Με αφορμή τον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας της Μέλισσας, στις 20 Μαΐου και την εποχή της Άνοιξης, φιλοξενήσαμε στο σχολείο μας τον μελισσοκόμο κ. Ρουμελιώτη Μαρίνο, ο οποίος μας έδωσε πληροφορίες για τη ζωή των μελισσών και τις ιδιαιτερότητες των πολύτιμων φτερωτών φίλων μας που συχνά μας επισκέπτονται στον κήπο του σχολείου και προσελκύουν το ενδιαφέρον μας. Φόρεσε τη στολή του μελισσοκόμου και παρουσίασε τα προϊόντα που παίρνουμε από τη μέλισσα. Ενδιαφέρον είχε η ώρα της γευστικής απόλαυσης φρέσκου ψωμιού με μέλι και της κηρύθρας. Γλείψαμε και τα δαχτυλάκια μας !!!
Αναφέρουμε πληροφορίες για τη ζωή της μέλισσας:
Η μέλισσα είναι έντομο από την τάξη υμενόπτερα, που θεωρείται από όλα γενικά τα έντομα το πιο σπουδαίο για τον άνθρωπο αλλά και για τη φύση. Οι μέλισσες είναι υπεύθυνες για το 60-70% της γονιμοποίησης των φυτών και η συνεχής μείωση του πληθυσμού τους έχει απασχολήσει σοβαρά τους επιστήμονες, καθώς η εξαφάνισή τους θα συνιστούσε απειλή για μεγάλο μέρος της ζωής στον πλανήτη. Αξιοσημείωτη είναι μια πρόταση από τον νομπελίστα Άλμπερτ Αϊνστάιν, ο οποίος είχε αναφέρει ότι «αν κάποτε οι μέλισσες εκλείψουν, το ανθρώπινο είδος δεν θα αργήσει να τις ακολουθήσει».
Ιστορία
Η μέλισσα ζει στη Γη το λιγότερο 15 εκατομμύρια χρόνια και θεωρείται από τους πιο παλαιούς κατοίκους της Γης, που εξακολουθεί να υπάρχει ακόμη και σήμερα.
Είναι από τα ελάχιστα είδη των εντόμων που ο άνθρωπος προσπάθησε να εκμεταλλευτεί, βλέποντας ότι θα είχε κάποιο οικονομικό όφελος. Η προσπάθεια αυτή του ανθρώπου, να εξημερώσει τη μέλισσα δεν είναι νέα. Υπάρχει μια σπηλαιογραφία στην Μπικόρπ της Ισπανίας, ηλικίας τουλάχιστον 8.000 χρόνων, όπου εικονίζεται ένας άνθρωπος που προσπαθεί να πάρει μέλι από μελίσσι.[6]
Ανατομία
Ο εγκέφαλος της μέλισσας έχει το μέγεθος ενός σπόρου σουσαμιού. Το σώμα των μελισσών αποτελείται από το κεφάλι, το θώρακα και τη γαστέρα. Στο κεφάλι των μελισσών υπάρχουν δυο σύνθετοι οφθαλμοί στα πλάγια και τρεις απλοί στο επάνω μέρος. Οι δύο σύνθετοι οφθαλμοί αποτελούνται από πέντε χιλιάδες ομματίδια, ο καθένας. Από το τμήμα που βρίσκεται ανάμεσα στους οφθαλμούς, εξέχουν δυο κεραίες, πάνω στις οποίες βρίσκονται διάφορα αισθητήρια όργανα. Στο μπροστινό τμήμα του θώρακα, φέρει δύο ζεύγη μεμβρανωδών φτερών. Η γαστήρ είναι χωρισμένη σε δακτυλίους, που ανάμεσά τους βρίσκονται οι κηρογόνοι αδένες. Ο τελευταίος απ’ τους δακτυλίους έχει το κεντρί. Τα αρσενικά, τα οποία ονομάζονται κηφήνες, δεν διαθέτουν ούτε κηρογόνους αδένες, ούτε κεντρί. Η μέλισσα έχει τέσσερα φτερά. Τα δύο φτερά της μέλισσας συνδέονται, όταν πετάει, με τη βοήθεια ειδικών αγκιστριών, που υπάρχουν στο πίσω ζεύγος φτερών. Έτσι, αυξάνεται η ταχύτητα πτήσης.
Κοινωνική οργάνωση
Οι μέλισσες ανήκουν στην κατηγορία των εντόμων που παρουσιάζουν σαφή ιεράρχηση και ζουν σε μεγάλες οικογένειες, μέσα σε κυψέλες. Σε κάθε οικογένεια υπάρχει μια “βασίλισσα”, που έχει σαν μοναδική αποστολή, να εξασφαλίζει τον πολλαπλασιασμό της οικογένειας. Καθημερινά, εναποθέτει περί τα 1500 αυγά, συνεχόμενα, επί δυο έως πέντε έτη.
Η οικογένεια, έχει επίσης μερικούς αρσενικούς, τους κηφήνες. Οι κηφήνες αποτελούν περίπου το 10% της κυψέλης και έχουν ως μοναδικό σκοπό, να γονιμοποιήσουν μόνο μια φορά τη βασίλισσα. Στη συνέχεια, επειδή μετά την ολοκλήρωση της πράξης, αποκολλώνται τα γεννητικά τους όργανα, αποθνήσκουν.
Τέλος, κάθε οικογένεια αποτελείται από μερικές χιλιάδες θηλυκές μέλισσες, οι οποίες στην πλειοψηφία τους είναι στείρες και λέγονται “εργάτριες”. Οι εργάτριες, που αποτελούν και το βασικό πληθυσμό, έχουν πολλές και σύνθετες αποστολές, αρχίζοντας από τη δημιουργία των αποθεμάτων τροφών, τον καθαρισμό της κυψέλης, τη φροντίδα – περιποίηση των προνυμφών, τη φροντίδα της βασίλισσας, το κτίσιμο των κελιών, τη συλλογή τροφής, τη συλλογή γύρης, τροφοί των κηφήνων, μέχρι τη φύλαξη της κυψέλης.
Η θερμοκρασία του γόνου της κυψέλης είναι πολύ σημαντική για την αποικία και ελέγχεται με απόλυτη ακρίβεια. Οι μέλισσες διατηρούν τη θερμοκρασία της κυψέλης μεταξύ 32 °C και βέλτιστα 35 °C, έτσι ώστε ο γόνος να αναπτυχθεί κανονικά. Εάν η θερμοκρασία της κυψέλης είναι πολύ υψηλή ή πολύ χαμηλή, οι μέλισσες κάνουν προσαρμογές. Όταν η θερμοκρασία στη κυψέλη είναι πολύ υψηλή, οι μέλισσες αερίζονται, αερίζοντας τον ζεστό αέρα από τη φωλιά ή χρησιμοποιώντας μηχανισμούς εξαερισμού ψύξης. Όταν η θερμοκρασία είναι πολύ χαμηλή, οι μέλισσες παράγουν μεταβολική θερμότητα, αναθέτοντας και χαλαρώνοντας τους πτητικούς τους μύες.
Η βασίλισσα, ο κηφήνας και η εργάτρια ξεχωρίζουν με την πρώτη ματιά μεταξύ τους. Η εργάτρια είναι πιο μικρή και από τον κηφήνα και από τη βασίλισσα, και πιο αδύνατη. Η βασίλισσα έχει μεγαλύτερο μήκος, ενώ ο κηφήνας είναι κοντός, χοντρός και πιο σκούρος. Ο κηφήνας δεν έχει κεντρί, σε αντίθεση με τις εργάτριες και τη βασίλισσα που έχουν. Οι βασίλισσες το χρησιμοποιούν μόνο ενάντια σε άλλες βασίλισσες και αυτό δεν αποκολλάται από το σώμα τους, όπως συμβαίνει με τις εργάτριες. Οι εργάτριες και οι βασίλισσες προέρχονται από γονιμοποιημένα αυγά. Αντίθετα, οι κηφήνες προέρχονται από αυγά μη γονιμοποιημένα. Έτσι, από το ίδιο αβγό είναι δυνατό να δημιουργηθεί βασίλισσα ή εργάτρια. Η διαφοροποίηση είναι αποτέλεσμα μιας ειδικής διατροφής που λαμβάνουν οι βασίλισσες από τη στιγμή που θα βγουν από το αβγό μέχρι που να μεταμορφωθούν σε τέλειο έντομο. Τρέφονται αποκλειστικά και μόνο από έναν πολτό, το λεγόμενο βασιλικό πολτό. Ο βασιλικός πολτός είναι στην πραγματικότητα αδενικό έκκριμα των εργατριών του οποίου η ακριβής σύνθεση, μέχρι σήμερα, δεν έχει προσδιοριστεί. Με το έκκριμα αυτό τρέφονται και οι εργάτριες, αλλά μόνο για ένα διάστημα που δεν ξεπερνά τις 48 ώρες. Στη συνέχεια τρέφονται με μείγμα μελιού, γύρης κλπ. Το μείγμα αυτό περιέχει κάποια ουσία που τελικά προκαλεί εκφυλισμό των γεννητικών οργάνων των εργατριών, τα οποία ατροφούν και δεν αναπτύσσονται, γίνονται ατελή θηλυκά έντομα, δηλαδή εργάτριες μέλισσες. Οι κηφήνες τρέφονται και αυτοί με μείγμα βασικά μελιού και γύρης.
Εργασιακά καθήκοντα μελισσών
Το καθήκον της βασίλισσας είναι να πραγματοποιήσει τη γαμήλια πτήση της, να γονιμοποιηθεί (ευρισκόμενη εν πτήσει) από περίπου είκοσι κηφήνες, να επιστρέψει στην κυψέλη της και να αρχίσει να γεννά.
Ο κηφήνας τρέφεται από τις εργάτριες και πετά, προσβλέποντας να γονιμοποιήσει μια βασίλισσα στη γαμήλια πτήση της.
Κατά τη διάρκεια της ζωής της, η εργάτρια μέλισσα περνά από τέσσερις εργασιακές φάσεις. Αρχικά και τρεις εβδομάδες από τη γέννησή της, εκκολάπτεται και αρχίζει να εργάζεται αμέσως, καθαρίζοντας τα κελιά. Αυτή η φάση διαρκεί μόλις τρεις ημέρες. Ακολουθεί η δεύτερη φάση, αυτή του ταΐσματος του γόνου, που διαρκεί μία εβδομάδα. Στην τρίτη φάση, αρχίζει το κτίσιμο των κυψελών, την αποθήκευση του μελιού και τη φύλαξη της κυψέλης. Η τέταρτη φάση είναι και η πλέον επικίνδυνη. Σε αυτή τη φάση, η μέλισσα καλείται να γίνει τροφοσυλλέκτρια, να μαζεύει δηλαδή, νέκταρ και γύρη για την παραγωγή μελιού καθώς και πρόπολη. Βεβαίως, υπάρχουν επιπλέον οι νεροκουβαλήτρες, οι αερίστριες και οι τροφαλλάκτριες και που όλες μαζί, επιτελούν στο θαύμα της φύσης.
Σε γενικές γραμμές, η εργάτρια μέλισσα εκτελεί τις παρακάτω εργασίες (αναλόγως της ηλικίας της):
- Φροντίζει τον γόνο
- Διατηρεί την καθαριότητα εντός της κυψέλης
- Κτίζει κελιά
- Υπηρετεί τη βασίλισσα
- Αποθηκεύει το μέλι
- Συλλέγει την τροφή (είτε γύρη, είτε νέκταρ)
- Συντελεί στην επικονίαση
- Προστατεύει την κυψέλη (σαν φύλακας – φρουρός)
- Ταΐζει τους κηφήνες
Αναπαραγωγή
Η βασίλισσα γονιμοποιείται μόνο μια φορά στην αρχή της ζωής της. Τότε εγκαταλείπει τη κυψέλη και πετά στον αέρα συνοδευόμενη από μερικές δεκάδες κηφήνες. Η “γαμήλια τελετή” και το ζευγάρωμα γίνεται πάντα στον αέρα. Στο γαμήλιο αυτό ταξίδι η βασίλισσα δεν συνοδεύεται από τις εργάτριες και είναι ουσιαστικά απροστάτευτη. Ακριβώς το γεγονός αυτό έχει την πιο μεγάλη αξία στη φυσική επιλογή των μελισσών. Αν η βασίλισσα δεν είναι ικανή να αποφύγει τους εχθρούς της, τότε πρέπει να πεθάνει, χωρίς ν’ αφήσει απογόνους. Τη θέση της θα πάρει κάποια άλλη, που θα αποδειχτεί πιο γερή και πιο ικανή.
Μετά το ζευγάρωμα η βασίλισσα επιστρέφει στην κυψέλη. Γεννά έως το τέλος της ζωής χωρίς να ζευγαρώσει ποτέ ξανά. Οι φύλακες εργάτριες επιτρέπουν στη βασίλισσα να περάσει μόνο στην περίπτωση που έχει γονιμοποιηθεί, διαφορετικά δεν την αφήνουν μέχρις ότου έχει γονιμοποιηθεί. Μετά τη γαμήλια πτήση της βασίλισσας, οι μέλισσες-φύλακες δεν αφήνουν τους κηφήνες να εισέλθουν στην κυψέλη, καταδικάζοντάς τους έτσι σε θάνατο από ασιτία.
Οι μέλισσες έχουν ένα απλοδιπλοειδές σύστημα καθορισμού φύλου. Αυτό το σύστημα έχει αρσενικά που είναι απλοειδή, έχοντας αναπτυχθεί από ένα μη γονιμοποιημένο ωάριο. Τα θηλυκά αναπτύσσονται από γονιμοποιημένα αυγά, με τα μισά από τα γονίδια τους να προέρχονται από τη βασίλισσα και τα άλλα μισά να προέρχονται από τον κηφήνα – πατέρα τους. Όλοι οι θηλυκοί απόγονοι αυτού του κηφήνα, λαμβάνουν ένα πανομοιότυπο σύνολο γονιδίων από τα σπερματοζωάρια του, επειδή αυτός είναι απλοειδής και τα σπερματοζωάριά του παράγονται με μίτωση. Το άλλο μισό των γονιδίων ενός θηλυκού προέρχονται από το ωάριο του μητρικού ατόμου, της βασίλισσας, που παράγεται με μείωση. Κατά μέσο όρο, δύο θηλυκές μέλισσες θα μοιράζονται πάνω από το 50% των γονιδίων τους επειδή όλα τα θηλυκά άτομα μοιράζονται το ίδιο σύνολο πατρικών γονιδίων. Δύο θηλυκά άτομα που παράγονται σε ένα φυσιολογικό διπλοειδές σύστημα προσδιορισμού φύλου θα μοιράζονται μικρότερο ποσοστό γονιδίων, επειδή οι γαμέτες και στους δύο γονείς παράγονται μέσω μείωσης. Αυτό σημαίνει ότι μια εργάτρια μέλισσα, η οποία συμβάλλει με τα καθήκοντα της στην επιβίωση των απογόνων της βασίλισσας, συνεισφέρει ένα μεγάλο ποσοστό των κοινών γονιδίων της στην επόμενη γενιά. Η εξελικτική θεωρία που ερμηνεύει τις διαδικασίες, μέσω των οποίων επιλέγεται η επιβίωση των στενών συγγενών κάποιου ατόμου έναντι της επιβίωσης αυτού του ίδιου, ονομάζεται επιλογή συγγενών.
Επικοινωνία
Οι μέλισσες αποτελούν μέχρι σήμερα έναν άγνωστο κόσμο. Ενώ, πρόκειται για τέλεια οργανωμένη κοινωνία, δεν είναι ακόμη γνωστός ο τρόπος λειτουργίας και συνεννόησης. Το ότι οι μέλισσες συνεννοούνται μεταξύ τους είναι πέρα από κάθε αμφιβολία. Το ερώτημα που εξακολουθεί να παραμένει είναι το πώς γίνεται αυτό.
Μέχρι σήμερα, έχει λυθεί το μυστήριο του προσανατολισμού και της ειδοποίησης ότι κάπου υπάρχει γύρη ή νέκταρ. Και όχι μόνο αυτό, αλλά και τι είδος και σε ποια ποσότητα. Έτσι αν κάποια μέλισσα βρει νέκταρ, δεν θα ειδοποιήσει ολόκληρο το μελίσσι, αλλά όσες είναι αρκετές, για να μαζέψουν το νέκταρ. Ο προσανατολισμός τους γίνεται με την πόλωση του φωτός. Όσον αφορά την επικοινωνία μεταξύ τους, υπάρχει ένα ολόκληρο σύστημα κινήσεων, ένα είδος “χορού”, που εκτελεί η πρώτη μέλισσα που βρήκε την πηγή της τροφής. Οι υπόλοιπες εργάτριες παρακολουθούν το χορό, τον ερμηνεύουν και πετούν κατευθείαν, χωρίς να χάσουν το δρόμο τους.
Οι ερευνητές έχουν ανακαλύψει ότι οι μέλισσες επικοινωνούν μεταξύ τους με διάφορα είδη χορών. Υπάρχουν τρία είδη χορών των μελισσών: ο κυκλικός χορός, ο κουνιστός ή μικτός χορός και ο χορός των δονήσεων. Ο Καρλ φον Φρις μελέτησε τις κινήσεις των μελισσών και έλαβε το Νόμπελ Ιατρικής το 1973. Υποστήριξε ότι οι μέλισσες με το χορό τους μπορούν να μεταδώσουν διάφορα μηνύματα στις άλλες μέλισσες σχετικά με την απόσταση της τροφής. Όταν η τροφή βρίσκεται έως 75 μέτρα μακριά από την κυψέλη οι μέλισσες εκτελούν τον κυκλικό χορό. Με τον κυκλικό χορό δίνεται πληροφόρηση στις άλλες μέλισσες για την απόσταση της πηγής της τροφής και για το είδος της τροφής αλλά όχι και για την κατεύθυνση προς την οποία πρέπει να στραφούν οι άλλες μέλισσες για ανεύρεση της τροφής. Όταν όμως η τροφή βρίσκεται σε μεγαλύτερη απόσταση από την κυψέλη οι μέλισσες εκτελούν τον κουνιστό χορό με τον οποίο μεταδίδουν στις άλλες μέλισσες την πληροφορία της απόστασης της τροφής και σε ποια κατεύθυνση υπάρχει η τροφή σε σχέση με τη θέση της κυψέλης.
Στον κουνιστό χορό η κατεύθυνση της ευθείας πορείας περιέχει τις πληροφορίες σχετικά με την κατεύθυνση της πηγής της τροφής, η γωνία μεταξύ της ευθείας διαδρομής και της κατακόρυφης είναι ακριβώς η γωνία, που έχει η κατεύθυνση της πτήσης προς τη θέση του ήλιου. Η απόσταση από την πηγή της τροφής αναμεταδίδεται από το χρόνο, που χρειάζεται, για να διασχίσει η μέλισσα την ευθεία διαδρομή. Ένα δευτερόλεπτο υποδηλώνει την απόσταση περίπου ενός χιλιομέτρου (άρα η ταχύτητα του χορού είναι αντιστρόφως ανάλογη με την πραγματική απόσταση). Οι άλλες μέλισσες λαμβάνουν τις πληροφορίες διατηρώντας στενή επαφή με τη μέλισσα, που χορεύει και ανασυνθέτουν τις κινήσεις της. Λαμβάνουν επίσης πληροφορίες μέσω της όσφρησής τους για το τι βρίσκεται στην πηγή τροφής (είδος τροφής, γύρη, πρόπολη, νερό) καθώς και για τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της.
Σύμφωνα με δύο ερευνητικές εργασίες αποδείχθηκε ότι τόσο οι μέλισσες της κυψέλης όσο και οι άγριες μέλισσες μαθαίνουν από τις μεγαλύτερες μέλισσες τον τρόπο επικοινωνίας με τα διάφορα είδη χορών. Έτσι, ο τρόπος επικοινωνίας των μελισσών είναι περισσότερο αποτέλεσμα κοινωνικοποίησης των νεαρότερων μελισσών και λιγότερο αποτέλεσμα ενστικτωδών κινήσεων. Οι δύο ερευνητικές ομάδες απέδειξαν ότι οι μέλισσες είναι πολύ κοινωνικά έντομα με υψηλό δείκτη ευφυΐας. Οι μέλισσες μπορούν να παρατηρούν και να μαθαίνουν από τις μεγαλύτερες μέλισσες.
Οι μέλισσες επικοινωνούν μεταξύ τους με την αφή, την όραση, την όσφρηση και την ακοή τους. Οι βασίλισσες εκκρίνουν διάφορες φερομόνες, που επιτελούν διαφορετικές λειτουργίες όπως την αναστολή της ανάπτυξης ωοθηκών στις εργάτριες, την προσέλκυση των κηφήνων για γονιμοποίηση της βασίλισσας και την παραγωγή νέων βασιλισσών. Η ποσότητα της βασιλικής ουσίας εξαρτάται από την ηλικία των βασιλισσών και από το εάν έχουν γονιμοποιηθεί ή όχι. Η μετάδοση των φερομονών, που παράγει η βασίλισσα, στις άλλες μέλισσες γίνεται με την τροφάλλαξη, δηλαδή με την ανταλλαγή της τροφής μεταξύ των μελισσών. Με την τροφάλλαξη οι μέλισσες ανταλλάσσουν μεταξύ τους χημικές ουσίες και οσμές. Οι εργάτριες εκκρίνουν φερομόνες προσανατολισμού, επιθετικότητας και συναγερμού.Οι κηφήνες παράγουν φερομόνες, για να προσελκύσουν και άλλους κηφήνες στις περιοχές ζευγαρώματος.
Προϊόντα
Οι μέλισσες συλλέγουν γύρη και νέκταρ και παράλληλα παράγουν μέλι, βασιλικό πολτό, πρόπολη και κερί, χρήσιμα και θρεπτικά συστατικά τα οποία επίσης χρησιμοποιούνται ως διεγερτικά καθώς και στην παρασκευή καλλυντικών. Το μέλι είναι μια υψηλής θερμιδικής αξίας τροφή, που δε χαλάει ποτέ. Ο βασιλικός πολτός είναι μια υπερτροφή που όμως πρέπει να καταναλώνεται σε μικρές ποσότητες και με προσοχή.[28] Η πρόπολη είναι μέγιστο αντισηπτικό.
Επίσης, πριν από μερικά χρόνια απέκτησε μεγάλη αξία και το δηλητήριο. Τα σημαντικά συστατικά που υπάρχουν στο δηλητήριο της μέλισσας είναι η μελιτίνη, η απαμίνη, η υαλουρονιδάση, η φωσφολιπάση και η ισταμίνη. Η μελιτίνη θεωρείται ότι είναι το κύριο συστατικό του δηλητηρίου της μέλισσας. Το δηλητήριο παράγεται στην κοιλιά των εργατριών μελισσών από ένα μείγμα όξινων και βασικών εκκρίσεων της μέλισσας το οποίο εκτός πό αντιθρομβωτικό και αντιφλεγμονώδες, μεταξύ άλλων χρησιμοποιείται για τη θεραπεία των ρευματικών παθήσεων, της σκλήρυνσης κατά πλάκας, του ρευματικού πυρετού, της υψηλής αρτηριακής πίεσης, της ισχιαλγίας, της ψωρίασης, των αιματωμάτων, διαφόρων δερματικών παθήσεων και των εγκαυμάτων.
Ακόμη, πολύ μεγάλη είναι η προσφορά των μελισσών στην επικονίαση των φυτών, στην οποία συμβάλλουν μεταφέροντας γύρη από λουλούδι σε λουλούδι.
Εορτασμός
Οι μέλισσες εορτάζονται κατά την Παγκόσμια Ημέρα της Μέλισσας, στις 20 Μαΐου. Η 20ή Μαΐου, συμπίπτει με τα γενέθλια του Σλοβένου Anton Janša, ο οποίος κατά τον 18ο αιώνα πρωτοστάτησε στις σύγχρονες τεχνικές μελισσοκομίας στην πατρίδα του και εγκωμίαζε τις μέλισσες για την ικανότητά τους να εργάζονται τόσο σκληρά, ενώ χρειάζονται τόσο λίγη φροντίδα.
Τέλος, στα πλαίσια καταπολέμησης της πείνας, έχει αρχίσει και η παραγωγή – πώληση γόνου μελισσών προς βρώσιν, μάλιστα, σε πολλούς πολιτισμούς τρώγονται ως λιχουδιά.
Πηγή: ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ η ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
https://www.google.gr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=&cad=rja&uact=8&ved=2ahUKEwjm1YLy5aSGAxXv0gIHHQDdBuwQFnoECBUQAQ&url=https%3A%2F%2Fel.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25CE%259C%25CE%25AD%25CE%25BB%25CE%25B9%25CF%2583%25CF%2583%25CE%25B1&usg=AOvVaw0pZb4GOvknZzAK93SrJE-d&opi=89978449
Δείτε ένα ενδιαφέρον βιντεάκι “Η ζωή της μέλισσας και τα προϊόντα της” :https://www.youtube.com/watch?v=CHVywbhSRO8
