Εν όψει όλων αυτών που ζούμε σαν ανθρωπότητα, παλεύοντας με αόρατους και ορατούς εχθρούς, η σκέψη μας πάει στο “Φάντασμα της όπερας” του αγαπημένου δασκάλου Στέφανου Τραχανά.
Παραθέτω κάποια σημεία του βιβλίου και εύχομαι να αντιμετωπίζουμε όλοι κάθε καινούρια αβεβαιότητα που ζούμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο και να έχουμε τη δύναμη, το κουράγιο και την αισιοδοξία που απαιτούν οι δύσκολες μέρες…
Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΒΕΒΑΙΟΤΗΤΑΣ Ή “ΤΟ ΦΑΝΤΑΣΜΑ ΤΗΣ ΟΠΕΡΑΣ”
Το “φάντασμα” στη φύση είναι οι θεμελιώδεις νόμοι που κυβερνούν τον φυσικό κόσμο από τα έγκατα της ύλης, ενώ το φάντασμα στον πολιτισμό μας είναι πλέον η ίδια η επιστήμη ως κοινωνικός θεσμός.
Mια θεμελιώδης επιστημονική ανακάλυψη είναι η αρχή της αβεβαιότητας του Χάιζενμπεργκ, ή αρχή της απροσδιοριστίας, η οποία ανακαλύφθηκε το 1927 και αποτελεί έκτοτε το θεμέλιο της φυσικής του μικρόκοσμου.
Οι νόμοι του μικρόκοσμου είναι ό,τι πιο παράξενο έχουμε δει στη φύση μέχρι τώρα…
Στο θέατρο του δικού μας αισθητού κόσμου η παράσταση δίδεται στους πάνω … ορόφους, αλλά η μουσική γράφεται στο … υπόγειο. Στα έγκατα της ύλης. Διότι εκεί βρίσκεται ο μυστικός συνθέτης, το φάντασμα της όπερας: η αρχή της αβεβαιότητας.
Ένα σύμπαν χωρίς την αρχή της αβεβαιότητας θα ήταν σίγουρα ένα νεκρό σύμπαν.
Η αρχή της αβεβαιότητας «κρύβεται» πίσω από όλες τις βασικές φυσικές προϋποθέσεις που επιτρέπουν στο σύμπαν να φτάσει έως την αυτογνωσία.
Ποιες προϋποθέσεις όμως πρέπει να πληρούνται σε ένα σύμπαν ώστε να μην αποκλείεται εκ των προτέρων η δυνατότητα εμφάνισης ζωής σ᾽ αυτό;
1) ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ
Αν η παλιά φυσική ίσχυε πράγματι και στον μικρόκοσμο, τότε τα άτομα, ……….τα ηλεκτρόνια θα έχαναν διαρκώς ενέργεια και τελικά θα έπεφταν στον πυρήνα σε απειροελάχιστο χρόνο.
2) ΕΝΑΣ ΚΑΤΑΛΛΗΛΟΣ ΠΛΑΝΗΤΗΣ
Στο πλαίσιο της παλιάς φυσικής……. ο ήλιος δεν θα μπορούσε να ζήσει περισσότερο από 10.000 χρόνια και επομένως δεν θα υπήρχε ζωή στον πλανήτη.
3) ΕΝΑ ΚΑΤΑΛΛΗΛΟ ΣΥΜΠΑΝ!
Πώς «έσπασε» η ομοιομορφία του αρχέγονου κοσμικού χυλού και μπόρεσε το σύμπαν να γίνει λίγο πυκνότερο σε κάποιες περιοχές του ώστε να σχηματιστούν έτσι οι γαλαξίες και μέσα σ’ αυτούς τα άστρα, οι πλανήτες και τελικά εμείς;
ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΒΕΒΑΙΟΤΗΤΑΣ: (Απροσδιοριστία στη θέση) x (Απροσδιοριστία στην ταχύτητα) ≈ σταθερό
Το πραγματικό περιεχόμενο της αρχής της αβεβαιότητας αναδεικνύεται αν την εφαρμόσουμε σε ένα σωματίδιο παγιδευμένο σε μια μικροσκοπική περιοχή. Εφόσον η απροσδιοριστία στη θέση του θα είναι τότε πολύ μικρή, η απροσδιοριστία στην ταχύτητά του θα είναι πολύ μεγάλη, οπότε και η ταχύτητά του η ίδια θα είναι μεγάλη κατά μέσο όρο. Όσο περισσότερο το «στριμώχνουμε», τόσο περισσότερο αντιδρά· και «αγριεύει». Η αρχή της αβεβαιότητας οπλίζει δηλαδή τα σωματίδια του μικρόκοσμου με μια ακατανίκητη ικανότητα να αντιστέκονται στη φυλάκιση.
ΕΞΗΓΗΣΗ ΥΠΑΡΞΗΣ ΚΑΤΑΛΛΗΛΟΥ ΠΛΑΝΗΤΗ ΣΕ ΗΛΙΑΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ
Δεν υπάρχει ίχνος αμφιβολίας ότι η μακροβιότητα των άστρων, χωρίς την οποία δεν θα είμαστε σήμερα εδώ, είναι γνήσιο τέκνο της αρχής της αβεβαιότητας.
ΕΞΗΓΗΣΗ ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑΣ ΑΤΟΜΩΝ
Η αρχή της αβεβαιότητας δεν αφήνει τα σωματίδια που μας αποτελούν να «στριμωχτούν» το ένα δίπλα στο άλλο, αλλά τα κρατάει σε απόσταση.
Αν δεν ίσχυε αυτό, τότε θα περνάγαμε ο ένας μέσα από τον άλλο κυριολεκτικά σαν φαντάσματα! Η αρχή της αβεβαιότητας όχι μόνο είναι φάντασμα η ίδια, αλλά δίνει και στα σωματίδια του μικρόκοσμου μια σχεδόν φαντασματική ύπαρξη!
ΕΞΗΓΗΣΗ ΥΠΑΡΞΗΣ ΚΑΤΑΛΛΗΛΟΥ ΣΥΜΠΑΝΤΟΣ
Σε έναν κόσμο που διέπεται από την αρχή της αβεβαιότητας η κατάσταση ελάχιστης δυνατής ενέργειας του σύμπαντος όχι μόνο δεν είναι μια κατάσταση ηρεμίας με μηδέν ενέργεια, αλλά είναι επιπλέον και μια κατάσταση ανομοιόμορφης κατανομής αυτής της ενέργειας στον χώρο.
Οι σπόροι της ανομοιομορφίας που επέτρεψαν στο σύμπαν να σχηματίσει γαλαξίες και όλες τις άλλες κοσμικές δομές ήταν κβαντικής προέλευσης.
ΤΟ ΦΑΝΤΑΣΜΑ ΤΗΣ ΟΠΕΡΑΣ
Σ’ ένα σημείο του Φαντάσματος της Όπερας, ο Μάικλ Κρώφορντ και η Σάρα Μπράιτμαν τραγουδούν τους περίφημους στίχους: «The phantom of the Opera is there, inside your mind…».
Το φάντασμα της όπερας είναι εκεί. Είναι μέσα στο ίδιο το μυαλό μας. Παραδόξως, στο ίδιο συμπέρασμα κατέληξαν και μεγάλοι φυσικοί και φιλόσοφοι του περασμένου αιώνα, λίγο μετά την ανακάλυψη της αρχής της αβεβαιότητας. Αν οι χημικές διεργασίες που λαμβάνουν χώρα στον εγκέφαλό μας διέπονται από τους κβαντικούς νόμους — δηλαδή από την αρχή της αβεβαιότητας— τότε σίγουρα το φάντασμα είναι μέσα στο μυαλό μας. Και εισάγει ενδεχομένως ένα στοιχείο θεμελιώδους τυχαιότητας.
Να, λοιπόν, που το φάντασμα μέσα μας είναι και ο ελευθερωτής μας. Ο εγγυητής της υπαρξιακής ελευθερίας μας. Αφήνει χώρο για το απρόβλεπτο. Για την ελεύθερη επιλογή.
Ή μήπως την υπονομεύει με έναν πιο «ύπουλο» τρόπο; Αφήνοντάς μας έρμαια μιας ανερμήνευτης τυχαιότητας;
Στον σύνδεσμο που ακολουθεί η ομιλία του καθηγητή Πανεπιστημίου Κρήτης Στέφανου Τραχανά για “Το φάντασμα της όπερας”