ΑΥΤΙΣΜΟΣ & ΟΜΙΛΙΑ
Της Αναστασίας Σταγιάνου, Παθολόγου Λόγου & Ομιλίας, ΜΑ, ΜSc/CCC-SLP
Η ρύθμιση του επιπέδου διέγερσης, η συμμετοχή του παιδιού στο εδώ και τώρα και τελικά το εσωτερικό του κίνητρο για επικοινωνία είναι θεμελιώδη στοιχεία της επικοινωνίας, σημαντικότερα από τις λέξεις. Πώς όμως μπορούμε να τα καλλιεργήσουμε ή να τα ενισχύσουμε; Στο δεύτερο μέρος αυτού του άρθρου θα δούμε μεθόδους που χρησιμοποιούμε στη θεραπεία και που με κάποιες προσαρμογές μπορούν να πραγματοποιηθούν και στο σπίτι.
Αισθητηριακές δραστηριότητες
Οι αισθητηριακές δραστηριότητες βοηθούν να ρυθμίσουμε το επίπεδο διέγερσης του παιδιού και να πετύχουμε καλύτερη αλληλεπίδραση μαζί του. Ας δούμε μερικές:
–“Χέρια-κύμα” ή “χέρια από ζυμαράκι”: παίρνουμε τα χέρια του παιδιού και τα κουνάμε κυματιστά, σαν να ήταν εύπλαστο ζυμάρι. Μπορούμε ταυτόχρονα να τραγουδάμε ένα αγαπημένο τραγούδι ή ένα τραγούδι ρουτίνας (τέτοια τραγούδια είναι π.χ. αυτά που καλωσορίζουν τα παιδιά στη θεραπεία/σχολείο ή τα αποχαιρετούν -ζητήστε από τον θεραπευτή σας ή τον εκπαιδευτικό να σας μάθει ένα που χρησιμοποιεί με το δικό σας παιδί ή φτιάξτε ένα δικό σας). Μπορούμε να κάνουμε παύσεις και να αφήνουμε το παιδί να συμπληρώνει λέξεις από το τραγούδι. Αυτό το παιχνίδι είναι ιδανικό για παιδιά με χαμηλό επίπεδο διέγερσης, που χρειάζεται να “ξυπνήσουν” το σύστημα ρύθμισής τους πριν από μια συνεδρία ή πριν δουλέψουμε μια οργανωμένη δραστηριότητα στο σπίτι.
-“Πέφτει η κούνια!” Ένα από τα πιο αγαπημένα παιχνίδια των παιδιών με αυτισμό είναι η αιώρα/κούνια από λύκρα. Αν στο σπίτι δεν έχετε τέτοια κούνια μπορείτε πολύ εύκολα να φτιάξετε μια παρόμοια με ένα γερό σεντόνι ή μια κουβέρτα και τη βοήθεια ενός δεύτερου ενήλικα, για να παίξετε το παιχνίδι που σας προτείνουμε. Πρώτα, βάλετε μεγάλα μαξιλάρια ή ένα παχύ στρωματάκι γυμναστικής στο πάτωμα και απλώστε το σεντόνι από πάνω. Μετά, βάλτε το παιδί να ξαπλώσει πάνω του. Κάθε ενήλικας πιάνει από δύο άκρες φτιάχνοντας έτσι μια αυτοσχέδια αιώρα.
Διαλέξτε ένα από τα αγαπημένα τραγούδια του παιδιού και επαναλάβετε την παρακάτω ρουτίνα πολλές φορές: τραγουδάτε το τραγούδι και στο τέλος μετράτε “ένα-δύο-τρία…πέφτειιι” και αφήνετε το παιδί να πέσει στα μαξιλάρια/στρωματάκι. Αυτό το παιχνίδι του παρέχει εξαιρετικό ιδιοδεκτικό ερέθισμα και το βοηθά να ρυθμιστεί. Ταυτόχρονα όμως, δουλεύει την επικοινωνία. Κάντε το ξανά και ξανά, μέχρι το παιδί να μάθει τη ρουτίνα και μετά αφήστε το να συμπληρώνει κάποια κενά στο τραγούδι ή στο μέτρημα. Επίσης, ενισχύστε το να σας ζητήσει “κι άλλο” είτε λεκτικά, είτε με βλεμματική επαφή, είτε με χαμόγελο… με ό,τι δουλεύει για το παιδί σας.
–“Τυλιχτό σουβλάκι”: Βάζουμε ένα μικρό σεντόνι στο πάτωμα και ξαπλώνουμε πάνω του το παιδί. Το σεντόνι είναι η “πίτα” μας. Ρωτάμε το παιδί: “Χμ…τι να βάλω στο σουβλάκι μου; Γύρο; Τζατζίκι; Ντοματούλα;” Περιμένουμε να εκδηλώσει θετική γνώμη για κάτι και φωνάζουμε γελώντας “Τζατζίκι! Ντοματούλα! Έφτασε!” και το γαργαλάμε μαζί με κάθε λέξη. Προσοχή, η έμφαση σε αυτή τη δραστηριότητα -όπως και σε όλες όσες συζητάμε σε αυτό το άρθρο- δεν είναι στις λέξεις, αλλά στην αλληλεπίδραση και στο να είναι το παιδί στο εδώ και τώρα, μαζί μας. Όταν γεμίσουμε το …σουβλάκι μας με ό,τι θέλουμε, τυλίγουμε το παιδί σφιχτά και το …καταβροχθίζουμε με πολλά γέλια, γαργαλητά, ήχους (μιαμ, μμμμ!).
-”Αεροπλανάκι”: Θυμάστε όταν ήμασταν παιδιά και μας σήκωναν οι μεγάλοι ψηλά με τα πόδια, σαν αεροπλανάκι; Αυτή είναι μια καταπληκτική αισθητηριακή άσκηση και τη χρησιμοποιούμε και στη θεραπεία! Μετράμε “πέντε-τέσσερα-τρία-δύο-ένα…φύγαμεεε!” Και το παιδί πετάει στον αέρα. Το κατεβάζουμε απότομα με πολύ γαργαλητό.
–Τραμπολίνο: Είτε είμαστε τυχεροί και έχουμε μεγάλο τραμπολίνο σε εξωτερικό χώρο, είτε έχουμε ένα μικρό εσωτερικού χώρου, είτε απλά ένα στρώμα στο πάτωμα…δίνουμε στο παιδί 5λεπτα “διαλειμματάκια” όπου το αφήνουμε να χοροπηδήξει ελεύθερα. Ταυτόχρονα, εκμεταλλευόμαστε τον χρόνο αυτό για ανάπτυξη λόγου, καθώς το παιδί θα είναι πολύ πιο πρόθυμο να συνεργαστεί και να αλληλεπιδράσει μαζί μας κατά τη διάρκεια μιας τέτοιας αισθητηριακής δραστηριότητας: στεκόμαστε μπροστά στο παιδί την ώρα που χοροπηδάει, του πιάνουμε τα χέρια, του χαμογελάμε και τραγουδάμε ένα τραγούδι μαζί. Επαναλαμβάνουμε πολλές φορές και αφήνουμε σταδιακά το παιδί να συμπληρώνει λεξούλες ή φρασούλες από το τραγούδι.
Εμείς είμαστε το παιχνίδι
Η κλινική εμπειρία μας δείχνει καθημερινά πόσο σημαντικό είναι να παίξουμε και να συνδεθούμε με το παιδί με κέφι για να ενισχύσουμε το κίνητρό του να επικοινωνήσει μαζί μας και τελικά να μιλήσει. Η γνωστή λογοπαθολόγος Jessie Ginsburg, σε σχετικό της άρθρο στο επιστημονικό περιοδικό The ASHA Leader, μας προτρέπει:
–Να γίνουμε αστείοι: “Κάνετε αστεία πράγματα, μη φοβάστε να ‘γελοιοποιηθείτε’! Μερικές φορές, για να τραβήξουμε την προσοχή ενός παιδιού με αυτισμό πρέπει να κάνουμε κάτι απίστευτα αστείο ή γελοίο ή τρελό. Γίνετε λοιπόν ξανά παιδί κι εσείς. Κάνετε πράγματα που δεν περιμένει, όπως να βάλετε το παπούτσι του παιδιού στο κεφάλι σας και μετά να φτερνιστείτε στα ψεύτικα για να πέσει. Κάνετε αστείους ήχους και γελοίες γκριμάτσες.”
-Σε πιο μικρά παιδιά, μας προτρέπει να βάλουμε στη ρουτίνα εύκολα παιχνιδάκια όπως “κουκου-τσα” ή κυνηγητό (“Θα σε πιάσωωω! Σε έπιασα! ”). Ή ακόμα και παιχνίδια από το μυαλό μας, όπως π.χ. να κάνουμε ότι κοιμόμαστε στο πάτωμα, ροχαλίζοντας πάρα πολύ δυνατά. Αν το παιδί μάς αγγίξει ή μας πλησιάσει, πεταγόμαστε επάνω απότομα, σηκώνουμε τα χέρια ψηλά και φωνάζουμε δυνατά “Ξύπνησααααα!” και τρέχουμε να το πιάσουμε, να το αγκαλιάσουμε και να το γαργαλήσουμε.
Να θυμόμαστε ένα πράγμα: είμαστε το καλύτερο παιχνίδι για το παιδί μας. Όσο πιο λίγα παιχνίδια χρησιμοποιούμε, τόσο καλύτερα! Θέλουμε όλη η προσοχή του παιδιού να είναι πάνω σε εμάς.
Χωρίς πίεση
Η Ginsburg τονίζει και επιμένει ότι πρέπει να βγάλουμε από πάνω μας την πίεση “να δουλέψουμε τον λόγο, να μάθουμε στο παιδί να μιλάει”. Αν δεν ενισχύσουμε τη ρύθμιση και την αλληλεπίδραση, το παιδί δε θα φτάσει ποτέ στα πάνω σκαλοπάτια της σκάλας, που μας περιέγραφε η συγγραφέας στο πρώτο μέρος του άρθρου μας (δείτε το εδώ) .
Να θυμάστε ότι οι στιγμές που κάνετε ένα παιδί να γελάσει ή να χαμογελάσει, δηλαδή οι στιγμές που το κάνετε να συνδεθεί μαζί σας, ΔΕΝ είναι χαμένος χρόνος, υποστηρίζει η συγγραφέας. Αν και είναι δύσκολο να ‘μετρήσουμε’ θεραπευτικά αυτές τις στιγμές (σε αντίθεση π.χ. με το ‘πες νερό 5 φορές’), αυτές οι στιγμές είναι πολύτιμες. Γιατί έτσι βελτιώνουμε το εσωτερικό κίνητρο του παιδιού για επικοινωνία και αυτό θα το βοηθήσει να γίνει ένα παιδί πιο δημιουργικό και ανεξάρτητο στη σκέψη, ένα παιδί που μπορεί να χρησιμοποιήσει τον λόγο πιο ευέλικτα.
Αν λοιπόν ως γονείς ή θεραπευτές θέλουμε να κάνουμε πραγματική διαφορά, όχι απλά στην ομιλία ενός παιδιού αλλά στη ζωή του ολόκληρη, πρέπει να συνδεθούμε με το παιδί αυτό, αληθινά και βαθιά. Να απολαύσουμε τον χρόνο μας μαζί του. Είναι δύσκολο; Ναι! Το να είμαστε ευέλικτοι και να κάνουμε πράγματα που δεν έχουμε συνηθίσει δεν είναι απλό. Χρειάζεται πολύ περισσότερη ενέργεια από ό,τι αν απλά καθόμαστε σε μια καρέκλα και κάνουμε δομημένες δραστηριότητες.
Αλλά δεν θέλουμε το παιδί μας να μείνει κολλημένο στα μεσαία σκαλοπάτια εκείνης της σκάλας… Όσο πιο πολύ κέφι έχει μια συνεδρία ή μια ώρα στο σπίτι μαζί με το παιδί, και όσο πιο πολύ επενδύσουμε στο παιδί, τόσο πιο ψηλά θα το βοηθήσουμε να ανέβει.
(To άρθρο βασίστηκε σε πληροφορίες από το The ASHA Leader https://leader.pubs.asha.org/doi/10.1044/leader.MIW.24042019.32 Μετάφραση-προσαρμογή: Αναστασία Σταγιάνου, ΜΑ, MS, CCC-SLP.)
