Κάποτε ο λαός υποδεχόταν το Μάρτη και την Άνοιξη… τραγουδώντας κάλαντα, τα Χελιδονίσματα, αλλά και με πλήθος άλλων εθίμων. Για παράδειγμα, οι νοικοκυρές απαραιτήτως από την παραμονή καθάριζαν το σπίτι, έριχναν τα σκουπίδια έξω, σπάζοντας, μάλιστα κάποιο παλιό πήλινο αγγείο για να φύγει το κακό κι ο χειμώνας.
Βέβαια, φόβος και τρόμος με τον ερχομό της άνοιξης αποτελούσαν οι ψύλλοι και τα διάφορα συναφή ζωύφια για αυτό και το «όξω ψύλλοι και κοριοί» αποτελεί ένα σύνηθες στιχάκι που ενσωματώνεται σε διάφορα λαϊκά ευχετήρια άσματα της εποχής. Επιπλέον, όπως και σε άλλες παρεμφερείς εορτές, συνήθιζαν να «χτυπούν» ανθρώπους και ζώα με χλωρά κλαδιά, σκυλλοκρέμυδα ή ασφοδέλους ή και με κλήματα ώστε να μεταδοθεί η θαλερότητα κι η γονιμότητά τους.
Χελιδονίσματα
Στα περισσότερα μέρη της Ελλάδας, από τα αρχαία κιόλας χρόνια, ενήλικες και παιδιά -συνήθως αμέσως μετά την περίοδο της Αποκριάς- την 1η ή την 21η Μαρτίου (εαρινή ισημερία), βγαίναν με μεγάλη χαρά να «φωνάξουν» ότι ήρθε η Άνοιξη, έφυγε ο κρύος και άκαρπος Χειμώνας! Η φύση, άρα η ζωή θα αναγεννηθεί. Και πώς το φωνάζανε; Τραγουδώντας κάλαντα!
Το έθιμο του καλαντίσματος της Άνοιξης χάνεται στα βάθη των αιώνων, τότε που ακόμη ο Μάρτης ήταν ο πρώτος μήνας του χρόνου και για να τον προϋπαντήσουν έψελναν ευχές και κάλαντα. Μαζί τους οι καλαντιστές είχαν τη χελιδόνα, μια κατασκευή, με ένα ομοίωμα χελιδονιού να περιστρέφεται στην κορυφή της. Χελιδονίσματα λέμε την 1η και 21η Μαρτίου (εαρινή ισημερία), κρατώντας στα χέρια μας τη χελιδόνα.
Είναι ένα έθιμο που έχει τις ρίζες του στα αρχαία χρόνια και δυστυχώς έχει αρχίσει να χάνεται. Μέχρι και σήμερα βέβαια, οι μητέρες δένουν στα χέρια των παιδιών τους ένα χρωματιστό βραχιολάκι από κλωστές, για να μην «κάψει» τα παιδιά τους ο ήλιος της Άνοιξης. Το βραχιολάκι αυτό το φοράνε μέχρι την Ανάσταση ή μέχρι να δουν τα πρώτα χελιδόνια… Τότε το «πετάμε» στα κεραμίδια του σπιτιού μας ή το αφήνουμε σε μια τριανταφυλλιά για να μπορεί από εκεί να το πάρει το χελιδόνι για να χτίσει τη φωλιά του.
Στα πρώτα βυζαντινά χρόνια, το «ελληνικό» έθιμο της χελιδόνας θεωρήθηκε ειδωλολατρικό και στην αρχή απαγορεύτηκε από την εκκλησία. Παρ’ όλα αυτά όμως τα παιδιά συνέχιζαν να τραγουδούν τον ερχομό της Άνοιξης και έτσι το έθιμο διατηρήθηκε όπως ακριβώς και στην αρχαιότητα.
Ήρθε ήρθε χελιδόνα
ήρθε και άλλη μεληδόνα
κάθισε και λάλησε
και γλυκά κελάηδησε:
Μάρτη, Μάρτη μου καλέ,
και Φλεβάρη φοβερέ
κι αν φλεβίσεις κι αν τσικνίσεις
καλοκαίρι θα μυρίσεις
Κι αν χιονίσεις κι αν κακίσεις
πάλιν άνοιξη θ’ ανθίσεις.
Σε άλλα μερη λένε:
«Του Μάρτη χελιδονίσματα»
Χελιδόνα έρχεται
από μαύρη θάλασσα
θάλασσα επέρασε
τη φωλιά δε ξέχασε
εν δυο, εν δυο.
Μάρτη, Μάρτη βροχερέ
και Απρίλη δροσερέ
τα πουλάκια κελαηδούν
τα δεντράκια φύλλα ανθούν
τα πουλάκια αυγά γεννούν
κι αρχινούν να τα κλωσούν.
