…για το Μάθημα των Θρησκευτικών

Shore

Γ.Δ. Καπετανάκης

«O Τρίτος Κόσμος αποκαλύπτεται και μιλά με αυτή τη φωνή… η Ευρώπη μπάζει νερά από όλες τις μεριές. Τι συνέβη λοιπόν; Πολύ απλά το εξής: ότι ήμασταν τα υποκείμενα της ιστορίας και τώρα έχουμε γίνει τα αντικείμενα. Η ισορροπία δυνάμεων έχει ανατραπεί, η ανεξαρτητοποίηση των αποικιών βρίσκεται σε εξέλιξη∙ το μόνο που μπορούν να κάνουν οι μισθοφόροι μας είναι να καθυστερήσουν την ολοκλήρωση αυτής της διαδικασίας».

Jean Paul Sartre στον πρόλογο του βιβλίου του Frantz Fanon «Της γης οι κολασμένοι».

Το τέλος του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου σημαίνει και το τέλος της αποικιοκρατίας, τουλάχιστον όπως τη ξέραμε ως τότε: βασισμένη στην κυριαρχία εθνών – κρατών. Η Λατινική Αμερική γίνεται κι αυτή πεδίο αλλαγών κοινωνικών και πολιτισμικών και δε θα μπορούσαν να λείπουν οι θρησκευτικές μεταλλαγές. Η ΡΚ εκκλησία για χρόνια διοικεί και δυναστεύει τη νότια Αμερική στηρίζοντας τα καθεστώτα και τούμπαλιν.

Η πρώτη αντίδραση στο Βατικανό σημειώνεται ήδη το 1511 με τον Αntonio de Montesintos να τάσσεται υπέρ των Intios και να εναντιώνεται στους αποικιοκράτες. Η Γ΄ Σύνοδος του Μεξικού και οι σύνοδοι της Λίμας τον 16οαιώνα ήταν η εφαρμογή στη λατινική Αμερική της Συνόδου του Τριδέντου, η λατινοαμερικανική Σύνοδος του 1899 ήταν η εφαρμογή της Α΄ Βατικανής συνόδου αλλά η διάσκεψη του Μεντελλίν, που είναι η κορύφωση του νέου κινήματος, αποτελεί ερμηνευτική προσέγγιση της Β΄ Βατικανής συνόδου. Το ρεύμα εναντίωσης μεγαλώνει ως τον 19ο αιώνα με τους Hidalgo και Morelos και κορυφώνεται στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα δίνοντάς μας τη δυνατότητα να το χωρίσουμε σε περιόδους:

ü Προετοιμασίας: 1962-1968. Από τη 2ηΒατικανή Σύνοδο μέχρι τη διάσκεψη του Μεντελλίν.

ü Διατύπωσης: 1968 – 1975. Από τη του Μεντελλίν σε αυτήν του Ντητρόιτ και

ü Συστηματοποίησης: 1976 ως και σήμερα. Η επαφή με τις άλλες θεολογίες της απελευθέρωσης (μαύρη, φεμινιστική, Τρίτου Κόσμου) δημιουργεί τον Οικουμενικό Σύνδεσμο Θεολόγων του Τρίτου Κόσμου (ASETT/EATWOTT) και η παραγωγή κειμένων συνεχίζεται, με αποκορύφωμα την 50 τόμων σειρά: «Βιβλιοθήκη της θεολογίας της απελευθέρωσης». (Gibellini, 2002:429-430)

Α. Χριστολογία της θεολογίας της απελευθέρωσης:

Ο Ιησούς Χριστός ως ελευθερωτής είναι ο βασικός άξονας της θεολογικής σκέψης που συμπυκνώνει οLeonardo Boff στο έργο του “Gesu Cristo liberatore” (1972): «Ίσως η καταλληλότερη λέξη να είναι εκείνη του ελευθερωτή της καταπιεσμένης συνείδησης από την αμαρτία και από κάθε είδους αλλοτρίωση, ελευθερωτή από τη ζοφερή ανθρώπινη κατάσταση σε σχέση προς τον κόσμο, τον άλλο και το Θεό». Η ουτοπία της ελευθερίας αποκτά τόπο στην ιστορία με τη σταύρωση και την Ανάσταση του Ιησού. Ο βίαιος θάνατός του είναι η αντί – δραση στη δική του απελευθερωτική δράση.

Ο χριστιανός κάθε εποχής, καλείται να μιμηθεί το Χριστό και έτσι δημιουργείται μια Χριστολογία εκκλησιαστική με σημείο αναφοράς όχι τις πρωτογενείς χριστιανικές κοινότητες αλλά τις σύγχρονες της Λατινικής Αμερικής. «Η συνειδητή απόφαση του ανθρώπου να ακολουθήσει το δρόμο του Ιησού είναι ο πρωτογενής τόπος κάθε θεολογικής επιστημολογίας» τονίζει ο J. Sobrino “Jesus enAmerica latina” (1982) εστιάζοντας στον κοινωνικό χαρακτήρα της χριστολογίας και συμπερασματικά ο τόπος που πραγματώνεται είναι η εκάστοτε σύγχρονη πραγματικότητα, εν προκειμένω η εκκλησία των φτωχών της Λατινικής Αμερικής.

Η εμμονή στον ιστορικό τόπο δημιουργεί μια Χριστολογία ιστορική, με έμφαση στην ιστορικότητα των γεγονότων κι όχι στη διδασκαλία ή ερμηνεία τους. Ο ιστορικός Ιησούς δημιουργεί την ιστορία του Χριστού και ο πιστός καλείται να την πραγματώσει στο σήμερα. Κάθε τέτοια προσπάθεια της κοινότητας έχει α-σύγκριτο χαρακτήρα με άλλα ιστορικά γεγονότα και μόνο με την Ανάσταση του ιστορικού Ιησού μπορεί να συσχετισθεί και να αποκτήσει αξία, νοούμενη ως υπηρεσία στη Βασιλεία του Θεού. Είναι μια πράξη ελεύθερης απόφασης, χωρίς να εγκλωβίζεται όμως σε φιλελεύθερα ή υλιστικά όρια αυτοπροσδιορισμού, επειδή ακριβώς αρνείται να θεολογικοποιήσει.

Η σκέψη αυτή δημιουργεί και μια Χριστολογία τριαδική. Ο Πατέρας είναι ο έσχατος ορίζοντας, ο Υιός το παράδειγμα επικοινωνίας με τον Πατέρα και η εν Πνεύματι ζωή του Ιησού είναι η πραγματική χριστιανική οντότητα∙ η οντότητα κάθε χριστιανού αλλά και κάθε χριστιανικής κοινότητας, με κεντρικό άξονα τον ιδιωματικό τρόπο ύπαρξης τους: την αγάπη, τη φιλαλληλία. Η υιική σχέση του ιστορικού Ιησού είναι αυτή που μας καταδεικνύει τον προορισμό μας και ενεργοποιεί τη σχέση μας με το συνάνθρωπο. Εστιάζει έτσι, η θεολογία της απελευθέρωσης, ακόμη μια φορά, στη Χριστολογία από κάτω, δίνοντας ενεργητικό ρόλο στον κάθε πιστό. Η απόφαση του ανθρώπου να ακολουθήσει την πορεία του Ιησού αποτελεί τη θεμελιώδη ηθική απαίτηση, το κοινό ιδανικό της χριστιανικής ύπαρξης, της εν Πνεύματι ζωής στη Βασιλεία του Θεού. Ουσιαστικά δηλαδή ο πιστός δημιουργεί τη Βασιλεία αυτή, που δεν πραγματώνεται παρά μόνο στην Εκκλησία.

Β. Εκκλησιολογία της θεολογίας της απελευθέρωσης:

Η Εκκλησία της σιωπής όπως χαρακτηρίστηκαν οι αντιπρόσωποι των λατινοαμερικάνικων κοινοτήτων στη Β΄ Βατικανή Σύνοδο ( μόνο το 22% των συνέδρων και με μικρή παρεμβατικότητα) έβγαλε από την αφάνεια την Εκκλησία των φτωχών. Στη σύνοδο του Τριδέντου δεν συμμετείχαν Λατίνοι επίσκοποι, λόγω της μεγάλης απόστασης κατά τον ισπανικό θρόνο και στην Α΄ Βατικανή μόλις 65 επίσκοποι με μηδαμινή παρεμβατικότητα. Όμως η διάσκεψη του Μεντελλίν μετατρέπει τη σιωπή σε κραυγή των φτωχών. Η ειρήνη δε μπορεί να μετατρέπεται σε καταπίεση στο όνομα του Χριστού και η ευσέβεια να γίνεται όργανο χειραγώγησης.

Γράφει σχετικά ο J. Sobrino (1976) στο “Cristologiadesde America Latina” : «η εικόνα του αφηρημένου, του αδέκαστου και του ισχυρού Χριστού είναι τα θρησκευτικά σύμβολα που έχουν ανάγκη και χρησιμοποιούν συνειδητά ή ανεπίγνωστα οι ισχυροί για να διατηρήσουν την ήπειρό μας στη σημερινή κατάσταση» και ο L.Boff (1981) στο “Jesucristo Liberator: el centro de la fe en la periferia delmundo”: «η εικόνα ενός Ιησού ελευθερωτή είναι πολύ διαφορετική από εκείνη του Χριστού ουράνιου μονάρχη της επίσημης δογματικής ευσέβειας ή από την εικόνα του ηττημένου και πάσχοντος Χριστού της λαϊκής ευσέβειας». Θέτει λοιπόν η θεολογία της απελευθέρωσης στην εκκλησία το θέμα της αποστολής και των ελεύθερων επιλογών απέναντι στον κόσμο που προσπαθεί να ευαγγελίσει.

Ο κόσμος και η εκκλησία είναι άμεσα συνδεδεμένοι και στην ευρωπαϊκή πολιτική θεολογία των Moltmann, Metzκι άλλων. Όμως αναφέρονται στον ενηλικιωμένο κόσμο της εκκοσμίκευσης ενώ οι Λατινοαμερικάνοι μιλούν για τον κόσμο της φτώχειας και της αδικίας, αποδίδοντας μάλιστα μεγαλύτερη σημασία στο εδώ και τώρα από την υπερκόσμια εσχατολογική σωτηρία.

Η Εκκλησία, ως λαός του Θεού πρέπει να απαλλαχθεί από την κληρικοκρατία ως δείγμα ενότητας και ισότητας όλων των συμμετεχόντων. Ο Gustavo Guıtıerrez στη μελέτη του «Θεολογία από την αθέατη πλευρά της ιστορίας» έγραφε: «Αυτήν την εποχή δίνεται ολοένα και σαφέστερα η εντύπωση σε πολλούς χριστιανούς ότι η εκκλησία, αν θέλει πραγματικά να είναι πιστή στον Θεό του Ιησού Χριστού, πρέπει να συνειδητοποιήσει για τον εαυτό της ότι ξεκινά από κάτω, από τους φτωχούς αυτού του κόσμου, από τις αξίες που γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης, από τις υποτιμημένες φυλές, από τους περιθωριοποιημένους πολιτισμούς. Πρέπει να κατέλθει στον Άδη αυτού του κόσμου και να κοινωνήσει με τη δυστυχία, την αδικία, τους αγώνες και τις ελπίδες των κολασμένων της γης, γιατί σε αυτούς ανήκει η Βασιλεία των ουρανών…» . Οι φτωχοί γίνονται ο νέος θεολογικός τόπος και η θεσμική εκκλησία δεν πρέπει να έρθει σε αντιπαράθεση αλλά να μεταμορφωθεί σε λαϊκή εκκλησία αλλάζοντας παράλληλα κι όλη τη δομή του ρωμαιοκαθολικισμού.

Το άνοιγμα αυτό σε μέχρι τότε αγνοημένες μάζες δημιουργεί τον όρο Εκκλησιογένεση. Δεν είναι μόνο μια ανανέωση αλλά δημιουργία νέας εκκλησίας, με νέες δομές και ρόλους. Ο Boff (1981) ερμηνεύοντας τον όρο υποστηρίζει πως το ισχύον εκκλησιαστικό σύστημα χαρακτηρίζεται από μια «θεσμική σκλήρυνση» αποτέλεσμα μιας συγκεκριμένης διαδικασίας, που δε θεραπεύεται αλλά ανατρέπεται, ξαναγίνεται από την αρχή. Και η νέα λαϊκή εκκλησία χαρακτηρίζεται από τα στοιχεία:

ü Γεννιέται στη βάση

ü Γεννιέται από το λόγο του Θεού

ü Η κοινότητα κι η αδελφοσύνη αποτελούν απελευθερωτικό σημείο κι όργανο της

ü Λειτουργεί στην υπηρεσία πίστης και ζωής

ü Αμφισβητεί την ιεραρχολογική δομή και δίνει προτεραιότητα στη χαρισματική ζωή.

Η θεολογία της απελευθέρωσης θα μπορούσε σήμερα να αποτελέσει λύση στην έξαρση του ατομικισμού και του ιδιωτεύειν που μας οδήγησαν στην παγκόσμια οικονομική κρίση και να θυμηθούμε τον Πάπα Ιωάννη Παύλο Β΄, «είναι όχι μόνο επίκαιρη, αλλά χρήσιμη και αναγκαία» ( 1986, Επιστολή προς την CNBB: εθνική διάσκεψη των επισκόπων της Βραζιλίας)

Κάτω από : θεολογωντας, πολιτικη θεολογία | Με ετικέτα: γ.δ.καπετανάκης