Τι ονομάζουμε “Πανηγύρι”

Πανηγύρι ονομάζεται μια εορταστική εκδήλωση που γίνεται κυρίως εκτός μεγάλων πόλεων, στην επαρχία αλλά και σε μερικές περιοχές της Αττικής, είτε για θρησκευτικούς, είτε για εμπορικούς σκοπούς (εμποροπανήγυρις), είτε απλά για πολιτιστικούς λόγους.

Η παράδοση των πανηγυριών συνδέεται κυρίως με τον αγροτικό χώρο, με επίκεντρα τόσο τις εκκλησίες των οικισμών, όσο και τα υπαίθρια εξωκλήσια. Παλαιότερα την οργάνωση των πανηγυριών αναλάμβαναν οι κοινότητες, οι επαγγελματικές συντεχνίες, καθώς και οι γεωργικοί και κτηνοτροφικοί σύλλογοι. Σήμερα, πολλά πανηγύρια διατηρούνται και με τη συμβολή πολιτιστικών συλλόγων, ενώ αρκετά έχουν πλέον ξεχαστεί.

Ο ρόλος του πανηγυριού

Τα πανηγύρια ήταν μια όαση,  μια στιγμή  ξενοιασιάς και μια ευκαιρία για διασκέδαση στη σκληρή και κοπιαστική ζωή που ζούσαν οι άνθρωποι παλαιότερα.

Πανηγύρια γίνονταν σε όλα τα χωριά και ήταν αφιερωμένα στη μνήμη και στη γιορτή κάποιου αγίου και στην τοπική εκκλησία που έφερε και το όνομα του Αγίου ή της Αγίας.

Το πανηγύρι ήταν τόπος συνάντησης, συνεύρεσης και ανταμώματος των κατοίκων του χωριού μας, αλλά και με τους κατοίκους των γειτονικών χωριών που έρχονταν στο τοπικό πανηγύρι.

Οι κάτοικοι του ενός χωριού γνωρίζονταν με τους κατοίκους των άλλων χωριών κυρίως μέσω των πανηγυριών. Οι σκληρές καθημερινές δουλειές, η έλλειψη συγκοινωνιακών μέσων εμπόδιζαν την αλληλοεπικοινωνία και την αλληλογνωριμία μεταξύ των κατοίκων των γειτονικών χωριών  και τα πανηγύρια βοηθούσαν σε μεγάλο βαθμό προς αυτή την κατεύθυνση.

Τα πανηγύρια τότε ήταν ο μοναδικός και αποκλειστικός τρόπος διασκέδασης των κατοίκων, μαζί φυσικά με τους γάμους και τα βαφτίσια. Το κύριο όμως και κυρίαρχο μέσο διασκέδασης ήταν πάντα τα πανηγύρια και σε μικρότερο βαθμό οι γάμοι και τα βαφτίσια.

Πέρα όμως από το αντάμωμα, τη συνεύρεση, την αλληλοεπικοινωνία και την αλληλογνωριμία μεταξύ των κατοίκων μιας περιοχής τα πανηγύρια έπαιζαν τότε μια πολύ πιο σπουδαία και σημαντική λειτουργία. Αυτή της γνωριμίας μεταξύ των νέων του χωριού ή των χωριών με τελική κατάληξη το γάμο και την παντρειά. Τα πανηγύρια ήταν το νυφοπάζαρο και ο τόπος που γίνονταν οι γνωριμίες μεταξύ των νέων και τα προξενιά. Η επικοινωνία τα παλιότερα χρόνια μεταξύ των νέων, λόγω κυρίως των αυστηρών ηθών και εθίμων, ήταν πάρα πολύ δύσκολη. Όχι μόνο το πλησίασμα, όχι μόνο η συζήτηση  και η συνομιλία, αλλά και το απλό κοίταγμα ανάμεσα στο αγόρι και στο κορίτσι θεωρούνταν τότε κατακριτέο, επιλήψιμο και αμάρτημα.

Στον κοινό κυκλικό όμως χορό, στα κάγκελα, τα αυστηρά αυτά ήθη και έθιμα χαλάρωναν, το αγόρι και το κορίτσι επιτέλους μπορούσε να κοιτάξει το ένα το άλλο στα μάτια, να πιαστούν χέρι – χέρι και γιατί όχι να συνομιλήσουν και να κουβεντιάσουν, έστω και για λίγο, όσο κρατούσε ο χορός. Η κλειστή και αυστηρότατη κοινωνία μπροστά στον κυκλικό χορό της πλατείας έσπαγε, χαλάρωνε (τα μάτια πάντα έπαιζαν τον κυρίαρχο ρόλο), μετά αμέσως έπιαναν δουλειά οι προξενητάδες με τις προξενήτρες, οι γνωστοί και οι συγγενείς και πάντα συνήθως τα περισσότερα προξενιά, οι αρραβώνες και οι γάμοι επακολουθούσαν μετά τα πανηγύρια.

Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι τα παλιότερα χρόνια πέρα από την πίστη, τη λατρεία προς τον τοπικό άγιο και τη θρησκευτικότητα των κατοίκων, αμέσως μετά ο κυριότερος ρόλος των πανηγυριών ήταν αυτός της επαφής και της γνωριμίας ανάμεσα στους νέους με τελική κατάληξη το γάμο. Και βέβαια αυτός της διασκέδασης, του γλεντιού, της χαράς και του ξεφαντώματος.

Γνωστά πανηγύρια

Πανηγύρι Προφήτη Ηλία – Αγιάσος

Ένα από τα σπουδαιότερα πολιτιστικά δρώμενα στο νησί της Λέσβου λαμβάνει χώρα κάθε χρόνο στις 19 Ιουλίου, με τις ρίζες του να μας ταξιδεύουν πίσω στο χρόνο, πριν ακόμη την απελευθέρωση του νησιού από τους Τούρκους. Με ιδιαίτερη λαμπρότητα, λοιπόν, το τριήμερο 18,19, 20 Ιουλίου διοργανώνονται εκδηλώσεις για να τιμήσουν την μνήμη του Προφήτη Ηλία, οι οποίες καταλήγουν το βράδυ σε ολονύχτιο γλέντι με ζωντανή μουσική και παραδοσιακό φαγητό, που ξεσηκώνει τα πλήθη.

Από τα πιο χαρακτηριστικά στοιχεία του συγκεκριμένου πανηγυριού η παρέλαση αλόγων στο χωριό (και η βράβευση του ωραιότερου το τελευταίο βράδυ), μια αναβίωση εθίμου από τα πολύ παλιά χρόνια όταν την παραμονή του Προφήτη Ηλία οι άντρες μόνο του χωριού ανέβαιναν με τα άλογά τους στον Όλυμπο, στην κορυφή του οποίου βρίσκεται μέχρι και σήμερα η εκκλησία του Προφήτη Ηλία. Μία διαδικασία κατά την οποία οι άντρες έδειχναν την ομορφιά και την λεβεντιά τους, ντυμένοι και στολισμένοι με τα καλά τους παντελόνια και πουκάμισα, με μοναδική παρέα τα, επίσης, στολισμένα ζώα.

Πανηγύρι Παναγίας Σουμελάς, Βέροια

Το σύμβολο των Ποντίων στην Καστανιά, στις πλαγιές του όρους Βερμίου, στη Βέροια, κάθε χρόνο ανήμερα του Δεκαπενταύγουστου κατακλύζεται με χιλιάδες πιστούς από κάθε γωνιά της Ελλάδας που καταφτάνουν εδώ για να προσκυνήσουν την θαυματουργή εικόνα της Παναγίας. Το μεγάλο πανηγύρι που στήνεται στο χώρο της Παναγίας Σουμελάς, της Παναγίας των Ποντίων, είναι μοναδικό σε όλο τον ελλαδικό χώρο, καθώς τα έθιμα και οι παραδόσεις του ποντιακού ελληνισμού έχουν την τιμητική τους. Μέσα σε μια έντονα θρησκευτική και συναισθηματική ατμόσφαιρα οι ποντιακοί χοροί δίνουν το έναυσμα για το πολύωρο γλέντι που ξεκινά, ανάμεσα στις πολιτιστικές εκδηλώσεις που διοργανώνονται προς τιμήν της Παναγίας.

Πανηγύρι Λαγκάδας, Ικαρία

Αδιαμφισβήτητα και χωρίς δεύτερη σκέψη το πανηγύρι «σταρ», με μια μικρή δόση υπερβολής, της χώρας δεν είναι άλλο από αυτό που διοργανώνεται στη Λαγκάδα Ικαρίας. Για πολλούς, μάλιστα, αποτελεί και λόγο για να επιλέξει κανείς το νησί του Αιγαίου για τις καλοκαιρινές διακοπές του. Έχοντας εξελιχθεί σε «θεσμό» του νησιού, προσελκύει αμέτρητους επισκέπτες κάθε ηλικίας, ντόπιους αλλά και τουρίστες, οι οποίοι έρχονται στην Ικαρία για να βιώσουν αυτήν την μοναδική εμπειρία ζωής.

Αν ρωτήσετε κάποιον που έχει πάρει μέρος στο συγκεκριμένο πανηγύρι, θα σας πει ότι είναι δύσκολο να περιγράψει κανείς τα συναισθήματα που βιώνει εδώ, και μάλιστα όλα στον υπερθετικό βαθμό. Το μεγαλύτερο και δημοφιλέστερο πανηγύρι της χώρας είναι εκστατικό και παρασέρνει μικρούς και μεγάλους σε ασταμάτητο χορό κάτω από πλατάνια, στον περιβάλλοντα χώρο του ξωκλησιού του χωριού, από το μεσημέρι, μέχρι το άλλο πρωί. Οι προετοιμασίες ξεκινάνε μέρες πριν, ενώ ανήμερα του Δεκαπενταύγουστου νωρίς το πρωί πραγματοποιείται η Θεία Λειτουργία με κάθε επισημότητα.

Ταυτόχρονα οι διοργανωτές προετοιμάζονται πυρετωδώς για να είναι όλα έτοιμα, στην παραμικρή τους λεπτομέρεια, και ο κόσμος να απολαύσει το καθιερωμένο κατσικάκι που βράζει σε μεγάλα καζάνια, καθώς και το περίφημο ζουμί, το πρώτο πιάτο που σερβίρεται και γίνεται πραγματικά ανάρπαστο. Το χαρακτηριστικό κόκκινο ικαριώτικο κρασί ρέει άφθονο και όλοι περιμένουν με ανυπομονησία το άκουσμα του πρώτου ικαριώτικου που αποτελεί και το σινιάλο για το ασταμάτητο και πρωτοφανές γλέντι που θα ακολουθήσει μέχρι το επόμενο πρωί.