Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική στους  παραολύμπιους οικισμούς, μια διήμερη εκπαιδευτική επίσκεψη του Μουσικού Σχολείου

Λίγο μετά την τουρκική εισβολή το 1420,  ελληνικοί και ελληνοβλαχικοί πληθυσμοί εγκαταλείπουν τις εύφορες πεδιάδες του Θεσσαλικού κάμπου και καταφεύγουν στις απότομες πλαγιές του Ολύμπου. Έτσι, οι ιστορικές, οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες σε συνδυασμό  με το φυσικό περιβάλλον οδηγούν στη διαμόρφωση νέων οικισμών στις παραολύμπιες περιοχές του νομού Λάρισας, όπως το Λιβάδι ο Κοκκινοπηλός, η Κρυά, το Πύθιο κ.ά. Οι πλούσιες αγροκτηνοτροφικές δραστηριότητες των κατοίκων καθώς και οι εμπορικές(τυροκόμηση, εμπόριο γάλατος)αλλάζουν τελείως το οικιστικό περιβάλλον, αφού κτίζονται νέες εκκλησίες , πλουσιότερα σπίτια και αρχοντικά. Οι κατασκευές αποκρίνονται στις κλιματολογικές συνθήκες καθώς και στα τοπικά υλικά δόμησης, όπου κυριαρχεί η πέτρα και το ξύλο. Οι Μαθητές του Μουσικού Σχολείου Καρδίτσας επισκέφθηκαν τους παρακάτω παραδοσιακούς οικισμούς:
1. Το Λιβάδι Ελασσόνας ,το οποίο στέκεται σε υψόμετρο 1200μέτρων με πανοραμική θέα την οροσειρά της Πίνδου και των κορυφών του Ολύμπου. Ο πολεοδομικός ιστός του χωριού βρίσκεται σε αρμονική αναλογία με το ανάγλυφο του εδάφους. Βόρεια και ανατολικά του χωριού, λόγω της έντονης κλίσης του εδάφους, τα κτίρια στις όψεις είναι διώροφα, ενώ στο πίσω μέρος  οι στέγες είναι στο επίπεδο του εδάφους. Αντίθετα στο μεσαίο τμήμα, όπου βρίσκεται η πλατεία με τον υπεραιωνόβιο πλάτανο και την βρύση, δεν υπάρχει μεγάλη κλίση. Εκεί βρίσκεται και το λαογραφικό μουσείο ,όπου στεγάζεται το σπίτι που γεννήθηκε ο Γεωργάκης Ολύμπιος, αγωνιστής της Ελληνικής Επανάστασης του 1821.Τα  καλντερίμια, προσαρμοσμένα στη μορφολογία της περιοχής, είναι φτιαγμένα από σχιστόλιθο. Μάλιστα, εξαιτίας της  στενότητάς  τους, για να διευκολύνεται τα παλαιότερα χρόνια η διέλευση των ζώων, κυρίως στις γωνίες των σπιτιών  γινόταν το κόψιμο του τοίχου (φαλτσογωνιές) στο ύψος του ζώου.
Στο Λιβαδιώτικο σπίτι συναντάμε  παραδοσιακά υλικά δόμησης, όπως είναι οι πλάκες (κάλυψη στεγών),η  πέτρα (ξηρολιθιά) για την θεμελίωση και την τοιχοποιία και η αργιλώδης λάσπη ως  συνδετικό κονίαμα.Τα δοκάρια και οι γριντιές (ταβανόξυλα ),που προορίζονταν για το δάπεδο και τις στέγες, κόβονταν 1-2 χρόνια νωρίτερα για να είναι ξερά .
Ένα τυπικό σπίτι περιλάμβανε την αυλή, ορισμένη από μαντρότοιχο, το αποχωρητήριο,τον φούρνο το πλυσταριό , το αχούρι για τα ζώα και το κυρίως δίπατο σπίτι.
Μετά την καταστροφή από τους  Γερμανούς το 1943 και με την χρηματοδότηση του σχεδίου Μάρσαλ αρχίζει το 1950 η ανοικοδόμηση του χωριού με τα ίδια υλικά, αλλά σταδιακά μπετόν , τούβλα, κεραμίδια, σίδερο λαμαρίνα κ.ά. τείνουν να αντικαταστήσουν τα παραδοσιακά υλικά.
2.Την  Τσαριτσάνη, χωριό που ξεχωρίζει για  τους ναούς τα αρχοντικά και τα πυργόσπιτα. Ο πύργος του Μάμτζιου, πανύψηλο κτίσμα (15μ) με χαρακτήρα καθαρά αμυντικό και με αρμονικές γραμμές, δίνει στο τοπίο έναν τόνο άγριας ομορφιάς. Υπάρχουν σε αυτό πολεμίστρες με λοξοειδές σχήμα (εσωτερικά είναι ορθογώνιο, που στενεύει συνεχώς προς τα έξω)δίνοντας ασφάλεια στους αμυνόμενους. Ένα άλλο χαρακτηριστικό είναι οι  καταχύστρες (στο β΄-γ’όροφο), από όπου οι αμυνόμενοι έριχναν καυτό λάδι στους επιτιθέμενους.
Δίπλα στον ιερό  ναό  Κοιμήσεως της Θεοτόκου και έχοντας στη μέση το υπεραιωνόβιο κυπαρίσσι δεσπόζει επιβλητικά η περίφημη Οικονόμειος σχολή Τσαριτσάνης, όπου εδίδαξαν σημαντικές προσωπικότητες ὀπως Δ. Πέζαρος, Κ. Κούμας και ο ιερέας και λόγιος Κωνσταντίνος Οικονόμος ο εξ Οικονόμων (όπως αναγράφει και η προτομή του στην πλατεία του χωριού.)
Ο Κ. Οικονόμος υπήρξε υπέρμαχος της ορθόδοξης παράδοσης και του Οικουμενικού Πατριαρχείου, έγραψε έργα εκκλησιαστικού και φιλοσοφικού  χαρακτήρα και θεωρείται μεγάλη μορφή του Έθνους και της Εκκλησίας. Σήμερα στο κτίριο της Οικονόμειου σχολής στεγάζεται το Γυμνάσιο Τσαριτσάνης.
3.Τον  Κοκκινοπηλό, χωριό  χτισμένο στις πλαγιές του Ολύμπου σε υψόμετρο 1.160  μέτρων με πολλούς νερόμυλους, ασβεστοκάμινα και έναν ανεμόμυλο . Το ευρωπαϊκό μονοπάτι μεγάλων διαδρομών Ε4 διασχίζει τον οικισμό  και οι ορειβάτες – πεζοπόροι – φυσιολάτρες μπορούν να φθάσουν στο μαγευτικό ρέμα της Σταλαγματιάς (γεμάτο έλατα και μαυρόπευκα)

Η διήμερη εκπαιδευτική επίσκεψη ήταν συνέχεια της επίσκεψης στον Ελληνόπυργο Καρδίτσας και έγινε στο πλαίσιο περιβαλλοντικού προγράμματος για την παραδοσιακή αρχιτεκτονική.
Οι 30 μαθητές της Α Γυμνασίου  του Μουσικού Σχολείου φιλοξενήθηκαν  στο κέντρο περιβαλλοντικής εκπαίδευσης ΚΠΕ Κισσάβου-Ελασσόνας (με έδρα την Ελασσόνα) Τα ΚΠΕ είναι δομές του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων , είναι μια μορφή εκπαίδευσης που αναπτύσσονται σε περιοχές με αξιόλογο φυσικό και πολιτισμικό περιβάλλον (στην περιοχή μας είναι στο Μουζάκι)
Ένας από τους σκοπούς τους είναι να ευαισθητοποιήσουν τους νέους σε θέματα περιβαλλοντικής πρακτικής , ώστε να αναπτυχθούν αντιλήψεις και συμπεριφορές που θα συμβάλλουν στην προστασία της οικολογικής ισορροπίας και της ποιότητας ζωής στην κατεύθυνση της αειφόρου ανάπτυξης.

Την πρώτη μέρα οι μαθητές ενημερώθηκαν από τα στελέχη του ΚΠΕ, η παρουσία των οποίων ήταν συνεχής, για τις δραστηριότητες –επισκέψεις που θα γίνουν, ενώ τη δεύτερη μέρα έγινε αποτίμηση- αξιολόγηση του προγράμματος.

Τέλος θέλουμε να εκφράσουμε τις ευχαριστίες μας στον υπεύθυνο του ΚΠΕ κ. Σπύρο Αναγνωστάκη και τους συνεργάτες του που ήταν διαρκώς δίπλα μας και με αγάπη μετέφεραν στα παιδιά το αίσθημα  σεβασμού για το περιβάλλον και την αξία μιας ποιοτικότερης ζωής.
Επίσης να ευχαριστήσουμε τον υπεύθυνο σχολικών προγραμμάτων για το νομό μας κ. Παπατριανταφύλλου Κώστα για την άψογη συνεργασία και τις συμβουλές, που μας παρείχε.
Οι υπεύθυνοι του προγράμματος:
Αιμίλιος Βλάστος Μαθηματικός, Δήμητρα Μάνθου , Βασιλiκή Φούφα Φιλόλογοι