Τα παιδιά τρελαίνονται να προσποιούνται , να ζουν σε φανταστικούς κόσμους και να πιστεύουν σε πλάσματα, όπως ο Αϊ Βασίλης και τα ξωτικά. Τα παιχνίδια αυτά προσποίησης είναι ιδιαίτερα σημαντικά για την ανάπτυξη του παιδιού σε κάθε τομέα: δημιουργικό, γνωστικό, συναισθηματικό, κοινωνικό και σωματικό. Με αυτό τον τρόπο τα παιδιά εξασκούν μια σπουδαία ικανότητα που έχουμε ως ανθρώπινο είδος: να φανταζόμαστε, να οραματιζόμαστε και να δημιουργούμε άλλους τρόπους ζωής. Το παραμυθένιο κλίμα των Χριστουγέννων αποτελεί μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για ατελείωτο παιχνίδι για όλη την οικογένεια, που μάλιστα μπορεί να κρατήσει εβδομάδες μέχρι την κορύφωση του. Είναι επίσης ένας άριστος τρόπος εισαγωγής του παιδιού προσχολικής ηλικίας σε έννοιες και αξίες, που ακόμα δεν μπορεί να κατανοήσει γνωστικά, αλλά να νιώσει μέσα από το παιχνίδι.

Τα παιδιά μέχρι 4-5 ετών,  λάμπουν από χαρά και αγωνία περιμένοντας τον Αϊ Βασίλη, με απόλυτη πίστη στα λεγόμενα των γονιών και στις «αποδείξεις». Σταδιακά όμως αρχίζουν οι αμφιβολίες και, όσο η σκέψη τους γίνεται πιο συγκεκριμένη και λογική, τα ερωτήματα πληθαίνουν. Καλό είναι να απαντάμε με ειλικρίνεια και ευαισθησία και να τα ωθούμε – μέσω ανοιχτών ερωτήσεων πχ- να ανακαλύψουν την αλήθεια μόνα τους, σα μικροί επιστήμονες.  Σταδιακά η γνωστική τους ανάπτυξη επιτρέπει την κατανόηση των συμβολισμών και σε αυτή την ηλικία μπορούμε να τα βοηθήσουμε να δούνε τις ιστορίες και τα πρόσωπα αυτά ως σύμβολα αγάπης, μοιράσματος, ελπίδας και τόσων άλλων εννοιών. Κατά κάποιο τρόπο μπορούμε να πούμε την αλήθεια χωρίς να χαλάσουμε τη μαγεία.  Να εξηγήσουμε ότι ο Αι Βασίλης υπάρχει αν πιστεύεις σε αυτόν, να ρωτήσουμε τί πιστεύουν τα ίδια, να τονίσουμε ότι ο καθένας  έχει δικαίωμα να πιστεύει ό,τι θέλει.  Μέχρι την ηλικία των 7 με 9 τα περισσότερα παιδιά γνωρίζουν πλέον την αλήθεια. Μπορεί να μας φαίνεται σκληρή αυτή η μετάβαση, αλλά μπορούμε να παρηγορηθούμε σκεπτόμενοι ότι η διαδικασία της ανακάλυψης της αλήθειας συντελεί στην ανάπτυξη της κριτικής σκέψης και του σκεπτικισμού.

Υπάρχουν, βέβαια, και ενήλικοι που προτιμούν να μη πούνε ψέματα σχετικά με την ύπαρξη του Αϊ Βασίλη και παιδιά που ποτέ δεν πίστεψαν ότι πραγματικά υπάρχει. Επιστημονικά δεν έχει αποδειχθεί ότι τα παιδιά αυτά χάνουν την αθωότητα ή την παιδικότητα τους ή ότι δεν ασκούν τη φαντασία τους, αρκεί να μη στερούνται μύθων και φανταστικών καταστάσεων γενικώς. Ίσως, απλά, χάνουν μια ευκαιρία να μοιραστούν αυτό το συναρπαστικό παιχνίδι με εκατομμύρια άλλους ανθρώπους…   Δεν είναι ανάγκη πάντως να πιστεύει κάποιος ότι ο Αϊ Βασίλης έχει σάρκα και οστά για να ζήσει το παραμύθι. Πολλοί μικροί, αλλά και μεγάλοι, ζούνε στο πνεύμα των ημερών χωρίς να πιστεύουν ότι όλα αυτά πραγματικά υπάρχουν!

Σκόπιμο είναι να παρατηρούμε και να γνωρίζουμε καλά το παιδί μας και να το ακολουθούμε στο δρόμο που μας δείχνει, ώστε να αποφύγουμε να του δημιουργήσουμε σύγχυση: δεν έχει νόημα να πιέσουμε ένα παιδί να πιστέψει στον Αϊ Βασίλη και να δημιουργούμε τις «αποδείξεις», αν αυτό μας λέει ότι π.χ. τον φοβάται (ενίοτε συμβαίνει και αυτό), ή ότι ξέρει πως δεν υπάρχει Αϊ Βασίλης. Από την άλλη, αν κάποιο μικρό παιδί πιστεύει στην ύπαρξη του, δε θα ήταν πολύ σκληρό να μη βρει δώρα κάτω από το δέντρο, επειδή δεν πιστεύουμε εμείς;

Ιδανικά, μπορούμε να δούμε την ιστορία των Χριστουγέννων ως ένα μαγικό παιχνίδι προσποίησης, που μπορεί να προσφέρει χαρά και ενθουσιασμό, που μας θυμίζει τη γενναιοδωρία, την αλληλεγγύη, την ανιδιοτέλεια στη ζωή μας. Να δείξουμε στα παιδιά ότι όλοι μπορούμε να γίνουμε Αϊ Βασίληδες ή μικροσκοπικά ξωτικά γεμάτα εκπλήξεις, και μάλιστα όχι μόνο τα Χριστούγεννα!

Πως διαβάζουμε ή αφηγούμαστε παραμύθια στα παιδιά

Το παραμύθι και η ανάγνωσή του πρέπει να είναι ένα αναπόσπαστο κομμάτι του καθημερινού μας προγράμματος με το παιδί. Τα παραμύθια παραδοσιακά ξεκινούν με το υποσχόμενο “Μια φορά κι έναν καιρό” και τελειώνουν με το αισιόδοξο “Έζησαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα”. Ανάμεσα στα δύο υπάρχει ένα πλήθος από νοήματα, μηνύματα και οφέλη για τον μικρό αναγνώστη.

Για την αφήγηση μιας ιστορίας στο παιδί έχουμε τις εξής δύο εναλλακτικές επιλογές:

• την προφορική αφήγηση: είναι η διήγηση παραδοσιακής, λόγιας ή αυτοσχέδιας ιστορίας χωρίς την παρουσία βιβλίου,
• την μεγαλόφωνη ανάγνωση: είναι η ανάγνωση του βιβλίου, έτσι ώστε να ακούγεται με δυνατή φωνή.

Η τέχνη της αφήγησης

Μια αφήγηση γίνεται ιδιαίτερη με την αγάπη και την τρυφερότητα του αφηγητή. Ακόμα και στην περίπτωση που το παραμύθι μπορεί να είναι λίγο τρομακτικό και να προκαλεί φόβο στο παιδί, με την αγάπη και την τρυφερότητα όλα θα ξεπεραστούν και θα “ζήσουν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα”.

Πως διαβάζουμε ή αφηγούμαστε παραμύθια στα παιδιά

• Ζούμε τη χαρά, το φόβο, την ανασφάλεια και τον ενθουσιασμό κάθε ήρωα, καλού ή κακού. Με την ταύτιση αυτή, τα ίδια συναισθήματα θα μεταδίδονται και στον ακροατή.
• Είναι σημαντικό να έχουμε διαβάσει μόνοι μας από πριν το παραμύθι προτού ξεκινήσουμε την αφήγηση.
• Διαλέγουμε ειδικό χρόνο και τόπο. Μια γωνιά απόλυτα ήσυχη και μισοσκοτεινή. Μια στιγμή της ημέρας, ήρεμη. Καθιερώνουμε τον τόπο και τον χρόνο της αφήγησης ή της ανάγνωσης. Μην ξεχνάμε ότι τα παιδιά λατρεύουν την επανάληψη.
• Μετά την αφήγηση σιωπούμε. Μόνο στη σιωπή μπορεί να δράσει το ίδιο το παραμύθι και τα σύμβολά του, η ενίσχυση της σχέσης γονέα- παιδιού, η τρυφερότητα της αφήγησης.

Η ώρα του παραμυθιού

Το παραμύθι και η ανάγνωσή του πρέπει να είναι ένα αναπόσπαστο κομμάτι του καθημερινού μας προγράμματος με το παιδί. Πρέπει να υπάρχει η ώρα του παραμυθιού. Είναι η ώρα που μετατρέπεται σε σύμβολο κάθε καλό και κακό συμβάν της ημέρας, η ώρα της αναπόλησης, της ψύχραιμης αναφοράς. Συνήθως οι πιο κατάλληλες ώρες για ανάγνωση ή αφήγηση είναι οι απογευματινές ή οι βραδινές πριν τον ύπνο.

Η επιλογή του παραμυθιού

Δεν επιλέγουμε ποτέ ένα παραμύθι επειδή αρέσει σε εμάς, επειδή διαφημίζεται ή έχει γίνει της μόδας. Η επιλογή πρέπει να γίνει από κοινού με το παιδί. Έτσι, και το αποτέλεσμα θα είναι ικανοποιητικό αλλά θα καλλιεργείται και η σχέση μεταξύ γονέα και παιδιού.

Τα οφέλη του παραμυθιού

• Διασκέδαση: Το παιδί μαθαίνει από μικρό πως μπορεί μέσα από την όμορφη και ευφάνταστη χρήση του λόγου να λαμβάνει απόλαυση και να διασκεδάζει.
• Άγχη και φοβίες: Μέσα από την πλοκή του παραμυθιού και συνήθως την μάχη μεταξύ καλού και κακού, το παιδί διαβεβαιώνεται πως ακόμα και οι πιο μικροί και ασήμαντοι μπορούν με βοήθεια και σωστή δράση να αντιμετωπίσουν ακόμα και τους …δράκους.
• Οδηγός ψυχικής ολοκλήρωσης: Ο ήρωας ή η ηρωίδα μέσα από περιπέτειες ή και σφάλματα, ακολουθούν τα απαραίτητα στάδια για την ψυχική ολοκλήρωση. Μέσω αυτών, οδηγείται και το παιδί με τη σειρά του στην δική του ψυχική ολοκλήρωση.
• Φαντασία: Το παραμύθι, με τις λίγες λέξεις του και τα σύμβολά του χωρίς πολλές εικόνες και ήχους, αναπτύσσει την μυθοπλαστική και εικονοπλαστική ικανότητα των παιδιών.
• Σχέση γονέα-παιδιού: Μέσα από τα σύμβολα του παραμυθιού λέγονται πράγματα που το παιδί θα δίσταζε πιθανόν να εκφράσει. Αποδεικνύεται πως ο γονιός μπορεί να αποδεχτεί και να κατανοήσει κάθε φόβο ή ενθουσιασμό του παιδιού του.
• Αξίες: Το παιδί αρχίζει να αναπτύσσει την εμπιστοσύνη του στις ηθικές και τις κοινωνικές αξίες.

Πηγη: Δρ. Στέλιος Πελασγός (ιστορητής, παιδαγωγός, συγγραφέας και καλλιτεχνικός διευθυντής του Διεθνούς Φεστιβάλ Αφήγησης και Τεχνών του Λόγου Κοζάνης.