Γράφει: ο Νίκος Κουτρούμπας, φιλόλογος.
Δεν είναι υπερβολή να θεωρηθεί ότι η σωστή προσέγγιση και η επεξεργασία του αδίδακτου κειμένου αποτελούν ίσως το μεγαλύτερο εμπόδιο για τους υποψήφιους της θεωρητικής κατεύθυνσης. Με την ελπίδα της ουσιαστικής βοήθειας των υποψηφίων, λίγες μέρες πριν τις εξετάσεις, παρουσιάζω κάποιες συμβουλές και στοιχεία, σχετικά με το αδίδακτο κείμενο, που μπορεί να αποδειχτούν χρήσιμα.
Γιατί η μετάφραση θεωρείται το κλειδί της επιτυχίας;
Η μετάφραση του αδίδακτου κειμένου είναι το πιο σημαντικό μέρος του διαγωνίσματος των Αρχαίων Ελληνικών Θεωρητικής Κατεύθυνσης, με την έννοια ότι καθορίζει σε μεγάλο ποσοστό το αν θα κατορθώσει ο μαθητής να φτάσει στην επίτευξη ενός υψηλού βαθμού. Δύο λόγοι συνηγορούν σ’ αυτήν την άποψη: ο μεγάλος βαθμός δυσκολίας σε σχέση με τα υπόλοιπα ζητούμενα και το υψηλό ποσοστό συμμετοχής στον τελικό βαθμό.
Ποιες πρακτικές συμβουλές και τεχνικές προσέγγισης πρέπει να έχουν υπόψη τους οι μαθητές;
Ο κάθε μαθητής έχει συνήθως αναπτύξει έναν δικό του τρόπο προσέγγισης του αδίδακτου κειμένου. Θα μπορούσε όμως να ενσωματώσει σ’ αυτήν κάποιες τεχνικές που προτείνονται παρακάτω:
- Να ολοκληρώνει τη μετάφραση του διδαγμένου κειμένου και τις παρατηρήσεις, ώστε να αφιερώνει τον υπολειπόμενο χρόνο στη μετάφραση του αδίδακτου, που απαιτεί περισσότερο χρόνο και άνεση.
- Απαραίτητη είναι η ανάγνωση του πρωτότυπου κειμένου δύο και τρεις φορές, προκειμένου να κατανοηθεί το κεντρικό θέμα του και ενδεχομένως οι πρωταγωνιστές του.
- Βοηθός στην παραπάνω διαδικασία μπορεί να είναι ο συγγραφέας και ο τίτλος του ευρύτερου έργου απ’ όπου προέρχεται το απόσπασμα, ώστε να προσδιοριστούν ο χρόνος και το είδος του λόγου (δικανικό, φιλοσοφικό, ιστορικό κ.α.).
- Απαραίτητος είναι ο χωρισμός των προτάσεων, ώστε να αποκαλύπτεται η δομή του κειμένου και να προσδιορίζονται οι επί μέρους νοηματικές ενότητες.
- Μετάφραση και συντακτικός προσδιορισμός των λέξεων πρέπει να ακολουθούν παράλληλη πορεία.
- Να μη γίνεται αυτοσκοπός η συντακτική ανάλυση, αλλά να χρησιμοποιείται ως μέσο που θα υποβοηθήσει τη νοηματική αναπαράσταση.
- Να αποφεύγεται η πιστή μετάφραση στη βάση του συντακτικού ρόλου των λέξεων ή φράσεων, ώστε να μην προκύπτει «ξύλινος» λόγος, που δεν ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις του νεοελληνικού λόγου.
- Η προφορική ανάγνωση της μετάφρασης θα φέρει στην επιφάνεια άκαμπτες και ασύμβατες με τη νεοελληνική εκφράσεις.
- Ιδιαίτερη προσοχή στους χρόνους και στις εγκλίσεις των ρημάτων και των ρηματικών τύπων για να μη χάνεται η αίσθηση του χρόνου.
- Οι άγνωστες λέξεις να ερμηνεύονται με τη βοήθεια των συμφραζομένων ή από παράγωγες λέξεις της νεοελληνικής, των οποίων γνωρίζουμε τη σημασία.
- Να δίνεται ιδιαίτερη σημασία στις μικρές λέξεις που δεν επηρεάζουν το νόημα της πρότασης, αλλά αποτελούν συνδεσμικά στοιχεία των περιόδων.
Τι πρέπει να προσέξουν οι υποψήφιοι στις παρατηρήσεις;
Στη γραμματική παρατήρηση τα λάθη που εμφανίζονται εκτός από εκείνα που οφείλονται σε άγνοια είναι: τύποι διαφορετικοί από αυτούς που ζητούνται, επειδή ο μαθητής δεν είναι προσεκτικός στην ανάγνωση της παρατήρησης, και ελλιπής εφαρμογή του πολυτονικού συστήματος, αφού από ορισμένους μαθητές δεν χρησιμοποιούνται ποτέ τα πνεύματα και η περισπωμένη. Οι μαθητές λοιπόν πρέπει να διαβάζουν προσεκτικά αυτά που ζητούνται από την παρατήρηση και να μην ξεχνούν το πολυτονικό σύστημα.
Στη συντακτική παρατήρηση ο συντακτικός ρόλος των λέξεων πρέπει να αποδίδεται ολοκληρωμένος και να δηλώνεται η εξάρτησή του. Στην περίπτωση που ζητείται κάποιο συντακτικό φαινόμενο γράφεται το τελικό αποτέλεσμα και όχι το σκεπτικό που μας οδηγεί σ’ αυτό. Η επιβεβαίωση της ορθότητας της απάντησής μας θα προκύψει από τη νοηματική και συντακτική ορθότητα της πρότασης.
Ποια είναι τα πιο συνηθισμένα λάθη στη μετάφραση;
Τα λάθη ή οι αδυναμίες που συνήθως παρατηρούνται στη μετάφραση του αδίδακτου κειμένου κατά τη βαθμολόγηση είναι:
- Απουσία νοηματικής ενότητας στο νεοελληνικό κείμενο, αλλά ένα συνονθύλευμα αποσπασματικών φράσεων και προτάσεων.
- Απουσία συνδεσμικών στοιχείων που καθορίζουν τη νοηματική ροή του λόγου και την αιτιακή σχέση μεταξύ των περιόδων. Προτάσεις χωρίς νόημα, ασυνάρτητες, συντακτικά ανακόλουθες.
- Λανθασμένη ερμηνεία των χρόνων και των εγκλίσεων των ρημάτων, με αποτέλεσμα την απώλεια της αίσθησης του χρόνου και το χαρακτήρα της κατάστασης που περιγράφεται.
- Αδυναμία προσδιορισμού των προτάσεων του πρωτότυπου κειμένου, με αποτέλεσμα τη νοηματική ανάμειξή τους στην προσπάθεια μεταφοράς στο νεοελληνικό λόγο.
- Αδυναμία ερμηνείας άγνωστων λέξεων από τα συμφραζόμενα.
Φωτογραφία: http://www.greek-language.gr/greekLang/images/history/thema_05/image015.gif
