ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Το Περιβάλλον: ο κόσμος μας, η ζωή μας!

«Σε όλη τη διάρκεια της Ιστορίας, ο άνθρωπος έπρεπε να παλεύει με τη Φύση για να επιβιώσει. Σε αυτόν τον αιώνα, έχει αρχίσει να συνειδητοποιεί ότι για να επιβιώσει, πρέπει να την προστατέψει.»

Jacques-Yves Cousteau, 1910 – 1997, Γάλλος ωκεανογράφος & εξερευνητής

«Natura est deus in rebus», δηλαδή: «η φύση είναι ο Θεός στα πράγματα» είχε πει ο Ιταλός μοναχός, φυσικός και φιλόσοφος Giordano Bruno (1548 – 1600). «Deus sive Natura», που σημαίνει: «Θεός ή Φύση», έκανε λόγο ο Ολλανδός φιλόσοφος κι ένας από τους θεμελιωτές του Διαφωτισμού του 18ου αιώνα, Βento de Spinoza (Μπαρούχ Σπινόζα, 1632 – 1677), εννοώντας ότι εκείνες οι δύο λέξεις, αποτελούν ταυτόσημες έννοιες. Πράγματι! Το περιβάλλον, ως έννοια, αποτελεί αλληλένδετο στοιχείο και συνάμα συνδετικό κρίκο με τη Φύση, την οποία τόση χάρη της παραχώρησε το ανώτερο εκείνο ΟΝ, ο Πανάγαθος που πολύ απλά όλοι μας αποκαλούμε, Θεό! Ποικιλόμορφο, μυστηριώδες, πρωτόγνωρο, ασυνήθιστο, με υπέροχα τοπία, εξαιρετικής κι ασυναγώνιστης ομορφιάς, απέραντους ανεξερεύνητους ωκεανούς, φαντασμαγορικές λίμνες και ποτάμια, με πλούσια χρώματα ικανά να συνθέσουν τον καμβά της αρμονίας και να προωθήσουν τη ζωή και τον άνθρωπο σε άλλο επίπεδο. Όλο αυτό το πανέμορφο φυσικό σκηνικό, σε προϊδεάζει και σε κάνει να αναλογισθείς: ποιος είναι ο αρχιτέκτονάς του; Αυτός ο υπέρτατος σχεδιαστής, που με τις προσωπικές πινελιές του δημιούργησε αυτό το μαγευτικό κι εξωπραγματικό έργο που καλούμε «Περιβάλλον»; Σίγουρα, ο Θεός θα είχε τους λόγους του στο να το κάνει!

Στο κατώφλι του 21ου αιώνα προβάλλει έντονη κι επιτακτική – όσο ποτέ άλλοτε – η ανάγκη για την προστασία του περιβάλλοντος. Η επιστήμη έχει αποδείξει, με πειστικά κριτήρια, ότι η ανθρωπότητα απειλείται από μεγάλες περιβαλλοντικές καταστροφές, με αιχμή του δόρατος, την επαπειλούμενη κλιματική αλλαγή. Η κρίση είναι πολυεπίπεδη και αγγίζει σχεδόν όλες τις πτυχές της καθημερινής ζωής του ανθρώπου. Η αλματώδης εξέλιξη και πρόοδος της τεχνολογίας σε όλες σχεδόν τις πτυχές του ανθρωπίνου βίου, με τις βαρέων τύπου βιομηχανοποιημένες ζώνες και τη βεβαρυμμένη ρύπανση της ατμόσφαιρας σε παγκόσμιο επίπεδο, τη συσσώρευση πληθυσμού στα ήδη μεγάλα αστικά κέντρα, ενισχύοντας το φαινόμενο της αστικοποίησης (υπεραστικοποίηση), τη ρύπανση των υπόγειων υδροφόρων, ενώ παράλληλα η υπεράντληση υδάτων και η εντατική χρήση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων, γενετικώς τροποποιημένων σε ορισμένες περιπτώσεις, δημιουργώντας σημαντικά προβλήματα στην άρδευση των καλλιεργειών, η ύπαρξη χιλιάδων ανεξέλεγκτων χωματερών, προσβάλλοντας την αισθητική μας άποψη, τον πολιτισμό και την υγεία μας, η διάβρωση του εδάφους που οδηγεί σταδιακά σε ερημοποίηση και οι ανεξέλεγκτες εξορύξεις που αλλοιώνουν το εδαφικό και υπεδαφικό τοπίο, οδηγούν στην αναγκαστική αναζήτηση προστασίας και διεξοδικών λύσεων. Το περιβάλλον και η προστασία του έχουν αποτελέσει μερικά από τα φλέγοντα θέματα συζήτησης και σκέψης παγκοσμίως, τουλάχιστον στις ευημερούσες κοινωνίες των αναπτυγμένων κρατών. Είναι σίγουρο ότι η ένταση των αποτελεσμάτων της υποβάθμισης του περιβάλλοντος επηρεάζει και θα εξακολουθεί να επηρεάζει με αρνητικό τρόπο τον καθημερινό μας βίο στο μέλλον.

Οι περισσότεροι συνάνθρωποί μας όμως, σε ότι αφορά τις οικολογικές αλληλεξαρτήσεις μέχρι σήμερα και το μείζον ζήτημα της ρύπανσης του περιβάλλοντος σε παγκόσμιο επίπεδο, παραμένουν σε μία κατάσταση τρομακτικής άγνοιας, που επιτυγχάνεται σε υψηλό βαθμό με την έλλειψη ενσυναίσθησης. Σε αρκετούς, δεν έχει καταστεί εφικτή η αντίληψη, ότι με τη συμπεριφορά τους απέναντι στο περιβάλλον, απέναντι στη Φύση, προδιαγράφουν το μέλλον του πλανήτη μας. Έχουν μεγάλη ευθύνη και υπαιτιότητα για την τέλεση των πράξεών τους, επειδή εκείνες με τη σειρά τους θα έχουν αντίκτυπο – θετικό ή αρνητικό – στο περιβάλλον και σε εμάς τους ίδιους, ως τελικούς αποδέκτες. Η μεγάλη πρόκληση για την ανθρωπότητα είναι να διατηρήσει μία αποδεκτή ποιότητα ζωής, κατάλληλα οργανωμένη και διαμορφωμένη σε ένα ασφαλές αξιακό σύστημα που δε θα λοξοδρομεί, προστατεύοντας παράλληλα τα φυσικά συστήματα, τα οποία μας παρέχουν τους αναγκαίους πόρους για τη διατήρηση της ζωής πάνω στη γη.

Τι καλείται όμως Περιβάλλον; Πόσο δύσκολο είναι να το ορίσουμε; Τι είναι εκείνο που το κάνει τόσο ιδιαίτερο, τόσο σημαντικό και παράλληλα τόσο επιτακτικά αναγκαίο στο να το προστατέψουμε; Θα μας επηρεάσει σε υψηλό βαθμό η ενδεχόμενη παραμέλησή του από εμάς; Το Περιβάλλον αντιπροσωπεύει μια έννοια εξαιρετικά πλούσια, πολυδιάστατη και πολυσύνθετη, φορτισμένη με επιστημονικές θεωρήσεις αλλά και κοινωνικούς προβληματισμούς, αξιολογικές κρίσεις και ιδεολογίες και γι’ αυτό είναι δύσκολο να οριστεί πλήρως. Τα όρια της έννοιας του περιβάλλοντος είναι κυμαινόμενα. Η άποψη της Καθηγήτριας Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Αθηνών κας Ευγενίας Φλογαίτη συνίσταται στο ότι το περιβάλλον εμφανίζεται ως χώρος ζωής, χώρος διαβίωσης, ένα σύστημα σχέσεων, ένα πολυεπίπεδο πεδίο δράσης, δημιουργίας, παραγωγής, κατανάλωσης, πειραματισμού, μετατροπής, μάθησης, χώρος κοινωνικοποίησης, έκφραση της κουλτούρας, ερέθισμα για αντιδράσεις και συμπεριφορές, αγαθό προς εκμετάλλευση. Πότε ταυτίζεται με τον κοινωνικό περίγυρο πότε, πιο συχνά, με την οικολογία και άλλοτε γίνεται συνώνυμο της φύσης. Συχνά γίνεται προσπάθεια οριοθέτησής του μέσα από προσδιορισμούς, όπως φυσικό, ανθρώπινο, ζωικό, φυτικό, ανθρωπογενές, τεχνητό, αστικό, αγροτικό, ατμοσφαιρικό, υδάτινο, δασικό, πολιτικό, οικονομικό, κοινωνικό, νομικό, αρχιτεκτονικό, πολεοδομικό και ο κατάλογος θα μπορούσε να συνεχιστεί επί μακρόν, εφόσον τελικά περιλαμβάνει όλες τις διαστάσεις και εκφάνσεις της ανθρώπινης ζωής.

Σύμφωνα με τον ορισμό που δόθηκε στο Διεθνές συνέδριο που πραγματοποιήθηκε στη πόλη Aix-en-Provence της Γαλλίας για την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, με θέμα «Εκπαίδευση και το Περιβάλλον» το 1972: «Περιβάλλον ορίζεται ως το σύνολο των, σε μία δεδομένη στιγμή, φυσικών, χημικών, βιολογικών απόψεων και κοινωνικών και οικονομικών παραγόντων που μπορούν να έχουν έμμεσο ή άμεσο αποτέλεσμα, στιγμιαίο ή με κάποια διάρκεια στους ζωντανούς οργανισμούς και στις ανθρώπινες δραστηριότητες». Σύμφωνα με το Νόμο 1650 του 1986, ο οποίος αποτελεί το βασικό πλαίσιο της περιβαλλοντικής νομοθεσίας στη χώρα μας, ως περιβάλλον ορίζεται: «το σύνολο των φυσικών και ανθρωπογενών παραγόντων που βρίσκονται σε αλληλεπίδραση και επηρεάζουν την οικολογική ισορροπία, την ποιότητα της ζωής, την υγεία των κατοίκων, την ιστορική και πολιτιστική παράδοση και τις αισθητικές αξίες». Περιβάλλον λοιπόν, είναι τα πάντα γύρω μας, ολόκληρος ο κόσμος που μας περιβάλλει. Μπορούμε να περιγράψουμε το περιβάλλον ως ένα ανοικτό και δυναμικό σύστημα, δηλαδή μία σύνθετη οντότητα στοιχείων και σχέσεων, συγχρόνως δομημένο και αδόμητο, το οποίο βρίσκεται σε μία διαρκή μεταβολή και ροή. Μέσα στις φυσικές διαδικασίες, όπως συμβαίνει και στις κοινωνικές, ο άνθρωπος είναι διττός, ταυτόχρονα υποκείμενο και αντικείμενο. Στην αναπόσπαστη σχέση που συνδέει τον άνθρωπο με το περιβάλλον και στην αμοιβαία επίδραση του ενός πάνω στον άλλο, περιλαμβάνονται όλοι οι παράγοντες που συνθέτουν το πλαίσιο της ζωής.

Το φυσικό περιβάλλον (που προκύπτει από τον διαχωρισμό του από εκείνο του ανθρωπογενούς), λογίζεται ως εκείνο που έχει δημιουργηθεί από τη Φύση. Μιλώντας για φυσικό περιβάλλον εννοούμε αυτό που πιο απλά ονομάζουμε φύση ή το σύνολο των οικοσυστημάτων στα οποία ο άνθρωπος δεν έχει παρέμβει καθόλου ή έχει παρέμβει ελάχιστα. Φυσικό περιβάλλον είναι το σύνολο των αβιοτικών ή μη βιοτικών (έδαφος, ατμόσφαιρα, νερό, θρεπτικά συστατικά, θερμοκρασία, κλπ) και των βιοτικών παραγόντων (ζώα, φυτά, άνθρωπος, μικροοργανισμοί, μύκητες) που επηρεάζουν και καθορίζουν τη ζωή. Το φυσικό περιβάλλον συγκροτείται από βιοσυστήματα, τα οποία τροφοδοτούνται από την ηλιακή ενέργεια και περιλαμβάνει τα δάση, τα ποτάμια, τα λιβάδια, τις λίμνες, τις θάλασσες και τους ωκεανούς.

Το φυσικό περιβάλλον είναι «αυτοσυντηρούμενο» και «αυτάρκες», δηλαδή έχει την ικανότητα να διαθέτει τους δικούς του, αποκλειστικούς μηχανισμούς στήριξης και αποτελεσματικής διευθέτησης, μέσω ποικίλων βιολογικών και χημικών διεργασιών, όπως και διαδικασιών σταδιακής αναγέννησης. Το φυσικό περιβάλλον είναι οργανωμένο σε οικοσυστήματα. Τα οικοσυστήματα, απαρτίζουν τις βασικές λειτουργικές μονάδες του περιβάλλοντος.

Ως οικοσύστημα ορίζεται ένα σύστημα οργανισμών που λειτουργεί σε συνεργασία με το αβιοτικό του περιβάλλον. Περιλαμβάνουν τις κοινότητες των ζωντανών οργανισμών, τις σχέσεις κι αλληλεπιδράσεις μεταξύ τους και με το αβιοτικό τμήμα του περιβάλλοντος. Το μεγαλύτερο γνωστό οικοσύστημα είναι ο πλανήτης μας, που φυσικά περιλαμβάνει όλα τα φυτά και τα ζώα της γης, τα οποία αλληλεπιδρούν με το φυσικό τους περιβάλλον.

Η έννοια του οικοσυστήματος, βέβαια, εφαρμόζεται και σε πολύ μικρότερες κλίμακες. Για παράδειγμα, ένα δάσος, μία λίμνη ή ένα λιβάδι αποτελούν κι αυτά με τη σειρά τους πλήρη οικοσυστήματα, με όλες τις αλληλεπιδράσεις και τις απαραίτητες λειτουργίες που τις διέπουν. Το ίδιο μία έρημος ή ένα πυκνό δάσος (ζούγκλα), Το κάθε ένα από αυτά τα οικοσυστήματα διαθέτει τη δική του οικολογία (από την ελληνική λέξη «οίκος», υποδηλώνοντας ουσιαστικά τη μελέτη των οργανισμών στην οικία τους ή στη βιοκατοικία τους), το δικό τους μείγμα ιδιομορφίας και πολυπλοκότητας μεταξύ ζώντων οργανισμών και άβιας ύλης.

Το φυσικό περιβάλλον μας προσφέρει καταρχήν το «σπίτι», στο οποίο κατοικεί ολόκληρη η σημερινή ανθρωπότητα. Μας προσφέρει, μεταξύ άλλων, τους απαραίτητους φυσικούς πόρους (χλωρίδα, πανίδα, αγροτική γη) για να τραφούμε και να συντηρήσουμε – βιολογικά και πνευματικά – την ύπαρξή μας, τους ενεργειακούς πόρους (φυσικό αέριο, στερεά ορυκτά καύσιμα, ορυκτές πρώτες ύλες) για να κινήσουμε τα τεχνολογικά επιτεύγματά μας, το πλαίσιο μέσα στο οποίο κτίζουμε τα κτίρια μας και τα μνημεία του πολιτισμού μας, το νερό που πίνουμε, το οξυγόνο που αναπνέουμε, τις υπηρεσίες και τα πολλαπλού τύπου προϊόντα που αποκομίζουμε από οικοσυστήματα των δασών (ξυλεία, αναψυχή, ρύθμιση υδατικού δυναμικού, μείωση εξάπλωσης ραδιενεργού ακτινοβολίας, προστασία κι εμπλουτισμός της ατμόσφαιρας), από εθνικούς δρυμούς και λοιπές προστατευόμενες περιοχές (αισθητική αγαλλίαση, πάρκα αναψυχής) και την καταλληλότητα που αναδύουν για εμπεριστατωμένη έρευνα και ανάπτυξης καινοτόμων ωφέλιμων αγαθών.

Όλα τα παραπάνω καθίστανται δυνατά από τους φυσικούς πόρους που αυτό διαθέτει, όπου ουσιαστικά είναι οι παραγωγικές εκείνες δυνάμεις ή το αποτέλεσμα των παραγωγικών δυνάμεων που υπάρχουν και δρουν στο φυσικό περιβάλλον και που για τον σημερινό άνθρωπο μπορούν ή για τον μελλοντικό άνθρωπο θα μπορέσουν, να χρησιμοποιηθούν για την κάλυψη των βασικών αναγκών του. Ουσιαστικά το καθετί στο περιβάλλον μας θα μπορούσε να θεωρείται «φυσικός πόρος». Τα βράχια με κατάλληλη επεξεργασία, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την κατασκευή των δρόμων, κτιρίων, αγαλμάτων. Ο άνεμος, η πτώση του νερού, η στασιμότητα του αέρα, το στάσιμο νερό, τα μεταλλεύματα, τα έντομα, μπορεί να θεωρούνται φυσικοί πόροι.

Ο άνθρωπος, ως μέλος της οικόσφαιρας (ως περιγραφή των βιολογικών και φυσικών χαρακτηριστικών του πλανήτη), συμμετέχει στο περίπλοκο σύστημα των σχέσεων, οι οποίες διαμορφώνουν το περιβάλλον. Από μόνος του αποτελεί πυρήνα της εξέλιξης και των αλλαγών που υφίσταται η Φύση ανά τους αιώνες. Η αξία που εκπέμπει η Φύση σε εκείνον, θεωρείται ύψιστο ζήτημα, αλλά και μία ευκαιρία στο να κατανοήσει εκείνους τους μηχανισμούς που Το φυσικό περιβάλλον εξασφαλίζει τη σωματική υγεία του, αναζωογονώντας με αυτό τον τρόπο τον οργανισμό του, διατηρώντας και ανανεώνοντας τη σωματική του ευρωστία, ενώ του εξασφαλίζει τη ψυχική του υγεία, απαλλάσσοντάς τον από τη ρουτίνα της καθημερινής ζωής. Δεν έχει το άγχος και τις νευρώσεις που προκαλεί ο σύγχρονος πολιτισμός που έγκειται στην τεχνολογία και κατά συνέπεια στον εκφυλισμό του πνεύματος του ανθρώπου, ενώ ξεκουράζει το μυαλό του και χαλαρώνει το νευρικό του σύστημα. Νιώθει ευδιάθετος, χαρούμενος, ξέγνοιαστος, πιο ισορροπημένος και αυθόρμητος. Απομακρύνεται από τον γρήγορο και εντατικό ρυθμό της ζωής στα μεγάλα αστικά κέντρα, με συνέπεια να εξασφαλίζει την πνευματική του διαύγεια, τη ψυχική γαλήνη και ηρεμία. Ξεκουράζει τις αισθήσεις του, αναπληρώνει τις δυνάμεις του.

Επιπλέον, ο φυσικός πλούτος, που τόσο απλόχερα προσφέρει το Περιβάλλον μας, στέκεται η αφορμή ο άνθρωπος να απολαμβάνει την ποιητική ομορφιά της, με αποτέλεσμα να συνθέτει ανώτερη αισθητική αντίληψη και να αφυπνίζει το αίσθημα του ωραίου, του μοναδικού, συνεπάγοντας έτσι μία ιδιάζουσα προσθετική αξία. Προκαλεί τον θαυμασμό, την περιέργεια και τη φιλομάθεια, διευρύνοντας τον ορίζοντα των φιλοσοφικών θεωριών και πλουτίζοντας κατά συνέπεια την σφαίρα των ανθρώπινων γνώσεων. Η φύση πηγή έμπνευσης και καλλιτεχνικής δημιουργίας, γιατί τα φυσικά φαινόμενα και η απαράμιλλης ομορφιάς φυσικά τοπία, προκαλούν το θαυμασμό και το δέος στην ψυχή ενός καλλιτέχνη, αναπτύσσουν τα καλαισθητικά συναισθήματα του ατόμου, τροφοδοτούν τη δημιουργική φαντασία, κεντρίζοντας την καλλιτεχνική του ενσυναίσθηση και εμπνέουν στον άνθρωπο την ευρυθμία και τη συμμετρία, την αρμονία και την αναλογία, την ενότητα και την ποικιλία.

Η ίδια η Φύση επενδύει, αποτελεί βασικό παράγοντα πολιτιστικής ανάπτυξης αφού, η επάρκεια των φυσικών πόρων και ο φυσικός πλούτος προσδιορίζουν την οικονομική ανάπτυξη κι ευημερία μίας χώρας και συνεπώς το βιοτικό επίπεδο των κατοίκων αυτής. Παράλληλα, η γεωγραφική θέση της χώρας δημιουργεί διαπολιτισμικές γέφυρες επικοινωνίας με τις γείτονες χώρες, διαδίδει την ιστορία της, κοινοποιεί και προωθεί τα έθιμα και τις παραδόσεις της, τις επιδράσεις που έχει δεχθεί, καθώς και τα πολιτισμικά δάνεια που έχει υιοθετήσει.

Οι χώρες μεταξύ τους, με γνώμονα πάντοτε το Περιβάλλον και τους φυσικούς πόρους του, αναπτύσσουν την καλλιέργεια του πνεύματος και της συλλογικότητάς τους, με το να ανταλλάσουν καινοτόμες ιδέες, τεχνογνωσία, ερευνητικές μελέτες και προγράμματα, στην συνεκμετάλλευση και τη συνεργασία, να εκκολάπτουν την υγιή επιχειρηματικότητα και να αξιοποιούν την πολιτιστική τους κληρονομιά, ώστε να απλώσουν μαζί το σεντόνι του πολιτισμού και της ευγενούς άμιλλας. Μα, το πιο σημαντικό και σπουδαιότερο από όλα αυτά είναι, να εμποτίσει την καλλιέργεια συνείδησης και ομοψυχίας στον πολίτη, για να του εμφυσήσει την αυτογνωσία και να εξασφαλίσει τη δημιουργία εκείνων των ιδανικών συνθηκών που θα του παρέχουν την δυνατότητα της διά βίου ανανέωσης γνώσεων και δεξιοτήτων, με τη ταυτόχρονη αναβάθμιση της προσωπικότητας και την ισχυρή αυτοαντίληψη.

Η διεθνής επιστημονική κοινότητα καλείται να προτείνει καινοτόμες τεχνολογικές λύσεις, ώστε πρόοδος και ανάπτυξη να καταστούν εφικτές και στο μέλλον, με τη προϋπόθεση να είναι συμβατές με τη διατήρηση των φυσικών πόρων και τη προστασία του περιβάλλοντος. Θεωρείται πλέον γενικώς αποδεκτό, ότι στο μέλλον η περιβαλλοντική βιωσιμότητα θα πρέπει να αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό γνώρισμα κάθε παραγωγικής διαδικασίας.

Διεργασίες και μέθοδοι διαχείρισης θα πρέπει να αξιολογούνται με γνώμονα την εξοικονόμηση των πρώτων υλών και την ελαχιστοποίηση της ρύπανσης του περιβάλλοντος. Απαιτείται, επομένως, μια διεπιστημονική προσέγγιση της μελέτης των περιβαλλοντικών προβλημάτων και μίας πάγιου τύπου μεθοδολογίας, έτσι ώστε να υπάρξει μία βαθύτερη κατανόηση των τεχνολογικών, οικονομικών, πολιτικών και κοινωνικών αλληλεπιδράσεων που συνθέτουν τον ιστό της αλληλεπίδρασης του ανθρώπου με το περιβάλλον του. Η συνειδητοποίηση της περιβαλλοντικής προστασίας σήμερα στηρίζεται σε αναπροσανατολισμό του κυρίαρχου συστήματος αξίων με βάση την έννοια της «βιώσιμης ανάπτυξης».

Πρόκειται για ένα νέο αναπτυξιακό μοντέλο, στο οποίο: «η οικονομία παραμένει σημαντική αλλά εντάσσεται με ισοτιμία στα ανθρωπογενή συστήματα και τιθασεύεται με την προσγείωση της περιβαλλοντικής της εξάρτησης», όπως επισημαίνει ο Αντιπρόεδρος του ΣτΕ, Π. Μ. Δεκλερής, στο βιβλίο του: «Ο δωδεκάδελτος του περιβάλλοντος».

Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα δεν μπορεί να αγνοήσει το μέγεθος που επιφέρουν οι επιπτώσεις της σύγχρονης ανθρώπινης δραστηριότητας στο περιβάλλον. Με αυτό τον τρόπο, πραγματοποιεί μία δυναμική είσοδο στην σταδιακή και μεθοδική εδραίωση μίας περιβαλλοντικής πολιτικής κι ενός άρτιου κι αδιάβλητου νομοθετικού πλαισίου που να την διέπει. Έτσι παρατηρείται ότι ενώ στις ιδρυτικές συνθήκες των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων δεν υπήρχε καμία αναφορά στην προστασία του περιβάλλοντος, σήμερα πλέον, το περιβάλλον τυγχάνει αξιοσημείωτης νομικής προστασίας, κυρίως μέσω ενός πλήθους νομικών διατάξεων του παραγώγου Κοινοτικού Δικαίου.

Οι νομικές διατάξεις για την αποτελεσματική προστασία του περιβάλλοντος έχουν επιβεβλημένο και υποχρεωτικό χαρακτήρα. Κι αυτό γιατί διαθέτουν τα απαραίτητα εργαλεία και τελέσφορες τεχνικές, ώστε να καταστεί εφικτή η ενσωμάτωσή τους, δίχως ιδιαίτερο πρόβλημα, στο σύνταγμα όλων των κρατών της Ευρώπης. Η σύμπραξη αυτή φανερώνει το υψηλό επίπεδο προσπάθειας, ευγενούς συνεργασίας και συλλογικότητας που καταβάλλεται στο να πάμε ακόμη παραπέρα την ανθρωπότητα και το μεγαλείο του ανθρωπισμού.

Σύμφωνα με τον Καθηγητή Διεθνούς Δικαίου κο Πέτρο Πατρώνο, τα στάδια για τη διαδικασία καταστατικής αναγνώρισης της κοινοτικής περιβαλλοντικής προστασίας είναι η Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη (Ε.Ε.Π, 1987), στην οποία τέθηκαν οι στόχοι της προστασίας του περιβάλλοντος, η προστασία της υγεία του ανθρώπου, τη συνετή και ορθολογική χρησιμοποίηση των φυσικών πόρων. Με το άρθρο 130 Π της Ε.Ε.Π «η δράση» της κοινότητας στον τομέα του περιβάλλοντος στηρίζεται στις αρχές της: α) προληπτικής δράσης, β) της επανόρθωσης των προσβολών κατά προτεραιότητα στη πηγή και γ) ο «ρυπαίνων πληρώνει».

Η Συνθήκη του Μάαστριχτ (1992), όπου απετέλεσε το επόμενο βήμα για την ενίσχυση της προστασίας του περιβάλλοντος σε επίπεδο Κοινότητας. Σημαντική της προσθήκη αποτελεί η Αρχή της Ενσωμάτωσης, σύμφωνα με την οποία οι ανάγκες της προστασίας του περιβάλλοντος δεν αποτελούν απλώς συνιστώσα των άλλων κοινοτικών πολιτικών αλλά πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά τη διαμόρφωση των κοινοτικών πολιτικών. Υιοθετείται για πρώτη φορά η επιδίωξη επιπέδου προστασίας του περιβάλλοντος καθώς και η αρχή της προφύλαξης. Η Συνθήκη του Άμστερνταμ (1997-99), η οποία ανήγαγε τη βιώσιμη ανάπτυξη σε έναν από τους πρωταρχικούς σκοπούς της Ε.Ε.

Η νέα συνθήκη ενίσχυσε σημαντικά την άποψη ότι η μελλοντική ανάπτυξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης πρέπει να βασίζεται στην αρχή της βιώσιμης ανάπτυξης και σε υψηλό επίπεδο προστασίας του περιβάλλοντος. Έτσι λοιπόν, αυτή η συνθήκη επέφερε δύο σημαντικές αλλαγές που είναι: α) απαίτηση για υψηλό επίπεδο περιβαλλοντικής προστασίας και β) υποχρέωση ενσωμάτωσης της οικολογικής παραμέτρου στη χάραξη των κοινοτικών πολιτικών. Μέσα από αυτές τις συνθήκες παρατηρούμε την σταδιακή ανάδειξη της περιβαλλοντικής προστασίας και της Βιώσιμης ανάπτυξης σε βασικές – πάγιες πτυχές του Κοινοτικού δικαίου.

Σε διεθνές επίπεδο, δύο νομικά κείμενα θεωρούνται σταθμοί στην ιστορία του Διεθνούς Δίκαιου Περιβάλλοντος από την άποψη ότι προσφέρουν ένα σημαντικό αριθμό αρχών σε παγκόσμιο επίπεδο για το περιβάλλον, με στόχο τη μελλοντική τους πρακτική εφαρμογή. Πρόκειται για τη διακήρυξη της Στοκχόλμης το 1972 και τη διακήρυξη του Ρίο το 1992.

Η Διακήρυξη της Στοκχόλμης είναι ένα κείμενο «που ενσωμάτωνε τις φιλοδοξίες των λαών του πλανήτη για ένα καλύτερο περιβάλλον» χωρίς όμως να επιβάλλει συγκεκριμένες υποχρεώσεις στις κυβερνήσεις για την εκπλήρωση αυτών των φιλοδοξιών. Η Διακήρυξη της Στοκχόλμης θεωρείται ως ο θεμέλιος λίθος του σύγχρονου Διεθνούς Περιβαλλοντικού Δικαίου. Πολύ σημαντική είναι η αρχή 1 της διακήρυξης σύμφωνα με την οποία: «ο άνθρωπος έχει το θεμελιώδες δικαίωμα στην ελευθερία, στην ισότητα και στις επαρκείς συνθήκες ζωής σε ένα περιβάλλον τέτοιας ποιότητας που θα του επιτρέπει να ζει με αξιοπρέπεια και ευημερία».

Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να αποδοθεί και στην αρχή 21 που αναφέρεται στην θεμελιώδη αρχή της κρατικής ευθύνης για διασυνοριακές βλάβες και έχει ενσωματώσει στοιχεία δεσμευτικού δικαίου που περιγράφει τα περιβαλλοντικά όρια της εθνικής κυριαρχίας και κατ’αυτόν τον τρόπο θέτει υπό έλεγχο την επιδίωξη οικονομικής μεγέθυνσης και ανάπτυξης των κρατών. Πολλές αρχές και ιδέες που για πρώτη φορά κατεγράφησαν στη Διακήρυξη της Στοκχόλμης, ενσωματώθηκαν στη συνέχεια, με τη μέθοδο της εναρμόνισης, όχι μόνο στα προοίμια των διεθνών περιβαλλοντικών συνθηκών, αλλά και σε συγκεκριμένες δεσμευτικές διατάξεις καθώς επίσης και στα συντάγματα ή άλλες διατάξεις του εσωτερικού δικαίου διαφόρων κρατών.

Η Συνδιάσκεψη του Ρίο υιοθέτησε πέντε σημαντικά κείμενα εκ των οποίων τα δύο είναι δεσμευτικά. Πρόκειται για τη σύμβαση για τη βιοποικιλότητα και τη σύμβαση πλαίσιο για την αλλαγή του κλίματος. Τα μη δεσμευτικού χαρακτήρα κείμενα είναι η Διακήρυξη για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη, η Agenda 21, που αποτελεί το πρόγραμμα δράσης για την υλοποίηση των Αρχών της Διακήρυξης και τη δήλωση Αρχών για την προστασία και ανάπτυξη των δασών. Δημιουργείται επίσης και ένας νέο διεθνές όργανο: η Επιτροπή για τη βιώσιμη ανάπτυξη (UN Commission on Sustainable Development), στην οποία τα κράτη μέλη αναφέρονται ετήσια ως προς την πρόοδο που σημειώνουν σε σχέση με την επίτευξη των στόχων βιωσιμότητας.

Η βασική έννοια που διαποτίζει την Διακήρυξη του Ρίο, είναι η «αειφόρος ανάπτυξη», η οποία έχει χρησιμοποιηθεί σε πολλές διεθνείς πολιτικές και νομικές συζητήσεις για περιβαλλοντικά θέματα από τα μέσα της δεκαετίας του ’80, όπως εκείνη της Έκθεσης της Διεθνούς Επιτροπής για το περιβάλλον και την ανάπτυξη (Έκθεση Brundland). Εκτός από τα δύο διεθνή κείμενα που αναφέρθηκαν, ένα πρόσφατο διεθνές κείμενο για το περιβάλλον είναι και η Υπουργική διακήρυξη του Μάλμο (2000), η οποία αναγνωρίζει ότι η υποβάθμιση του περιβάλλοντος οφείλεται σε οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα και κυρίως στα μη βιώσιμα καταναλωτικά πρότυπα παραγωγής και ανάπτυξης.

Επίσης αναγνωρίζει τη μεγάλη σημασία που μπορεί να δοθεί στην κοινωνία των ενεργών πολιτών και το σημαντικό και κατευθυντήριο ρόλο που μπορεί να διαδραματίσουν στην προστασία του περιβάλλοντος οι μη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ).

Επιπρόσθετα, το δικαίωμα πρόσβασης στην περιβαλλοντική πληροφόρηση, αποτελεί ένα βασικό αναφαίρετο δικαίωμα των πολιτών στην σύγχρονη κοινωνία και ένα Οι πολίτες θα πρέπει να αποκτήσουν πρόσβαση σε όσο το δυνατόν περισσότερες πληροφορίες, ώστε να έχουν τη δυνατότητα να παίρνουν υπεύθυνες αποφάσεις για τη ζωή τους και το περιβάλλον στο οποίο διαβιούν και κατ’επέκταση να ελέγχουν τη κρατική δράση σε ζητήματα που άπτονται της βιωσιμότητας του περιβάλλοντος. Στον Ευρωπαϊκό χώρο, υπάρχουν δύο κύρια νομικής υφής κείμενα που αναφέρονται στο ζήτημα της περιβαλλοντικής πληροφόρησης.

Το πρώτο αφορά την Κοινοτική Οδηγία 90/313, η οποία κάνει λόγο για την ελεύθερη πρόσβαση στη πληροφόρηση για ζητήματα που άπτονται του περιβάλλοντος. Η συγκεκριμένη οδηγία ήδη έχει παίξει σημαντικό ρόλο στην περιβαλλοντική προστασία. Σκοπός της είναι: η εξασφάλιση της ελεύθερης πρόσβασης σε πληροφορίες για το περιβάλλον, που τις διαθέτουν οι αρχές του Δημοσίου, η ελεύθερη διάδοση των πληροφοριών αυτών για την άρτια προστασία του περιβάλλοντος και ο ορισμός των βασικών όρων και προϋποθέσεων παροχής των πληροφοριών αυτών.

Το δεύτερο, αφορά τη Σύμβαση του Άαρχους, που αποτελεί το πρώτο διεθνούς τύπου νομικό κείμενο που ρυθμίζει με αναλυτικό τρόπο και μέθοδο, τη πρόσβαση στην πληροφόρηση για περιβαλλοντικής υφής θέματα, την συμμετοχή των πολιτών στη διαδικασία λήψης αποφάσεων και τη δυνατότητα πρόσβασης στη δικαιοσύνη. Αναγνωρίζει ως στόχο: «την προστασία του δικαιώματος κάθε πολίτη, της παρούσας και των επερχόμενων γενεών, να ζει σε ένα περιβάλλον κατάλληλο για την υγεία του και τη σωστή του διαβίωση».

Για την επίτευξη αυτού του στόχου, η Σύμβαση προτείνει παρεμβάσεις σε τρεις τομείς που αποτελούν και τους θεματικούς της πυλώνες: να διευκολυνθεί με τα απαραίτητα τεχνολογικά μέσα, η ολοκληρωμένη πρόσβαση του κοινού στην πληροφορία που άπτεται του περιβάλλοντος που έχουν οι αρχές του Δημοσίου, ενθάρρυνση της συμμετοχής του κοινού στη λήψη αποφάσεων που επηρεάζουν το περιβάλλον και να διευρυνθούν οι όροι πρόσβασης στην δικαιοσύνη για θέματα περιβάλλοντος. Τα συμβαλλόμενα μέρη της Σύμβασης αναλαμβάνουν τη δέσμευση να εφαρμόζουν τις αποφάσεις που έχουν ληφθεί και επομένως να: λαμβάνουν τα απαιτούμενα νομοθετικά, κανονιστικά και άλλα μέτρα, επιτρέπουν τους υπαλλήλους και τις δημόσιες αρχές να βοηθούν τον πολίτη στην αναζήτηση οποιασδήποτε περιβαλλοντικής πληροφορίας, ενθαρρύνουν και να προωθήσουν την οικολογική παιδεία του κοινού και να το ευαισθητοποιούν στα περιβαλλοντικά προβλήματα, αναγνωρίζουν και ενισχύουν, με το απαραίτητο μάρκετινγκ, τις ενώσεις, τις ομάδες και τις οργανώσεις που εργάζονται για την προστασία του περιβάλλοντος. Μέσω της συγκεκριμένης Σύμβασης, το περιβάλλον αναγνωρίζεται ως έννομο αγαθό και γίνεται μία ολοκληρωμένη προσπάθεια να προστατευτεί με τον πλέον αποτελεσματικό τρόπο.

Η ιστορία του ανθρώπου και η ιστορία της φύσης αλληλοδιεισδύουν. Το μέλλον της φύσης συνδέεται με το μέλλον του ανθρώπου και τον βαθμό υπευθυνότητας που εκείνος θα επιδείξει απέναντι σε αυτή. Ο διαλογισμός για τη φύση και τη σχέση του ανθρώπου μαζί της, συνδέεται με μία σωρεία ηθικών και πολιτικών προβλημάτων.

Η ενασχόληση με «το πρόβλημα του περιβάλλοντος και της φύσης», δείχνει ότι δεν είναι τίποτα αυτονόητο στη σχέση μας με τη φύση και είναι πια αναπόφευκτη η επανεξέταση της σχέσης μας προς τη φύση και η αναθεώρηση όλων σχεδόν των πλευρών της κουλτούρας μας. Γνωρίζουμε λίγα από τα μυστικά της και δεν έχουμε ξεδιπλώσει ακόμη όλο το κουβάρι της γνώσης μας και δη της επιστημονικής γύρω από αυτό το μεγαλειώδες δημιούργημα, στο οποίο διαβιούμε και συνυπάρχουμε με άλλα έμβια όντα. Ένα όμως οφείλουμε να ξέρουμε. Το Περιβάλλον είναι υπόθεση όλων μας! Το Περιβάλλον είναι η Φύση και η Φύση είναι ο Θεός. Είμαστε όλοι εμείς! Πρέπει να το προστατέψουμε, το αξίζει!

Σταμάτης – Στυλιανός Βλάχος

MSc. Περιβαλλοντολόγος, διαχείριση ενέργειας & περιβάλλοντος, μέλος Οικολογικής Συνεργασίας Δήμου Παλαιού Φαλήρου ECO+  

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Ο ΕΦΙΑΛΤΗΣ ΤΗΣ ΠΕΡΣΕΦΟΝΗΣ

ΣΤΙΧΟΙ:ΝΙΚΟΣ ΓΚΑΤΣΟΣ

Εκεί που φύτρωνε φλισκούνι κι άγρια μέντα

κι έβγαζε η γη το πρώτο της κυκλάμινο

τώρα χωριάτες παζαρεύουν τα τσιμέντα

και τα πουλιά πέφτουν νεκρά στην υψικάμινο.

Κοιμήσου Περσεφόνη

στην αγκαλιά της γης

στου κόσμου το μπαλκόνι

ποτέ μην ξαναβγείς.

Εκεί που σμίγανε τα χέρια τους οι μύστες

ευλαβικά πριν μπουν στο θυσιαστήριο

τώρα πετάνε αποτσίγαρα οι τουρίστες

και το καινούργιο πάν να δουν διυλιστήριο.

Κοιμήσου Περσεφόνη

στην αγκαλιά της γης

στου κόσμου το μπαλκόνι

ποτέ μην ξαναβγείς.

Εκεί που η θάλασσα γινόταν ευλογία

κι ήταν ευχή του κάμπου τα βελάσματα

τώρα καμιόνια κουβαλάν στα ναυπηγεία

άδεια κορμιά σιδερικά παιδιά κι ελάσματα.

Κοιμήσου Περσεφόνη

στην αγκαλιά της γης

στου κόσμου το μπαλκόνι

ποτέ μην ξαναβγείς.

ΘΕΜΑΤΑ

Α.Να συνοψίσετε σε 80 λέξεις τις ενέργειες που καταβάλλει η παγκόσμια κοινότητα για την προστασία του περιβάλλοντος.Μ.15

Β1.Ποιος είναι ο στόχος για τον οποίο γράφτηκε αυτό το κείμενο λαμβάνοντας υπόψη τις χωροχρονικές συγκυρίες της εποχής γραφής του,οι οποίες αναφέρονται μέσα το ίδιο το κείμενο;Μ.5

Β2.Το κείμενο άνήκει στο κειμενικό είδος της επιχειρηματολογίας:να γράψετε τα χαρακτηριστικά του κειμενικού αυτού είδους σύμφωνα με τη διάταξη Toulmin.Μ.10

Β3.Στο κείμενο ο κύριος τρόπος επίκλησης είναι στη λογική.Να εντοπίσετε τέσσερα μέσα τα οποία στηρίζουν το συγκεκριμένο είδος της επίκλησης.Μ.8  

Β4α.“Η φύση πηγή έμπνευσης και καλλιτεχνικής δημιουργίας, γιατί τα φυσικά φαινόμενα και η απαράμιλλης ομορφιάς φυσικά τοπία, προκαλούν το θαυμασμό και το δέος στην ψυχή ενός καλλιτέχνη, αναπτύσσουν τα καλαισθητικά συναισθήματα του ατόμου, τροφοδοτούν τη δημιουργική φαντασία, κεντρίζοντας την καλλιτεχνική του ενσυναίσθηση και εμπνέουν στον άνθρωπο την ευρυθμία και τη συμμετρία, την αρμονία και την αναλογία, την ενότητα και την ποικιλία.”

Στην παραπάνω παράγραφο,αφού σχολιάσετε το ύφος,(Μ.3) να αντικαταστήσετε τις υπογραμμισμένες λέξεις με άλλες πιο καθημερινές,ώστε το ύφος του λόγου να γίνει απλό και οικείο (Μ.4).

Β4β.“Τα βράχια με κατάλληλη επεξεργασία, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την κατασκευή των δρόμων, κτιρίων, αγαλμάτων.Ο άνεμος, η πτώση του νερού, η στασιμότητα του αέρα, το στάσιμο νερό, τα μεταλλεύματα, τα έντομα, μπορεί να θεωρούνται φυσικοί πόροι”.

Στο παραπάνω απόσπασμα να εντοπίσετε και να σχολιάσετε:α)Το ασύνδετο σχήμα (Μ.3),β)Μία επιστημική και μία δεοντική τροπικότητα με την ανάλογη βαθμίδα της (Μ.4) και γ)Τον χρόνο και τη σημασία των δύο ρηματικών τύπων του αποσπάσματος(Μ.3)

Γ1.Στο ποίημα του Νίκου Γκάτσου να εντοπίσετε:α)Το ερώτημα που θέτει το ποιητικό υποκείμενο και την απάντηση που το ίδιο επιδιώκει να δώσει.(Μ.6)

β)Έξι κειμενικούς δείκτες(Μ.6) της παραδοσιακής ποίησης,οι οποίοι στηρίζουν το ερώτημα και την απάντηση του ποιητικού υποκειμένου.

Γ2.Να καταθέσετε την προσωπική σας ανησυχία ή την απουσία της απένατι στο ζήτημα της καταστροφης του περιβάλλοντος.(Μ.3)

Δ.Συμμετέχετε σε συνέδριο νέων με θέμα το μη αναστρέψιμο της περιβαλλοντικής καταστροφής.Στη δική σας εισήγηση προτείνετε δράσεις που αφορούν τη γενιά σας αλλά και τις επόμενες γενιές, με τις οποίες δράσεις θα καταστεί δυνατή,σύμφωνα με τις ανάγκες και τις επιθυμίες του ανθρώπου,η συνέχιση της ζωής στον πλανήτη μας.Λέξεις 350-400.Μ.30    

ΕΤΕΡΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ

Εισαγωγικό σημείωμα

Στο συγκεκριμένο δημοσιογραφικό άρθρο διαπλέκονται ο τύπος της βιβλιοπαρουσίασης με μικροσυνεντεύξεις γύρω από το θέμα της ταυτότητας σε περίοδο κρίσης.

Ο ΛΟΓΟΣ ΣΤΟΥΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

Συντάκτης: Μικέλα Χαρτουλάρη

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Την περασμένη Παρασκευή, στο Ελληνικό Κέντρο του Λονδίνου, […] μέσα σε 90΄ μια κατάμεστη αίθουσα στην καθώς πρέπει οδό Πάντιγκτον ευαισθητοποιήθηκε κοινωνικά, πολιτικά,πολιτισμικά και υπαρξιακά για την ελληνική πραγματικότητα και ενδεχομένως σκέφτηκε να αμφισβητήσει το ηγεμονικό αφήγημα για την Ελλάδα και την Κύπρο. Αυτά, χάρη σε μια συζήτηση

με θέμα τη λογοτεχνία της κρίσης.

Το μυστικό ήταν η συλλογή πρωτότυπων δοκιμίων Critical Times, Critical Thoughts (εκδ.Cambridge Scholars Publishing, μτφ. Liadain Sherrard), την οποία σχεδίασαν και επιμελήθηκαν δύο εκλεκτές Ελληνίδες της διασποράς, η ιστορικός Νατάσα Λαιμού με τη συγγραφέα Ελένη Γιαννακάκη, συλλογή την οποία πρωτοπαρουσίασε εκεί, μια ιδανική τριάδα: Ο καθηγητής στο

King’s College Ρόντρικ Μπίτον και οι δημοσιογράφοι Μπρους Κλαρκ του Economist και Μαρία Μαργαρώνη του The Nation και του BBC radio. Ολοι τους έμπειροι, αυστηροί αλλά και βαθιά καλλιεργημένοι μελετητές-αναλυτές της νεότερης και σύγχρονης ελληνικής Ιστορίας και επικαιρότητας.

Χωρισμένος σε τέσσερα κεφάλαια με θέμα τον «Αλλο», το ιστορικό μυθιστόρημα, την αστυνομική λογοτεχνία και τα ελληνοκυπριακά γράμματα κατά την εξαετία 2009-2014, ο συλλογικός αυτός τόμος […] πετυχαίνει με έναν σμπάρο δυο τρυγόνια.

Διότι τα δεκαπέντε ψαγμένα δοκίμια που τον συνθέτουν, καθρεφτίζουν και αναστοχάζονται με δημιουργικό και ουσιαστικό τρόπο τις συνέπειες της κρίσης αλλά ταυτόχρονα συστήνουν στο κοινό ένα αχαρτογράφητο έως τώρα σύνολο 65 πεζογραφικών έργων. Τα πιο ενδιαφέροντα μυθιστορήματα και διηγήματα που γεννήθηκαν εν θερμώ στα χρόνια της κρίσης, και λειτουργούν ως παλμογράφοι της νέας πραγματικότητας. […]

Δεν είναι υπερβολή να πούμε λοιπόν ότι αυτό το βιβλίο-των-βιβλίων-της κρίσης θα μπορούσε να γίνει ένα επιδραστικό εργαλείο πολιτισμικής διπλωματίας, αιχμή του δόρατος μιας ευρύτερης πνευματικής και καλλιτεχνικής παραγωγής έργων με αντίστοιχο πνεύμα. […]

Το ελληνικό momentum του Λονδίνου

Ποιον ρόλο θα παίξει η Ελλάδα στην Ευρωπαϊκή Ενωση τώρα που το προσφυγικό πρόβλημα φαίνεται να οξύνει την πολυεπίπεδη κρίση; Τι έχει φανερώσει η στάση της ελληνικής κοινωνίας τον τελευταίο καιρό; Τι σημαίνει το γεγονός ότι κατά την τελευταία εξαετία στην Ελλάδα έχουν διευρυνθεί τα όρια της ετερότητας, τι σημαίνει δηλαδή το ότι έχουν δημιουργηθεί νέες κατηγορίες «Αλλων» με αποτέλεσμα να αναπροσδιορίζονται οι ταυτότητες και οι σχέσεις στην Ελλάδα;

Η «Εφ.Συν.» έθεσε τα ερωτήματα αυτά στη Μαρία Μαργαρώνη, στον Μπρους Κλαρκ και στον Ρόντρικ Μπίτον, που επέλεξαν διαφορετικές γωνίες προσέγγισης της επικαιρότητας, αλλά έδωσαν βάρος και οι τρεις στη νεότερη και σύγχρονη ελληνική αλλά και ευρωπαϊκή Ιστορία ως κλειδί για την κατανόηση της κρίσιμης σημερινής κατάστασης. […]

Τα σχόλια και των τριών για τα ελληνικά πράγματα έχουν μεγάλο ενδιαφέρον.

Μαρία Μαργαρώνη:

Η καρδιά των ευρωπαϊκών αντιφάσεων

«Η ελληνική κρίση δεν ήταν ποτέ μόνο ελληνική, και θεωρώ απλουστευτικό το να λέμε ότι η Ελλάδα ήταν το πειραματόζωο της Ευρώπης. Κατά τη γνώμη μου, η Ελλάδα είναι το σημείο όπου εκδηλώνονται όλες οι αντιφάσεις της Ευρώπης, το σημείο όπου η οξύτητα της ρήξης γίνεται πιο φανερή. Η Ευρώπη βιώνει μια σχιζοφρενική κατάσταση “διχασμού” με ψυχαναλυτικούς όρους.

Η πολιτική, πολιτισμική, κοινωνική και, τώρα, προσφυγική κρίση την φέρνουν μπροστά στις ευθύνες της, όμως εκείνη αρνείται να δει τα προβλήματα που έχει μέσα της. Αντ’ αυτού, προτιμά να καταστήσει την Ελλάδα αποθήκη των προβλημάτων της Ευρώπης. Πράγματι, λοιπόν, η Ελλάδα αντιμετωπίζει τεράστιες δυσκολίες, όμως παρ’ όλα αυτά, κρατά την ανθρωπιά της. Γι’

αυτό ακριβώς πιστεύω ότι θα έχει πολλά να προσφέρει στην Ευρώπη.

»Η Ελλάδα της κρίσης επαναφέρει στο προσκήνιο το καίριο ζήτημα ποιος είναι “Αλλος” και κυρίως ποιος δεν είναι “Αλλος”. Είναι ένα ζήτημα που γίνεται όλο και πιο πιεστικό γι’ αυτήν, τώρα που η Ευρώπη κλείνει τα σύνορά της, και η Ελλάδα εξαναγκάζεται να μετατραπεί σε ένα μαντρί για χιλιάδες πρόσφυγες.

Το κεφάλαιο στο Critical Times, Critical Thoughts, Κρίσιμοι καιροί, κρίσιμες σκέψεις για τις λογοτεχνικές αναπαραστάσεις του “Αλλου” φωτίζει πολλές από τις παραμέτρους του ζητήματος, και δείχνει ότι είναι ακόμα ανοιχτό προς πολλές κατευθύνσεις. Αλλωστε έχει μεγάλη ιστορία από τα μέσα του 19ου αιώνα, και την τότε στροφή του ελληνισμού προς τον ρομαντικό

εθνικισμό. Θα έλεγα, λοιπόν, ότι το σημαντικό ερώτημα που αναδύεται από την Ελλάδα της κρίσης είναι: Τι είναι αυτό στους “Αλλους” που τους καθιστά “Αλλους”… σε σχέση με ποιους;»

Μπρους Κλαρκ:

Το ολισθηρό ζήτημα της «ημετερότητας»

«Η σημερινή πραγματικότητα στην Ελλάδα εξαναγκάζει τους ανθρώπους να αναπροσδιορίσουν το νόημα κάθε ορισμού. Ειδικότερα όταν ορίζουν τους πρόσφυγες ή τους μετανάστες ως “Αλλους”, θα χρειαστεί να εξερευνήσουν τη διαφορετική σημασία που έχει η “ετερότητα” (otherness) από την “ποικιλότητα” (diversity), και κυρίως να σκεφτούν πώς θα διαχειριστούν το ζήτημα της “ημετερότητας”. Αυτή η λέξη δεν υπάρχει στα ελληνικά (και δεν εννοεί τους πολιτικά “ημέτερους”), όμως θα ήθελα να την εισαγάγω, διότι παραπέμπει στις αντιφάσεις που βγαίνουν στην επιφάνεια σε συνθήκες κρίσης όπως οι σημερινές.

»Ζω στη Βόρεια Ιρλανδία, μια χώρα πολύ αντιφατική, και ξέρω καλά ότι ακόμη και ανάμεσα στα μέλη της ίδιας οικογένειας υπάρχουν αμφίθυμες και διφορούμενες συμπεριφορές, που μονάχα τώρα, δειλά δειλά, αρχίζουν να εκφράζονται. Πιστεύω λοιπόν ότι και η κατάσταση στη σημερινή Ελλάδα θα εξαρτηθεί από το πώς η κοινωνία θα αντιληφθεί την έννοια της ταυτότητας

άρα και της ετερότητας”. […]

Ρόντρικ Μπίτον:

Η γραμμή θα χαραχτεί στην Ελλάδα

«Από τη δεκαετία του 1820 η Ελλάδα είναι πρωτοπόρα στην Ευρώπη. Το παράδειγμα που έδωσε με την εθνική επανάσταση και με τη διαμόρφωση ανεξάρτητου έθνους-κράτους, το ακολούθησαν κατόπιν όλα τα κράτη της Ευρώπης, αν όχι και της οικουμένης. Μην ξεχνάμε ότι πριν από το 1830, τα μόνα παραδείγματα ήταν οι ΗΠΑ και οι επαναστατημένες χώρες της Νότιας

Αμερικής. Στην Ευρώπη δεν υπήρχε τέτοιο προηγούμενο.

»Τώρα, η Ελλάδα είναι και πάλι πρωτοπόρα, τη στιγμή που ολόκληρη η Ευρωπαϊκή Ενωση απειλείται με διάλυση. Είναι ζητούμενο το πώς θα τα βγάλει πέρα η Ευρώπη με τη διπλή κρίση της οικονομίας και της προσφυγιάς, αλλά όπως και να γίνει, είναι πιθανόν ότι πάλι η γραμμή θα χαραχτεί στην Ελλάδα, που βρίσκεται στο επίκεντρο και των δυο κρίσεων». […]

Χαρτουλάρη, Μ. (12.03.2016). «Ετερότητα και ταυτότητα: ένα ανοιχτό στοίχημα».

Η Εφημερίδα των Συντακτών.

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Live your myth: Η Ελλάδα

μέσα από τις αφίσες του ΕΟΤ.

Από το χθες στο σήμερα

Εισαγωγικό σημείωμα

Πρόκειται για διασκευασμένο απόσπασμα ηλεκτρονικού άρθρου. Προσφέρεται για συνεξέταση με το άρθρο της Μ. Καλτάκη «Οι 43 –διαχρονικά– ωραιότερες αφίσες του ΕΟΤ με πυρήνα το έργο των Κάραμποττ-Κατζουράκη».

Το μυστικό είναι ότι υπήρξαμε πρωτοπόροι! Αποκτήσαμε γραφείο εθνικής τουριστικής ανάπτυξης, τον ΕΟΤ, το 1929! Δηλαδή, ακριβώς την εποχή που διαμορφωνόταν στην Ευρώπη και στον υπόλοιπο δυτικό κόσμο η έννοια «τουρισμός» ως «νέα και πραγματική καταναλωτική ανάγκη του κάθε ανθρώπου και όχι μόνο των προνομιούχων».

Και επειδή έτσι συνέβαινε τότε, η διαφήμιση του «προορισμού», δηλαδή της Ελλάδας,

γινόταν με αφίσες. Ο στόχος ήταν ξεκάθαρος: οι ξένοι θα έπρεπε να επιλέξουν την Ελλάδα –να την προτιμήσουν. Να έρθουν όσο το δυνατόν περισσότεροι και να παρατείνουν την παραμονή τους εδώ.

Οι αφίσες, λοιπόν, θα υπηρετούσαν το πρώτο σκέλος αυτού του στόχου: θα έπρεπε να δείχνουν την Ελλάδα μόνο ελκυστική. Για το λόγο αυτό και μόνο, όταν βλέπει κάποιος τις αφίσες του ΕΟΤ σε χρονολογική σειρά, από τη σύσταση του οργανισμού μέχρι σήμερα, έχει την εντύπωση ότι βλέπει το προσωπικό άλμπουμ φωτογραφιών όχι μιας οποιασδήποτε όμορφης γυναίκας, αλλά κάποιας σπουδαίας ηθοποιού, η οποία, σε κάθε ένα από τα «ενσταντανέ» που

την απεικονίζουν, εμφανίζεται υπέροχη, αγέρωχη, αλλά και προσηνής, γοητευτική και πάντα –μα πάντα– αρμονικά και απόλυτα συντονισμένη με την εποχή και το ρόλο της.

Προπολεμική φαντασμαγορία. Η πρώτη αφίσα του ΕΟΤ έδειχνε τον Παρθενώνα φωτογραφημένο από τα Προπύλαια, με το φακό της Nelly’s. Οι εξπρεσιονιστικές σκιές στους κίονες, οι συμμετρίες που δημιουργούν στη φωτογραφική σύνθεση, η εκλαμπρότητα του υπερφωτισμένου από το απογευματινό φως Παρθενώνα, όλα αυτά μαζί υπογραμμίζουν το ότι δεν ενδιαφέρει η περιγραφή του μνημείου αλλά η εξιδανίκευσή του, μέσα από το πρίσμα μιας «άλλης δωρικότητας», η οποία στέκει ζωντανή, ατάραχη και εξίσου θελκτική, δίπλα στην αρχαία των κιόνων και λοιπών αρχιτεκτονικών μνημείων.

Η μοντερνίστικη όψη της ομορφιάς. Στη δεκαετία του 1950, τα πράγματα φαίνονται ήδη πολύ πιο αισιόδοξα. Οι αφίσες του ΕΟΤ ανατίθενται και πάλι σε σημαντικούς ζωγράφους, όπως Γιώργος Βακιρτζής, Γιάννης Μόραλης, Λουίζα Μοντεσάντου, Έλλη Ορφανού, Παναγιώτης Τέτσης, Σπύρος Βασιλείου και άλλοι. Η Ευρώπη έχει αρχίσει να συνέρχεται από τον πόλεμο και η Ελλάδα έχει αρχίσει να γίνεται της μόδας. Και όσο προχωρούν τα χρόνια, ο ενθουσιασμός

αυξάνεται. Η δεκαετία του 1960 αποδεικνύεται χρυσή για τον τουρισμό. Είναι σαν όλοι να αδημονούν να επισκεφθούν την ανοιχτόκαρδη, όμορφη Ελλαδίτσα. Να γνωρίσουν από κοντά τη «μικρούλα και νοστιμούλα» που δεν αγκομαχά από τις δυσκολίες στις οποίες παγιδεύεται (ή από τη μετανάστευση που της στερεί τα νεότερα παιδιά της). Αντίθετα, χαίρεται την παραδοσιακή λιτότητα του καθημερινού βίου στη Μεσόγειο, η οποία προάγεται σε λαμπερό εναλλακτικό πρότυπο (και άρα ό,τι καλύτερο για διακοπές) της ήδη «μπουχτισμένης» από την απόλαυση (και τη λογική) της υπερκατανάλωσης Δύσης.

Από τη δεκαετία του 1980 μέχρι σήμερα, η φωτογραφία αντικαθιστά ολοκληρωτικά τη ζωγραφική. Είναι η μεγάλη περίοδος κατά την οποία η εξιδανικευμένη και πραγματική ομορφιά της Ελλάδας τείνουν να ταυτίζονται. Το ελκυστικό προκύπτει από απλά «στιγμιότυπα» της καθημερινής τουριστικής πραγματικότητας τα οποία προβάλλονται «καθ’ υπερβολή» των πραγματικών τους διαστάσεων. Για παράδειγμα, ένα μπλε παραδοσιακό τραπεζάκι καφενείου με

δυο ξύλινες καρέκλες προτείνονται ως «εικόνισμα» της αγαπημένης τουριστικής Ελλάδας. Και μέσω αυτών υποβάλλεται το μήνυμα ότι το αυθεντικό είναι ακόμα ζωντανό και σε τουριστική ετοιμότητα.

Σήμερα, το όραμα του ΕΟΤ ορίζεται από δύο άξονες: α) να γίνει η Ελλάδα ηγετικός ευρωπαϊκός προορισμός για όλο το χρόνο και β) να γίνει ένας από τους πρώτους 5 ευρωπαϊκούς προορισμούς που θα εξειδικεύεται στα βιωματικά ταξίδια. Όσο για τις δράσεις προώθησης, αυτές έχουν πολλαπλασιαστεί, έχουν διαφοροποιηθεί και μοιάζουν εξοπλισμένες με το βαρύ και υπερσύγχρονο πυροβολικό του μάρκετινγκ. Το οποίο –κακά τα ψέματα– είναι πια ψηφιακό.

Το 2009 ήταν η χρονιά που σταμάτησε η παραγωγή αφισών του ΕΟΤ, όταν ολοκληρώθηκε το πέρασμα στην ψηφιακή εποχή. Ο ΕΟΤ θέλησε να διαχειριστεί με πιο σύγχρονο και ωφέλιμο τρόπο το έντυπο υλικό που παρέμενε σε στοκ από τα προηγούμενα χρόνια. Έτσι, πολύ πρόσφατα ξεκίνησε ένα πολύ έξυπνο πρόγραμμα αξιοποίησής του –το upcycling project– χάρη στο οποίο αντί να σταλεί για πολτοποίηση όλο εκείνο το χαρτί που περίσσευε αποθηκευμένο,

μετατρέπεται σε χίλια δυο χρήσιμα πράγματα. Για παράδειγμα: μπλοκάκια σημειώσεων, χαρτονένιες μολυβοθήκες, παιχνίδια πάζλ κ.ά.

Μοιραία, λοιπόν, όσες αφίσες απομένουν συνιστούν πια συλλεκτικό και αγαπημένο είδος, όσο και η Ελλάδα που καθρεφτίζουν και όλοι αναπολούμε με νοσταλγία.

Κωνσταντινίδης, Γ. (21.06.2013). «Live your myth.

Η Ελλάδα μέσα από τις αφίσες του ΕΟΤ. Από το χθες στο σήμερα». Athens Voice.

ΘΕΜΑΤΑ

 Α.Να συνοψίσετε τις απόψεις των συγγραφέων του κειμένου 1 σε 70 λέξεις.Μ.15

Β1. “Η πολιτική, πολιτισμική, κοινωνική και, τώρα, προσφυγική κρίση την φέρνουν μπροστά στις ευθύνες της, όμως εκείνη αρνείται να δει τα προβλήματα που έχει μέσα της. Αντ’ αυτού, προτιμά να καταστήσει την Ελλάδα αποθήκη των προβλημάτων της Ευρώπης. Πράγματι, λοιπόν, η Ελλάδα αντιμετωπίζει τεράστιες δυσκολίες, όμως παρ’ όλα αυτά, κρατά την ανθρωπιά της. Γι’αυτό ακριβώς πιστεύω ότι θα έχει πολλά να προσφέρει στην Ευρώπη”.

Να σχολιάσετε την παραπάνω άποψη και να αιτιολογήσετε τη θέση του συγγραφέα για τα προβλήματα της Ελλάδας σε σχέση με τη διατήρηση της ανθρωπιάς της.Τι πιστεύετε ότι είναι αυτό που η Ελλάδα μπορεί να προσφέρει στην Ευρώπη;Μ.15

Β2.Να διαβάσετε τις αφίσες και να καταλήξετε στο πώς η Ελλάδα αυτοπροβλήθηκε τουριστικά μέσα από αυτές.Μ.15

ΘΕΜΑ Γ

Β3.Γιατί πιστεύετε ότι το πρώτο κείμενο παραθέτει τις απόψεις διαφόρων στοχαστών πάνω στο ελληνικό ζήτημα; Τι προσπαθεί να πετύχει ο συντάκτης του με αυτόν τον τρόπο; Μ.10

ΘΕΜΑ Γ

Γ.Να εξηγήσετε τον συμβολισμό των εικόνων σε σχέση με τα προβλήματα και τις ιδιαιτερότητες των Ελλήνων.

Δ.Σε επιστολή σας στην Υπουργό Πολιτισμού ζητάτε να αξιοποιηθεί τουριστικά ένα πολιτιστικό μνημείο της περιοχής σας.Γράφετε τους λόγους αξιοποίησης και καταθέτετε προτάσεις για την ανάπτυξη της ευαισθητοποίησης των πολιτών απέναντι στα μνημεία πολιτισμού της χώρας μας.Λέξεις 400.Μ.30

ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ-Ο ΑΛΛΟΣ ΩΣ ΞΕΝΟΣ 

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Αυτό που έζησα στο Θέατρο Κωφών

Εισαγωγικό σημείωμα

Πρόκειται για άρθρο στην κατηγορία Πολιτισμός στο protagon.gr, που συνδυάζει κριτική θεάτρου και ρεπορτάζ. Η συνύπαρξη κωφών και ακουόντων ηθοποιών επί σκηνής είναι το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της παράστασης που υποβάλλει το θέμα της συνύπαρξης με τον διαφορετικό Άλλο στην καθημερινή ζωή.

Κείμενο

Μία παράσταση με κωφούς και ακούοντες ηθοποιούς αλλά χωρίς μετάφραση! Ο ένας μεταφράζει τη γλώσσα του άλλου, οι μεν με τη σωματικότητα, οι δε με τη δύναμη του λόγου. Η μοναδική εμπειρία που δίνει στον θεατή το «Νησί των σκλάβων».Η παράσταση αρχίζει με την εξής σκηνή: ηθοποιοί, τυλιγμένοι ο ένας με τον άλλο, κάποιοι ντυμένοι με γούνες και κορώνες, άλλοι με μαγιό και παρεό, όλοι με γουρλωμένα μάτια, παρασύρονται μπρος, πίσω, δεξιά, αριστερά. Φωνάζουν. Μα ναι, βέβαια είναι ένα ναυάγιο. Ο τίτλος του

θεατρικού έργου είναι «Το Νησί των Σκλάβων» (του Μαριβώ). Εκεί ναυάγησαν.

Ύστερα μένουν στη σκηνή μόνο δύο άνδρες. Ανταλλάσσουν χειρονομίες της νοηματικής γλώσσας που εσύ δεν μπορείς να ερμηνεύσεις. Μα, νόμιζες ότι θα έχει παράλληλη διερμηνεία!

Ωραία, παρατηρείς τις εκφράσεις τους, για να καταλάβεις ποιος είναι ποιος και γιατί υπάρχει αυτή η ένταση μεταξύ τους. Ο ένας, ο ψηλός με το επιβλητικό κούτελο, είναι εμφανώς εξαγριωμένος. Ο άλλος, στο ύφος είναι φτυστός ο Ζακ Γαλιφιανάκης, κάνει πλάκα. Τον κοροϊδεύει,κάνει πιρουέτες, παριστάνει τον άνετο, πέφτει, σηκώνεται. Κάποιοι από το κοινό χαχανίζουν

βουβά. Ο ένας ηθοποιός ρίχνει τον άλλο κάτω. Παρασύρεσαι από τις εκφράσεις τους και γελάς κι εσύ. Περνάνε τέσσερα με πέντε λεπτά αλλά εσύ δεν έχεις καταλάβει τι συμβαίνει. Ποιος θα σου μεταφράσει;

Η σκηνή επαναλαμβάνεται με δύο άλλους, ακούοντες ηθοποιούς. Τώρα όλα βγάζουν νόημα.

Ο ψηλός, αυτός που γρύλιζε σιωπηλά, ήταν το αφεντικό που είχε εξοργιστεί γιατί συνειδητοποίησε ότι ναυάγησαν στο νησί όπου αναστρέφονται οι ρόλοι. Τα αφεντικά γίνονται οι δούλοι, οι δούλοι γίνονται αφεντικά! Ο άλλος, ο παιχνιδιάρικος, γελούσε, προφανώς από ενθουσιασμό.

Βρίσκεται στο νησί όπου έχουν συγκροτήσει τη δική τους Δημοκρατία εξεγερμένοι σκλάβοι. Με άλλα λόγια, βλέπεις την ίδια σκηνή σε άλλη γλώσσα.

Η παράσταση κυλά με τη συνύπαρξη κωφών και ομιλούντων ηθοποιών πάνω στη σκηνή.Μοιράζονται τους ίδιους ρόλους και τους ερμηνεύουν παράλληλα, ο καθένας με τη γλώσσα του! Η οπτικοακουστική εμπειρία είναι μοναδική. «Πώς ένιωσες τα πρώτα πέντε λεπτά;», με ρωτάει στο τέλος μία από τις κωφούς ηθοποιούς, Ευανθία Πολυχούρα. Χαμένη;

Το θεατρικό έργο περνά το ίδιο μήνυμα σε δύο επίπεδα. Καυτηριάζει τη δύναμη που έχει η κοινωνική «ταυτότητα» στις σχέσεις ανθρώπων και τελικά και στον εαυτό σου. Πόσο σίγουρος είσαι ότι μπορείς να κατανοήσεις τη θέση των κωφών της Ελλάδας; Το έχεις προσπαθήσει; Τι σημαίνει, πρακτικά, για τη ζωή τους ότι επικοινωνούν σε μία διαφορετική γλώσσα; Έχεις σκεφτεί ποτέ ότι δεν έχουν επαφή με τον ελληνικό κινηματογράφο ή τις ελληνικές σειρές; Με τα θεατρικά κείμενα;

«Νιώθω ξένος στον τόπο μου», μάς λέει ο ηθοποιός Απόστολος Γιαννόπουλος ο οποίος βρίσκεται στη θεατρική ομάδα από τότε που τη δημιούργησε η δραματοποιός Νέλλη Καρά, το 1983. Μέχρι τότε δεν υπήρχε καν η έννοια θέατρο για την ελληνική κοινότητα των κωφών. Και μέχρι σήμερα απαγορεύεται με προεδρικό διάταγμα να φοιτήσει κάποιος που δεν είναι «αρτιμελής» σε δραματική σχολή.

Αλλά έχουν το Θέατρο Κωφών. Μία δυναμική ομάδα που ενώνει κωφούς και ακούοντες λάτρεις της τέχνης πάνω στη σκηνή ή μέσα στο κοινό. Αναγκαστικά, λόγω οικονομικών, το θέατρο που βρίσκεται κοντά στην πλατεία Κουμουνδούρου, κάνει μόνο μία παράσταση τον χρόνο–αυτή την εβδομάδα παίζονται οι τελευταίες παραστάσεις του έργου «Το Νησί των Σκλάβων».

Σε κάθε παράσταση συμμετέχουν σταθερά ή καινούργια μέλη του θεάτρου αλλά και ακούοντες απόφοιτοι ή φοιτητές δραματικών σχολών.

Η Σοφία Ρομπόλη, διερμηνέας της παράστασης και υπεύθυνη για τον χρονισμό όλων των ηθοποιών, μεταφέρει το θεατρικό έργο στη νοηματική γλώσσα. Δεν είναι εύκολο. «Πρέπει να βρίσκεις την αντιστοιχία των δύο γλωσσών σε κάθε πρόταση», μας εξηγεί, διερμηνεύοντας παράλληλα στους ηθοποιούς. Πάντως το απολαμβάνει. Άλλωστε, η διερμηνεία γεννήθηκε για την ίδια εντελώς φυσικά, σχεδόν ως ανάγκη.

Ενώ σπούδαζε Ψυχολογία, στη διάρκεια της πρακτικής της στο Δρομοκαΐτειο συνάντησε ποιον κωφό, ο οποίος δεν είχε ιστορικό ψυχικής ασθένειας. Έμαθε τη νοηματική γλώσσα για να μπορεί να συνεννοείται μαζί του. Αυτή η εμπειρία αρκούσε για να αλλάξει επάγγελμα. Σήμερα η ίδια λειτουργεί ως γέφυρα ανάμεσα σε δύο κόσμους. Το δελτίο ειδήσεων είναι ένα πολύ μικρό

μέρος της δουλειάς της, η οποία αρχίζει από γεννήσεις και τελειώνει σε κηδείες. Βρίσκεται σε σπίτια, ιατρεία, νοσοκομεία, αστυνομικά τμήματα, δικαστήρια, φυλακές, όπου υπάρχει η ανάγκη διερμηνείας στη νοηματική. Και φυσικά στο Θέατρο Κωφών. Ακόμη κι εκεί, η Ρομπόλη βρίσκεται στον χώρο της, εκπέμπει την ενέργεια ενός ηθοποιού. Και είναι εμφανές ότι η ίδια είναι μία κινητήριος δύναμη στις πρόβες.

Αφού, λοιπόν, αποδοθεί το κείμενο του θεατρικού έργου στη νοηματική, μαζί με τον σκηνοθέτη Βασίλη Βηλαρά, βρίσκουν το κατάλληλο ύφος και την εκφραστικότητα που πρέπει να έχει ο κωφός ηθοποιός. Ύστερα γίνεται η σύγκριση των δύο γλωσσών και ο χρονισμός με τους ακούοντες ηθοποιούς –το πιο ενδιαφέρον στάδιο της προετοιμασίας.

Και τώρα, χάρη σε αυτήν την σκηνοθετική τεχνική που ενσωματώνει και τους ακούοντες ηθοποιούς στη σκηνή βλέπεις αυτή τη συνεργασία στην παράσταση. «Μέχρι προσφάτως οι ακούοντες ηθοποιοί στις πρόβες ήταν στη σκηνή και στην παράσταση έβγαιναν εκτός σκηνής.

Τώρα μπορούμε να δείξουμε επί σκηνής αυτή τη γοητευτική διαδικασία», εξηγεί ο σκηνοθέτης.

Κι αυτή η τεχνική εξυπηρετεί καλύτερα τον βασικό σκοπό του θεάτρου: τη συνύπαρξη κωφών και ομιλούντων. Η πρόκληση είναι να τηρήσει ο σκηνοθέτης μία ισορροπία στον τρόπο που αντιμετωπίζει τους ηθοποιούς και να ξέρει τι απαιτήσεις έχεις από τον καθέναν. «Από τους κωφούς απαιτείς τη σωματικότητα, από τους ακούοντες τη διαχείριση του λόγου», μάς εξηγεί.

Αλλά τονίζει ότι και η υπερεκφραστικότητα που έχουν οι κωφοί πρέπει να τιθασευτεί, να ελέγχεται, ώστε να γίνει χρήσιμη. Και οι ακούοντες πρέπει να γνωρίζουν ότι δεν πρέπει να έχουν τη σωματικότητα των κωφών.

«Είναι υπέροχη η εμπειρία», λέει ένας από τους ακούοντες ηθοποιούς, ο Ιάσονας. «Στην αρχή είχα πανικοβληθεί, φοβόμουν ότι δεν θα μπορούμε να συγχρονιστούμε. Τελικά ο ένας εμπνέει τον άλλον, οι μεν με τη σωματικότητα και την εκφραστικότητα, οι δε με τη διαχείριση του λόγου, τη δύναμη του κειμένου. Πάνω στη σκηνή ο ένας φορτίζει τον άλλον». Και όλοι μαζί,

εμάς τους θεατές.

Δημοπούλου, Μ. (30.03.2017). «Αυτό που έζησα στο Θέατρο Κωφών».

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Η τρίτη ηλικία ως Άλλος

Εισαγωγικό σημείωμα

Ο Έρικ Χομπσμπάουμ απαντώντας σε ερώτηση, αν οι άνθρωποι είναι πιο ευτυχείς στο τέλος της τελευταίας δεκαετίας του 20ού αιώνα, έδειξε προβληματισμένος για το μέλλον της τρίτης ηλικίας.

Κείμενο

Τέλος, το πιο πρόσφατο και σημαντικό πρόβλημα που αφορά την ευτυχία είναι τα γηρατειά. Οι γέροι, που αποτελούν αυξανόμενο ποσοστό του πληθυσμού του ανεπτυγμένου κόσμου, βρίσκονται σε αμφίβολη κατάσταση. Σε πολλές περιπτώσεις διατηρούν τις πνευματικές τους δυνάμεις για πολύ μεγαλύτερο χρονικό διάστημα σε σχέση με το παρελθόν. Γενικά, έχουν μεγαλύτερη άνεση, εξαρτώνται λιγότερο από τους άλλους και επομένως μεγάλο τμήμα της τρίτης ηλικίας στις ανεπτυγμένες χώρες είναι πιο ικανοποιημένο, διότι δεν χρειάζεται πλέον να παίρνει μέρος στην πάλη για τον επιούσιο. Όλοι βλέπουμε τους ηλικιωμένους αμερικανούς τουρίστες να ταξιδεύουν και να ζουν κατά τέτοιον τρόπο ωσάν τα γηρατειά να μη συνιστούν κανένα εμπόδιο

στην απόλαυση της ζωής. Στις παραδοσιακές κοινωνίες του παρελθόντος είτε πέθαινε κανείς νέος είτε, εάν ζούσε πολύ, ήταν γενικά δυνατός και σε καλή κατάσταση υγείας. Σήμερα, επειδή η ιατρική και η επιστήμη μας επιτρέπουν να παρατείνουμε σημαντικά τη ζωή μας, ο αριθμός των ατόμων που είναι σωματικά και διανοητικά αδύναμα είναι πολύ πιο μεγάλος. Κι αυτό είναι αιτία μεγάλης δυστυχίας, που μάλιστα αυξάνει όσο βαθμιαία αυξάνεται και το προσδόκιμο ζωής. Η παράταση της ζωής πέρα από τα βιβλικά όρια –η Βίβλος έθετε ως όριο ζωής των ανθρώπινων όντων τα 70 και μέχρι τη δεκαετία του ’70 το όριο αυτό γινόταν μάλλον σεβαστό από την πλειοψηφία–, πλημμυρίζει τον κόσμο με άτομα ηλικίας άνω των 80 και 90 ετών. Απ’ αυτή την άποψη,

η μακροβιότητα δεν εγγυάται την ευτυχία.

Hobsbawm, Ε. (2000). Στους ορίζοντες του 21ου αιώνα, Μετά την εποχή των άκρων,

Συνομιλία με τον Antonio Polito. Αθήνα: Θεμέλιο. 138-139.

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Η εξουσία ως «Άλλος»

Εισαγωγικό σημείωμα

Ο Έντουαρντ Σαΐντ σε μία από τις ομιλίες του στη σειρά διαλέξεων Reith στο BBC, το 1993, αναφέρεται στον ρόλο του διανοουμένου και τη στάση του απέναντι στην εξουσία. Στο παρακάτω απόσπασμα από την ομιλία με τίτλο «Η αλήθεια μπροστά στην εξουσία» προκαλεί τον αναγνώστη να πάρει θέση για το ίδιο ζήτημα.

Κείμενο

Κανείς δεν είναι σε θέση να υψώνει διαρκώς τη φωνή του για όλα ανεξαιρέτως τα θέματα.Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι δεν έχουμε το βασικό καθήκον να ελέγχουμε τις εξουσίες της κοινωνίας μας, που είναι εξ ορισμού υπόλογες στους πολίτες τους, ιδιαιτέρως δε στις περιπτώσεις που οι εν λόγω εξουσίες προβαίνουν σε καταφανώς άδικους και ανήθικους πολέμους ή εσκεμμένα εφαρμόζουν πολιτικές διακρίσεων, καταστολής και βαναυσότητας. Όπως είπα στη δεύτερη από αυτές τις διαλέξεις, ζούμε όλοι σε ένα χώρο που ορίζεται από κάποια εθνικά σύνορα, χρησιμοποιούμε μια δεδομένη εθνική γλώσσα και, τις περισσότερες φορές, απευθυνόμαστε σε κάποια συγκεκριμένη εθνική κοινότητα. Ο διανοούμενος, όμως, που ζει στην Αμερική,έχει να αντιμετωπίσει μια επιπλέον πραγματικότητα: η χώρα μας είναι, πάνω απ’ όλα, μια χώρα μεταναστών εξαιρετικά ανομοιογενής, με εντυπωσιακούς πόρους κι εκπληκτικά επιτεύγματα·συγχρόνως, όμως, είναι και μια χώρα που κρύβει στο εσωτερικό της πολυάριθμες ανισότητες και, ως προς τη συμπεριφορά της στο εξωτερικό, μια σειρά επεμβάσεων που δεν μπορούν εύκολα να αγνοηθούν. Αν και δεν μπορώ να μιλήσω εκ μέρους των διανοουμένων των άλλων χωρών, νομίζω ότι η βασική αυτή ιδέα ισχύει σε οικουμενικό επίπεδο –με τη μόνη διαφορά,

ίσως, ότι, στις άλλες περιπτώσεις, το υπό εξέταση κράτος δεν είναι μια παγκόσμια δύναμη του μεγέθους των Ηνωμένων Πολιτειών.

Μπορούμε, λοιπόν, να φτάσουμε στην ουσία μιας δεδομένης κατάστασης, αν συγκρίνουμε τα γνωστά γεγονότα με τους επίσης γνωστούς υπάρχοντες κανόνες. Κάτι τέτοιο δεν είναι καθόλου εύκολο, γιατί απαιτείται σημαντική προσπάθεια έρευνας, τεκμηρίωσης και επανεξέτασης προκειμένου να υπερβούμε τον αποσπασματικό και προβληματικό τρόπο με τον οποίο παρουσιάζονται συνήθως τα γεγονότα. Πιστεύω, όμως, ότι στις περισσότερες περιπτώσεις υπάρχει πραγματικά η δυνατότητα να εξακριβώσουμε αν μια σφαγή διαπράχθηκε ή όχι, ή αν έγινε κάποια επίσημη προσπάθεια συγκάλυψης της. Η πρώτη επιτακτική ανάγκη, συνεπώς, είναι να ανακαλύψουμε τα γεγονότα αυτά καθαυτά και, στη συνέχεια, τα αίτια τους –όχι ως μεμονωμένα συμβάντα, μα με τη μορφή κρίκων στην ιστορική αλυσίδα, η οποία καθιστά την υπό εξέταση

χώρα δρών υποκείμενο. Η έλλειψη συνοχής στις κλασικές αναλύσεις της εξωτερικής πολιτικής που έχουν γίνει κατά καιρούς από τους διάφορους απολογητές και τους ειδικούς της στρατηγικής και του πολιτικού σχεδιασμού οφείλεται στο γεγονός ότι επικεντρώνονται αποκλειστικά στους άλλους και σπανίως εξετάζουν τη δική μας ανάμιξη και τον αντίκτυπο αυτής και, βέβαια,

ούτε λόγος να γίνεται για σύγκριση των γεγονότων με τον παραμικρό ηθικό κανόνα.

Σε μια μαζική κοινωνία τόσο ελεγχόμενη, όσο η δική μας, το να λες την αλήθεια στην εξουσία συνίσταται, κατά κύριο λόγο, στην προβολή μιας καλύτερης κατάστασης πραγμάτων που να ανταποκρίνεται πολύ πιο άμεσα σε κάποιες δεδομένες ηθικές αρχές –ειρήνη, συμφιλίωση, ανακούφιση του πόνου–, όπως αυτές ισχύουν για τα γνωστά και εξακριβωμένα γεγονότα.

Αυτού του είδους η προσέγγιση, που ονομάστηκε απαγωγή [abduction] από τον Αμερικανό πραγματιστή φιλόσοφο C. S. Peirce, έχει εφαρμοστεί με ιδιαίτερη επιτυχία από τον διάσημο σύγχρονο διανοητή Νόαμ Τσόμσκι. Όταν γράφει κάποιος ή όταν μιλά, δεν έχει ασφαλώς στόχο να αποδείξει πόσο δίκιο έχει, αλλά προσπαθεί να επιφέρει μια αλλαγή στην περιρρέουσα ηθική ατμόσφαιρα προκειμένου η επίθεση, λ.χ., να γίνει αντιληπτή ως τέτοια, η άδικη τιμωρία κάποιων λαών ή μεμονωμένων ατόμων να προληφθεί ή να λάβει τέλος, η αναγνώριση δικαιωμάτων και δημοκρατικών ελευθεριών να καθιερωθεί ως κανόνας κοινός για όλους, και όχι μόνο για μερικούς «εκλεκτούς». Πρόκειται, ομολογουμένως, για στόχους εξαιρετικά ιδεαλιστικούς και δυσεπίτευκτους, αφού –όπως επισήμανα σε προηγούμενο σημείο– το διανοούμενο άτομο έχει πολύ συχνά την τάση να υποχωρεί ή, απλούστατα, να συμμορφώνεται με τη γενική γραμμή.

Κανένα άλλο στοιχείο δεν θεωρώ περισσότερο επιλήψιμο από αυτή την πολύ συγκεκριμένη νοοτροπία που ωθεί τον διανοούμενο στη φυγή, αυτή τη χαρακτηριστική κατάσταση, όπου ο διανοούμενος λιποτακτεί από τη δύσκολη θέση που καθορίζουν οι αρχές του, ενώ ξέρει πάρα

πολύ καλά ότι αυτή είναι η μόνη σωστή θέση που μπορεί να έχει. Φοβάται μη φανεί υπέρ το δέον πολιτικός και διεκδικητικός· χρειάζεται την επιδοκιμασία ενός αφεντικού ή ενός μέλους της εξουσίας· θέλει να διατηρήσει τη φήμη του ισορροπημένου, του αντικειμενικού και του μετριοπαθούς· ελπίζει να του γίνουν προτάσεις, να του ζητηθεί η γνώμη, να γίνει μέλος κάποιου συμβουλίου ή κάποιας περίβλεπτης επιτροπής, οπότε να μη χρειαστεί ποτέ να παρεκκλίνει από το κύριο ρεύμα· τρέφει την ελπίδα ότι, μια μέρα, θα λάβει ένα τιμητικό δίπλωμα, ένα μεγάλο βραβείο ή ότι μπορεί να γίνει ακόμα και πρεσβευτής.

Said, E. W. (1997). Διανοούμενοι και Εξουσία. Μτφ. Γ. Παπαδημητρίου.

 ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Αντώνης Φωστιέρης, Η Αράχνη

Καθόμουν ώρες μες στην πλήξη μου και χάζευα

Όπως το κάνουν όλοι αυτοί που κουραστήκανε

Από τα τόσα που ελπίζουν ότι ζήσανε

Στο χλιαρό κενό τού να μη σκέφτομαι καθόμουνα

Παρατηρώντας μιαν αράχνη που αιωρείτο.

Εκείνη κάτι θα σκεφτότανε φαντάζομαι

Γιατί όλο ανέβαινε το σιχαμένο ιστό της

Έμενε ακίνητη συσπώντας τις κεραίες κι έπειτα

Ακάθεκτη ορμούσε στο κενό.

Μύγα ή ζωύφιο δεν πέρασε, όσο είδα.

Όμως η θήρα προχωρούσε δίχως θήραμα

Με τη σοφία εκείνου που γνωρίζει πως το ανύπαρκτο

Θέλει δραστήρια τέχνη να το αδράξεις.

Σοφία ωραία λιλιπούτειου τέρατος

Που σε κλωστούλα σάλιου παραμόνευε

Να παγιδέψει το άπιαστο

Και με χαψιές μεγάλες τέλος καταβρόχθισε

Τις ώρες μου, την πλήξη, το κενό.

ΘΕΜΑΤΑ

1.Να συνοψίσετε  σε 80 λέξεις την κοινή θεματική του πρώτου και του δευτέρου κειμένου.Μ.15

Β1.Ποια είναι η θέση του συντάκτη του κειμένου 3 για τη σχέση εξουσίας και διανοουμένων;Μ.8

Β2. “Κανένα άλλο στοιχείο δεν θεωρώ περισσότερο επιλήψιμο από αυτή την πολύ συγκεκριμένη νοοτροπία που ωθεί τον διανοούμενο στη φυγή, αυτή τη χαρακτηριστική κατάσταση, όπου ο διανοούμενος λιποτακτεί από τη δύσκολη θέση που καθορίζουν οι αρχές του, ενώ ξέρει πάρα

πολύ καλά ότι αυτή είναι η μόνη σωστή θέση που μπορεί να έχει. Φοβάται μη φανεί υπέρ το δέον πολιτικός και διεκδικητικός· χρειάζεται την επιδοκιμασία ενός αφεντικού ή ενός μέλους της εξουσίας· θέλει να διατηρήσει τη φήμη του ισορροπημένου, του αντικειμενικού και του μετριοπαθούς· ελπίζει να του γίνουν προτάσεις, να του ζητηθεί η γνώμη, να γίνει μέλος κάποιου συμβουλίου ή κάποιας περίβλεπτης επιτροπής, οπότε να μη χρειαστεί ποτέ να παρεκκλίνει από το κύριο ρεύμα·”

Να αντικαταστήσετε τις έντονες λέξεις με άλλες συνώνυμες,ώστε να μη διαταράσσεται η νοηματική συνοχή του κειμένου.Μ.7

Β3.Να εξηγήσετε τον ρόλο της αφήγησης και της περιγραφής στο κείμενο 1.Να εντοπίσετε χαρακτηριστικά των δύο αυτών κειμενικών ειδών και να τα στηρίξετε με βάση τις γλωσσικές επιλογές του συγγραφέα.Μ.10

Β4. “Πρόκειται, ομολογουμένως, για στόχους εξαιρετικά ιδεαλιστικούς και δυσεπίτευκτους, αφού –όπως επισήμανα σε προηγούμενο σημείο– το διανοούμενο άτομο έχει πολύ συχνά την τάση να υποχωρεί ή, απλούστατα, να συμμορφώνεται με τη γενική γραμμή.”

Σύμφωνα με το περιεχόμενο της παραπάνω φράσης να σχολιάσετε τον ρόλο των πνευματικών ανθρώπων απέναντι στα σύγχρονα προβλήματα που ταλανίζουν την ανθρωπότητα.Ποιος είναι,ποιος θα έπρεπε να είναι.Μ.10

Β5.Με ποιο συλλογισμό ο συγγραφέας του κειμένου 2 αποδεικνύει ότι η μακροβιότητα δεν συνιστά και ευτυχισμένη ζωή; Μ.5

Γα.Τι συμβολίζει το ποιητικό υποκείμενο και τι η αράχνη στο κείμενο 4; Μ.4.

Γβ.Γιατί ο κάθε στίχος του ποιήματος ξεκινά με κεφαλαίο,ακόμα κι αν προηγείται τελεία;  ; Μ.4

Γγ. “Και με χαψιές μεγάλες τέλος καταβρόχθισε

Τις ώρες μου,την πλήξη,το κενό.”

Σε μία παράγραφο 150 λέξεων να εξηγήσετε για ποιους λόγους οι άνθρωποι νιώθουν πλήξη και ανία για τη ζωή τους.Να τοποθετηθείτε απέναντι στο θέμα αυτό αιτιολογώντας την ανάγκη της δραστηριοποίησης και της εύρεσης ενδιαφερόντων και νοήματος στη ζωή.Μ.7

Δ.Έχετε κληθεί ως εκπρόσωπος του σχολείου σας σε μια εκδήλωση που αφορά τους περιθωριοποιημένους ανθρώπους (μετανάστες,ηλικιωμένους,ΑΜΕΑ,κ.ά).Στην ομιλία σας αναφέρεστε στα αίτια που οδήγησαν τους ανθρώπους αυτούς στο περιθώριο της κοινωνικής ζωής και ζητάτε από την πολιτεία και από τους παρευρισκομένους να αναλάβουν δράση για την ομαλή επανένταξή τους στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Λέξεις 350-400.    

Η ΜΟΝΑΞΙΑ (Δίκτυα κειμένων, Εμείς και οι άλλοι και βιβλία εκπαιδευτικού)

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Κανείς δε στέλνει σήμερα γράμματα

Εισαγωγικό σημείωμα

H Φωτεινή Τσαλίκογλου είναι συγγραφέας και καθηγήτρια Ψυχολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Στο συγκεκριμένο έργο αποτυπώνει την ιδιαίτερη σχέση μητέρας και κόρης, και ταυτόχρονα τη σχέση δυο κορυφαίων εκπροσώπων της ελληνικής πεζογραφίας, μέσα από τα γράμματα που έστελνε η μια στην άλλη τη δεκαετία 1960-1970.

Το κείμενο με τίτλο «Κανείς δε στέλνει σήμερα γράμματα» είναι διασκευασμένο απόσπασμα τμήματος της εισαγωγής του βιβλίου. Προσφέρεται για μια σπουδή πάνω στα ζητήματα της κατασκευής του Εαυτού και της επικοινωνίας με τον Άλλο μέσα από την έντυπη αλληλογραφία.

Κείμενο

Να γράφεις γράμματα. Να επικοινωνείς με τον απόντα.

Ποιος αλληλογραφεί σήμερα; Από τα βάθη των αιώνων, τα ιδιωτικά γράμματα έριχναν ασταμάτητα γέφυρες επικοινωνίας ανάμεσα σε δύο απουσίες. Εδώ και αιώνες, «γράφω ένα γράμμα» σήμαινε «παρεμβαίνω σε αυτό που λείπει». Εδώ και αιώνες, το γράμμα ήταν ένας μονόλογος που ονειρευόταν το διάλογο. «Στέλνω μια επιστολή» σήμαινε «υποδύομαι μια «δια ζώσης» συνομιλία που λανθάνει». Ο άλλος που λείπει κάνει το γράμμα να υπάρχει. Όμως, δεν

υπάρχει η φωνή μέσα σε αυτό, δεν υπάρχει το βλέμμα, το δέρμα, η μυρωδιά, δεν υπάρχει το άγγιγμα. Λείπει ο ήχος της φωνής που μπορεί να ζεστάνει ή να παγώσει την καρδιά, λείπει η βλεμματική επαφή που μπορεί να κάνει τον αποδέκτη του γράμματος να νιώσει ζωντανός ή νεκρός. Κι όμως η απόσταση πληγώνει, αλλά και προστατεύει. Το κάθε γράμμα ένας περιφρουρημένος τόπος. Ο επιστολογράφος, δίχως να εκτίθεται στην αμεσότητα του βλέμματος και της

παρουσίας του άλλου, διαχειρίζεται κατά βούληση την εικόνα του εαυτού του. Για αιώνες, τα γράμματα λειτουργούσαν σαν ένας επιλεκτικός καθρέπτης του εαυτού.[…]

Ποιος αλληλογραφεί σήμερα; Τα νέα ηλεκτρονικά μέσα επικοινωνίας, η δυνατότητα μιας «εδώ και τώρα, αυτή-τούτη-τη-στιγμή» επικοινωνίας αχρήστεψαν και έθεσαν εκτός τόπου και χρόνου το λόγο ύπαρξης των γραμμάτων. […] Ποιος αντέχει σήμερα να περιμένει τρεις, τέσσερις, πέντε μέρες για την παραλαβή ενός γράμματος; Οι πιο ανυπόμονοι, με τα εξπρες τότε γράμματα, σήμερα θα πέθαιναν από αδημονία. Κι όμως, αυτή η μη απαντοχή στην αναμονή,αυτή η βουλιμία του εφήμερου και της στιγμής υπονομεύει αυτό που υποτίθεται ότι αναζητά: την επαφή με τον άλλο.

Τσαλίκογλου, Φ. (2008). Δε μ’ αγαπάς. Μ’ αγαπάς. Τα παράξενα της μητρικής αγάπης.

Τα γράμματα της Μαργαρίτας Λυμπεράκη στην κόρη της Μαργαρίτα Καραπάνου.

Αθήνα: Καστανιώτης. 48-49.

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Παρίσι-Αθήνα

Εισαγωγικό σημείωμα

Ο Βασίλης Αλεξάκης (1943) έχει ασχοληθεί με τη λογοτεχνία, το σκίτσο και τον κινηματογράφο. Στο αφήγημά του «Παρίσι-Αθήνα», ο συγγραφέας, σε πρώτο πρόσωπο, θίγει ζητήματα της ταυτότητας ενός ανθρώπου που ζει σε δύο τόπους και εκφράζεται σε δύο γλώσσες. Το απόσπασμα που ακολουθεί διερευνά τα όρια ανάμεσα στην αυτοβιογραφία και το μυθιστόρημα, καθώς και τη σχέση επικοινωνίας συγγραφέα-αναγνώστη.

Κείμενο

Ένας συγγραφέας αστυνομικών μυθιστορημάτων μού έλεγε ότι σκεφτόταν συνέχεια τους αναγνώστες του όταν έγραφε, ότι προσπαθούσε να τους κινήσει το ενδιαφέρον, να τους εκπλήξει.

Δεν μπορώ να πω ότι σκέφτομαι συχνά τους αναγνώστες μου. Τον εαυτό μου σκέφτομαι κυρίως, σ’ αυτόν απευθύνομαι πρωτίστως. Αποζητώ να ηρεμήσω. Κάθε παράγραφος που τελειώνει μου εξασφαλίζει μια κάποια ειρήνη. Κάθε φράση είναι μια μικρή ανακωχή.

Μ’ ενοχλεί λίγο που γράφω σε πρώτο πρόσωπο. Νομίζω ότι μειώνει κανείς τον εαυτό του όταν μιλάει πολύ γι’ αυτόν. Μου έχει ξανασυμβεί φυσικά να γράψω σε πρώτο πρόσωπο, αλλά δεν μιλούσα αναγκαστικά για μένα τον ίδιο. Μου έτυχε να δανειστώ τη φωνή μιας γυναίκας.

Είναι αλήθεια ότι η γυναίκα αυτή δεν μου ήταν και εντελώς ξένη: την είχα προικίσει με αρκετά στοιχεία απ’ τη ζωή μου, όπως τη διεύθυνση του σπιτιού όπου μεγάλωσα, στη γωνία των οδών Ανακρέοντος και Φιλαρέτου, στην Καλλιθέα. Μου έχει συμβεί επίσης να μιλήσω για τη ζωή ενός Έλληνα στη Γαλλία –το έκανα όμως στο δεύτερο πρόσωπο, ίσως επειδή δεν ήμουν ακόμη

έτοιμος να αποδεχτώ την ιδιότητα του μετανάστη. Θέλω να πω ότι έχω συχνά ασχοληθεί με τον εαυτό μου, αλλά ότι πάντα φορούσα κάποιο προσωπείο. Αισθάνομαι αμηχανία έτσι όπως κοιτάζω τώρα το πρόσωπό μου γυμνό. Δεν είμαι καθόλου βέβαιος ότι θ’ ανέβω στην εκτίμησή μου γνωρίζοντάς με καλύτερα.

Δεν έχω πια την ελευθερία να διαμορφώνω όπως θέλω την ιστορία που γράφω. Η άσκηση αυτής της ελευθερίας μού έδινε κάποιο κέφι. Η αυτοβιογραφία είναι ίσως ένα είδος μυθιστορήματος γραμμένου χωρίς κέφι. Ποιος ξέρει; Μπορεί τελικά και το βιβλίο αυτό να μοιάσει με μυθιστόρημα, με πρόσωπα που χάνονται στα πρώτα κεφάλαια και επανεμφανίζονται στο τέλος της ιστορίας. Αν οι άνεμοι με συμπαθούν, προς το μυθιστόρημα θα ήθελα να με οδηγήσουν.

Αλεξάκης, Β. (1993). Παρίσι-Αθήνα. Αθήνα: Εξάντας. 26-27.

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Μάριος Χάκκας, Η σύσκεψη

Η σύσκεψη συνεχίζονταν…

Ήτανε δύσκολο να καθορίσει το χρόνο της έναρξης, αν είχε αρχίσει εδώ και δέκα λεπτά, πριν δέκα μέρες ή πριν δέκα χρόνια. Ακόμα αμφέβαλε αν υπήρχε κάποια αρχή, ένα συγκεκριμένο σημείο εκκίνησης, αφού ολοένα και περισσότερο ένιωθε πως δεν υπήρχε ένα τέλος.

Η σύσκεψη συνεχίζοταν, ένα ποτάμι χωρίς εκβολές και πηγές. Ο ίδιος δεν ένιωθε σα σταγόνα που ξεκίνησε από την αρχή για να φτάσει στο τέρμα. Είχε την επίμονη αίσθηση ότι βρίσκεται έξω απ’ το ρεύμα, στην άκρη της κοίτης, στο ίδιο πάντα σημείο και βλέπει διαρκώς να κυλάει.

Είχε συναίσθηση ότι παίρνει μέρος στη σύσκεψη μόνο από τη συνέχιση της διαδικασίας με τους εναλλασσόμενους ομιλητές, τις καθιερωμένες χειρονομίες, τον τρόπο που ανοίγαν το στόμα και άρθρωναν τις λέξεις. Πρόσωπα, χέρια, χείλη και λόγια όλα γνωστά, τόσο γνωστά, κυρίως

τα λόγια, κουρντισμένα σ’ ένα κραυγαλέο ανυπόφορο τόνο (Κι εγώ με τη στεντόρεια φωνή μου),που δεν είχαν καμιά σχέση με την κοινή ομιλία για το ψωμί και τον έρωτα, για τη ζωή και το θάνατο, κουρντισμένα όλα σε μια σειρά και μια τάξη (κι εγώ με τη σειρά μου…), αυτά τ’ ακατανόητα

λόγια που η μνήμη τ’ απόδιωχνε σα φορτίο αβάσταχτο.

Η σύσκεψη συνεχίζονταν, μια πλάκα για χιλιοστή φορά στο πικάπ, μια κόρνα αυτοκινήτου που κόλλησε και που κανένας δεν νοιάζονταν να σταματήσει αυτός ο άχρηστος θόρυβος.

…Ένα λεωφορείο που πήγαινε… Αυτός στριμώχνοντας μπήκε, όταν ξαφνικά η πόρτα έκλεισε κι έπιασε στην άκρη το μανίκι της καμπαρντίνας. Δοκίμασε μαλακά να το τραβήξει και κατάλαβε πως είχε γαντζώσει σε κάποιο καρφάκι. Μπορούσε όμως να περιμένει μέχρι την επόμενη στάση.

Θ’ άνοιγε η πόρτα και θα ελευθέρωνε το μανίκι χωρίς αβαρίες. Ήταν υπόθεση ενός, δύο λεπτών το πολύ. Θα το άντεχε; Δυο λεπτά το πολύ υπομονής. Τράβηξε απότομα το χέρι αδιαφορώντας για το οποιοδήποτε σχίσιμο. Δεν μπορούσε να περιμένει, δεν μπορούσε να νιώθει αιχμάλωτος,

έστω για λίγο, μιας πόρτας…

Τώρα γιατί παρακολουθούσε αυτή την ατελείωτη σύσκεψη; Γιατί να αισθάνεται αιχμάλωτος για μήνες, για χρόνια, μιας πόρτας και μάλιστα ορθάνοιχτης; Βέβαια μπορεί να ’ταν κλειστά τα παράθυρα, βουλωμένες οι χαραμάδες κι οι τρύπες, αλλά η πόρτα έχασκε ορθάνοιχτη. Φαίνοταν από κει που καθόταν φαρδιά, μεγάλη και εύκολη. Θα σηκώνοταν ήσυχα ήσυχα, θα περνούσε

απαρατήρητος ανάμεσα απ’ τους ακροατές με τα πεσμένα βλέφαρα και τις ξαναμμένες παλάμες,μια και χρόνια ήταν απών, από τη σύσκεψη, αφού όλοι απουσίαζαν, αφού κανέναν από τους ομιλητές δεν κατανοούσε, θα περνούσε την πόρτα και φορώντας την καπαρντίνα ανεμπόδιστα με την ομπρέλα και το καπέλο στο χέρι, θ’ αναχωρούσε χωρίς χαιρετούρες.

Μπορεί έξω να ήταν καλοκαίρι και να μη χρειαζόταν η ομπρέλα…

Από την ορθάνοιχτη πόρτα φαινόταν ένα κομμάτι μεσημέρι κι ακούγοταν το μονότονο τραγούδι του τζίτζικα. Ο φύλακας κοιμόταν. Κοιμόταν βαθιά στην καρέκλα, με πεσμένα τα βλέφαρα,με σταυρωμένα τα χέρια σα να ’ταν νεκρός, σα να μην υπήρχε δίπλα στην πόρτα. Μπορούσε να κάνει δυο βήματα και να βρεθεί έξω για ένα λεπτό, για μια ώρα, για πάντα ύστερα από είκοσι

χρόνια φυλάκιση, αρκεί να δρασκελούσε την πόρτα, αρκεί να τολμούσε, αρκεί να το ήθελε, αρκεί… Χωρίς δισταγμό έστριψε για το αρχιφυλακείο

 που τον είχαν καλέσει…

Τώρα τον είχε καλέσει ο Πρόεδρος, δίνοντάς του το λόγο να πει κι αυτός τις σκέψεις του,συνεχίζοντας τη σύσκεψη. Δεν μπορούσε να φύγει, δεν έπρεπε να φύγει. Για να συνεχίσει «κι αυτός με τη σειρά του» τη σύσκεψη, άρχισε να μιλάει με τον ίδιο ρυθμό που μίλησαν οι άλλοι,στον ίδιο τόνο φωνής, με τις ίδιες κινήσεις.

Η σύσκεψη συνεχίζοταν…

ΘΕΜΑΤΑ

Α1.Να αποδώσετε περιληπτικά το νόημα των δύο πρώτων κειμένων σε 80 λέξεις.Μ.8 

Α2.Ποιες είναι οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει ο συγγραφέας του δεύτερου κειμένου στη σχέση του με το δημιούργημά του αλλά και με τον εαυτό του;Μ.7

Β1.Να επιβεβαιώσετε ή να διαψεύσετε τις παρακάτω προτάσεις σύμφωνα με τα κείμενα που έχετε μπροστά σας (1 και 2)Μ.10

• η σύνταξη ενός γράμματος σημαίνει παρέμβαση στην απουσἰα του άλλου
• στην επιστολή βιώνεις τα ίδια συναισθήματα όπως και στη δια ζώσης επαφή.
• σήμερα κανείς δεν περιμένει να λάβει γράμμα, γιατί όλα γίνονται πιο γρήγορα μέσω της τεχνολογίας
• ένα σημαντικό μέλημα του συγγραφέα του δεύτερου κειμένου είναι η ηρεμία του εαυτού του
• οι φωνές των κειμένων του(2) είναι πάντα ξένοι και άγνωστοι άνθρωποι

Β2α.Να ερμηνεύσετε τη χρήση των εισαγωγικών και των ερωτημάτων στο πρώτο κείμενο.Μ.6

β.Να εντοπίσετε τους τρόπους με τους οποίους αναπτύσσεται η δεύτερη παράγραφος του δεύτερου κειμένου και να σχολιάσετε τη λειτουργία των τρόπων ανάπτυξης στην υποστήριξη των θέσεων του συντάκτη.Μ.6

γ.Στο πρώτο κείμενο το νοηματικό κέντρο βάρους αφορά την επικοινωνία με τον άλλον,ενώ στο δεύτερο με τον εαυτό μας.Με ποιους τρόπους οι δύο συγγραφείς επιτυγχάνουν την προσέγγιση αυτή;Πού διαφοροποιούνται και πού μοιάζουν;Μ.10

δ.Να εντοπίσετε τις λέξεις αντίθεσης στο πρώτο κείμενο και να ερμηνεύσετε τον ρόλο τους.Μ.8

Γ.Η σύσκεψη:

α.Ποιο βρίσκετε να είναι το κεντρικό ερώτημα του κειμένου;

β.Τι δίνει συμβολικό-αλληγορικό χαρακτήρα στο κείμενο;

γ.Ο ήρωας θέλει να απελευθερωθεί.Με ποιος τρόπους δίνεται αυτή η προσπάθεια μέσα από το κείμενο;

δ.Ο συγγραφέας είναι αριστερής ιδεολογίας.Τι καταλαβαίνουμε για την έννοια του συμβιβασμού;Σήμερα θα υποστηρίζαμε ότι αυτή έχει πολιτικό και μόνο χαρακτήρα;Μ.15 

Δ.Σε ένα κείμενο 400 λέξεων,αναρτημένο σε προσωπική ιστοσελίδα, να καταθέσετε τις σκέψεις σας για το θέμα της ανθρώπινης μοναξιάς μέσα σε έναν κόσμο πολυπρόσωπο,πολυπολιτισμικό και κυριευμένο από τον καταιγισμό της πληροφορίας.Απομονώνονται οι άνθρωποι σήμερα ή μόνο σήμερα;Αν ναι,σκεφτείτε μερικούς λόγους,αν όχι,επιχειρηματολογήστε γι αυτό.Βρίσκουν τρόπους επικοινωνίας;Ποια είναι η τοποθέτησή σας για τους σύγχρονους τρόπους επικοινωνίας; Μ.30

                     ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΚΟΜΦΟΡΜΙΣΜΟΣ
1.Ο Ρενέ Μαγκρίτ και η αμφισβήτηση της κοινής γνώμης (σελ.20 “Εμείς και οι άλλοι”)ΚΕΙΜΕΝΟ 2
2.Η δύναμη της μάζας (Ευαγγ.Παπανούτσος)ΚΕΙΜΕΝΟ 1
3.Βισουάβα Σιμπόρσκα ,Σκεψεις που μ’ επισκέπτονται στους πολυσύσχναστους δρόμους.(ΣΕΛ.145,δίκτυα κειμένων)ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
ΚΕΙΜΕΝΟ 1
Έως ποιο βαθμό οι αντιλήψεις, οι κρίσεις, οι αποφάσεις μας στην καθημερινή ζωή είναι «δικές μας» και όχι αποτέλεσμα επιρροής της μικρής και της μεγάλης κοινωνίας απάνω μας;(Μικρήν εννοώ τον στενό οικογενειακό, φιλικό και επαγγελματικό κύκλο, και μεγάλη όλο τριγύρω) μας το ανθρώπινο περιβάλλον μέσα και έξω ακόμη από τον εθνικό και γεωγραφικό μας χώρο).Το ερώτημα θα σκανδαλίσει ίσως τον αμύητο στα προβλήματα της κοινωνικής ψυχολογίας αναγνώστη, έχει εντούτοις το λόγο του. Δεν είμαστε τόσο «ελεύθεροι» να σχηματίζομε τις εντυπώσεις, τις πεποιθήσεις, το πρόγραμμα των επιδιώξεών μας, όσο νομίζομε. Το κοινωνικό σώμα, η «ομάδα» μέσα στην οποία έχομε ενταχθεί (από τη γλώσσα που μιλούμε, από το Θεό που λατρεύομε, από την ανατροφή και την εκπαίδευση που έχομε πάρει, από το επάγγελμα που ασκούμε κτλ.) καθορίζει σε τέτοιαν έκταση και σε τόσο βάθος τον τρόπο και τα μέτρα με τα όποια αντιλαμβανόμαστε και σημασιολογούμε τα πράγματα και τα γεγονότα, ώστε κάθε άλλο παρά «δικές μας», με την αυστηρή έννοια της λέξης, είναι οι αλήθειες και οι άξιες μας. Φυσικά τούτο δεν το παραδέχεται ο εγωισμός μας.
— Βλέπω με τα δικά μου μάτια, λέμε, και κρίνω με το δικό μου το μυαλό.
— Με δική μου πρωτοβουλία αποδοκιμάζω αυτή την ιδεολογία και είμαι υπεύθυνος.
— Η αλήθεια που υποστηρίζω είναι ολοφάνερη- δεν μου την υπέβαλαν άλλοι.

Μια βαθύτερη όμως διερεύνηση (που μπορούμε και οι ίδιοι να κάνομε μέσα μας, εάν έχομε το θάρρος να ανατάμομε τον εαυτό μας) θα μας πείσει ότι σε αναρίθμητες περιπτώσεις η πνευματική μας ανεξαρτησία είναι ένας ωραίος μύθος. Η δράση, η κρίση, η πίστη «μας» είναι η δράση, η πίστη της κοινωνικής φάλαγγας με την οποία συμπορευόμαστε. Το φαινόμενο τούτο στη γλώσσα της επιστήμης λέγεται «κοινωνικός κομφορμισμός» και έχει γίνει αντικείμενο όχι μόνο θεωρητικών αλλά και πειραματικών ερευνών. Μιαν απ’ όλες θα αναφέρω για παράδειγμα.Το 1951 ο Αμερικανός ψυχολόγος J. Ε. Asch έκανε, ανάμεσα σε άλλα, και τούτο το έξυπνο πείραμα. Έδειξε σε έξι πρόσωπα μια γραμμή ορισμένου μήκους και τους εζήτησε να βρουν την αντίστοιχή της, στο μέγεθος, ανάμεσα σε τρεις άλλες που είχαν κι’ αυτές παρουσιαστεί στον πίνακα. Πρωτύτερα όμως είχε δώσει μυστικά την εντολή σε πέντε από τα έξι αυτά πρόσωπα να διαλέξουν όχι τη σωστή, αλλά μια ψεύτικη γραμμή. Το πρόσωπο που δεν μετείχε στη συνωμοσία, θα απαντούσε τελευταίο και είχε τοποθετηθεί έτσι ώστε να ακούσει και να ιδεί τα άλλα που θα μιλούσαν πρώτα.Το πείραμα έγινε πολλές φορές με πολλά και διάφορα πρόσωπα και είχε τούτο το παράδοξο αποτέλεσμα : με συχνότητα εκπληκτική, το αμύητο στη συνωμοσία πρόσωπο δεν εμπιστευόταν στη μαρτυρία των δικών του ματιών, αλλά συντασσόταν με την ομόφωνη απάντηση, την εσφαλμένη, των άλλων μελών της ομάδας.Και μια λεπτομέρεια ακόμη, πολύ χαρακτηριστική. Στα πειράματα του Asch τα πρόσωπα που έπεφταν στην παγίδα, όταν μάθαιναν το τέχνασμα, δεν παραδέχονταν οτι είχαν υποχωρήσει στην «πίεση» της ομάδας, αλλά υποστήριζαν ότι το λάθος ήταν δικό τους απροσεξία, βιασύνη, κακή εκτίμηση των περιστατικών κτλ.Ώστε όχι μόνο δεχόμαστε, χωρίς να καταλαβαίνομε, την επιρροή των άλλων (όταν ιδίως αυτοί αποτελούν συντεταγμένο σύνολο, ομάδα κοινωνικού τύπου), αλλά και στην περίπτωση που η αφανής αυτή αλλά έντονη επιρροή μας παρασύρει σε εσφαλμένες αντιλήψεις ή κακές εκτιμήσεις, την πλάνη συνηθίζομε να την προσγράφομε σε μια δική μας αστοχία ή ανεπάρκεια, όχι στους άλλους που μας παρέσυραν στον εκτροχιασμό. Από φιλοτιμία βέβαια, για να δείξομε ότι στεκόμαστε στα δικά μας πόδια, αλλά και για έναν άλλο ακόμη λόγο : για να αντισταθούμε (ηθικά τουλάχιστο) σε μια πανίσχυρη έλξη που ασκεί απάνω μας το κοινοτικό πλαίσιο. Η άρνηση της παραδοχής είναι εδώ (όπως και σε πολλές άλλες καταστάσεις της προσωπικής μας ζωής) ένα είδος διαμαρτυρίας — δεν θέλομε να αναγνωρίσομε τη δουλεία μας… «Κοινωνικού κομφορμισμού» περιπτώσεις μπορεί ο καθένας μας να αναφέρει πάμπολλες από την προσωπική του πείρα. Από την εκούσια αλλά και ακούσια υποταγή στο συρμό έως τις ομαδικές ιδεοληψίες (ακόμα και παραισθήσεις) που παρουσιάζονται σε ώρες πολεμικής αναταραχής και θρησκευτικής έξαρσης, η πανικού από θεομηνίες και επιδημίες. Το «πλήθος» τότε γίνεται μια συμπαγής μάζα που αισθάνεται, σκέπτεται και δρα με τον ίδιο τρόπο- οι ατομικές αποκλείσει εξαφανίζονται, διαλύονται μέσα στην κοινή, την απρόσωπη συμπεριφορά.Είναι απίστευτο το πόσο εύκολα, ακόμα και σε ομαλές περιστάσεις, διαδίδονται οι ομαδικές πλάνες, όπως λ.χ. ή πίστη στη θεραπευτική δύναμη ενός κοινού βοτάνου, ή η υπόθεση ότι αυτή ή εκείνη ή σύμπτωση αποτελεί κακόν οιωνό ,ή η βεβαιότητα ότι οι «μάγισσες» είναι όργανα του Σατανά και πρέπει να καίγονται κ.τ.λ. κ.τ.λ. Άλλωστε θα έχομε όλοι παρατηρήσει ότι αρκεί μια είδηση, έστω και εξωφρενική, να δημοσιευτεί σ’ ένα έντυπο μεγάλης κυκλοφορίας ή να μεταδοθεί από το ραδιόφωνο με έμφαση, για να γίνει πιστευτή.Υποτίθεται ότι για να φτάσει έως εκεί την εγγυάται ένας οπωσδήποτε σημαντικός αριθμός μαρτύρων και για τούτο, με όλο που δεν υπάρχουν θετικές αποδείξεις, ούτε καν σοβαρές ενδείξεις, για την αλήθεια της, δεν αποφασίζομε να την αμφισβητήσομε «αφού λέγεται, έτσι θα είναι» Προσέξετε στη φράση αυτό τον απρόσωπο «λέγεται»- είναι η φωνή της “ομάδας που ακούγεται και ενεργεί απάνω στον καθένα μας με δύναμη που δύσκολα μπορούμε να της αντισταθούμε. «Για να το λένε, θα είναι αλήθεια». Να το λένε ποιοι, όλοι και κανείς συγκεκριμένα. «Λέγεται» όμως και επαναλαμβάνεται, τούτο και μόνο φτάνει να ανατρέψει τη δυσπιστία μας. Έτσι σχηματίζεται και κρυσταλλώνεται τόσο σκληρά η «κοινή γνώμη», ώστε δύσκολα μπορεί το παγιδευμένο άτομο να σπάσει την κρούστα της και να λευτερωθεί.Οι ομαδικές πλάνες είναι προικισμένες με εκπληκτική δύναμη αντίστασης στις επιθέσεις της κριτικής σκέψης· και όταν ακόμη φαίνονται ότι υποχωρούν, κλονισμένες από τη βάσανο της εμπειρίας, ξαναγυρίζουν πιο επικίνδυνες με τη μορφή της «φημολογίας» που «Θάχει κάποια βάση αφού ακούγεται». Στο τέλος εκείνος που νικάει είναι το ανώνυμο πλήθος, όχι οι λίγες επώνυμες μονάδες που αποχωρούν από τη φάλαγγα.Οι ψυχολόγοι και οι κοινωνιολόγοι που έχουν μελετήσει το φαινόμενο, καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι ο κομφορμισμός αυτός, τάση ισχυρή και επίμονη, πηγή του έχει την κοινωνική φύση του ανθρώπου. Ζώο κατ’ εξοχήν κοινωνικό (ο Αριστοτέλης το ονομάζει στη γλώσσα του «πολιτικόν») ο άνθρωπος, όταν έρχεται αντιμέτωπος προς σημαντικές για τη συλλογική ζωή «δοξασίες της μάζας», αισθάνεται ζωηρότερο ενδιαφέρον για τη συντήρηση των λαϊκών εξηγήσεων που κρατούν συμπαγή την ομάδα, παρά για τις κριτικές αναλύσεις που μπορούν να τη διαιρέσουν και να τη διαλύσουν.Συμφέρει την κοινωνία να δίνεται απεριόριστη πίστωση στις παρατηρήσεις (τεκμήρια, ενδείξεις, μαρτυρίες) που επιβεβαιώνουν τις «τρέχουσες» ιδέες και αποκλείουν τις αντίθετές τους (Thomas Szasz). Η εξήγηση είναι χωρίς αμφιβολία πειστική. Άλλωστε επαληθεύεται στην καθημερινή ζωή από πλήθος ομόλογων φαινομένων που ανάγονται στον ίδιο κανόνα.Όσο και αν υπερβάλλουν εκείνοι που μέσα στο ψυχοφυσιολογικό μας σύστημα δίνουν την πρώτη θέση στο «ένστικτο της αγέλης» (instinct gregaire), θα ήταν παράλογο να αρνηθούμε ότι και το κορυφαίο ζώο της κλίμακας, τον άνθρωπο, μια ακαταγώνιστη ορμή το σπρώχνει να συνδέεται με τους όμοιους του και να επιζητεί την παρουσία τους όχι μόνο όταν έχει ανάγκη από τη σύμπραξή τους για να αντιμετωπίσει έναν κίνδυνο, αλλ’ ακόμα και στις ώρες της σχολής, τότε που διψάει για ψυχαγωγία «Χρειάζεται» τους άλλους, τον αριθμό, το πλήθος : στο πανηγύρι, στο θέαμα, στον περίπατο — και στο καφενείο ή στο εστιατόριο. Δεν «χαίρεται» τις ανέσεις της ζωής, και τις πιο στοιχειώδεις, παρά συντροφεμένος. Πρέπει να τις μοιραστεί, κατά κάποιο τρόπο, με άλλους, για να τις απολαύσει. Και για να τους κρατήσει κοντά του αυτούς τους άλλους, είναι έτοιμος να κάνει πολλές παραχωρήσεις στις κρίσεις και στο γούστο τους : να μπει στο δικό τους διανοητικό ορίζοντα, να συμμεριστεί τα συναισθήματά τους, να παραδεχτεί τις προτιμήσεις τους.Έχομε λοιπόν καταδικαστεί να είμαστε αιχμάλωτοι της συμβιωτικής ομάδας; Θα παρεξηγούσε τη θέση μας εκείνος που θα την ερμήνευε με αυτό τον τρόπο. Όχι υποχείριος· υποκείμενος στις ιδέες και στις τάσεις του κοινωνικού σώματος είναι ο άνθρωπος.Ποιος άνθρωπος όμως; (Η διευκρίνιση αυτή είναι απαραίτητη, για να προληφθούν πολλές παρανοήσεις). Εκείνος που οι ανθρωπολόγοι συνηθίζουν να τον ονομάζουν homo sapiens και που κατά την τρέχουσα φάση της ύπαρξης του έχει γράψει την ιστορία του πολιτισμού με τις «πνευματικές» (πως να τις πούμε αλλιώς) κατακτήσεις του.Ότι χαρακτηρίζει αυτό τον ανθρώπινο τύπο είναι ο δεινός αγώνας να δαμάσει τα ένστικτα του είτε με την απεγνωσμένη αντίσταση στην πίεσή τους, είτε με το πονηρό ξεγέλασμά τους. Φυσικά μια τέτοια νίκη δεν είναι καθόλου εύκολη, ούτε πάντοτε δυνατή· και σχεδόν κατά κανόνα πληρώνεται με αιματηρές θυσίες. Φαίνεται όμως ότι δεν αποκλείεται από το πρόγραμμα της Δημιουργίας, γιατί και αισθητά χαλαρότερες είναι των ένστικτων ο ζυγός στον ψυχοβιολογικά εξελιγμένο άνθρωπο, και με οπλισμό τελειότερο («διάνοια») έχει το θαυμάσιο τούτο ζώο εφοδιαστεί από τη Φύση.
Οπωσδήποτε «παλεύονται», καθώς λέμε, τα ένστικτα μας, και αυτό έχει πελώρια σημασία. Όπως τα άλλα, έτσι και το «ένστικτο της αγέλης» στην περίπτωσή μας. Το οργανωμένο πλήθος, η κοινωνική ομάδα μας στηρίζει, μας προστατεύει, αλλά και θολώνει την δράση, μηχανοποιεί τη συμπεριφορά, δένει τη σκέψη, αποδυναμώνει τη φαντασία μας με τα πολυκαιρισμένα σχήματα των απρόσωπων εννοιών και αξιών της.
Από τη δουλεία αυτή σώζεται μόνο ο επώνυμος άνθρωπος που θα ορθώσει την κεφαλή του πάνω από τον ορίζοντα της μάζας και θα τολμήσει ν’ αντικρίσει με τις δικές του διανοητικές δύναμης τα πράγματα, με τη δική του βούληση τις περιπλοκές της ζωής, με τη δική του ευαισθησία το θέαμα του κόσμου.
Για ένα τέτοιον άθλο όμως χρειάζονται δύο σπάνιες ικανότητες : ανδρεία και εντιμότητα, ηθική ανδρεία και πνευματική εντιμότητα, που δυστυχώς για το γένος μας είναι των λίγων, των πολύ λίγων ο κλήρος. Μόνο έτσι σπάζει ο άνθρωπος τα δεσμά της πλάνης και κατακτά την ελευθερία της αλήθειας. Ας θυμηθούμε εδώ τα βαθυστόχαστα λόγια του Nietzsche:
«Πόσην αλήθεια σηκώνει, πόσην αλήθεια αποτολμάει ένα πνεύμα; Αυτό έγινε για μένα, ολοένα και πιο πολύ, το αληθινό μέτρο των αξιών .Η πλάνη δεν είναι τύφλωση, η πλάνη είναι ανανδρία. Στη γνώση κάθε κατάκτηση, κάθε βήμα εμπρός προέρχεται από το θάρρος, από τη σκληρότητα απέναντι στον εαυτό μας, από την εντιμότητα απέναντι στον εαυτό μας».
Ε. Π.Παπανούτσος, «Το δίκαιο της πυγμής», εκδόσεις Δωδώνη, (1975)

ΘΕΜΑΤΑ
Α1.Να συντάξετε μια περίληψη των δύο πρώτων κειμένων και να την παρουσιάσετε σε ραδιοφωνική εκπομπή (Παπανούτσος και Μαγκρίτ).Μ.15
Β1.Σε ποιο κοινωνικό και πολιτιστικό περιβάλλον κινείται ο πομπός του πρώτου κειμένου και σε ποιο ο δεύτερος;Κατά πόσο επηρεάζουν τον τρόπο γραφής και καταγραφής σκέψεων τα διαφορετικά περιβάλλοντα στα οποία δραστηριοποιούνται οι συντάκτες των κειμένων;Μ.15
Β2.Να εντοπίσετε τον τρόπο με τον οποίο γνωστοποιούνται οι απόψεις του Μαγκρίτ και του Παπανούτσου για τον κοινωνικό κομφορμισμό.Πώς τεκμηριώνονται οι θέσεις τους στα δύο κείμενα;Ποιους τρόπους πειθούς χρησιμοποιούν;Μ.10
Β3.Ποιος ο ρόλος των εικόνων στο δεύτερο κείμενο;Σε τι εξυπηρετούν τον δέκτη;Μ.5
Β4.Ποια η χρήση του διαλόγου στο πρώτο κείμενο και η παρεμβολή των απόψεων Μαγκρίτ στο δεύτερο;Θα μπορούσαμε να πούμε ότι “διαλέγεται” ο Μαγκρίτ στο δεύτερο κείμενο;Μ.10
Γ1.Να εντοπίσετε τα πρόσωπα που επαναλαμβάνονται στο ποίημα και να τα συνδέσετε με το θέμα της κοινωνικής ομοιομορφίας.Πώς αντιλαμβάνεστε εσείς την επανάληψη μέσα στο πλαίσιο της κοινωνικής συμμόρφωσης;Μ.15
Δ1.Η κοινωνική συμμόρφωση δεν αφορά μόνο τον τρόπο σκέψης αλλά και την κοινωνική συμπεριφορά και τον τρόπο εμφάνισής μας.Πώς πιστεύετε ότι θα μπορούσε ο καθένας από μας να συγκροτήσει την προσωπικότητά του ,ώστε να αποτελεί μοναδική ατομικότητα μέσα στη συλλογική ζωή μας;Ποιους προσωπικούς τρόπους θα προτείνατε στους συμμαθητές σας,αν τους μιλούσατε σε ανοιχτή συζήτηση στο αμφιθέατρο του σχολείου;Μ.30 (λέξεις 400)