2.2 Βασικά χαρακτηριστικά της ελληνικής κοινωνίας
Καταστάσεις που επηρέασαν σε μεγάλο βαθμό την ιστορική εξέλιξη της ελληνική κοινωνίας.
Αυτές οι αιτίες αποτελούν και τα βασικά χαρακτηριστικά της ελληνικής κοινωνίας, τα οποία σε γενικές γραμμές είναι τα παρακάτω:
α) Η εξάρτηση και υποτέλεια.
- Σχέσεις υποτέλειας και εξάρτησης από τις Μεγάλες Δυνάμεις του 19ου αιώνα.
- Η υποτέλεια και η εξάρτηση ήταν οικονομική και πολιτική και διαμόρφωσαν καθοριστικά την ελληνική κοινωνία.
Εργασία: α) Ποια μεγάλα εθνικά δάνεια σύναψε η Ελλάδα από το εξωτερικό;, β) Ποιοι ήταν οι εκπρόσωποι των ξένων κομμάτων (Αγγλικό, Γαλλικό, Ρωσικό), στην Ελλάδα;
β) Η καθυστερημένη βιομηχανική ανάπτυξη.
- Αποτέλεσμα της καθυστερημένης βιομηχανικής ανάπτυξης ήταν να εισάγει βιομηχανικά προϊόντα (αυτοκίνητα, τρακτέρ, μηχανές), χωρίς η ίδια να μπορεί να παράγει για εγχώρια χρήση ή να εξάγει αντίστοιχα. Αυτό επιβάρυνε, σε μεγάλο βαθμό, την ελληνική οικονομία.
- Έτσι, η οικονομική ανάπτυξη στην Ελλάδα στηρίχθηκε αναγκαστικά, στη ναυτιλία, τη μετανάστευση και τον τουρισμό.
Εργασία: α) Πώς βοήθησε η μετανάστευση κατά τον 20ο αιώνα την οικονομική κατάσταση της Ελλάδας; β) Ποια είναι η θέση της Ελλάδας σήμερα στην διεθνή εμπορική ναυτιλία; γ) Πώς συμβάλλει ο τουρισμός στην οικονομική ανάπτυξη της Ελλάδας; δ) Πώς οι εισαγωγές προϊόντων επηρεάζουν την οικονομική κατάσταση μιας χώρας;
γ) Η αστικοποίηση.
- Η αστικοποίηση δεν ήταν αποτέλεσμα της εκβιομηχάνισης, αλλά της διόγκωσης του τομέα των υπηρεσιών. Τεράστιοι πληθυσμοί εισέρρευσαν στην Αθήνα και σε άλλα αστικά κέντρα (Θεσσαλονίκη) όχι για να εργαστούν σε βιομηχανίες, αλλά για να εργαστούν, κυρίως, στον δημόσιο τομέα και στον τομέα των υπηρεσιών (βλ. κεφ. 10.5.2). Δηλαδή σε εργασίες που δεν θεωρούνταν για την εποχή βασικές παραγωγικές δραστηριότητες που θα αύξαναν σημαντικό το ΑΕΠ της Ελλάδας και θα βοηθούσαν στην εκβιομηχάνιση της χώρας.
- Εμφανίστηκε, έτσι, το φαινόμενο μιας κυριολεκτικά παθολογικής συσσώρευσης του μισού σχεδόν πληθυσμού της χώρας στην Αθήνα και το λεκανοπέδιο της Αττικής.
Εργασία: α) Να βρεθούν στατιστικά στοιχεία για την διαχρονική εξέλιξη του φαινομένου της αστικοποίησης κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα στην Ελλάδα.
δ) Η κυριαρχία της μικρής ιδιοκτησίας.
- Στην Ελλάδα κυριαρχούσε η μικρή ιδιοκτησία όπου ο κάθε αγρότης είχε ένα μικρό χωράφι που καλλιεργούσε.
- Αυτό καθήλωνε τον αγροτικό πληθυσμό στη φτώχεια, με αποτέλεσμα ένα μεγάλο τμήμα του να εγκαταλείπει την ύπαιθρο αναζητώντας μια καλύτερη ζωή στις πόλεις (εσωτερική μετανάστευση) ή στο εξωτερικό (εξωτερική μετανάστευση).
- Η απουσία μεγάλων γαιών οδήγησε και στη χαμηλή εκβιομηχάνιση της γεωργίας, αφού δεν υπήρχε η βάση για μεγάλες επενδύσεις σε αυτόν τον τομέα.
ε) Οι πελατειακές σχέσεις.
- (εφόσον δεν υπήρχε μεγάλη βιομηχανική ανάπτυξη) Το κράτος ήταν σχεδόν ο μοναδικός σταθερός εργοδότης. Αναπτύχθηκε έτσι μια σημαντική πίεση, η οποία τροφοδότησε το πελατειακό σύστημα.
- Πολλοί πολιτικοί «εξαγόραζαν» ουσιαστικά τις ψήφους των συμπολιτών τους μέσω του διορισμού μελών της οικογενείας του στο δημόσιο.
- Ο όρος πελατειακό παραπέμπει στην μεταχείριση του ψηφοφόρου σαν «πελάτη» του πολιτικού.
Εργασία: α) Να αναζητηθούν στο διαδίκτυο ελληνικές ταινίες (κυρίως κωμωδίες) που να έχουν αναφορές στο παραπάνω θέμα
στ) Παρασιτική νοοτροπία. Αποτέλεσμα αυτής της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής δομής ήταν να αναπτυχθεί σε ένα μεγάλο τμήμα του πληθυσμού γενικευμένη αντιπαραγωγική και παρασιτική νοοτροπία, δηλαδή να αναζητεί τρόπους απόκτησης εισοδήματος χωρίς να προσφέρει το ανάλογο προϊόν ή υπηρεσία.
Όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά έχουν οδηγήσει σε φαινόμενα όπως:
1-Η παρα-οικονομία.
- Δίπλα στην επίσημη και φανερή οικονομική δραστηριότητα –αυτή που δηλώνεται στις φορολογικές Αρχές– υπάρχει και μια άλλη, αφανής οικονομική δραστηριότητα (δηλ. παραοικονομία)
- (συνέπειες) Πέρα από τα έσοδα που χάνει το κράτος δημιουργείται και έντονο αίσθημα αδικίας στους φορολογικά συνεπείς πολίτες (βλ. κεφ 7.6).
2-Η υποβάθμιση της πολιτικής.
- Τα τελευταία χρόνια έχει παρατηρηθεί –όχι μόνο στην Ελλάδα– η υποβάθμιση της πολιτικής εξουσίας (πρωθυπουργός, κοινοβούλιο κτλ.) σε σχέση με την οικονομική εξουσία (επιχειρηματίες, πολυεθνικές επιχειρήσεις, τράπεζες κτλ.).
- Η οικονομική εξουσία επηρεάζει σημαντικά την πολιτική εξουσία.
- Η κυριαρχία της οικονομίας επί της πολιτικής είναι ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα της σύγχρονης δημοκρατίας.
Εργασία: α) Να αναφέρετε τρόπους με τους οποίους οι μεγάλες επιχειρηματικές οικογένειες επηρεάζουν την Πολιτική κατάσταση της χώρας
3-Η προβληματική λειτουργία των θεσμών.
-
- τυπολατρεία – νομολατρεία. Η επιμονή στον τύπο και όχι στην ουσία, έχει ως αποτέλεσμα η συζήτηση ή σύγκρουση να γίνεται για την διαδικασία και όχι για το περιεχόμενο, ο τύπος να πνίγει την ουσία, το ενδιαφέρον από τα ουσιώδη να μετατίθεται στα επουσιώδη. Σχεδόν για τα πάντα χρειάζεται νόμος. Και σε μια εποχή που πολλά πρέπει να ρυθμιστούν και που πολλά συνεχώς αλλάζουν, το αποτέλεσμα είναι
- πολυνομία. Αν προστεθούν και οι ρουσφετολογικές ρυθμίσεις, τότε γίνεται λόγος για βιομηχανία νόμων. Αυτό το φαινόμενο όμως δε βοηθά στην καλή λειτουργία της κοινωνίας και της πολιτείας. Έτσι, μάλλον δικαιολογημένα υπάρχει η αίσθηση ότι οι νόμοι υπάρχουν μόνο για τους οικονομικά και κοινωνικά αδύναμους, ενώ οι οικονομικά και πολιτικά ισχυροί κατορθώνουν να ξεφεύγουν
4- Έλλειψη προγραμματισμού.
- Τέλος η έλλειψη προγραμματισμού εμποδίζει τη χώρα να έχει ένα μακρόπνοο και μακροχρόνιο σχέδιο για την οικονομία, την εκπαίδευση, τις υπηρεσίες υγείας κτλ.
- Επικρατεί η εντύπωση ενός «ράβε ξήλωνε» καθώς κάθε υπουργός και κάθε κυβέρνηση ακυρώνει, συχνά, ορισμένα από τα πεπραγμένα των προηγούμενων
