Το 1994 ο κόσμος της εκπαίδευσης έγινε μάρτυρας μιας καθοριστικής στιγμής στην εκπαίδευση των ατόμων που χαρακτηρίζονται ως άτομα με ειδικές ανάγκες:την επικύρωση της δήλωσης της Salamanca της UNESCO, η οποία αναγνώριζε ότι κάθε παιδί έχει «μοναδικά χαρακτηριστικά, ενδιαφέροντα, ικανότητες και μαθησιακές ανάγκες» και ότι «τα άτομα με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες πρέπει να έχουν πρόσβαση στα κανονικά σχολεία που θα μπορούν να τους φροντίσουν με μία παιδοκεντρική παιδαγωγική ικανή να ανταποκριθεί στις ανάγκες αυτές» (UNESCO, 1994:7). Με άλλα λόγια, η δήλωση Salamanca αναγνώρισε το θεμελιώδες δικαίωμα όλων των παιδιών, περιλαμβανομένων εκείνων που έχουν ειδικές ανάγκες, να εκπαιδευτούν σε κανονικό σχολείο και ως εκ τούτου, άνοιξε το δρόμο για την ένταξη. Η έρευνα για την ένταξη ενδέχεται να συνεπάγεται ότι μέχρι τότε τα παιδιά με αναπηρίες είχαν αποκλειστεί από την εκπαίδευση. Πράγματι, κοιτάζοντας πίσω στην ιστορία, θα μπορούσε κανείς να δει ότι τα άτομα με αναπηρίες ήταν σε μεγάλο βαθμό αποκλεισμένοι από την κοινωνία και συνεπώς από την εκπαίδευση (Rieser, 2000).
Η Rieser (2000) δίνει μια πειστική όψη της ιστορίας του αποκλεισμού των ατόμων με αναπηρία από την αρχαία Ελλάδα και την ρωμαϊκή εποχή, μέσω της μεσαιωνικής περιόδου και μέχρι τους τελευταίους αιώνες. Συνολικά, ο στιγματισμός, η απομόνωση και ο εξανθρωπισμός ήταν μερικά από τα βασικά χαρακτηριστικά που βιώσαν άτομα με αναπηρία κατά καιρούς, με ελάχιστες διακυμάνσεις ανάλογα με την χρονική στιγμή της ιστορίας. Ωστόσο, ο στιγματισμός και η απομόνωση κορυφώθηκε με την έναρξη της βιομηχανικής εποχής και την άνοδο του καπιταλισμού (Oliver, 1990 Thomas, 2002). Αυτό συνέβη καθώς η παραγωγή στα εργοστάσια απαίτησε οι εργαζόμενοι να είναι «able-bodied» και «able-minded» (Oliver, 1990:34) και αυτό οδήγησε ώστε να γίνουν τα προαναφερθέντα «σημείο αναφοράς βάσει του οποίου η σωματική και η πνευματική φυσιολογικότητα θα κρινόταν» (Barnes με άλλους 1999:85). Με την άνοδο του καπιταλισμού, άσυλα και ιδρύματα άνθησαν επειδή είχαν θεωρηθεί ο καλύτερος τρόπος για τον έλεγχο αυτού του τμήματος του πληθυσμού που δεν μπορούσε να συμβάλει στη διαδικασία παραγωγής (Oliver, 1990:32, 35). Το τελευταίο προκάλεσε την ιατρικοποίηση της αναπηρίας, με άλλα λόγια την αυξημένη συμμετοχή των ιατρών στη ζωή των ατόμων με αναπηρία, δεδομένου ότι ήταν οι γιατροί που αποφάσιζαν ποιος μπορούσε να εργαστεί και ποιος έπρεπε να πάει στο άσυλο, αλλά και να διασφαλιστεί η αποκατάσταση των ατόμων με αναπηρία για την «ομαλοποίηση» τους (Oliver, 1996). Ως εκ τούτου, μπορούμε να δούμε πως η αναπηρία αντιμετωπίστηκε μέσω των ιατρικών φακών και πως επομένως επικράτησε το ιατρικό μοντέλο της αναπηρίας. Το ιατρικό μοντέλο της αναπηρίας αναφέρεται επίσης ως ατομικό μοντέλο δεδομένου ότι τοποθετεί το ζήτημα της αναπηρίας στο πρόσωπο του ανάπηρου και την θεωρεί μια προσωπική τραγωδία και απόκλιση από την «κανονικότητα» (Terzi, 2004 Oliver, 1990).
Το 1970 άρχισαν να αναδύονται νέες φωνές στην έρευνα για την αναπηρία. Η άνοδος του κινήματος για τα ανθρώπινα δικαιώματα στη δεκαετία του ’60 και η διατύπωση της Ένωσης UPIAS το 1972 στο Ηνωμένο Βασίλειο (Oliver, 1990), δημιούργησε ένα νέο κίνημα, όπου η φωνή των ερευνητών και μελετητών που ήταν άτομα με αναπηρία θα μπορούσε να ακουστεί, ιδίως όσον αφορά το τι σημαίνει αναπηρία για αυτούς τους ίδιους (Terzi, 2004). Είχαν τη σαφή θέση ότι η αναπηρία δεν προκαλείται από την ίδια τη δυσλειτουργία και ως εκ τούτου δεν είναι θέμα ατομικό. Αντίθετα, η αναπηρία είναι κοινωνικά κατασκευασμένη δεδομένου ότι είναι η κοινωνία που αποτυγχάνει να φροντίσει για τις ανάγκες των ατόμων με αναπηρία. Έτσι δεν είναι τα ανάπηρα άτομα που πρέπει να αλλάξουν ώστε να ταιριάζουν στην κοινωνία, αλλά η ίδια η κοινωνία. Η άποψη αυτή ήρθε ως απάντηση στο ιατρικό μοντέλο της αναπηρίας και είναι γνωστό ως κοινωνικό μοντέλο της αναπηρίας. Η υιοθέτηση αυτής της άποψης στην εκπαίδευση προϋποθέτει ότι το ίδιο το σχολείο πρέπει να υποστεί αλλαγές προκειμένου να ληφθούν υπόψη οι διαφορετικές ανάγκες όλων των μαθητών (Lloyd, 2006).
Ετικέτες: αποκλεισμός, ένταξη, ιατρικό/κοινωνικό μοντέλο
