφεται σε εκθέσεις διευθυντών σχολείων οι μαθητές κρατούσαν ένα ξεροκόμματο ψωμί για γεύμα ,δεν έτρωγαν τίποτα στο σπίτι το πρωί και θεωρούσαν την νωθρότητα και την αδυναμία παρακολούθησης μαθημάτων ως απόρροια της πείνας τους. Αντίθετα, με την λειτουργία των συσσιτίων το ροδαλό χρώμα επέστρεψε στα μάγουλα των παιδιών,οι μαθητές ζωήρεψαν και άρχισαν να παίρνουν βάρος. Πέρα όμως της συμβολής τους στη φυσική κατάσταση των μαθητών οι εκπαιδευτικοί τονίζουν τον παιδαγωγικό χαρακτήρα της ομαδικής σίτισης: <<«Εσυνήθισαν να τρώγουν όλοι μαζί, να λαμβάνουν με τη σειρά των το ρόφημα, να έχουν τάξιν, ακρίβειαν εις την ώραν, να φροντίζουν δια την καθαριότητα των σκευών των.…………Καλλιεργείται εν αυτοίς η κοινωνικότης, αποβάλλονται οι κακαί έξεις, εδραιούται η φιλοπατρία, σφυρηλατείται ο χαρακτήρ, εκβάλλεται η εγωκεντρική διάθεσις πολλών εξ αυτών, αναπτύσσεται η θρησκευτικότης, ο αλληλοσεβασμός και η αλληλοβοήθεια» και όπως αναφέρει ο Σκλαβενίτης “Ενίοτε μάλιστα γίνεται μηχανισμός ώστε να καταπέσουν, έστω και εντός του σχολείου, οι υπαρκτές κοινωνικές αντιθέσεις και διαφοροποιήσεις που υπήρχαν μεταξύ των μαθητών”, καθώς εύποροι και φτωχοί τρώνε δίπλα δίπλα το ίδιο φαγητό.
Τα μαθητικά συσσίτια λειτουργούν για πρώτη φορά το 1931 επί Υπουργού Παιδείας Γεώργιου Παπανδρέου. Εκτός από τους κρατικούς πόρους συγκεντρώθηκαν χρήματα από τοπικές πηγές ,εράνους, ιδιωτικές και κοινοτικές δωρεές.
Το 1936 τη διοργάνωση των συσσιτίων αναλαμβάνει το Πατριωτικό Ίδρυμα το οποίο οργανώνει και επεκτείνει χρονικά τα συσσίτια μέχρι και το ξέσπασμα του πολέμου του 1940. “Το μαθητικό συσσίτιο παρέχονταν υπό την μορφή: α) Πρωινού ροφήματος μόνο. Αυτό δίδονταν μετά το πέρας του πρώτου μαθήματος ή κατά το μέσο της διδασκαλίας (10 π.μ. το βραδύτερο), με τρόπο ώστε να μη επηρεάζεται η όρεξη των μαθητών για το φαγητό της μεσημβρίας. Ως τοιούτο παρέχονταν γάλα (75-100 δρ.), όπου τούτο ήταν εφικτό, μετά ολίγου άρτου, κακάο, ελαφρύ τσαγιού μετ’ άρτου, σούπα από ρύζι ή φιδέ ή ρυζόγαλο, τυριού μετ’ άρτου, μαρμελάδα, φρούτα εποχής κ.λπ
Το 1946 το συσσίτιο περιλάμβανε μόνο πρωινό ρόφημα. Το 1947-48 προστέθηκε και ξηρή τροφή (τυρί) και από το 1949-1952 εμπλουτίστηκε με σταφιδόψωμο. Το 1946 αρχίζει μια νέα περίοδος στη λειτουργία των μαθητικών συσσιτίων. Τότε εκδόθηκαν δύο υπουργικές αποφάσεις (99686/Νοέμβριος 1946 & 99687/ 4 Δεκεμβρίου 1946) και δόθηκε νομική υπόσταση στα όργανα και τους φορείς των μαθητικών συσσιτίων και ρυθμίστηκαν λεπτομέρειες λειτουργίας τους, παράλληλα δε καθορίστηκαν οι σκοποί των μαθητικών συσσιτίων, οι μορφές υπό τις οποίες θα παρέχονταν, ο τρόπος οργάνωσης, οι φορείς και τα καθήκοντά τους, ενώ καθορίστηκε και η σύνθεση και ο τρόπος συγκρότησης της Κεντρικής Επιτροπής Μαθητικών Συσσιτίων (ΚΕΜΣ).Επιπλέον ορίστηκαν οι πηγές χρηματοδότησης και ο τρόπος διαχείρισης και ελέγχου αυτών (Στεφάνου, 1940). Κατά το σχολικό έτος 1946-47 χορηγήθηκαν τρόφιμα που αναλογούσαν κατ’ είδος και ποσότητα σε κάθε μαθητή κατά μήνα (26 συσσίτια) ως κάτωθι: Κάθε μαθητής ελάμβανε: α) Καθ’ εκάστη ένα κύπελλο γάλα (είτε εβαπορέ ή σε σκόνη) μετά ζαχάρεως, γλυκόζης και κακάο. β) 10 συσσίτια μηνιαίως από κρέας με χόρτα ή χοιρινό με αυγά ή κρέας κονσέρβα (αναλόγως των υπαρχόντων στα Διαμερίσματα και Κέντρα Διανομών αποθεμάτων εκ των ως άνω ειδών). γ) 10 συσσίτια από όσπρια, παρασκευαζόμενα με ορισμένη ποσότητα σούπας, λίπους και ντομάτας. δ) 6 συσσίτια από τυρί. ε) Επί 11 ημέρες μηνιαίως μαρμελάδα ή γλυκό μήλο (πουρέ) και στ) Επί 10 ημέρες κατά μήνα βούτυρο φιστικιών, το οποίο χορηγούνταν με την μαρμελάδα.
Από το 1963 προστέθηκε και μεσημβρινό γεύμα. Τα μαθητικά συσσίτια αποτελούσαν πλέον δραστηριότητα της καθημερινής λειτουργίας του σχολείου, το οποίο είχε και την ευθύνη της αγοράς τροφίμων και της παρασκευής και διανομής των γευμάτων μέσα στους χώρους τους (Γ.Γ.Ν.Γ. 2005). Επίσης παγιοποιείται ο θεσμός των συσσιτίων και καθιερώνεται η συμμετοχή εις αυτά παντός μαθητού, ώστε να εκλείψει οιαδήποτε κοινωνική διάκριση και να αποφευχθεί το αίσθημα μειονεκτικότητας εκ της ανίσου μεταχειρίσεως των μαθητών. Για το συσσίτιο ορίζονταν από την Εφορεία ένας εκ των διδασκάλων του σχολείου (ή των σχολείων στην περίπτωση του κοινού συσσιτίου) για το έργο αυτό. Οι ώρες της απασχολήσεώς του θεωρούνταν ώρες σχολικής εργασίας. Σ’ αυτόν χορηγούνταν ανάλογη κατά μήνα αποζημίωση».
Στην αφήγηση της Αντωνίας Γουνάκη, όπου έχουμε αναφορά στο πρωινό γάλα ,είναι ενδεικτικό ότι το συσσίτιο θεωρήθηκε μέρος της εκπαιδευτικής διαδικασίας, γι’ αυτό και ενεπλάκησαν ενεργά οι μαθητές όπως αναφέρει.

Τα σχολικά συσσίτια στον Πρινέ
Στο αρχείο του σχολείου βρίσκονται υλικά για δύο περιόδους λειτουργίας των συσσιτίων.
Πρώτη περίοδος λειτουργίας
Η πρώτη αφορά την περίοδο 1947-1959 και αποτελείται από ένα βιβλίο ταμείου για την περίοδο αυτή.
Στο βιβλίο αυτό καταγράφονται τα έσοδα από κρατική επιχορήγηση ,οι μαθητές που παίρνουν συσσίτιο και τα έξοδα ανά κατηγορία με αναγραφή του ονόματος του δικαιούχου .Κάποιες παρατηρήσεις που μπορούμε να κάνουμε είναι οι ακόλουθες:
Αριθμός μαθητών δικαιούχοι συσσιτίου
1947-1948 λαμβάνουν συσσίτιο 55 μαθητές
1948-1949 ο αριθμός μαθητών που λαμβάνουν συσσίτιο κυμαίνεται ανά μήνα από 26 έως 35
1949-1950 έχουμε το εξής ενδιαφέρον συσσιτιούντες μαθητές 30 <> 20
1950-1951 συσσιτιούντες μαθητές 40 και πληρώσαντες δια συσσίτιο 32
1951-1952 συσσιτιούντες μαθητές 35 πληρώσαντες 28
Στην επόμενη σελίδα του βιβλίου μεταβαίνουμε από το έτος 1952 στο έτος 1955-1956 δηλαδή μάλλον δεν υπήρξαν συσσίτια τα τρία αυτά χρόνια .
1955-1956 συσσιτιούντες μαθητές 58+3(προσωπικό ) και πληρώσαντες 46
1956-1957 συσσιτιούντες μαθητές 48+2(προσωπικό) και πληρώσαντες 40
1957-1958 δεν καταγράφεται αριθμός συσσιτιούντων αλλά καταγράφονται 35 μαθητές που πλήρωναν πεντάδραχμη εισφορά για το συσσίτιο
Εκπαιδευτικοί σχολείου
Από τις υπογραφές στο κλείσιμο του οικονομικού απολογισμού μαθαίνουμε ότι από το 1947μέχρι το 1950 υπεύθυνος ήταν ο κ. Πελεκανάκης και για το υπόλοιπο χρονικό διάστημα ήταν η κα. Λαρίου.
Είδη δαπανών
Στο βιβλίο αυτό καταγράφονται τα είδη δαπανών και οι δικαιούχοι τους. Μερικές τέτοιες δαπάνες είναι:
-αχθοφορικά ,μεταφορά και αποθήκευση τροφίμων
-αγορά ασβέστου ,αγορά ειδών καθαριότητας
-αγορά κακάου ,σταφίδας ,αλατιού
-αγορά χαρτικής ύλης και παραστατικά που αφορούν τα συσσίτια
-αμοιβές μαγείρισσας και γραμματέως
– συνδρομή στο περιοδικό Υγιεινή

Η δεύτερη περίοδος για την οποία έχουμε περισσότερα στοιχεία είναι η τελευταία 1964-1968.

Τα βιβλία που βρίσκονται στο αρχείο είναι τα παρακάτω:

-ΒΙΒΛΙΟΝ ΑΠΟΘΗΚΗΣ ΕΦΟΡΕΙΑΣ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΣΥΣΣΙΤΙΩΝ ΠΡΙΝΕ

-ΒΙΒΛΙΟΝ ΑΠΟΘΗΚΗΣ ΜΑΘΗΤΙΚΩΝ ΣΥΣΣΙΤΙΩΝ ΧΡΗΣΕΩΣ 1968 1ον

– ΒΙΒΛΙΟΝ ΑΠΟΘΗΚΗΣ ΜΑΘΗΤΙΚΩΝ ΣΥΣΣΙΤΙΩΝ ΧΡΗΣΕΩΣ 1968 3ον

– ΒΙΒΛΙΟΝ ΑΠΟΘΗΚΗΣ ΜΑΘΗΤΙΚΩΝ ΣΥΣΣΙΤΙΩΝ ΧΡΗΣΕΩΣ 1968 4ον

-ΒΙΒΛΙΟΝ ΠΡΑΞΕΩΝ ΕΦΟΡΕΙΑΣ ΜΑΘΗΤΙΚΩΝ ΣΥΣΣΙΤΙΩΝ ΠΡΙΝΕ(2ΟΝ)

-ΒΙΒΛΙΟΝ ΥΛΙΚΟΥ ΕΣΤΙΑΣ ΜΑΘΗΤΙΚΩΝ ΣΥΣΣΙΤΙΩΝ ΠΡΙΝΕ

-ΒΙΒΛΙΟΝ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΝ ΚΙΝΗΣΕΩΣ ΕΦΟΡΕΙΑΣ ΜΑΘΗΤΙΚΩΝ ΣΥΣΣΙΤΙΩΝ ΠΡΙΝΕ(Από 2-5-1966)

– ΒΙΒΛΙΟΝ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΥ ΚΙΝΗΣΕΩΣ ΕΦΟΡΕΙΑΣ ΜΑΘΗΤΙΚΩΝ ΣΥΣΣΙΤΙΩΝ ΠΡΙΝΕ ΧΡΗΣΙΣ 1968

-ΒΙΒΛΙΟΝ ΤΑΜΕΙΟΥ ΜΑΘΗΤΙΚΩΝ ΣΥΣΣΙΤΙΩΝ ΠΡΙΝΕ ΡΕΘΥΜΝΗΣ (2ον)

Στο βιβλίο <> στην πρώτη σελίδα με τα περιεχόμενα καταγράφονται τα 19 είδη τροφίμων τα οποία χρησιμοποιούνταν.

Στην επόμενη σελίδα που ξεκινάει η καταγραφή για τα <> βλέπουμε ότι η πρώτη εισαγωγή υλικού γίνεται 20/10/1964 <<εκ της αποθήκης ΕΜΣ Β Περιφ.Ρεθύμν.και στη διπλανή διατυπώνεται η ημερομηνία εξόδου από την αποθήκη (22/10/1964) και η αιτία ήταν <. Αντίστοιχες καταγραφές έχουμε και για τα υπόλοιπα 18 είδη τροφίμων. Το συγκεκριμένο βιβλίο έχει καταγραφές μέχρι και τον Μάιο του 1965.

Επίσης είναι ενδιαφέρον ότι το αλεύρι, το γάλα, τα μακαρόνια, το κριθαράκι και το λίπος τα προμηθεύονται από κρατική αποθήκη ,το λάδι από την κρατική αποθήκη και από δωρεές γονέων ενώ τα υπόλοιπα τρόφιμα από το ελεύθερο εμπόριο.
Το επόμενο βιβλίο αποθήκης αφορά την περίοδο του σχολικού έτους 1968 και πέρα από τα τρόφιμα, τις ποσότητες που προμηθεύονταν, τις μερίδες που αναλογούσαν σε κάθε μαθητή καταγράφεται και ο αριθμός των μαθητών-δικαιούχων (66 μαθητές).

Τα παραπάνω βιβλία συνοδεύονται από ένα βιβλίο ταμείου μαθητικού συσσιτίου όπου καταγράφεται ο αριθμός του εντάλματος πληρωμής και το ποσό για κάθε τρόφιμο.

Ακόμα υπάρχει το βιβλίο πράξεων εφορείας μαθητικών συσσιτίων Πρινέ στο οποίο καταγράφονται οι αποφάσεις έγκρισης δαπανών .Στο συγκεκριμένο βιβλίο το πρώτο πρακτικό με ημερομηνία 31/5/1967 αναφέρεται στη συνεδρίαση της σχολικής εφορείας η οποία αποτελείται από Νικόλαο Ρόμπολα πρόεδρο αυτής ,το Νικόλαο Καριλάκη ταμίου αυτής και το Νικόλαο Σκαντζιδάκη Δ/ντου του Σχολείου και Γραμματέα αυτής και εγκρίνει την καταβολή χρημάτων στον δ/ντη του σχολείου για την ευθύνη του συσσιτίου, στην <> για το μαγείρεμα του φαγητού και ακολουθούν αμοιβές σε 22 προμηθευτές υλικών αναγκαίων για τη λειτουργία των συσσιτίων.

Στο βιβλίο <> καταγράφονται τα υλικά(έπιπλα και σκεύη) που ανήκουν στα συσσίτια και φαίνονται παρακάτω.

Ένα ακόμα βιβλίο με ημερήσιες καταγραφές της χρήσης τροφίμων είναι το <> στο οποίο καταγράφονται για άλλη μία φορά μαθητές, ποσότητες τροφίμων και διάφορες παρατηρήσεις όπως αυτή που φαίνεται στην εικόνα για τη μεταφορά τροφίμων σε άλλη μέρα, γιατί το σχολείο παρέμεινε για διήμερο κλειστό λόγω της γεννήσεως του διαδόχου Παύλου.

Όμως τις πιο κατατοπιστικές πληροφορίες για τα συσσίτια μπορούμε να τις βρούμε σε δύο χειρόγραφα σημειώματα του διευθυντή του σχολείου (Σκαντζιδάκη) που μάλλον για να βρίσκονται στο σχολείο λειτούργησαν ως προσχέδια. Το ένα ήταν έκθεση απολογισμού και το άλλο λειτουργούσε συμπληρωματικά στο πρώτο με καταγραφή περισσότερων οικονομικών στοιχείων.

<>

1)<>
Στο μέρος αυτό περιγράφεται η προσπάθεια για την κατασκευή εστιατορίου (μαγειρείου και χώρου αποθήκευσης τροφίμων).Ως χώρος εστιατορίου το 1963-1964 χρησιμοποιήθηκε το σχολείο ,Τον Οκτώβριο του 1964 ο δάσκαλος κάλεσε ειδική συγκέντρωση στο σχολείο και αφού τόνισε την ανάγκη εύρεσης χώρου για εστιατόριο, υπέδειξε χώρο εντός του σχολικού περιβάλλοντος (κατάλληλο οικόπεδο εντός του σχολικού κήπου)και θα χρειαζόταν κάθε οικογένεια να επιβαρυνθεί ανάλογα των δυνατοτήτων της. Έτσι το έργο ξεκίνησε αρχές του Νοεμβρίου του 1964 και αποπερατώθηκε στις 20 Δεκεμβρίου του 1964.Το έργο κόστισε 24000 από τα οποία τα μισά κάλυψε η κοινότητα και τα υπόλοιπα οι γονείς των μαθητών.

2<>
Με ενέργειες του εκπαιδευτικού έγινε δυνατόν ευθύς εξ αρχής να σιτίζονται όλοι οι μαθητές ανεξαρτήτου οικονομικής κατάστασης των γονέων τους. Ο σκοπός ήταν να αναπτυχθεί μεταξύ των μαθητών <> και να εθισθούν στην ομαδική ζωή. Κάθε πρωί και κάθε μεσημέρι οι μαθητές συγκεντρώνονταν στο εστιατόριο και μάλιστα με την πειθώ και με τις νουθεσίες του δασκάλου μαθητές που δεν έτρωγαν συγκεκριμένα είδη τροφίμων τώρα τα έτρωγαν με ευχαρίστηση.

3)<>

Στην προαναφερόμενη συγκέντρωση λήφθηκε και η απόφαση να υπάρχει μόνιμη μαγείρισσα που θα πληρώνεται με μηνιαίο μισθό από τη σχολική εφορεία αντί να υπάρχει στη θέση της μαγείρισσας εναλλαγή μητέρων των μαθητών. Επίσης αποφασίστηκε να την πλαισιώνουν εναλλάξ δύο μητέρες και εφόσον το επιτρέπουν οι αγροτικές τους εργασίες.
………..

5)<>
Επειδή η κρατική βοήθεια και η συνεισφορά της κοινότητας Πρινέ ήταν επαρκής δεν χρειάστηκε να αναζητηθεί βοήθεια εκτός της κοινότητας .Το συνολικό ποσό που συγκεντρώθηκε για την λειτουργία των συσσιτίων ήταν 14.730 δρχ από κρατική επιχορήγηση και 2.350 από την κοινότητα ,από τα οποία χρησιμοποιήθηκαν τα 15680.

<>
Όλα τα περισσεύματα φαγητού από τα συσσίτια χρησιμοποιήθηκαν για την εκτροφή χοίρου που μετά την αφαίρεση της αξίας αγοράς επέτρεψε δύο πλήρη γεύματα των μαθητών κατά την ημέρα της Αποκριάς.

Τα στοιχεία που αναφέρει εδώ ο εκπαιδευτικός έρχονται να τα επιβεβαιώσουν οι καταγραφές στο <>
Στην τελευταία χρονιά του βιβλίου, το 1963-1964, στα έσοδα καταγράφονται τα παρακάτω :
Κοινότης Πρινέ Δια ενίσχυση Μ.Σ.ποσό 6.000
Δωρεά μαθ. εκ καλάντων διά αγορά σκευών Μ.Σ. ποσό 800
Επιτροπή Μ.Σ. Εκ της πώλησης χοίρου ποσό 800

Αντίστοιχα στα έξοδα καταγράφονται τα παρακάτω
Τον Ιούνιο του 1964 δόθηκαν στον Γεώργιον Χατζησπύρον Δια παρασκευήν 1016 κιλ άρτου ποσό 813
Τον ίδιο μήνα στον Ευάγγ Μαμαγκάκη Δια παρασκευήν 652 κιλ άρτου ποσό 522 .
Τον ίδιο μήνα επίσης δόθηκαν στις Σοφία Καριλάκη και Ευαγγελία Σηφακάκη 940 δρχ και 380 δρχ ως μισθό μαγείρισσας για 94 και 38 μέρες αντίστοιχα.
Τέλος καταβλήθηκαν στον Ελευθέριο Μαρκάκη ποσό 1700 δρχ δι αγοράν τροφίμων.
Από τα παραπάνω καταλαβαίνουμε ότι το 1963-1964 ξεκίνησαν να επαναλειτουργούν τα μαθητικά συσσίτια τόσο με στήριξη της πολιτείας όσο και με στήριξη κοινότητας και μαθητών. Την επόμενη χρονιά παίρνει πολύ πιο οργανωμένο χαρακτήρα, γι’ αυτό και έχουμε τόσα βιβλία και αντίστοιχες λεπτομερείς καταγραφές.

Τα συσσίτια, όπως βλέπουμε από το τελευταίο βιβλίο αποθήκης, τελείωσαν τον Μάιο του 1968.Παρ’ όλες τις πολιτικές περιπέτειες η χώρα μπαίνει σε τροχιά εντατικής ανάπτυξης και η στήριξη της διατροφής των μαθητών από την κεντρική εξουσία δεν χρειάζεται πλέον έχοντας εκπληρώσει και με το παραπάνω την αποστολή που της είχε ανατεθεί.

Επίλογος ….προσωρινός

Σίγουρα τα νούμερα και οι καταγραφές του εκπαιδευτικού εκείνης της εποχής λένε ένα μικρό μέρος της ιστορίας. Το υπόλοιπο βρίσκεται στις αναμνήσεις των μαθητών του σχολείου, που τράφηκαν από τα συσσίτια αυτά ,που μπορεί να μην τους άρεσαν τα φαγητά αλλά η ανάγκη και η …πειθώ του δασκάλου να τους έκανε αν όχι να τα συμπαθήσουν τουλάχιστον να μην τα πετάνε. Οι αναμνήσεις από τα συσσίτια απ’ όσους τα πρόλαβαν αξίζει να καταγραφούν (όπως και οι υπόλοιπες πτυχές της σχολικής ζωής) όχι για κανένα άλλο λόγο, αλλά ως παράθυρο σε μια Ελλάδα που έχει σβήσει και ελπίζουμε να μην ξανάρθει.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1)Τα γενικά πληροφοριακά στοιχεία αντλήθηκαν από :
Λεβαντάκης Χαράλαμπος κ Γκαρίλα Βασιλική ,2008, Κράτος πρόνοιας και εκπαίδευση: ο θεσμός των μαθητικών συσσιτίων(1931-1967), Πρακτικά 5ου Διεθνούς Συνεδρίου Ιστορίας Εκπαίδευσης με θέμα: «Εκπαίδευση και κοινωνική δικαιοσύνη», Πανεπιστήμιο Πατρών, Π.Τ.Δ.Ε., Εργαστήριο Ιστορικού Αρχείου Νεοελληνικής και Διεθνούς Εκπαίδευσης

Σπύρος Σκλαβενίτης 2015 <> αναρτημένο στον ιστότοπο https://www.atpreveza.gr/index.php/stiles/guest/13598-ta-mathitika-sisitia-sto-nomo-prevezas

2)Για όσους ενδιαφέρονται για το τι προέβλεπε ο κανονισμός των συσσιτίων της περιόδου αυτής.

Δημήτριος Στεφάνου 1946 «Κανονισμός Λειτουργίας Μαθητικών Συσσιτίων» ΑΘΗΝΑΙ αναρτημένο στον ιστότοπο https://hellanicus.lib.aegean.gr/bitstream/handle/11610/16852/Ta%20mathitika%20sussitia-sp.pdf?sequence=1&isAllowed=y

Για να θυμούνται οι παλιοί και να μαθαίνουν οι νεότεροι 

Το δημοτικό σχολείο είναι ένας τόπος που όλοι έχουμε έντονες αναμνήσεις. Η νοσταλγία για τα πρώτα μαθητικά χρόνια είναι συναίσθημα που κυριεύει όλες τις γενιές.Οι διαρκείς ανατυπώσεις των μαθητικών εγχειριδίων ,τα ημερολόγια που κυκλοφορούν με εικονογράφηση από τα παλιά μαθητικά αλφαβητάρια είναι ένδειξη αυτού του κλίματος.

Η μελέτη της ιστορίας του κάθε σχολείου μέσα από τις αφηγήσεις όσων φοίτησαν   σε αυτό είναι ένα σημαντικό μάθημα για τους σημερινούς  μαθητές βλέποντας τις ομοιότητες και τις διαφορές των εποχών και κατανοώντας τις αλλαγές που συντελούνται στο πέρασμα του χρόνου. Οι αφηγήσεις είναι αυτές που δίνουν ζωή στα κτήρια και στις καταγραφές των αρχείων 

Οι εκπαιδευτικοί του Δημοτικού Σχολείου Πρινέ για χρόνια μελετούν μαζί με τους μαθητές την ιστορία του σχολείου ,ερευνώντας τα μαθητολόγια και τα  αρχεία του σχολείου  τα οποία ξεκινούν από το 1900 και κατέγραφαν αναμνήσεις για τα σχολικά χρόνια των γονιών τους.

Προσκαλούμε τους παλιούς μαθητές του σχολείου να καταγράψουν τις αναμνήσεις (ευχάριστα και δυσάρεστα γεγονότα ,περιστατικά που έμειναν στην μνήμη τους ,αναμνήσεις από παλιούς εκπαιδευτικούς ,κωμικά και ευτράπελα γεγονότα, τιμωρίες ,εκδρομές).

Ξεκινάμε δημοσιεύοντας τις αναμνήσεις της κ Πόπης Μακρυλάκη

ΜΑΚΡΥΛΑΚΗ Ε. ΚΑΛΛΙΟΠΗ

ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ

ΑΠΟ ΤΗ ΦΟΙΤΗΣΗ ΜΟΥ

ΣΤΟ ΔΙΘΕΣΙΟ

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΠΡΙΝΕ ΡΕΘΥΜΝΗΣ

ΙΟΥΝΙΟΣ 2022

Το Σεπτέμβριο του 1970, σε ηλικία 6 ετών ακριβώς,  συνοδευόμενη από τον πατέρα μου πήγα για πρώτη φορά στο Διθέσιο Δημοτικό Σχολείο Πρινέ Ρεθύμνης για να φοιτήσω στην πρώτη τάξη του Δημοτικού. Νηπιαγωγείο τότε δεν υπήρχε. Κατάγομαι από τους Βεδέρους ένα μικρό χωριό πλησίον του Πρινέ, το οποίο αποτελεί οικισμό της αυτής Κοινότητας και το  οποίο λόγω του μικρού μεγέθους του πληθυσμού του δεν διέθετε σχολείο ποτέ.

Στον Πρινέ, πήγαινα συχνά στα παιδικά μου χρόνια, διότι είχαμε στενούς συγγενείς, μεταξύ αυτών και τη νονά μου, τους οποίους και υπεραγαπούσαμε, όμως,  αυτή τη φορά η επίσκεψη έκρυβε χαρά,  και ταυτόχρονα αγωνία για το άγνωστο.

Αφού λοιπόν ο πατέρας  μου με άφησε στο σχολείο υπήρξε θερμή υποδοχή από τους Δασκάλους μας, τον κ.  Σκατζιδάκη Νικόλαο και την κα Βασιλεία Φραγκούλη.   Το σχολείο μου άρεσε πολύ. Είχε μεγάλη αυλή και κήπο, δύο ευρύχωρες και με μεγάλα παράθυρα αίθουσες και στη μέση το γραφείο των δασκάλων. Η Στέλλα Κορωνάκη,   συνομήλικη συγχωριανή μου  και εγώ αρχίσαμε να περιφερόμαστε στην αίθουσα που μας υπέδειξαν και να δοκιμάζουμε τα θρανία για να διαλέξουμε το καλύτερο. Προς μεγάλη μας απογοήτευση,  όταν η δασκάλα μας κα Βασιλεία Φραγκούλη μπήκε στην τάξη, μας άλλαξε θέση.

Με ενθουσιασμό πήρα τα βιβλία που μας μοίρασε. Η μυρωδιά τους δεν έχει ξεθωριάσει ακόμα από τη μνήμη μου. Το αναγνωστικό το έχω στην καρδιά μου και σε περίοπτη θέση στη βιβλιοθήκη μου. Κατά τη μελέτη μου τόσο στο σχολείο όσο και στο σπίτι κυρίως εξασκούμουν γράφοντας και σβήνοντας (με σπόγγο) σε πλάκα με κονδύλι. Ο μαυροπίνακας με τη λευκή του κιμωλία ήταν αγαπημένη μου ενασχόληση στα διαλλείματα κατά τις βροχερές ημέρες του έτους. Σχεδιάζοντας άγαρμπα στην αρχή, και παίζοντας κρεμάλα με τους συμμαθητές μου όταν γνωρίζαμε καλά γραφή. Αργότερα το πιο ενδιαφέρον  από όλα ήταν να κάνω τη δασκάλα προς τους μικρότερους από εμένα μαθητές. Αυτό συνηθιζόταν την εποχή εκείνη  μια που κάθε δάσκαλος είχε  τρεις τάξεις να διδάξει. Ο καλύτερός και ποιο συνεργάσιμος  μαθητής μου ήταν ο Παύλος.  Το βιβλίο της πατριδογνωσίας ήταν το πιο εντυπωσιακό εξαιτίας της  ποιότητας του χαρτιού και της ομορφιάς των εικόνων του. Τόσο, που εξαιτίας του, εισέπραξα την πρώτη τιμωρία μου από τη δασκάλα:  Όταν ανακάλυψα το μύθο του Αισώπου για τις δύο κατσίκες που μάλωναν στο γεφύρι  και αφού το έδειξα στη Στέλλα,  όλο χαρά πήγα στην απέναντι σειρά της δευτέρας τάξης για να το δείξω στο Βασίλη και το Νίκο, με φυσικότητα,  σα να ήμουν στο σπίτι μου και μη ζητώντας άδεια από τη δασκάλα.  Χωρίς να προλάβω να ολοκληρώσω την περιγραφή μου,  η δασκάλα με φωνάζει στη έδρα για την πρώτη  τιμωρία μου. Εννοείτε ότι τη δασκάλα μου την αγαπούσα πολύ όπως και την επόμενη την κα Σόνια Γασπαράκη η οποία μου έκανε στις τρείς επόμενες τάξεις. Στα διαλλείματα συχνά παίζαμε ωραία παιχνίδια: κυνηγητό, κρυφτό, ποσόσφαιρο,  πινακωτή, ντάμα, πλακωτό, μαμάδες και παιδάκια  και το  στην πρώτη θέση στις προτιμήσεις μου «μήλα». Ερχόταν και εκείνη, όταν οι υποχρεώσεις της το επέτρεπαν και έπαιζε μαζί μας στη θέση της «μάνας». Τότε ο ενθουσιασμός μας ήταν πολύ μεγάλος και το παιχνίδι πολύ διασκεδαστικό εξαιτίας της  άπλετης αγάπη της προς όλους του μαθητές της και το ιδιαίτερο χιούμορ που τη χαρακτήριζε.

Το σχολείο  διέθετε κήπο για την καλλιέργεια λαχανικών. Χωριζόταν σε κομμάτια, ένα για κάθε τάξη, ίσως και λίγο διαφορετικά. Φυτεύαμε κρεμμύδια, σκόρδα και μαρούλια τα οποία συμπλήρωναν το δεκατιανό μας. Απαρτιζόταν κυρίως από ψωμί με λάδι,  λεμόνι και αλάτι  (λαδόφετα) ή αντί λεμόνι, τομάτα (ντοματόφετα). Το ψωμί ήταν ζυμωμένο από τη μητέρα μου σε ξυλόφουρνο και φυσικά πεντανόστιμο. Θυμάμαι ότι κάποια παιδιά κρατούσαν  άσπρο ψωμί από αρτοποιεία  με βιτάμ και μαρμελάδα το οποίο το λιγουρευόμαστε. Η αξέχαστη συμμαθήτριά μου Μάνια, μας προσέφερε με καλοσύνη και περίσσεια ευγένεια παρότι σχεδόν δεν έμενε τίποτα σε εκείνη αρκετές φορές. Σπάνια    το δεκατιανό μας ήταν  ψωμί βρεγμένο με νερό και πασπαλισμένο από ζάχαρη (ζαχαρόψωμο). Το κολατσό μας το αφήναμε πάντα στο χώρο της τραπεζαρίας των πρώην μαγειρείων για να μη λαδώνουμε τις τσάντες μας και τις αίθουσες διδασκαλίας. Τα γεύματα στα μαγειρεία  εγώ δεν τα πρόλαβα. Πρέπει να σταμάτησαν ίσως  το 1968. Ο χώρος των μαγειρείων ήταν νοτιοανατολικά του σχολείου στο χώρο που έχει γίνει η προσθήκη των νέων αιθουσών. Υπήρχε χώρος κουζίνας με μεγάλη γούρνα – νεροχύτη από  τσιμέντο και τζάκι. Επίσης νοτίως εφαπτόμενη στην κουζίνα αίθουσα τραπεζαρίας. Τα ξύλα για το μαγείρεμα τα κρατούσαν οι μαθητές από τα σπίτια τους. Από τον ξάδελφό μου το Νίκο που είναι μεγαλύτερος από εμένα τέσσερα περίπου χρόνια  έμαθα ότι στην εποχή του το σχολείο ήταν πρωί και απόγευμα και οι μαγείρισσες ήταν η Μάκενα  και η Σηφακάκενα. Το πρωινό  αποτελείτο από    γάλα,  μαρμελάδα,  βούτυρο και το μεσημεριανό από όσπρια, κρέας, μακαρόνια κ.α  Εγώ στην πρώτη τάξη έκανα μάθημα πρωί και απόγευμα και κρατούσα φαγητό από το σπίτι. Νομίζω μία μέρα την εβδομάδα δεν είχα απογευματινό μάθημα.

Γυμναστής εξειδικευμένος, εικαστικός, μουσικός, καθηγητής ξένων γλωσσών  δεν υπήρχαν τότε. Οι δάσκαλοί μας,  μας  έκαναν γυμναστική (διατάσεις, εκτάσεις, τρέξιμο),  τεχνικά κλπ. Επίσης ο παπά – Δημήτρης Μπεμπής,  παπάς και δάσκαλος ταυτόχρονα,  ο οποίος μου έκανε μάθημα στην πέμπτη και στην έκτη τάξη, μας μάθαινε να ψάλλουμε τα εγκώμια του επιταφίου. Στην εκκλησία την Μεγάλη Παρασκευή τα λέγαμε οι μαθητές. Ακόμα και τώρα αισθάνομαι την ανάγκη να ψάλλω τα εγκώμια τη Μεγαλοβδομάδα. Επίσης δεν θα ξεχάσω ποτέ τη χαρά μου όταν ήρθε στο σχολείο για να μας κάνει μάθημα. Ήταν αυστηρός και ταυτόχρονα αξιαγάπητος. Δεν δίσταζε να αναδιπλώνει τα ράσα του για να σκάψει στον κήπο και για να μας διδάξει χορό στον οποίο ήταν ταλαντούχος. Τα Υπουργεία ήθελε να τα ξέρουμε όλα απαραιτήτως. Και πραγματικά κάποια χρονιά είχαν τεθεί ως ερώτημα προς στις εισαγωγικές εξετάσεις για  φοίτησή  μας στο Γυμνάσιο.  Εξετάσεις γράφαμε και στο τέλος της πέμπτης και έκτης τάξης του δημοτικού. Με τιμώρησε μία φορά όταν κορόιδεψα μαζί με άλλα δύο παιδιά  ένα συμμαθητή μας. Δεν το κάναμε από κακία. Θεωρώ ότι ο γέλιο  βγήκε αυθόρμητα γιατί ήμασταν παιδιά. Μου άρεσε να του φτιάχνω καφέ. Τυλίγαμε οι συμμαθητές μου και εγώ  λίγο βαμβάκι σε ένα πιρούνι το εμποτίζαμε σε οινόπνευμα και το ανάβαμε. Έσβηνε μόνο του  ταυτόχρονα με το ψήσιμο του καφέ. Ήταν μία από τις πρώτες μου εμπειρίες στην τέχνη ης μαγειρικής.  Επίσης οι μαθητές κατά σειρά το πρωί καθαρίζαμε την έδρα των  δασκάλων με οινόπνευμα και ανάβαμε τη σόμπα πετρελαίου με την οποία θερμαινόμαστε. Υπήρχαν δύο στο σχολείο. Μία σε κάθε τάξη. Στο γραφείο των δασκάλων υπήρχε μια ηλεκτρική σόμπα αλλά σπάνια την άναβαν για λόγους οικονομίας.

Η καθαριότητα του σχολείου και των τουαλετών γινόταν από τους μαθητές. Το σχολείο και ο προαύλιος χώρος πάντα έλαμπε. Οι τουαλέτες  τούρκικου τύπου, αγοριών και κοριτσιών χωριστά,  ήταν στην νοτιοανατολική  πλευρά του κήπου.

Οι τοίχοι των αιθουσών του σχολείου ήταν διακοσμημένοι με χάρτες, ήρωες της ελληνικής επανάστασης και της κατοχής, φυτολόγια, και την εικόνα της Παναγίας ή του Χριστού στον τοίχο πάνω από την έδρα του δασκάλου. Μέχρι την μεταπολίτευση επίσης  υπήρχε και η φωτογραφία της βασίλισσας Άννας- Μαρίας και του βασιλιά Κωνσταντίνου.    Στα περβάζια των παραθύρων είχαμε λουλούδια. Στην αυλή υπήρχαν μουριές, ένας φοίνικας κ.α. Επίσης αλ(ι)τάνες με γιασεσί και  τριανταφυλλιές στην βορεινή και βορειοδυτική πλευρά.

Στον κήπο υπήρχε μία αμυγδαλιά που την περίοδο της ανθοφορίας της αποτελούσε μικρό ησυχαστήριο για μένα. Όποτε προλάβαινα στα διαλλείματα πήγαινα και καθόμουν στη ρίζα της. Αντλούσα γαλήνη και αισιοδοξία. Η κα Σόνια όταν χρειάστηκε ένα κλαδί της για να διδάξει για την αμυγδαλιά  έστειλε εμένα να σκαρφαλώσω και να το κόψω. Αγαπημένη ασχολία και οικεία για μένα ήταν το λιομάζωμα. Ο κήπος βλέπεται είχε και μερικές ελιές η μία εξ αυτών άγρια. Τις ελιές τις πουλούσαμε στο ελαιουργείο  του Ρόμπολα που για την εποχή του ήταν  πρότυπο. Μια χρονιά αγοράσαμε με τα χρήματα δίσκο για το πικάπ του σχολείου που περιείχε παιδικά τραγούδια όπως το «Με χαρά τα δυο μου χέρια τα χτυπώ..». Ρωτώντας την κα Σόνια γιατί δεν μαζέψαμε και δεν πουλήσαμε τις άγριες ελιές αλλά μόνο τις ήμερες μου έδωσε να καταλάβω με ωραίο και κατανοητό τρόπο ότι δεν πρέπει να ξεγελούμε τους ανθρώπους με σκοπό το πρόσκαιρο κέρδος. Τότε τις άγριες ελιές δεν τις χρησιμοποιούσε κανείς.

Κάθε πρωί κάναμε προσευχή και έπαρση της σημαίας συνοδεία του εθνικού ύμνου που τον έψαλλαν οι μαθητές.

Το ενδεικτικό μας είχε βαθμολογία από το πέντε μέχρι το δέκα το οποίο το παίρναμε στο τέλος του χρόνου. Δεν θυμάμαι ποτέ να είχε μείνει κάποιος μαθητής στην ίδια τάξη. Επίσης τα ενδεικτικά δίνονταν στους ίδιους τους μαθητές. Οι γονείς μας δεν ερχόταν στο σχολείο.

Τα κορίτσια φορούσαμε στα μαλλιά κορδέλα και  ποδιές (σα ρόμπες) σκούρου μπλέ χρώματος με άσπρο γιακά (καταργήθηκαν όταν πήγαινα στην τρίτη λυκείου, αλλά τις είχαμε συνηθίσει, μας βόλευαν και συνεχίσαμε να τις φοράγαμε  μέχρι την ολοκλήρωση του διδακτικού έτους). Επίσης η σχολική εβδομάδα   ήταν εξαήμερη.

Κορυφαία εκδήλωση ήταν οι γυμναστικές επιδείξεις στο τέλος του σχολικού έτους. Περιελάμβαναν δημοτικούς χορούς που εκτός των κρητικών (πεντοζάλη, συρτό) χορεύαμε και χορούς και από την υπόλοιπη Ελλάδα. Κασετόφωνο δεν υπήρχε στις πρώτες τάξεις του δημοτικού και τραγουδούσαμε οι ίδιοι οι μαθητές – χορευτές:  «Μες του Μαγιού τση μυρωδιές, τα κόκκινα κεράσια για δέστε πως χορεύουνε τση Κρήτης τα κοράσια…..»,  «Πέρα στους πέρα κάμπους που είναι οι ελιές, είν ’να μοναστηράκι που παν’ οι κοπελιές…», «Σου ’πα μάνα καλέ μάνα, σου ’πα μάνα πάντρεψέ με…», «Ο Μενούσης, ο Μπιρμπίλης κι ο Μεχμέτ Αγάς, σε κρασοπουλειό πηγαίναν για να φαν΄να πιούν…». Από παιχνίδια,  η «γαιδούρα», τα τσουβαλάκια καθώς  επίσης απαγγελία ποιημάτων και  θεατρικά δρώμενα (σκετς) που το κοινό, γονείς, δάσκαλοι και μαθητές ξεκαρδίζονταν στα γέλια. Αν θυμάμαι καλά όταν πήγαινα στην Τετάρτη τάξη είχα αρρωστήσει με μαγουλάδες και δεν ήμουν εντελώς καλά την ημέρα των επιδείξεων. Η μεγάλη μου επιθυμία να συμμετάσχω και η παρότρυνση της μητέρας μου στάθηκαν αρκετά για να λάβω μέρος.

Όταν πήγαινα μάλλον στην τετάρτη τάξη ήρθε ένας επιθεωρητής για έλεγχο. Ήταν καλοσυνάτος και γλυκός άνθρωπος.  Το σχολείο ήταν καθαρό και η διδασκαλία της κας Σόνιας υποδειγματική. Ο επιθεωρητής στεκόταν έξω από το παράθυρο για αρκετή  ώρα και παρακολουθούσε – άκουγε  τι γινόταν μέσα στην τάξη. Η κυρία μας,  συνήθως όταν παρέδιδε περπατούσε και μας έκανε και ερωτήσεις. Όταν λοιπόν πλησίασε στο παράθυρο έγινε αντιληπτός. Η έκθεσή του νομίζω πως πρέπει να ήταν θετική για τη δασκάλα μας.

Αν θυμάμαι καλά το 1973 είχαν έρθει δύο φωτογράφοι «φωτο Γρανικός» κατέχοντας μία  καμήλα και μας έβγαλαν αναμνηστικές φωτογραφίες.  Όπως ακούστηκε  αργότερα ήταν Τούρκοι κατάσκοποι και έκρυβαν στην ράχη της καμπούρας υλικό της κατασκοπίας.

Τα Βεδεριωτάκια πηγαίναμε στο σχολείο και επιστρέφαμε με τα πόδια, ακόμα και με αντίξοες καιρικές συνθήκες. Η απόσταση από τους Βεδέρους στο σχολείο του Πρινέ είναι περίπου χίλια πεντακόσια μέτρα. Τότε ο δρόμος ήταν ο περισσότερος ερημικός διότι δεν είχαν  χτιστεί τα σπίτια που υπάρχουν τώρα. Η  διαδρομή ήταν πολύ ωραία μες το πράσινο κυρίως της βελανιδιάς και της χαρουπιάς. Τα μεσημέρια,  εξαιτίας του παιχνιδιού κατά την επιστροφή μας, καθυστερούσαμε.    Στις τελευταίες τάξεις μερικές φορές αγοράζαμε ψωμί από το πρατήριο άρτου του Πρινέ και σχεδόν ποτέ δεν έφτανε ολόκληρο στο σπίτι. Κάποιες φορές ο καλοσυνάτος χωριανός μας  κ.  Νίκος Κακλής,  αυτοκινητιστής,   μας έπαιρνε στο αυτοκίνητό του (από τα πρώτα ταξί του Ρεθύμνου)  μέχρι το χωριό. Ήταν μεγάλη  η χαρά μου λόγω του ότι τα αυτοκίνητα τότε ήταν λιγοστά.

Ο πατέρας μου γεννηθείς το 1926 πήγαινε σε άλλο σχολείο το οποίο είχε μία αίθουσα και βρισκόταν δίπλα στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου.