Η φιλαναγνωσία στο Δημοτικό Σχολείο: Δυσκολίες, πρακτικές και μια προτεινόμενη εφαρμογή με «διαφορετικό» χαρακτήρα.

Μαριαλένα Σάτου

Μεταπτυχιακή φοιτήτρια Π.Τ.Δ.Ε Ε.Κ.Π.Α, Κατεύθυνση «Ανάγνωση, Φιλαναγνωσία και Εκπαιδευτικό Υλικό»

msatou@primedu.uoa.gr

Περίληψη

Μέσα από τα βιβλία, οι μαθητές μεταφέρονται σε τόπους και χρόνους μακρινούς μα και κοντινούς, παραμυθένιους, αλλά και πραγματικούς. Όλο το σχολείο είναι σε μία συνεχή δράση… Η μυρωδιά των καινούργιων βιβλίων πλημμυρίζει τους διαδρόμους… Και όλα γίνονται στο πλαίσιο της προσπάθειας καλλιέργειας της φιλαναγνωσίας των παιδιών. Αποτελεί κοινή παραδοχή ότι, στο Νηπιαγωγείο και το Δημοτικό Σχολείο, τα λογοτεχνικά κείμενα αξιοποιούνται ως υλικό για να ενεργοποιήσουν το παιδί στο νοητικό, αισθητικό και κοινωνικοσυναισθηματικό επίπεδο. Η συγκεκριμένη μελέτη πραγματεύεται την επιτακτικότητα καλλιέργειας της φιλαναγνωσίας στο χώρο του σχολείου, αφού θεωρείται ότι η αγάπη για το βιβλίο έχει σημαντικό αντίκτυπο στο παιδί. Συγκεκριμένα, δίδεται ο ορισμός της φιλαναγνωσίας και εξηγούνται οι δυσκολίες που πρέπει να ξεπεράσει ο εκπαιδευτικός στην εφαρμογή της στο σχολείο, ενώ γίνεται μια επισκόπηση των προγραμμάτων φιλαναγνωσίας που έχουν εφαρμοστεί στα ελληνικά Δημοτικά Σχολεία. Μάλιστα, για να καταστεί η μελέτη πληρέστερη, διερευνάται η θέση που κατέχει η φιλαναγνωσία στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση της Δανίας, σκεπτόμενοι ότι η Δανία είναι μια χώρα με αρκετές ιδεολογικές διαφορές με την Ελλάδα και ότι τα ευρήματα θα ήταν αρκετά ενδιαφέροντα. Παράλληλα, προτείνονται κάποιες παιδαγωγικές πρακτικές και δραστηριότητες, με στόχο την άνθιση της φιλαναγνωσίας στο σχολείο. Καταλήγοντας, γίνεται μια προσπάθεια εφαρμογής και παρουσίασης φιλαναγνωστικών δραστηριοτήτων -σύμφωνα με το κυκλικό μοντέλο διδασκαλίας – πάνω σε συγκεκριμένο βιβλίο που αφορά στη διαφορετικότητα, έχοντας υπόψη ότι η λογοτεχνία επωάζει και μεταλαμπαδεύει ήθη, αξίες και πανανθρώπινα μηνύματα που ο εκπαιδευτικός έχει τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσει ως εφαλτήριο έντονης σκέψης και προβληματισμού.   Λέξεις κλειδιά: φιλαναγνωσία, δράσεις, δυσκολίες εφαρμογής, διαφορετικότητα

1. Εισαγωγή             Τα παιδιά έρχονται σε επαφή με το βιβλίο από πολύ μικρή ηλικία, όταν οι γονείς τους τούς διάβαζαν κάποιο παραμύθι για να κοιμηθούν ή ακόμα και όταν ξεφύλλιζαν κάποιο βιβλίο συντροφιά με τους παππούδες μολονότι δεν γνώριζαν ανάγνωση. Στο εξωτερικό υπάρχουν ακόμη και προγράμματα μύησης στην ανάγνωση ήδη από τη βρεφική ηλικία, όπου νοσοκόμες διανέμουν σε νέες μητέρες ειδικά διαμορφωμένα έντυπα με ιστορίες, ποιήματα και παραμύθια. (Καρπόζηλου, 1994) Από τα παραπάνω, συμπεραίνουμε ότι η ανάγνωση βιβλίων θεωρείται καίριας σημασίας και σύμφωνα με τον ορισμό της σημαίνει επικοινωνία με τον εαυτό μας και με το κείμενο, που αποτελεί κατά τον Roland Barthes (1977)  ένα «αγγείο διάχυσης» αντιθέσεων, με τις οποίες τέρπει. Βέβαια, το ζήτημα είναι η δημιουργική ανάγνωση, η κωδικοποίηση δηλαδή των κειμένων σχεδόν ασυνείδητα και η νοητή χάραξη ενός ολόκληρου κόσμου μέσα στον κόσμο του βιβλίου από τον αναγνώστη. (Scholes, 2005) Πλέον ξεφεύγει κανείς από την ανάλυση και την ερμηνεία του κειμένου και προχωρά ενδελεχώς στην ανακάλυψη των λογοτεχνικών του κενών, καθώς και τη διακειμενικότητα που ενδέχεται να το χαρακτηρίζει. (Καρακίτσιος, 2012)                            Σχετικά πρόσφατα συναντά κανείς τον όρο φιλαναγνωσία για να δηλωθεί η θετικά προσδιορισμένη σχέση του αναγνώστη με το βιβλίο, η οποία βασίζεται στα ενδιαφέροντα και τις ανάγκες του. (Makridis, 2011) Στον διεθνή χώρο πιο αξιοποιήσιμος είναι ο όρος «κοινωνικός εγγραμματισμός» και αφορά την αλληλεπίδραση του παιδιού με το βιβλίο, μέσα από πρακτικές εγγραμματισμού τόσο σε άτυπα όσο και σε θεσμοθετημένα περιβάλλοντα. (Hall, Larson, Marsh, 2003) Σύμφωνα με έρευνες που έχουν διεξαχθεί, σε χώρους θεσμοθετημένους και μη που υπάρχουν θετικές αναγνωστικές συνήθειες, (π.χ γονείς που διαβάζουν, λέσχες ανάγνωσης κ.τ.λ) τα παιδιά αναπτύσσουν φιλαναγνωστικές στάσεις και στη σκέψη τους αποτυπώνονται θετικά αναγνωστικά πρότυπα. (Καρακίτσιος, 2012) Γίνεται εύκολα λοιπόν αντιληπτό ότι πρόσωπα και φορείς γνωρίζουν στο παιδί τη μαγεία του βιβλίου και της ανάγνωσης και είναι  εκείνοι που παίζουν καθοριστικό ρόλο στην αναγνωστική του εξέλιξη.                                                                                                       Τη μετάβαση από το στάδιο που οι συγγενείς επιλέγουν και αφηγούνται ιστορίες στα παιδιά, στο στάδιο που τα ίδια διαβάζουν το λογοτεχνικό κείμενο και ταξιδεύουν , αναλαμβάνει το σχολείο. Το έργο που έχει να επιτελέσει είναι δύσκολο, καθώς οι μικροί μαθητές πλέον καλούνται να ακολουθήσουν κάποιο πρόγραμμα διδασκαλίας, να συνυπάρξουν με συνομήλικα τους άτομα και εν ολίγοις να λησμονήσουν την αναγνωστική διαδικασία ειδομένη μέσα από τη θαλπωρή του σπιτιού τους. (Καπλάνη & Τσαρμοπούλου, 2004) Ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να δημιουργήσει κίνητρα στους μαθητές-αναγνώστες, τέτοια ώστε να συνειδητοποιήσουν ότι το κείμενο ενέχει γνωστούς συμβολισμούς, προβληματισμούς και αξίες , αφού η ζωή και ο εσωτερικός ψυχισμός των μαθητών , αποτελούν τη βάση του. Βέβαια εδώ πρέπει να αναφερθεί ότι θα πρέπει να είναι σε επαγρύπνηση για να ανταποκριθεί στα πολλαπλά και ποικίλα αναγνωστικά πρότυπα του συνόλου της τάξης. (Κατσίκη-Γκίβαλου, 2008)                                                                                     Όσον αφορά το ελληνικό Δημοτικό Σχολείο, από το 2006 αφιερώνεται πρώτη φορά στο Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών της χώρας μας για το μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας, (Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος σπουδών, 2006) ειδικό κεφάλαιο που αφορά στη λογοτεχνία , ενώ δίνεται η δυνατότητα αντικατάστασης μέρους των κειμένων με αυθεντικά κείμενα και καθιερώνεται η Ευέλικτη ζώνη που προσφέρει στον εκπαιδευτικό ώρες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν και για τη λογοτεχνία. Παράλληλα, τα νέα ανθολόγια εμπλουτίζονται με αξιόλογα κείμενα συγχρόνων και κλασικών συγγραφέων, γίνονται βιβλιοπροτάσεις και προτείνονται δραστηριότητες φιλαναγνωσίας και για τους γονείς. Η λογοτεχνία συνδέεται με όλα τα μαθήματα μέσα από βιωματικές πρακτικές και παραινούνται οι εκπαιδευτικοί να εφαρμόζουν δραστηριότητες δημιουργικής γραφής, να προσκαλούν συγγραφείς στο χώρο του σχολείου κ.ά. Υπογραμμίζεται φυσικά σε αυτό το σημείο ότι εμφανίζεται μερική αποσύνδεση του μαθήματος της Λογοτεχνίας από αυτό της Νεοελληνικής Γλώσσας, πράγμα που σημαίνει ότι δεν υπάρχει η δυνατότητα να εκτιμηθεί η ολότητα του μαθήματος της Λογοτεχνίας, μακριά από θεωρίες και γραμματικά φαινόμενα. Από το σχολικό έτος 2010-2011 το Υπουργείο Παιδείας, Δια βίου μάθησης και Θρησκευμάτων προχώρησε στη θεσμοθέτηση του «Νέου Σχολείου» με νέο ενιαίο αναμορφωμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα. (Νέο Σχολείο, 2011) Μέσα σ’ αυτό καθιερώθηκε ο θεσμός της φιλαναγνωσίας για την πρώτη και τη δεύτερη τάξη του δημοτικού, με αύξηση των ωρών του γλωσσικού μαθήματος από 9 σε 10 ώρες (στην επιπλέον ώρα γινόταν ανάγνωση λογοτεχνικών κειμένων- φιλαναγνωσία). Σίγουρα αυτό ήταν ένα θετικό μέτρο ωστόσο, εύλογο είναι το ερώτημα γιατί θεσμοθετήθηκε πρόγραμμα φιλαναγνωσίας μόνο για τις δύο πρώτες τάξεις του δημοτικού και όχι και για τις επόμενες, στις οποίες μελετώντας το πρόγραμμα παρατηρεί κανείς, ότι αυξήθηκαν οι ώρες της Φυσικής, των Αγγλικών και της Πληροφορικής.                                                                                                       Όπως και να έχει η κατάσταση , η νέα πρόταση από το Υπουργείο θεωρήθηκε καινοτόμος και εφαρμόστηκε πρώτα δοκιμαστικά σε 800 ολοήμερα δημοτικά σχολεία , αλλά δυστυχώς οι μνημονιακές πολιτικές στη χώρα μας οδήγησαν σε άρση της εφαρμογής του προγράμματος και την συνεπακόλουθη κατάργηση ακόμα και των ολοήμερων δημοτικών σχολείων με αποτέλεσμα οι όποιες προσπάθειες των εκπαιδευτικών να πάνε μάλλον χαμένες. Ακολούθως, είναι για μία ακόμη φορά στο χέρι του εκπαιδευτικού να αγνοήσει έστω και λίγο το αναλυτικό πρόγραμμα και να καλλιεργήσει φιλαναγνωστικές στάσεις στους μαθητές του. Σημειώνεται δε ότι η χώρα μας, όντας χώρα με τεράστια οικονομικά προβλήματα, δεν ακολουθεί το παράδειγμα άλλων ευρωπαϊκών χωρών ,που παρά τα προβλήματα που κι εκείνες αντιμετωπίζουν, φαίνεται να προσπαθούν να καλλιεργήσουν αναγνώστες με αγάπη για το βιβλίο.                                                              Στη συγκεκριμένη μελέτη, αποφασίσαμε να ασχοληθούμε με τη θέση που κατέχει η φιλαναγνωσία στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση της Δανίας, σκεπτόμενοι ότι η Δανία είναι μια χώρα με αρκετές ιδεολογικές διαφορές με την Ελλάδα και ότι τα ευρήματα  θα ήταν αρκετά ενδιαφέροντα. Σε ένα γενικό πλαίσιο πρέπει να αναφερθεί ότι στη Δανία από το 1976 το Δημοτικό Σχολείο και η κατώτερη βαθμίδα της Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης ενοποιήθηκαν και δημιούργησαν την εννιάχρονη υποχρεωτική εκπαίδευση, με προαιρετικά το δέκατο και ενδέκατο έτος φοίτησης, το λεγόμενο «folkeskole». (Ζήγος,1990) Το «folkeskole» αποτελεί ένα δημόσιο σχολείο με όραμα για κοινωνική ισότητα (μέχρι πρόσφατα στη Δανία οι ταξικές διαφορές ήταν εμφανείς σε όλα τα επίπεδα), μεταλαμπάδευση του ευρωπαϊκού πνεύματος αλλά και όλων των αξιών της κοινωνίας της Δανίας. (Ματθαίου, 2007) Η αξίες της δημοκρατίας και τη ισότητας των πολιτών ήταν εκείνες που έκαναν επιτακτική την ενασχόληση με τη λογοτεχνία στα δανέζικα σχολεία. Παλαιότερα μόνο οι εύποροι είχαν πρόσβαση σε γραπτά κείμενα , ενώ οι περισσότεροι πολίτες μάθαιναν μέσα από την προφορική παράδοση, γεγονός που ώθησε τις περισσότερες κυβερνήσεις να θεσπίσουν φιλαναγνωστικές τάσεις έτσι ώστε να γνωρίσουν όλοι τον γραπτό εθνικό και παγκόσμιο πλούτο. (Tveit, 1991)                                                           Αρχικά, σε όλα τα «folkeskole» υπάρχει υποχρεωτικά βιβλιοθήκη, πλήρως εξοπλισμένη από κρατικά κονδύλια, η οποία χρησιμοποιείται από τους μαθητές σχεδόν καθημερινά, έπειτα από παρότρυνση των εκπαιδευτικών , με βάση τις κλίσεις και τα ενδιαφέροντα του καθενός. Επιπροσθέτως, στο σχολείο μελετούν λογοτεχνία παγκόσμιου βεληνεκούς , ενώ έρευνες στη χώρα δείχνουν ότι τις γνώσεις τους πάνω στη λογοτεχνία τις χρησιμοποιούν και στην ενήλικη ζωή τους. Το μάθημα της λογοτεχνίας γίνεται βασισμένο στη διαθεματικότητα, όπου τη συνδέουν με όλα σχεδόν τα υπόλοιπα γνωστικά αντικείμενα. (Williams, 1986) Σε γενικές γραμμές το να διαβάζεις βιβλία στην Δανία θεωρείται τόσο απαραίτητο όσο το να αναπνέεις. Στα σχολεία της Δανίας, ακόμα και στους παιδικούς σταθμούς, υπάρχουν καμπάνιες ανάγνωσης βιβλίων, καμπάνιες χαμηλόφωνης ανάγνωσης και εργαστήρια δημιουργικής γραφής. (Junker,1997) Μολονότι υπάρχει προφανής έμφαση στην αξία της λογοτεχνίας, οι μαθητές της Δανίας αντιμετωπίζουν αρκετά προβλήματα σε σχέση με τη γλωσσολογική και γραμματολογική τους επάρκεια, γι’ αυτό και ήδη από το νηπιαγωγείο εφαρμόζονται προγράμματα στα οποία οι μαθητές κάθε βδομάδα διαβάζουν κι ένα διαφορετικό λογοτεχνικό βιβλίο κατάλληλο για την ηλικία τους, με στόχο τόσο τον εμπλουτισμό του λεξιλογίου τους όσο και την ολόπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητάς τους. (Jensen, Brostrӧm & Hansen, 2010) Το φαινόμενο αυτό πιθανολογούμε ότι απορρέει από την εξαναγκαστική και αγχώδης στάση των Δανών απέναντι στο βιβλίο, που τους φέρνει αντιμέτωπους με το «να διαβάζουν απλά για να διαβάζουν» κι όχι για να απολαύσουν το λογοτεχνικό κείμενο. Έρευνες έχουν δείξει ότι οι  Δανοί γονείς στις αρχές κάθε Αυγούστου , όπου ξεκινά και το σχολικό έτος, έχουν ως πρώτο μέλημα  πόσα βιβλία θα δοθούν στα παιδιά τους για ανάγνωση κι όχι ποιά. (Moos, 2014)                 Καταλήγοντας, η Δανία φαίνεται να αποτελεί μια χώρα που θεωρεί απαραίτητη τη προώθηση της λογοτεχνίας στο σχολείο και μάλιστα ανάγει την ανάγνωση βιβλίων σε κύριο μέλημα του εκπαιδευτικού συστήματος, σε αντίθεση με  άλλες ευρωπαϊκές χώρες όπου θεωρούν επιτακτική πρώτα την ενασχόληση με τις θετικές επιστήμες και τα μαθηματικά, έπειτα από την επιταγή του καιρού μας.                                                                                Αβίαστα συμπεραίνουμε από τα προαναφερθέντα, ότι η φιλαναγνωσία αποτελεί πρωταρχικό μέλημα λόγω της ιδιότητάς της να προσφέρει τη μαγεία του κόσμου στον αναγνώστη. Με αφετηρία τη στάση αυτή, διαμορφώνει στάσεις και αξίες, ενώ ταυτόχρονα προβληματίζει και δίνει απαντήσεις σε καθολικά ερωτήματα. (Καλογήρου, 1999) Γίνεται, επομένως εύκολα αντιληπτό, ότι στα πλαίσια του σχολείου ο εκπαιδευτικός είναι εκείνος που πρέπει να έχει εξοικείωση με τα λογοτεχνικά κείμενα και με τις θεωρίες ανάγνωσης, ώστε να μεταδίδει αβίαστα την αγάπη για την ανάγνωση βιβλίων. Ως εκ τούτου, στην εγχώρια και διεθνή βιβλιογραφία βρίσκουμε μια πληθώρα από πρακτικές και δραστηριότητες προώθησης της φιλαναγνωσίας, την οποία μπορεί να συμβουλευτεί ο εκπαιδευτικός. Στη συγκεκριμένη μελέτη θα παραθέσουμε κάποιες ενδεικτικές.                            Αρχικά, ο εκπαιδευτικός πρέπει να είναι βέβαιος ότι οι μαθητές του είναι εξοικειωμένοι με την ανάγνωση και έχουν τη δυνατότητα να διαβάζουν, ενώ παράλληλα σέβεται τις ατομικές (ή ακόμα και φυλετικές) διαφορές ως προς την ανάγνωση και προσπαθεί να επιβραβεύει την παραμικρή προσπάθεια. Δεν πρέπει να λησμονούμε ακόμη ότι οφείλει να γνωρίζει τις απόψεις των μαθητών του για την ανάγνωση και τις προτιμήσεις τους γι’αυτή (π.χ φωναχτή, σιωπηλή ανάγνωση). Συγχρόνως, ο εκπαιδευτικός πρέπει ο ίδιος να αποτελεί αναγνωστικό πρότυπο, να προτείνει αναγνώσματα και να διαλέγεται γι’αυτά. Κοντά σ’αυτό γίνεται φανερό ότι στη σχολική τάξη πρέπει να επικρατεί κλίμα που προάγει την φιλαναγνωσία. (Μαλαφάντης, 2006)                                                                                     Ακολούθως, αναγκαία καθίσταται η ύπαρξη βιβλιοθήκης μέσα στην σχολική αίθουσα. Την αναγκαιότητα αυτή τόνισαν ήδη από το 18^ο αιώνα επιφανείς παιδαγωγοί, υπογραμμίζοντας ότι παρά τις αντιξοότητες η δημιουργία βιβλιοθηκών στις κοινότητες ήταν απτή και ευεργετική για το έθνος. Ιδιαίτερα στις μέρες μας , που υπάρχει η υλικοτεχνική υποδομή, η απουσία βιβλιοθήκης στην σχολική τάξη αποτελεί κατακριτέο γεγονός, καθώς προσφέρει ολόπλευρη ανάπτυξη , αφού ισοδυναμεί όσο χίλιοι εκπαιδευτικοί. (Ιωάννου, 1976) Δυστυχώς, έρευνες έχουν δείξει ότι η δημιουργία μαθητικής βιβλιοθήκης εναποτίθεται στην ευχέρεια και το μεράκι του εκπαιδευτικού και ίσως και του διευθυντή του σχολείου, καθώς οι λιγοστές βιβλιοθήκες που υπάρχουν είναι φτωχά εξοπλισμένες και δεν υπάρχει καν χώρος ειδικά διαμορφωμένος γι’αυτές. Μάλιστα, δεν τηρείται καρτέλα δανεισμού , αλλά κάποιο τετράδιο που καταγράφεται ποιος δανείστηκε τι. (Αναγνωστόπουλος, 1989) Επιπλέον, τις περισσότερες φορές το υλικό προέρχεται από τα βιβλία που έχει ο εκπαιδευτικός στο σπίτι του, από κάποιο βιβλίο που δεν χρειαζόταν κάποιος από τους μαθητές , ενώ λιγοστά προέρχονται από δωρεές φορέων. (Σαΐτης και Σαΐτη, 2002) Αναμφισβήτητα, συμπεραίνουμε ότι η προώθηση της φιλαναγνωσίας στο χώρο του σχολείου θα ήταν πιο εύκολη αν ο χώρος της βιβλιοθήκης της τάξης ήταν ειδικά οργανωμένος, με μαξιλάρες και ειδικό χαλάκι ώστε να νιώθουν οι μαθητές σαν να βρίσκονται στον ιδιωτικό τους χώρο. Επιπλέον, θα μπορούσε ο εκπαιδευτικός να ζητήσει δωρεές βιβλίων από τοπικά βιβλιοπωλεία και οργανισμούς με σκοπό να εξοπλίσει όσο το δυνατόν καλύτερα τη βιβλιοθήκη της τάξης.            Συμπληρωματικά, με δεδομένο το γεγονός ότι ο εκπαιδευτικός έχει ως όπλο του το λογοτεχνικό βιβλίο, προτείνεται η δημιουργία παιγνιωδών δραστηριοτήτων που δεν αναιρούν τον ερμηνευτικό στόχο της διδασκαλίας , αλλά συμπληρώνουν ή προεκτείνουν την ανάγνωση με απώτερο σκοπό την καλλιέργεια φιλαναγνωστικών στάσεων των μαθητών. Σε αυτές τις δραστηριότητες περιλαμβάνονται ερωτήσεις κατανόησης του κειμένου, παιχνίδια με τις λέξεις και τις εικόνες του βιβλίου, διαφόρων ειδών κατασκευές καθώς και διαθεματικές δραστηριότητες, με στόχο τη σύνδεση του θέματος του βιβλίου με πολλαπλά γνωστικά αντικείμενα. (Οικονομοπούλου, 2007) Παράλληλα, ο Gianni Rodari στο βιβλίο του με τίτλο «Grammatica della fantasia: Introduzione all‘arte di inventare storie» (Rodari, 1973) υποδεικνύει δραστηριότητες στις οποίες ακόμα και το ορθογραφικό λάθος του μαθητή, μετατρέπεται σε μια περιπέτεια φαντασίας.      Είναι χρήσιμο να τονιστεί επίσης ότι δραστηριότητες μαγειρικής, θεατρολογίας, παραμυθοσαλάτας κ.ά θεωρούνται εξίσου σημαντικές, αφού κεντρίζουν πάντοτε το ενδιαφέρον των μαθητών. (Μπρασέρ, 2005, Γιέϊτς,1997)

Στα κεφάλαια που ακολουθούν παρουσιάζεται μια ενδεικτική εφαρμογή φιλαναγνωστικών δραστηριοτήτων πάνω σε συγκεκριμένο βιβλίο.

2. Στοιχεία εφαρμογής Το βιβλίο που επιλέχθηκε ως μια εφαρμογή διδακτικής πρότασης φιλαναγνωστικών δραστηριοτήτων είναι «Τα τρία τέρατα» του David Mc Kee (McKee, 2005). Προτείνεται η εφαρμογή του στην Πρωτοβάθμια εκπαίδευση και πιο συγκεκριμένα ενδείκνυται για παιδιά της γ΄ τάξης του Δημοτικού σχολείου και χρονικά υπολογίζεται ότι απαιτεί χρονική κάλυψη 5 μηνών,  με τις δραστηριότητες να δουλεύονται την ώρα της Ευέλικτης Ζώνης.
3. Στόχοι-επιδιώξεις Πρόκειται για ένα εξαιρετικό βιβλίο , από το δημιουργό του διάσημου Έλμερ του ελέφαντα, που τα περισσότερα παιδιά γνωρίζουν, καθώς πιθανότατα να το διάβασαν σε μικρότερη ηλικία. Επιλέχθηκε κυρίως για τη θεματική του, που αφορά τη διαφορετικότητα. Ζώντας σε μια εποχή όπου τα σχολεία είναι πολυπολιτισμικά και συναντά κανείς μαθητές από διάφορα μέρη, σκόπιμο είναι να περαστεί στα παιδιά το μήνυμα ότι κάθε άνθρωπος έχει χαρίσματα , όσο διαφορετικός κι αν είναι από εμάς και δεν θα πρέπει να τον κρίνουμε αρνητικά πριν τον γνωρίσουμε. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι πολλές φορές στη ζωή του ο άνθρωπος, κάνει αρκετές (συχνά αναπάντεχες) γνωριμίες , οι οποίες καταλήγουν σε δυνατές , μακροχρόνιες φιλίες. Από αυτούς τους ανθρώπους παίρνει πολλά εφόδια για το μέλλον και αποκτά νέες εμπειρίες . Παράλληλα, είναι ένα βιβλίο με ζωηρή εικονογράφηση , που διεγείρει το ενδιαφέρον των μαθητών , ενώ ενδείκνυται για διαθεματική προσέγγιση (π.χ σεισμός, εξωτικά νησιά). Οι  δραστηριότητες φιλαναγνωσίας σε αυτό το τετράδιο έχουν ως σκοπό την καλλιέργεια της γνώσης με ευχάριστο τρόπο. Παράλληλα, αποσκοπούν όχι μόνο στη γνώση του ρόλου που μπορεί να διαδραματίσει η λογοτεχνία στην καλλιέργεια της γλωσσικής έκφρασης και τον εμπλουτισμό των γνώσεων των παιδιών, αλλά κυρίως στην αισθητική τους καλλιέργεια, στην ανάπτυξη της φαντασίας τους, στην ψυχική τους  ωρίμανση και στην ομαλή τους κοινωνικοποίηση.
4. Μεθοδολογία διδασκαλίας – διδακτικό υλικό Ως μέθοδος διδασκαλίας υποδεικνύεται η εφαρμογή του κυκλικού μοντέλου διδασκαλίας , με την συνακόλουθη εφαρμογή των συγκεκριμένων σταδίων– εξερεύνηση, εμπλουτισμός, επέκταση, επανεξέταση, ανακύκλωση- (Αραβανή & Μαλαφάντης, 2012). Αρχικά υποδεικνύεται μεγαλόφωνη ανάγνωση του κειμένου και έπειτα συμπλήρωση των δραστηριοτήτων εξερεύνησης (όπως αυτές παρουσιάζονται παρακάτω) από το σύνολο των μαθητών. Στόχοι της ενότητας δραστηριοτήτων είναι να κατανοήσουν τα παιδιά το περιεχόμενο του βιβλίου, να θυμηθούνε την υπόθεση  και να απαντήσουν σε συνδυαστικές ερωτήσεις. Παράλληλα, προτείνονται και κάποιες γλωσσικές δραστηριότητες με στόχο να γνωρίσουν τα παιδιά την πολυμορφία της γλώσσας, να διευρύνουν το λεξιλόγιό τους και να έρθουν σε επαφή με το λεξιλογικό  πλούτο της γλώσσας.                Ακολούθως, προτείνονται δραστηριότητες εμπλουτισμού, για να εξεταστεί κατά πόσο ανταποκρίνονται οι μαθητές στο περιεχόμενο του κειμένου. Επιμέρους στόχοι της ενότητας θεωρούνται η αξιοποίηση αυτόματης γραφής, η εξωτερίκευση κρυμμένων στοιχείων της προσωπικότητας και η διάνοιξη του εσωτερικού κόσμου των μαθητών.          Εν συνεχεία, υποδεικνύονται δραστηριότητες επέκτασης, για τη σύνδεση του βιβλίου με άλλα γνωστικά αντικείμενα. Ως στόχοι θέτονται η πολύπλευρη εξέταση του θέματος πραγμάτευσης του βιβλίου και η σύνδεσή του με άλλα μαθήματα του σχολείου και άλλες γνωστικές περιοχές, ενώ ακόμη ως στόχο θέτεται ο συνδυασμός της προηγούμενης γνώσης των παιδιών με τα βιώματά τους από την ανάγνωση του βιβλίου.                       Έπειτα, για το στάδιο της επανεξέτασης του κυκλικού μοντέλου διδασκαλίας, δεν προτείνονται συγκεκριμένες δραστηριότητες, αλλά ομαδική συζήτηση με τους μαθητές στην τάξη, για την εξαγωγή συμπερασμάτων ως προς τη θεματική του βιβλίου.                               Εν κατακλείδι, στο στάδιο της ανακύκλωσης όπου τα παιδιά συνδέουν το περιεχόμενο με άλλα βιβλία ή κείμενα , προτείνονται δραστηριότητες με στόχο να βρίσκουν ομοιότητες και διαφορές στην πλοκή έργων που διαβάζουν και την ανάπτυξη κριτικής σκέψης.                                                                                                                                                  Σε αυτό το σημείο κρίνεται απαραίτητο να σημειωθεί ότι στο corpus με τις δραστηριότητες φιλαναγνωσίας, υπάρχουν σελίδες που παρατίθενται παροιμίες ή ακόμα και άσχετες φαινομενικά ερωτήσεις για τους μαθητές. Σκοπός τους είναι να ξεκουράσουν το μαθητή και να του προσφέρουν γέλιο, συνδέοντας την ανάγνωση και τις δραστηριότητες με την απόλαυση και όχι με την αυστηρή έννοια της σχολικής εργασίας.

 

5. Παρουσίαση των δραστηριοτήτων Τονίζεται ότι παρατίθεται ένα μικρό δείγμα των δραστηριοτήτων που έχουν δημιουργηθεί, λόγω του περιορισμού στην έκταση της παρούσας δημοσίευσης.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Κόκκινη κλωστή δεμένη,

στην ανέμη τυλιγμένη,

δώστης κλώτσο να γυρίσει,

το παιχνίδι θε να αρχίσει…!

ΠΡΟΣΟΧΗ! Στις δραστηριότητες που ακολουθούν επιτρέπονται:

• Η φαντασία
• Η δημιουργικότητα
• Η αφέλεια
• Το αυθόρμητο

 

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΕΞΕΡΕΥΝΗΣΗΣ

• Θυμάσαι τους ήρωες του βιβλίου;;;;; ΝΑΙ, εκείνα τα τερατάκια… Ο συγγραφέας δεν τους έδωσε όνομα και  όταν φωνάζει κάποιος το ένα, γυρνάνε όλα..

 

ΠΩΣ ΘΑ ΣΟΥ ΦΑΙΝΟΤΑΝ ΝΑ ΤΟΥΣ ΒΡΕΙΣ ΕΣΥ ΕΝΑ ΟΝΟΜΑ ΕΧΟΝΤΑΣ ΚΑΤΑ ΝΟΥ ΤΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ ΠΟΥ ΜΑΣ ΕΔΕΙΞΑΝ…;

 

 

• Η εφημερίδα «Times» του Λονδίνου και το «Έθνος της Κυριακής» συνεργάζονται για τις ανάγκες συνέντευξης στον εικονογράφο του βιβλίου μας, David McKee. Είναι γεγονός ότι θα έχεις τη μοναδική ευκαιρία να ρωτήσεις ό,τι εσύ θέλεις και να λύσεις όλες σου τις απορίες για τα «Τρία Τέρατα». Θα μπορούσες ίσως να έχεις απορίες σαν κι αυτές……
• Πώς βρέθηκαν εκεί τα τεμπέλικα τέρατα;
• Γιατί δεν ήθελαν για φίλο τους το κίτρινο τέρας, αφού δε διέφερε σε τίποτα εξωτερικά από αυτούς;

1._______________________________________________________________________________________________________________________________________________

2._________________________________________________________________________________________

 

3) Δίπλα από τα ψηφία των λέξεων προσπάθησε να βρεις νέες λέξεις, που να σχηματίζουν ολοκληρωμένη σημασία, όπως στο παράδειγμα :

ΤΩΡΑ ΠΡΟΣΠΑΘΗΣΕ ΚΙ ΕΣΥ…

Σ–αράντα

Ο–ρνιθες                                                                                   

Φ–εύγουν

Ι–διαίτερα

Α–νέμελες

 

 

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΟΥ

1) Το ήξερες ότι όταν διαβάζεις μια ιστορία, είναι σαν να ηχογραφείς μια ταινία; Χρησιμοποίησε όλες τις δυνατότητες της φωνής σου για να δημιουργήσεις την κατάλληλη ατμόσφαιρα διαβάζοντας το βιβλίο. Πρόσεχε όμως να αντιλαμβάνονται οι ακροατές σου τα διάφορα πρόσωπα, χωρίς να γελοιοποιείς τους ήρωες.

Κάνε τη χροιά της φωνής σου: λαρυγγική , λεπτή , απαλή , ένρινη

Παίξε με τον τόνο της φωνής σου! Διάβασε μονότονα, τραγουδιστά, παράφωνα…

Διάβασε την ιστορία με κυπριακή, ιταλική, γαλλική προφορά…

Όπως διαβάζεις την ιστορία άρχισε να… ψιθυρίζεις, φωνάζεις….

Παίξε με τον ρυθμό! Αργό, γρήγορο, μουρμουριστό, ραπ…

 

 

2) ΑΝ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΗΤΑΝ…………

• Αν το βιβλίο «Τρία Τέρατα» , δεν ήταν βιβλίο και ήταν φαγητό , ποιο φαγητό νομίζεις θα ήταν; Γιατί; Εγώ πιστεύω μακαρόνια με κιμά, γιατί το κόκκινο τέρας θα ήταν ο κιμάς, το κίτρινο τα μακαρόνια και το μπλε , το τυρί ροκφόρ από πάνω!

____________________________________________________________________________________________________________________________

• Αν το βιβλίο ήταν τραγούδι, ποιο τραγούδι λες να ήταν; Εγώ νομίζω θα ήταν το «Monster» της Lady Gaga!!

___________________________________________________________________________________________________________

• Αν ήταν….. ΧΩΡΑ; Ποια χώρα λες να ήταν; Νομίζω η Σουαζιλάνδη στην Αφρική !

____________________________________________________________________________________________________________________________

 

3) Το βιβλίο μας δίνει ένα ιδιαίτερο μάθημα για το πώς κάποιοι άνθρωποι απορρίπτουν ανθρώπους μόνο από την εμφάνισή τους, τους χλευάζουν και προσπαθούν να τους εκμεταλλευτούν. Σου έχει συμβεί εσένα κάτι παρόμοιο; Έχεις φερθεί ποτέ έτσι; ΓΡΑΨΕ ΤΗ ΔΙΚΗ ΣΟΥ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΣΕ ΔΥΟ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥΣ.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

 

 

4) Φαντάσου ότι είσαι ο κίτρινος ήρωας και κάνεις εσύ το ταξίδι για να φτάσεις στο νησί των άλλων δύο τεράτων. Δημιούργησε ένα ημερολόγιο με τις εμπειρίες που αποκόμισες και τα καινούρια πράγματα που έμαθες στο ταξίδι σου… Τι δυσκολίες αντιμετώπισες;

Ημέρα 1:

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

 

Ημέρα 2: __________________________________________________________________________________________________________________________________________

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΕΠΕΚΤΑΣΗΣ

1) Το βιβλίο θα γίνει διάσημο, αφού θα μεταφερθεί και στους κινηματογράφους!! Πρέπει, όμως, να το διαφημίσουμε , ώστε να ανταποκριθεί θετικά το κοινό… Θα πρέπει να βοηθήσεις κι εσύ και να ξετυλίξεις όλα σου τα καλλιτεχνικά ταλέντα!!!

1. Φτιάξε φυλλάδια κάνοντας μια ζωγραφιά που θα απεικονίζει το περιεχόμενο της ταινίας.

 

 

 

 

 

 

 

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗΣ

 

 

Η ιστορία του Έλμερ του πολύχρωμου ελέφαντα φαίνεται να μοιάζει πολύ με τη δική μας ιστορία… Αυτό γιατί μιλάει για την διαφορετικότητα και πως αντιμετωπίζουμε κάποιους που διαφέρουν από εμάς!!! Μπες στο www.google.com και με τη βοήθεια της δασκάλας σου ψάξε να βρεις το ‘‘βιογραφικό’’ του Έλμερ.

• Υπάρχουν ομοιότητες και διαφορές στα δύο βιβλία;; Ποιές εντοπίζεις εσύ;
• Πώς θα ήταν ένας κόσμος από ανθρώπους που είναι όμοιοι μεταξύ τους; Μπορούμε να βρούμε δύο όμοιους ανθρώπους; Συναντάμε κάπου στη φύση την ομοιότητα;

 

Βιβλιογραφικές αναφορές

Barthes, R. (1977) Η απόλαυση του κειμένου. (μτφρ.: Φ. Χατζηδάκη & Γ.Κρητικός).          Αθήνα: Ράππας.

Hall N., Larson J. & Marsh J. (2003) Handbook of early childhood literacy, London :           Sage.

Jensen S.A, Bostrӧm S. , Hansen H.O (2010) Critical perspectives on Danish early              childhood education and care: between the technical and the political. Early             years, 30:3, 243-254. Ανακτήθηκε 15 Ιανουαρίου 2017 από:         http://dx.doi.org/10.1080/09575146.2010.506599.

Junker, B. (1997) Why hurry? Reading promotion in Denmark, or, is reading the only way            towards literacy? New Review of Children’s Literature and Librarianship, 3:1,            139-145. Ανακτήθηκε 30 Δεκεμβρίου 2016 από:                   http://dx.doi.org/10.1080/13614549709510596

Markidis, K. (2011). Social literacy in school contexts: concepts and research
instruments. Report for the National Book Center of Greece. Athens

McKee, D. (2005) Τα τρία τέρατα. (μτφρ. Δημοπούλου, Κ.) Αθήνα: Εστία.

Moos, L. (2014) Educational Governance in Denmark. Leadership and policy in     schools.           13:4, 424-443. Ανακτήθηκε 15 Ιανουαρίου 2017 από:          http://dx.doi.org/10.1080/15700763.2014.945655

Rodari, G. (1973) Grammatica della fantasia: Introduzione all’arte di inventare storie.     Turin: Einaudi.                                                                        

Scholes, E. R. (2005) Η δύναμη του κειμένου – Λογοτεχνική θεωρία και διδασκαλία των   γραμμάτων. (μτφρ.: Ζ.Κ. Μπέλλα) Αθήνα: Παραφερνάλια/ Τυπωθήτω.

Tveit, K. (1991) The Development of Popular Literacy in the Nordic Countries. A   Comparative Historical Study. Scandinavian Journal of Educational Research ,        35:4, 241-252. Ανακτήθηκε 30 Δεκεμβρίου 2016 από:                  http://dx.doi.org/10.1080/0031383910350401

Williams, G.W (1986) Excellence in education: Danish style. The Educational Forum,        50:4, 393-404. Ανακτήθηκε 15 Ιανουαρίου 2017 από:          http://dx.doi.org/10.1080/00131728609335799.

Αναγνωστόπουλος, Β. Δ. (1989). Οι παιδικές σχολικές βιβλιοθήκες στον καθρέφτη.          Διαδρομές, 13, 23-26.

Αραβανή, Ε. & Μαλαφάντης, Κ.Δ (2012) Η αξιοποίηση του Κυκλικού Μοντέλου Διδασκαλίας      στο μάθημα της Λογοτεχνίας. Πρακτικά Διημερίδας    ηλεκτρονικού περιοδικού        Mare Ponticum, 19-20 Οκτωβρίου.

Γιέϊτς, Α. (1997) Παιδιά αναγνώστες. (Απόδοση: Κουτσόγιωργα Ι.) Αθήνα: Πατάκης.

Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών – Δ.Ε.Π.Π.Σ (2006) ΥΠΕΠΘ –           Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. Ανακτήθηκε 15 Ιανουαρίου 2017 από:          http://www.pi-schools.gr/programs/depps/intex.html.

Ζήγος, Στ.(1990) Ευρωπαϊκά εκπαιδευτικά συστήματα και Ενιαίο Σχολείο. Αθήνα:            Δίπτυχο.

Ιωάννου, Α. (1976) Οι μαθητικές βιβλιοθήκες στο δημοτικό σχολείο: Δανειστικές Βιβλιοθήκες τάξεων. Αθήνα: Δίπτυχο.

Καλογήρου, Τζ. (1999) Τέρψεις και ημέρες ανάγνωσης (τόμος β). Αθήνα: Εκδόσεις           Σχολής Ι.Μ Παναγιωτόπουλου.

Καπλάνη, Β., Τσαρμοπούλου, Α. (2004) Α’ τάξη: Το πέρασμα από τον προφορικό στο       γραπτό λόγο ή σαν… ιστορία της ανάγνωσης. Στο: Αποστολίδου, Β.,         Καπλάνη,Β.,  Χοντολίδου, Ε. (Επιμ.) Διαβάζοντας λογοτεχνία στο χώρο του σχολείου – Μια νέα πρόταση διδασκαλίας. Αθήνα: Τυπωθήτω/Δαρδανός.

Καρακίτσιος, Α. (2012) Εισαγωγή στη φιλαναγνωσία. Στο: Κατσουλάρης, Κ. (επιμ.)           Καινοτόμες δράσεις ενίσχυσης της φιλαναγνωσίας των μαθητών –          επιμορφωτικό υλικό :Θεωρητικές προσεγγίσεις, βασικές έννοιες, ιδέες,             πρακτικές        προτάσεις / Συλλογικό έργο. Αθήνα: Εθνικό Κέντρο Βιβλίου.

Καρπόζηλου, Μ. (1994) Το παιδί στη χώρα των βιβλίων. Αθήνα: Καστανιώτης.

Κατσίκη-Γκίβαλου, Α. (2008) Λογοτεχνία και Εκπαίδευση: Από τα στενά όρια μιας            διδασκαλίας στην καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας. Στο: Κατσίκη-Γκίβαλου, Α.,            Καλογήρου, Τζ. & Χαλκιαδάκη, Α. (Επιμ.) Φιλαναγνωσία και Σχολείο.    Αθήνα:            Πατάκης.

Μαλαφάντης Κ. Δ. (2006). Παιδαγωγικές πρακτικές για την προαγωγή της            φιλαναγνωσίας των παιδιών. Πρακτικά του Γ΄ Πανελληνίου Συνεδρίου του            Ελληνικού Ινστιτούτου Εφαρμοσμένης Παιδαγωγικής και Εκπαίδευσης   (ΕΛΛ.Ι.Ε.Π.ΕΚ.) Κριτική, δημιουργική, διαλεκτική σκέψη στην Εκπαίδευση: Θεωρία και Πράξη. Αθήνα,13-14 Μαΐου2006.      (http://www.elliepek.gr/documents/3o_synedrio_eisigiseis/malafantis.pdf)

Ματθαίου, Δ. (2007) Συγκριτική Σπουδή της Εκπαίδευσης: Ⅱ. Ζητήματα διεθνούς             εκπαιδευτικής πολιτικής- ιστορικές καταβολές, σύγχρονες τάσεις και προοπτικές. Αθήνα: Εργαστήριο Συγκριτικής Παιδαγωγικής, Διεθνούς                  Εκπαιδευτικής Πολιτικής και Επικοινωνίας.

Μπρασέρ, Φ. (2005) 1001 δραστηριότητες για να αγαπήσω το βιβλίο: Διηγούμαι,             ανακαλύπτω, παίζω, δημιουργώ. (μτφρ. Γεροκώστα, Ε.) Αθήνα: Μεταίχμιο.

Νέο Σχολείο – Νέο Πρόγραμμα Σπουδών (2011). Πρόγραμμα σπουδών για τη       διδασκαλίας της Νεοελληνικής Γλώσσας και της Λογοτεχνίας στο Δημοτικό –           Γυμνάσιο. Αθήνα: Παιδαγωγικό Ινστιτούτο.

Οικονομοπούλου, Β. (2007) Λογοτεχνικό βιβλίο και δραστηριότητες φιλαναγνωσίας.        (επιμ. Γ.Δ. Καψάλης και Α.Π. Κατσίκης) Πρακτικά Συνεδρίου Σχολής   Επιστημών      Αγωγής. Η Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση και οι Προκλήσεις της           Εποχής μας.            Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, 17-20 Μαΐου 2007, 823-827.       Hλεκτρονική δημοσίευση:                  http://conf2007.edu.uoi.gr.

Σαΐτης, Χ. & Σαΐτη, Α. (2002) Σχολικές Βιβλιοθήκες. Αθήνα: Ατραπός.