επιλογή εικόνας : Νίκος Δημητρίου
H μεγάλη υπόσχεση που ξεκινάει στο σχολείο. Όλα όσα τα παιδιά μαθαίνουν από τα χρόνια του σχολείου να προσδοκούν. Οι υποσχέσεις που γίνονται προσδοκίες και με τις οποίες εισέρχονται στην ενήλικη ζωή. Εκεί όπου θα ακολουθήσει η διάψευση της μεγάλης υπόσχεσης.
Eίναι η μεγάλη υπόσχεση της απεριόριστης προόδου που θα έρθει στη ζωή τους. Της απεριόριστης ικανοποίησης όλων ή τουλάχιστον των περισσότερων επιθυμιών τους. Της ανεμπόδιστης προσωπικής ελευθερίας. Η επίτευξη πλούτου και άνεσης που θα φέρει απεριόριστη ευτυχία στους περισσότερους ανθρώπους ή τουλάχιστον την μέγιστη δυνατή ευχαρίστηση.
Το εύρος της Μεγάλης Υπόσχεσης, τα θαυμαστά υλικά, τα τεχνολογικά επιτεύγματα, πρέπει κάποια στιγμή να μελετηθεί σε βάθος προκειμένου να κατανοήσουμε επίσης πόσο βαθύ είναι το τραύμα της διάψευσης της μεγάλης υπόσχεσης. Αυτά τα παιδιά, οι έφηβοι όπως και οι μετέφηβοι συνειδητοποιούν σιγά σιγά ότι αυτό που συμβαίνει στους γονείς τους, αυτό που άλλοτε είναι καλά κρυμμένο και άλλοτε πιο φανερό, είναι εκεί και για τα ίδια. Θα συνειδητοποιήσουν ότι:
- Η ανεμπόδιστη προσωπική ελευθερία, το όνειρο του να γίνουμε κύριοι της ίδιας μας της ζωής έσβησε όταν αρχίσαμε να συνειδητοποιούμε ότι είχαμε γίνει όλοι κομμάτια, γρανάζια, μιας γραφειοκρατικής μηχανής, με την εκάστοτε κυβέρνηση ανεξάρτητα της πολιτικής της απόχρωσης και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης που ελέγχονται απ΄αυτή να χειραγωγούν τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις προτιμήσεις μας.
- Η απεριόριστη ικανοποίηση όλων των επιθυμιών δεν οδηγεί τελικά σε μια καλή ποιότητα ζωής ούτε αποτελεί το δρόμο για την ευτυχία ή έστω για την μέγιστη δυνατή ευχαρίστηση. Σε επίπεδο οικονομικής προόδου αυτή παραμένει περιορισμένη στις πολύ πλούσιες χώρες, στις πολύ πλούσιες τάξεις και το χάσμα μεταξύ τους μόνο μεγαλώνει.
Αλλά και εκεί, πόσοι άνθρωποι με αρκετά ικανοποιητική οικονομική κατάσταση, τέτοια που να μπορούν να ικανοποιήσουν πολλές επιθυμίες τους όπως ταξίδισ, απόκτησης υλικών αγαθών, του πολυπόθητου λεπτού και καλοσχηματισμένου σώματος, πολλών και διαφόρων κοινωνικών γνωριμιών και ανελίξεων παραμένουν εσωτερικά κενοί, δυστυχείς, με αποτυχημένες σχέσεις, μόνοι.
- Η απεριόριστη πρόοδος σε επίπεδο τεχνολογικής προόδου προκάλεσε οικολογικούς κινδύνους όπως και τον κίνδυνο πυρηνικού πολέμου. Θα συνειδητοποιήσουν ότι βαδίζοντας στο δρόμο για να γίνουμε υπέρτατα όντα, γίναμε παντοδύναμοι, αυτοί που θα μπορούσαν να δημιουργήσουν ένα δεύτερο κόσμο χρησιμοποιώντας τον φυσικό κόσμο απλά σαν πηγή οικοδομικών υλικών. Μια παντοδυναμία που έφθασε μέχρι και στην υποκατάσταση του ίδιου του ανθρώπινου νου. Η σχέση μας με την φύση έγινε βαθιά εχθρική.
Η ευτυχία λοιπόν στον άνθρωπο δεν έρχεται μέσα από το ανελέητο κυνηγητό της. Κάπου αλλού κρύβεται. Οι έρευνες και οι παρατηρήσεις δείχνουν πως παρά την τεχνολογική πρόοδο, είμαστε μια κοινωνία ιδιαίτερα δυστυχισμένων ανθρώπων: μοναχικoί, αγχωμένοι, καταθλιπτικοί, καταστροφικοί, άνθρωποι που είναι ευτυχείς όταν σκοτώνουν τον χρόνο ενώ μας είναι πολύτιμος.
Η διατύπωση του γκρεμίσματος της αυταπάτης θα μπορούσε να συνοψιστεί στη φράση: ‘’όσο γινόμαστε παντοδύναμοι τόσο γινόμαστε απάνθρωποι’’. Αυτό σημαίνει πως θέλω τα πάντα για τον εαυτό μου και αντλώ ευχαρίστηση από την κατοχή, την ιδιοκτησία, το έχω και όχι από το μοίρασμα. Σκοπός μου είναι να έχω και για αυτό πράττω ανταγωνιστικά απέναντι σε όλους τους άλλους. Δεν μπορώ να νιώσω ικανοποιημένος γιατί δεν υπάρχει τέλος στις επιθυμίες μου, φθονώ όσους έχουν περισσότερα και φοβάμαι όσους έχουν λιγότερα.
Με τη διαφορά και το κόστος πως όλα αυτά τα συναισθήματα πρέπει να τα καταπιέζω έτσι ώστε να παρουσιάζω τον εαυτό μου τόσο στους άλλους όσο και σε εμένα τον ίδιο, ως τον χαμογελαστό, σοβαρό, ευγενικό, ορθολογιστή άνθρωποι που όλοι παριστάνουν πως είναι.
Άραγε άνθρωπος που έχει, κατέχει και ανταγωνίζεται είναι ένας ενεργητικός άνθρωπος;
Αυτός που αντί να πει ‘’είμαι προβληματισμένος’’ λέει ‘’έχω ένα πρόβλημα’’. Αυτός που αντί να πει ‘’είμαι ερωτευμένος’’ λέει ‘’έχω έρωτα’’. Λέει ΄΄έχω μια αγάπη για σένα’’ αντί να πει ‘’σ’ αγαπώ’’. Αφού όταν αγαπώ, όταν είμαι ερωτευμένος, στην πραγματικότητα …δεν έχω τίποτα. Πως η γλώσσα προδίδει μια καλά κρυμμένη ασυνείδητη αλλοτρίωση.
Σαν τα ρήματα «έχω» και «είμαι» να δηλώνουν δυο διαφορετικούς τρόπους ύπαρξης. Όπου στο τρόπο ύπαρξης που κυριαρχεί το ‘’να έχεις’’ η σχέση του ανθρώπου με τον κόσμο είναι μια σχέση κατοχής. Θέλω να κάνω τους πάντες και τα πάντα δικά μου.
Αν παρατηρήσουμε ένα βρέφος, σε κάποια στιγμή της ανάπτυξης του έχει τη τάση να τα βάζει όλα στο στόμα του. Αυτός είναι ο τρόπος του νηπίου να κατέχει. Στον καταναλωτισμό είναι εγγενής η πρόθεση να καταβροχθίσει κανείς ολόκληρο το κόσμο. Ο καταναλωτής είναι το αιώνιο μωρό που κλαίει για το μπιμπερό του.
Ενώ στο τρόπο ύπαρξης που κυριαρχεί το ‘’είμαι’’ η σχέση του ανθρώπου με τον κόσμο είναι ζωντανή, αυθεντική σε αντίθεση με το φαίνεσθαι, αναφέρεται στην αληθινή φύση , στην πραγματικότητα.
Στην μεγάλη υπόσχεση που απευθύνουμε στα παιδιά είναι σαν ο τρόπος ύπαρξης των σημερινών παιδιών και αυριανών ενηλίκων με βάση το είμαι, να μένει ακαλλιέργητος.
Και το σχολείο, πως επηρεάζεται από όλα αυτά;
Ας ανοίξουμε την πόρτα μιας τάξης, τι περιμένουμε να δούμε;
Ας αρχίσουμε να παρατηρούμε από το όσα βλέπουμε σε ένα διάλειμμα έξω από τη τάξη. Όπου θα υπάρχουν ομάδες παιδιών με έκδηλα τα χαρακτηριστικά του ίδιου σχεδόν ντυσίματος που ακολουθεί πιστά συγκεκριμένες τάσεις μόδας, με σωματικούς τύπους που ακολουθούν την τάση που συνήθως επιτάσσουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τα ανορεξικά ραγδαία περισσότερα παιδιά πια, επιθετικότητα μεταξύ κάποιων ομάδων ή εναντίον κάποιου αδύναμου στόχου, πολύ κάπνισμα, κινητά που όσο κι αν απαγορεύονται όλο και εμφανίζονται. ναρκωτικά που κάποιες φορές ενδεχομένως κυκλοφορούν ακόμα και μέσα στο σχολείο.
Όσο πιο μεγαλύτερη τάξη είναι αυτή που μπήκαμε ( από την ηλικία των μαθητών) θα δούμε το μεγαλύτερο ποσοστό των μαθητών ( βέβαια όχι όλοι) να παρακολουθούν την παράδοση, προσέχοντας τις λέξεις, κατανοώντας την λογική τους δομή και το νόημα τους και όσο καλύτερα μπορούν θα καταγράφουν σημειώσεις. Έτσι ώστε αργότερα να καταφέρουν να απομνημονεύσουν τις σημειώσεις τους και με αυτό το τρόπο να περάσουν το μάθημα. Με τη διαφορά πως το περιεχόμενο της παράδοσης δεν γίνεται κομμάτι του δικού τους ατομικού συστήματος σκέψης, εμπλουτίζοντας το και διευρύνοντας το.
Αντίθετα αποθηκεύουν ολόκληρες θεωρίες. Eίναι σαν οι μαθητές και τα περιεχόμενα των παραδόσεων να μένουν ξένα μεταξύ τους. Η μόνη διαφορά από το πριν και το μετά της παράδοσης και της απομνημόνευσης είναι πως ο μαθητής έγινε κάτοχος μιας νέας συλλογής διατυπωμένων σκέψεων τις οποίες εξέφρασε κάποιος άλλος που είτε τις δημιούργησε μόνος του είτε τι πήρε από κάποια άλλη πηγή.
Οι μαθητές που μαθαίνουν με αυτό το τρόπο, με βάση δηλαδή του να ‘’έχω’’, διατηρούν έναν και μοναδικό σκοπό. Να συγκρατήσουν αυτά τα οποία έμαθαν είτε αποθηκεύοντας τα με ασφάλεια στη μνήμη τους είτε διαφυλάσσοντας τα με προσοχή στις σημειώσεις τους. Δεν χρειάζεται να σκεφθούν ή να δημιουργήσουν κάτι πρωτότυπο. Σε μελλοντικό χρόνο αφού έχουν εκπαιδευτεί με αυτό το τρόπο στο κέντρο του οποίου υπάρχει το ‘’να έχω’’, το πιθανότερο οι καινούργιες σκέψεις και ιδέες να τους ενοχλούν αφού το κάθε καινούργιο έρχεται να αμφισβητήσει το παγιωμένο σύνολο πληροφοριών που έχουν στην κατοχή τους. Ιδέες που δεν μπορούν εύκολα να ταξινομηθούν, να παγιωθούν φαντάζουν τρομακτικές. Όπως άλλωστε και οτιδήποτε άλλο μέσα στον κόσμο που εξελίσσεται και μεταβάλλεται και ξεφεύγει από τον έλεγχο του.
Υπάρχει όμως και κάποιος άλλος τρόπος μάθησης. Πάντα θυμάμαι τα λόγια ενός δασκάλου του Δημοτικού ‘’να μάθει ο μαθητής να σκέφτεται, αυτό είναι που με ενδιαφέρει. Να εκπαιδεύει την κριτική του σκέψη όχι την μνήμη του‘’.
Πως θα είναι η τάξη όπου οι μαθητές συνδέονται με το μάθημα με μια σχέση που δεν έχει κέντρο ‘’το έχω‘’ αλλά το ‘’είμαι‘’. Η παράδοση θα έχει στόχο να κεντρίσει το ενδιαφέρον τους και κυρίως την δική τους σκέψη. Η παρακολούθηση είναι μια ζωντανή διαδικασία. Σκέψου το εμβαδόν όχι σαν ένα τύπο αλλά σαν μια πραγματικότητα, σαν ένα χώρο, σαν ένα τμήμα ενός μεγαλύτερου χώρου. Αλλά και το εμβαδόν του ήχου που εδώ θα το ονομάσουμε ένταση. Σήκω να δεις το εμβαδόν του διαδρόμου του σχολείου, άκου τις τέσσερις εποχές του Vivaldi για να έχει για σένα η ένταση και το εμβαδόν βιωματική αξία.
Ο μαθητής εδώ δεν είναι παθητικός αποδέκτης σκέψεων και ιδεών. Ανταποκρίνονται με ένα τρόπο ενεργητικό και δημιουργικό. Καθώς οι τάξεις προχωρούν και οι μαθητές μεγαλώνουν δημιουργούν νέα δικά τους ερωτήματα, νέους προβληματισμούς. Η μάθηση γίνεται ένα ταξίδι εμπειρικό, η σχέση με τον εκπαιδευτικό και τους υπόλοιπους συνταξιδιώτες ενισχύεται. Ανθίζει ο αυθορμητισμός, η κριτική και παραγωγική σκέψη, ο κάθε μαθητής, η κάθε μαθήτρια δεν είναι πια οι ίδιοι πριν και μετά την κάθε παράδοση.
Αυτό όμως μπορεί να γίνει μόνο αν τα λόγια της παράδοσης δεν είναι κενά, μόνο αν η παράδοση παρέχει ενδιαφέρον υλικό και φαντασία. Βέβαια να σημειώσουμε πως ο εκπαιδευτικός έχει στη τάξη του ήδη από πριν αρχίσει τις παραδόσεις του μαθητές που λειτουργούν στις σχέσεις τους κάτω από το πρίσμα του ΄΄έχω΄΄ή του ΄είμαι’’, γιατί τα παιδιά έρχονται από ένα σπίτι και από μια οικογένεια και εκεί έχουν ήδη διαμορφώσει ένα τρόπο σύνδεσης με τους ανθρώπους και το κόσμο. Στο σχολείο έρχεται μια δεύτερη ευκαιρία αν κάτι έχει πάει λάθος αυτό με τις νέες σχέσεις και τις νέες συνθήκες να επηρεαστεί θετικά και ακόμα να επανορθωθεί.
Θα δούμε επίσης εκπαιδευτικούς που προσπαθούν πάνω ή κάτω από την έδρα να παραδώσουν το μάθημα ακροβατώντας ανάμεσα στα δικά τους ασυνείδητα κίνητρα και βιώματα και της ομάδας των παιδιών που καθένα κουβαλάει μαζί του εκτός από το ίδιο και ολόκληρη την οικογένεια του. Θέση πολύ δύσκολη, θέση που θα απαιτούσε καλά πλαισιωμένους εκπαιδευτικούς με όρους προσωπικής τους αυτογνωσίας και υποστήριξης από το σχολείο και την πολιτεία. Πράγματα όμως που δεν υπάρχουν. Η μεγάλη υπόσχεση της απεριόριστης υπόσχεσης δεν τα θεωρεί απαραίτητα.
Μνήμη-Ενθύμηση
Ίσως κάποιος αναρωτηθεί με αυτόν τον ενεργητικό τρόπο εκμάθησης, οι μαθητές θα θυμούνται αυτά που διδάχθηκαν; Αν μαθαίνει ένα παιδί μηχανικά προκειμένου να ΄΄έχει΄΄τη γνώση, οι συνδέσεις είναι μηχανικές και εγκαθιδρύονται με τις επαναλήψεις. Οι συνδέσεις είναι τότε αμιγώς λογικές, όπως αυτές ανάμεσα σε αντίθετες ή συγκλίνουσες έννοιες ή αυτές που σχετίζονται με το χώρο, τον χρόνο, το μέγεθος κλπ.
Στην περίπτωση που το παιδί συμμετέχει ενεργητικά τότε οι συνδέσεις γίνονται και αυτές ενεργητικά. Πρόκειται για την σύνδεση του στοιχείου το οποίο θυμόμαστε με όλα τα άλλα στοιχεία τα οποία σχετίζονται μαζί του. Οι συνδέσεις στη πραγματικότητα δεν είναι ούτε μηχανικές, ούτε καθαρά λογικές, αλλά ζωντανές. Μια έννοια συνδέεται με μια άλλη με την δημιουργική πράξη του στοχασμού ή του συναισθήματος που τίθεται σε λειτουργία όταν κάποιος αναζητά τη σωστή λέξη.
Για παράδειγμα αν συνδέσω τη λέξη πόνος ή ασπιρίνη με τον πονοκέφαλο, έχω να κάνω με ένα λογικό και συμβατικό συνειρμό. Αν όμως συνδέσω το άγχος, το θυμό με τη λέξη πονοκέφαλος τότε συνδέω το δοσμένο στοιχείο με τις πιθανές του συνέπειες ως ένα φαινόμενο που μελέτησα.
Γνωρίζοντας το πλήθος των πληροφοριών που οι μαθητές είναι υποχρεωμένοι να θυμούνται, το να καταγράφουν και να αποστηθίζουν είναι κάπου αναπόφευκτο αλλά όχι σε όλες τις τάξεις και όχι στα πάντα. Η τάση να αποφεύγουμε να θυμόμαστε πρέπει να ξεπεραστεί. Οι εκπαιδευτικοί θα είναι οι πρώτοι που μπορούν να επιβεβαιώσουν πως οι μαθητές που καταγράφουν και αποστηθίζουν τις πληροφορίες τελικά κατανοούν και θυμούνται λιγότερο.
Τι παρέχει το σχολείο σήμερα. Τι θα μπορούσαμε να κάνουμε;
Το σχολείο παρέχει εκπαίδευση , πληροφορίες και γνώσεις. Παρέχει εκπαιδευτικούς που σαν μοναχικοί σχοινοβάτες με τις παραδόσεις και τις διδασκαλίες τους επιχειρούν να μεταλαδαμπεύσουν τη γνώση, να ολοκληρώσουν την προβλεπόμενη ύλη, να προετοιμάσουν μαθητές για τις εξετάσεις στη κάθε τάξη αλλά και τις τελικές εισαγωγικές εξετάσεις. Εξετάσεις που καλύπτουν και τις μεγάλες υποσχέσεις και προσδοκίες για την μεγάλη πρόοδο που θα φέρει την μέγιστη ευτυχία που καλλιεργεί η κοινωνία σήμερα.
Τι δεν παρέχει;
Δεν παρέχει το τρόπο να καλυφθεί η ανάγκη να οικοδομήσουμε στις νέες γενιές κριτική και δημιουργική σκέψη η οποία θα διαλύσει την ομίχλη της μαγικής σκέψης που επι χιλιάδες χρόνια έχει σκοτεινιάσει τόσο πολύ την ιστορία της ανθρωπότητας.
Δεν παρέχει την σύνδεση των ανακαλύψεων και ευρημάτων της ψυχολογίας και των νευροεπιστημών με την καθημερινότητα της σχολικής τάξης, την επικοινωνία μεταξύ των εκπαιδευτικών και των παιδιών, των μαθητών μεταξύ τους, των εκπαιδευτικών με τους γονείς κλπ. Η ψυχολογία και οι νευροεπιστήμες που μας αποσαφηνίζουν την σχέση που υπάρχει μεταξύ των συναισθημάτων, της περιέργειας, της προσοχής, των διανοητικών διεργασιών, της μάθησης της εμπέδωσης της μάθησης του ύπνου, του βιολογικού ρυθμού και όχι μόνο για τα παιδιά και τους έφηβους αλλά και για όλες τις ηλικίες του ανθρώπου.
Το να εμβαθύνουμε στις νέες γνώσεις, το να αποκτήσουμε σαφή εικόνα του τι συμβαίνει μέσα σε ένα παιδί στα διάφορα στάδια της ανάπτυξης του θα ήταν πολύ χρήσιμο για να βελτιώσουμε τη μαθησιακή και διδακτική διαδικασία. Η αλήθεια πως στη ζωή μας όλα όσα κάνουμε είναι παράλογα και έχουν την έδρα τους σε ασυνείδητα κίνητρα , παραμένει ακόμα άγνωστη για τους πολλούς παρά την ραγδαία τεχνολογική πρόοδο.
Το εκπαιδευτικό σύστημα δεν παρέχει το τρόπο, την υποστήριξη στον εκπαιδευτικό να μετατραπεί από έναν απλό εκπαιδευτικό, σε καλύτερο ή ακόμα και εξαιρετικό. Δεν είναι θέμα υψηλών προσδοκιών , είναι μια δημιουργική διαδικασία που θα κάνει τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς περισσότερο ικανοποιημένους από τη εργασία τους μέσα στην σχολική τάξη.
Φυσικά και δεν γίνεται όλα τα μαθήματα να παραδίδονται στους μαθητές και αυτοί να είναι πάντα ικανοποιημένοι. Όμως ο εκπαιδευτικός είναι κάτι παραπάνω από την παράδοση του μαθήματος και την απάντηση των σχετικών ερωτήσεων. Είναι αυτός που ανοίγει τον δρόμο να πει ο μαθητής ΄αυτό με αφορά’’ .
Τα παιδιά θα πουν αυτό που ο δάσκαλος μπορεί να αφουγκραστεί ή να διαισθανθεί μέσα του. Επικοινωνούμε με τους άλλους όταν μπορούμε να τους αφουγκραστούμε. Εκεί μέσα του ο δάσκαλος μπορεί να βρει και τη φωνή του εσωτερικού του δασκάλου. Είναι ένα συναίσθημα, μια εικόνα, μια αίσθηση, ένα εσωτερικευμένο πρόσωπο ή ένας συνδυασμός αυτών που θα μας ψιθυρίσει΄΄έτσι ακούγομαι στους μαθητές μου. Όμως το σημερινό σχολείο δεν παρέχει την υποστήριξη στον εκπαιδευτικό να γνωρίζει τον εαυτό του για να καταφέρει να επικοινωνήσει με τον μαθητή του.
Το σημερινό σχολείο δεν μιλά για συναισθήματα
Αγνοεί πως κάθε σχολείο είναι ένα κοινωνικό εργαστήριο μέσα στο οποίο θα μπορούσε να συντελεστούν επανορθωτικές εμπειρίες που θα οδηγούσαν τα παιδιά να γίνουν συναισθηματικά ώριμοι άνθρωποι και που θα κατορθώσουν να αποτελέσουν εναλλακτικές λύσεις απέναντι στις οικονομικές και οικολογικές καταστροφές. Αφού μια νέα κοινωνία είναι εφικτή μόνο αν κατά τη διαδικασία της ανάπτυξης της, αναπτυχθεί επίσης ένας νέος άνθρωπος, με λίγα λόγια αν επέλθει μια θεμελιακή αλλαγή στη δομή του χαρακτήρα του σύγχρονου ανθρώπου.
Δέχεται περιστατικά βίας από μαθητές όπως τα φέρνουν από το σπίτι τους και αδυνατώντας να επεξεργαστεί και να διαχειριστεί, αποβάλλει, μεταφέρει το πρόβλημα σε μια άλλη τάξη κλπ.
Αναζητά τη συμμετοχή στη διαδικασία του μαθήματος ενώ δεν καλλιεργεί τον ενεργητικό τρόπο που ο μαθητής θα ασχοληθεί με κάποια δραστηριότητα.
Μπερδεύει τη έννοια της τιμωρίας με την πειθαρχία.
Τελειώνοντας θα μεταφέρω ως μια έκφραση της διάλυσης της αυταπάτης που αισθάνονται όλο και περισσότερα παιδιά τους στίχους του αγαπημένου τους τραγουδιστή Λεξ που γέμισε το καλοκαίρι με χιλιάδες το Ολυμπιακό στάδιο για δύο ημέρες.
Πατεράδες που δεν ξέρουν πότε θα δουν τους γιούς τους,
Πατέρα , έχω τα πλάνα μου, το σταφ μες τα τσιγάρα μου
Μην πεις στη μάνα πως κλέβω την χαρμάνα μου
Ζούμε τον έρωτα σε νοικιασμένα σπίτια
Που ‘χουν κομμένα ρεύματα και απλήρωτα ενοίκια
Μικρά δωμάτια και όνειρα τεράστια’’
Ο κατάλογος του τι υπόσχεται, παρέχει και τι αγνοεί το σημερινό σχολείο είναι μεγάλος και αντικείμενο και άλλων περισσότερων ημερίδων και συζητήσεων.
Αν δεχθούμε τα λόγια του Καντ στο έργο του «Περί Παιδαγωγικής» πως «ο άνθρωπος είναι κατασκεύασμα της εκπαίδευσης του», η γνώση του πως επενεργεί στον άνθρωπο οτιδήποτε τον περιβάλλει, κυρίως οι σχέσεις και τα βιώματα που βιώνει από την πρώτη στιγμή που το βρέφος αντικρύζει το φως θα έχει καταλυτικό αντίκτυπο στην εκπαίδευση.
ΠΗΓΗ: https://www.psychologynow.gr/arthra-psyxologias/sxoleio/sxoliki-psyxologia/ekpaideftikoi-kai-mathites-ektetheimenoi-se-ena-kosmo-pou-yposchetai-ta-panta-kai-ekplironei-elachista/
