IΩΑΝΝΙΝΑ-ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ ΦΙΛΟΛΟΓΩΝ Β ΕΠΙΠΕΔΟΥ

Η σειρά εκπαιδευτικών λογισμικών  ΘΥΜΗΣΙΣ υλοποιήθηκε από το Ινστιτούτο Επεξεργασίας Λόγου σε συνεργασία με την Ελληνογερμανική Αγωγή και τον εκδοτικό οίκο Παπασωτηρίου και περιλαμβάνει τα ακόλουθα λογισμικά:

• Ομηρικά Έπη
•  Ηρόδοτος
•  Ανθολόγιο

Με  αφετηρία κείμενα αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων, η σειρά στοχεύει στην διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας με στοιχεία ιστορίας, πολιτισμού, αρχαιολογίας. Σύμφωνα με τους υπεύθυνους του σχεδιασμού τα λογισμικά οδηγούν τον μαθητή στην κατανόηση της ιστορικής συνέχειας και της διαχρονικής εξέλιξης της ελληνικής γλώσσας και φιλοδοξεί να καταφέρει να στηρίξει την εκπαίδευση της αρχαίας γλώσσας πάνω στην γνώση της νέας ελληνικής με  έμφαση στη διαθεματική προσέγγιση της διδασκαλίας αρχαίων κειμένων.

Εικαστικό υλικό, όπως μουσειακά ευρήματα, αναπαραστάσεις μουσείων και βιντεοσκοπήσεις, εικονικές αναπαραστάσεις μαχών και άλλων γεγονότων πλαισιώνει τα κείμενα αρχαίων συγγραφέων, τα οποία προσφέρονται με τη μετάφραση στα νέα ελληνικά, σχολιασμένα ως προς την μορφολογία των λέξεων και με δυνατότητα σύγκρισης δύο κειμένων, με επιλογή του χρήστη. Κάθε κείμενο συνοδεύεται από σύντομες γλωσσικές παρατηρήσεις, καθώς και από ασκήσεις που υποβοηθούν στην εμπέδωση της ύλης.

Η σειρά στο σύνολό της προσφέρει τόσο το κλειστού τύπου λογισμικό όσο και την δυνατότητα παραμετροποίησης της βάσης δεδομένων που το συνοδεύει, επιτρέποντας έτσι στον εκπαιδευτικό που το επιθυμεί να προσθέσει υλικό κάθε τύπου (κείμενο, εικόνα, ήχο, βίντεο) και να το συνδέσει με τα υπάρχοντα κείμενα.

Επειδή γνωρίζω ότι αυτές τις μέρες επεξεργάζεστε τα σενάριά σας για τις δοκιμές στην τάξη των επόμενων εβδομάδων, παραθέτω από την ιστοσελίδα του προγράμματος “Οδύσσεια” τις παιδαγωγικές αρχές στις οποίες βασίστηκε η ανάπτυξη του εκπαιδευτικού λογισμικού.

“Η ανάπτυξη του εκπαιδευτικού λογισμικού που παρήχθη στα πλαίσια της δράσης Οδύσσεια βασίζεται στις παρακάτω παιδαγωγικές αρχές:

Διερευνητική μάθηση (exploratory learning). Οι μαθητές εμπλέκονται σε δραστηριότητες και εργασίες που τους ενθαρρύνουν να παίξουν το ρόλο του παραγωγού – αντί για τον παραλήπτη – της γνώσης. Εκφράζονται με το γραπτό και το συμβολικό/ λογικό μαθηματικό λόγο, κάνουν πειράματα, επικοινωνούν, διαχειρίζονται πληροφορίες, κατασκευάζουν και ελέγχουν μοντέλα. Συνθέτουν εργασίες και εμπλέκονται σε διάλογο με τους συμμαθητές τους. Διατυπώνουν κριτική, αμφισβήτηση, υποθέσεις, συμπεράσματα. Ο εκπαιδευτικός κατευθύνει, καθοδηγεί και συσχετίζει τη δραστηριότητα με τα αντικείμενα του προγράμματος σπουδών.

Διαθεματική προσέγγιση (interdisciplinary approach). Eπιτρέπει την εμπλοκή των μαθητών σε καταστάσεις που προσεγγίζουν πολύ περισσότερο την πραγματικότητα και προσδίδουν προσωπικό νόημα στη μάθηση.

Συνεργατική μάθηση (cooperative learning). Οι μαθητές ενθαρρύνονται και υποστηρίζονται να λειτουργήσουν ως μέλη ομάδων και κοινοτήτων μάθησης. Μέσα από αυτή τη διαδικασία αναπτύσσουν ικανότητες διαλόγου, επιχειρηματολογίας, αίσθησης λειτουργίας ομάδας. Συμμετέχουν στην παραγωγή εργασιών ευρύτερων από αυτές που είναι εφικτές από ένα πρόσωπο.”

Στην  Πύλη για την Ελληνική γλώσσα, στην ενότητα Λόγος και κείμενο, ο φιλόλοφος μπορεί να βρεί θεωρητικά κείμενα που αναφέρονται στα διάφορα γένη και είδη του λόγου και των οποίων η χρήση δεν εξαντλείται στην ενημέρωση. Τα κείμενα αυτά έχοντας οργανωθεί με προσανατολισμό τη χρήση τους στη διδασκαλία,  προσφέρουν χρήσιμο υλικό για παραδείγματα σχετικά με την περιγραφή, την αφήγηση και την επιχειρηματολογία, τα είδη τους, τη γλώσσα τους και το οργανωτικό τους πρότυπο. Εξετάζουν επίσης αναλυτικά το λόγος της πειθούς, τον πληροφοριακό,  εκφραστικό καθώς και  λογοτεχνικό λόγο και παραθέτουν για παράδειγμα σχολιασμένες ειδήσεις ή κείμενα στα οποία εξετάζονται τα εργαλεία της πειθούς και η αποτελεσματικότητά τους.

Στα διδακτικά αυτά εργαλεία περιλαμβάνεται εκτενής βοήθεια για τη διδασκαλία της περίληψης  καθώς και διδακτικές δοκιμές, οι οποίες αν και προσανατολισμένες στο Λύκειο, μπορούν με την κατάλληλη προσαρμογή να εφαρμοστούν και σε ενότητες του Γυμνασίου. Δείτε τι υλικό από αυτό μπορείτε να εκμεταλλευτείτε για τα σενάριά σας.

Όπως είδαμε, η χρήση του Ηλεκτρονικού λεξικού της Πύλης για την Ελληνική Γλώσσα μας προσφέρει για πρώτη φορά στη γλώσσα μας δυνατότητες που με τα έντυπα λεξικά δεν θα μπορούσαμε καν να φανταστούμε. Ας συνοψίσουμε εδώ κάποια σημεία για να τα έχουμε στη διάθεσή μας, όποτε τα χρειαζόμαστε.

Σε ένα ηλεκτρονικό λεξικό μπορούμε να αναζητήσουμε λέξεις ή τμήματα λέξεων με τη χρήση του τελεστή %. Ετσι για παράδειγμα πληκτρολογώντας περι%, θα μας επιστρέψει λήμματα που αρχίζουμε το περί, συμπεριλαμβανομένων και των λημμάτων της πρόθεσης και του προθήματος περί. Αν πάλι πληκτρολογήσουμε %ότητα θα μας δώσει όλα τα θηλυκά που σχηματίζονται με αυτή την παραγωγική κατάληξη, ενώ με την επιλογή %παρα% θα πάρουμε λέξεις στις οποίες περιέχεται το παρά.

Εάν στην απλή αναζήτηση εκμεταλλευτούμε την επιλογή “αναζήτηση και στο σώμα λημμάτων“, τότε το λεξικό θα μας δώσει όλα τα λήμματα που στον ορισμό τους ή στα παραδείγματά τους περιέχουν τον όρο που αναζητούμε. Αυτή η επιλογή, ως πρώτη σκέψη, θα ήταν χρήσιμη για την αναζήτηση συνωνύμων, αλλά, εάν τη δοκιμάσετε θα δείτε ότι, μαζί με τα συνώνυμα, μας δίνει και όλα τα λήμματα που έχουν και στα παραδείγματά τους τον όρο που ψάχνουμε, πράγμα που την κάνει δύσχρηστη. Για παράδειγμα, ψάχνοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο τον όρο “άγονος”, θα βρούμε τα συνώνυμα επίθετα άκαρπος, άφορος, αλλά και λήμματα όπως τόπος, δραγόνος που δεν μας ενδιαφέρουν. Παρόλους τους περιορισμούς πάντως είναι ένας τρόπος να βρούμε συνώνυμα.

Το μεγαλύτερο ενδιαφέρον όμως για τη δουλειά μας παρουσιάζουν οι επιλογές της σύνθετης αναζήτησης. Επειδή όπως σας εξήγησα ο τρόπος που είναι σχεδιασμένο το λεξικό είναι εντελώς διαφορετικός από τους έντυπους προγόνους του, μπορούμε  :

Να αναζητήσουμε όχι κάποια συγκεκριμένη λέξη, αλλά όλα τα λήμματα που πληρούν την επιλογή που δίνουμε στον τύπο του λήμματος, όπως για παράδειγμα όλα τα προθήματα, ή τις προθέσεις ή, σε συνδυασμόμε τη βασική αναζήτηση, όλα τα λήμματα που περιέχουν για παράδειγμα το %οτητ% και είναι ουσιαστικά ή το %γραφ% και είναι ρήματα.

Πιο εντυπωσιακή είναι η δυνατότητα να αναζητήσουμε ένα λήμμα με βάση το κλιτικό του παράδειγμα. Το λεξικό για κάθε λήμμα του έχει μετά τον όρο ένα χαρακτηριστικό αλφαριθμητικό τύπο Ε και αριθμό (για επίθετα), Ο και αριθμό (για ουσιαστικά), Ρ και αριθμό (για ρήματα). Εάν πατήσετε το ειδικό εικονίδιο κάτω από την επιλογή αυτή σας ανοίγει παράθυρο στο οποίο μπορείτε να επιλέξετε έναν ή περισσότερους τύπους κλιτικού παραδείγματος. Επειδή οι τύπου είναι πολλοί, μπορείτε να βρείτε αναλυτική τους παρουσίαση στο Λημματολόγιο -> Πίνακες κλιτικών παράδειγμάτων -> Ρηματικό σύστημα και αντίστοιχα για το Ονοματικό σύστημα. Για κάθε κλιτικό παράδειγμα μας δίνονται ολόκληροι οι πίνακες κλίσης του και μπορούμε με ασφάλεια να παραπέμψουμε τους μαθητές μας. Η επιλογή αυτή είναι επίσης ιδιαίτερα χρήσιμη για να βρούμε όλα τα επίθετα που κλίνονται για παράδειγμα σύμφωνα με το “ευθύς, εία, υ”, τις επιθετικοποιημένες μετοχές από αρχαία ρήματα ή όσα ουσιαστικά κλίνονται σύμφωνα με το “φούρναρης, φουρνάρηδες”.

Για πιο εξειδικευμένη χρήση μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τη δυνατότητα αναζήτησης με βάση την ετυμολογία. Να βρούμε λέξεις από άλλες γλώσσες, αναδανεισμούς ή υποκοριστικά.

Χρήσιμες επίσης είναι οι επιλογές ύφους με τη διάκριση λόγιου ή λαϊκο, οικείου ή επίσημου καθώς και το κριτήριο της χρήσης με βάση το οποίο μπορούμε για παράδειγμα να βρούμε όρους που χρησιμοποιούνται σε παροιμίες, συντάσσονται με αφηρημένα ουσιαστικά, έχουν μεταφορική σημασία.

Μπορούμε επιπλέον να βρούμε ουσιαστικά για παράδειγμα που ανήκουν σε ένα συγκεκριμένο σημασιολογικό πεδίο, τη βιολογία ή την ιστορία και εξίσου τη μαγειρική ή το ποδόσφαιρ, ενώ με την τελευταία επιλογή της σύνθεσης αναζήτησης που αναφέρεται στη σύνταξη μπορούμε να αναζητήσουμε απρόσωπα ρήματα ή ρήματα που έχουν παθητικούς χρόνους.

Και σε καμμία περίπτωση να μην ξεχνάμε πως για κάθε αποτέλεσμα μπορούμε στη συνέχεια να αναζητήσουμε παραδείγματα χρήσης με την αποστολή του στα σώματα κειμένων. Αναζητώ λοιπόν επίθετα σύμφωνα με το κλιτικό παράδειγμα Ε12α (ανιών, ούσα, ον) και αφού επιλέξω κάποια από αυτά (απών, διαφυγών, παθών) αναζητώ εκφράσεις όπου απαντούν.

 Ελπίζω με όλα αυτά να σας έδωσα ιδέες για χρήση του λεξικού στα σενάριά σας!