Οι σημειώσεις του μαθήματος

 

ΠΗΓΕΣ

1.Αντλώντας στοιχεία από το ιστορικό παράθεμα και ανακαλώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να σχολιάσετε την οικονομική πολιτική του Χ. Τρικούπη

 

Η κυβέρνηση Τρικούπη οργάνωσε δαπανηρές εκδηλώσεις (19-23 Οκτωβρίου 1888] με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 25 χρόνων βασιλείας του Γεωργίου Α’, δίνοντας άφθονη τροφή στο σατιρικό τύπο της εποχής. Ο Κλεάνθης Τριανταφύλλου από τις στήλες του ΡΑΜΠΑΓΑ (20 Οκτωβρίου 1 888) με τον παρακάτω τίτλο, επικρίνει:
Γιορτάζετε
■ Τραγούδι της φτωχολογιάς προς τον κ. Τρικούπην

 

«Γιορτάζετε! μεσ’ ς της γιορταίς σας,
Η φτώχεια του λαού στενάζει,
Γιορτάζετε! μα τίς πομπαίς σας
Καμμία γιορτή δεν τις σκεπάζει,
Γιορτάζετε! ‘ς τα γεύματα σας,
Ξεχνάτε του λαού την πείνα,
Πετάτε τ’ αερόστατά σας
Φωτοβολάτε την Αθήνα,
Στήνετε τρόπαια! τον δήμον
Ας ρεζιλεύη ο Φιλήμων…
Τρώτε και πίνετε! Πλερώνει
Φτωχολογιά τα έξοδα σας,
Οπού της ρίχνετε κανόνι
Και τρέμει τον εισπράκτορα σας.
Μεθαύριο την περιμένει
Με το σκοινί ο σταυρωτής σας.
Και με τη βία θε να μπαίνη
Στη φυλακή για τη γιορτή σας,
Γιατί θα ανοίξη μια χαλάστρα[u1]
Στον πύργο του ισοζυγίου
Να βλέπουν από μέσα τ’ άστρα
Δεκάραις οι του υπουργείου.
Γιορτάζετε, παρακεντέδες,[u2]
Κι’ ακόμα ο λαός σηκώνει
Φόρους, ρουσφέτια και λουφέδες [u3]
Του Φαρισαίου, Του Τελώνη.
Ακόμα, ναι, μπορεί να κάμη
Μεγάλη εθελοθυσία
Κι’ απ’ το πετσί του να συνδράμη
Του Κράτους όλα τα ταμεία
Στη φλέβ’ ακόμα έχει αίμα
Πάρ’ το, Τρικούπη, για το Στέμμα…
Γιορτάζετε! ‘ς της επαρχίαις
Μωριάς και Ρούμελη πεινάει,
Όποιος χορταίνει μ’ ευτυχίαις
Τη δυστυχία την ξεχνάει.
Ξηνταβελόνης σα γιορτάζη
Και το φτωχό δε συλλογάται,
Και ο χορτάτος που τον κράζει
Τον πεινασμένο δε θυμάται.
Φάτε και πιέτε, ο Φιλήμων
Για σας ρεζίλεψε τον δήμον.
Αικ. Φλεριανού επιμ., Χαρίλαος Τρικούπης, η ζωή και το έργο του, τόμ. Β’, εκδ. Βουλή των Ελλήνων, Αθήνα 1999, σ. 921

 

________________________________________
[u1]Τρύπα σε τείχος
[u2](τουρκ.)Αυτός που δουλεύει για λογαριασμό κολίγα, άνθρωπος τιποτένιος
[u3](τουρκ.) Μισθός που έπαιρναν επί τουρκοκρατίας οι αρματολοί
Φιλοδώρημα ή δωροδοκία

 

 

2.Τα δύο κόμματα

 

Λαμβάνοντας υπόψη το παραπάνω κείμενο και τις γνώσεις σας από το σχολικό βιβλίο να αναφέρετε τα στοιχεία της πολιτικής του Χ. Τρικούπη και των αντιπάλων του που αιτιολογούν το χαρακτηρισμό του μεν Χ. Τρικούπη ως «πλουτοκράτη», των δε αντιπάλων του ως «αρχομανών».

 

Χαρακτηριστική είναι η ονομασία των δύο κομμάτων: ο Τρικούπης είχε το «Νεωτερικό» κόμμα, ενώ ο Δηλιγιάννης το «Εθνικό». Για τον Τρικούπη, νεωτερισμός ήταν η διάκριση των εξουσιών και η ανάπτυξη της ιδιωτικής κοινωνίας μέχρι την αυτονόμησή της. Για τους αντιπάλους του, «εθνική» ήταν αυτή καθαυτή η ανάπτυξη του ανάμικτου «κρατικό-κοινωνικού»- συγκροτήματος, μέσα στο οποίο έδρευαν αναπόσπαστα και τα ιδιωτικά συμφέροντα. Έτσι ο αγώνας μεταξύ των δυο παρατάξεων αναφερόταν πρώτιστα στη χρήση της κρατικής μηχανής, και γι‘ αυτό ήταν κατευθείαν πολιτικός. Από τα δύο πολιτικά προγράμματα, του Τρικούπη ήταν περισσότερο εντοπισμένο κοινωνικά: εξυπηρέτηση του μεγάλου ιδιωτικού κεφαλαίου στην πορεία για την αστικοποίηση και τον εξευρωπαϊσμό των κοινωνικών σχέσεων. Οι επιδιώξεις του Δηλιγιάννη ήταν λιγότερο χρωματισμένες ταξικά, πράγμα που επέτρεπε τη συνύπαρξη στον ίδιο χώρο «όλων των δυσαρεστημένων, από την άκρα δεξιά ως- την άκρα αριστερά». Κοινός παρανομαστής μέσα στο δηλιγιαννικό συνονθύλευμα ήταν η άρνηση του χωρισμού των εξουσιών. Κεντρικός στόχος του αντιτρικουπισμού ήταν όχι ο μερισμός, αλλά η συγκέντρωση των εξουσιών και η διεύθυνση τους από την πολιτική. Χαρακτηριστικό του Τρικούπη ήταν το πάθος για την οικονομική ανάπτυξη, ενώ των αντιπάλων του το πάθος για την αναρρίχηση στα δημόσια αξιώματα και για την κυριαρχία της πολιτικής εξουσίας πάνω στην οικονομική. Έτσι, ο Τρικούπης κατηγορήθηκε σαν «πλουτοκράτης», ενώ οι αντίπαλοι του σαν «αρχομανείς». Στην ολιγαρχία του πλούτου αντιτάχθηκε η ολιγαρχία της πολιτικής ζωής. Η πρώτη χειραγωγήθηκε από τους κεφαλαιούχους, ενώ η δεύτερη από το πνεύμα του μικροαστισμού και του λαϊκισμού. Μέσα στο δηλιγιαννικό στρατόπεδο βρέθηκαν επίσης και οι προερχόμενοι από τα παλαιά «τζάκια» και τον κοτζαμπασισμό. Όμως, τα παλιά αυτά στρώματα είχαν ξεπέσει οριστικά. Τους ήταν αδύνατο πια να λειτουργήσουν «οπισθοδρομικά» σαν μια «φεουδαρχική αντίδραση». Αντίθετα, η πολιτική τους παρουσία πήρε αναπότρεπτα τη μορφή της «αρχομανίας», της «θεσιθηρίας», της δημοσιοϋπαλληλίας (μιας «φατριαστικής υπαλληλίας», όπως την χαρακτήρισε ο ίδιος ο Τρικούπης). Έτσι. ο παλιός κοτζαμπασισμός εμφανίσθηκε με τη μορφή του εκσυγχρονι¬σμένου μικροαστισμού και λαϊκισμού. Οι μεταβολές της ελληνικής κοινωνίας μετά το 1860 ήταν μεγάλες και οριστικές: στο εξής το βασικό δίλημμα δεν ήταν πια αν η Ελλάδα θα πήγαινε προς τα εμπρός ή προς τα πίσω, αλλά αν θα ακολουθούσε το δρόμο της αναπτύξεως του κεφαλαίου ή την προοπτική του  μικροαστισμού. Το κράτος, για τον Τρικούπη, ήταν ένα εργαλείο για την οικονομική ανάπτυξη, ενώ για το Δηλιγιάννη ήταν ένας αντικειμενικός στόχος. Ο Τρικούπης απέβλεπε στο να χρησιμοποιήσει το κράτος, ενώ ο Δηλιγιάννης στο να το κατακτήσει. Έτσι, ο κρατικός παρεμβατισμός στην οικονομική και κοινωνική ζωή ήταν επιδίωξη παροδική για τον ένα, μονιμότερη για τον άλλο.
Ι.Ε.Ε., τόμ. ΙΔ‘, σ. 22

 

 

ΟΙ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΕΣ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

 

 

Νοέμβριος 1862: [σελ. 77], εκλογές που σημαίνουν την παρακμή των ξενικών κομμάτων. Πεδινοί, ορεινοί.
1875 : [σελ. 79], αρχή δεδηλωμένης

Οι σημειώσεις του μαθήματος

Οι εικόνες του μαθήματος

Δ. Βούλγαρης

Ηγέτης των Πεδινών

Δ. Γρίβας – Κ. Κανάρης

Ηγέτες των Ορεινών

Γεώργιος Α΄

ΠΗΓΕΣ

1.Αρχή της δεδηλωμένης

 

Με βάση τις πληροφορίες από το σχολικό σας εγχειρίδιο και τα ακόλουθα κείμενα να διευκρινίσετε το όρο «αρχή της δεδηλωμένης», να δείξετε κάτω από ποιες συνθήκες καθιερώθηκε και τη σημασία του στην πολιτική ιστορία της χώρας

 

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Α. Η αρχή της δεδηλωμένης είναι όρος του Συνταγματικού Δικαίου και ορίζει ότι η κυβέρνηση οφείλει να έχει τη «δεδηλωμένη» εμπιστοσύνη της Βουλής. Σύμφωνα με την αρχή αυτή η κυβέρνηση οφείλει να λάβει ψήφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή, ενώ η τελευταία διατηρεί το δικαίωμά της να άρει την εμπιστοσύνη της υπό προϋποθέσεις με ψήφο δυσπιστίας ύστερα από πρόταση μομφής. Με τον τρόπο αυτό εξασφαλίζεται η δημοκρατική νομιμοποίηση της κυβέρνησης, η οποία συνήθως, σε αντίθεση με το Κοινοβούλιο, δεν εκλέγεται απευθείας από τον λαό, αλλά διορίζεται από τον ανώτατο άρχοντα της χώρας.
Στην Ελλάδα η αρχή της δεδηλωμένης καθιερώθηκε άτυπα το 1875 . Ως τότε ίσχυε η λεγόμενη «θεωρία του κηπουρού»: ο Βασιλιάς μπορούσε να διορίσει πρωθυπουργό όποιον ήθελε, ακόμα και τον κηπουρό του. Αιτία για την καθιέρωση της αρχής της δεδηλωμένης ήταν άρθρο του Χαριλάου Τρικούπη στην εφημερίδα «Καιροί» της 29.6.1874 με τον τίτλο «Τίς πταίει», στο οποίο κατηγορούσε τον βασιλιά Γεώργιο Α’ ότι εφάρμοζε καθεστώς απόλυτης μοναρχίας , επειδή διόριζε κατά βούλησιν πρωθυπουργούς από τα κόμματα της μειοψηφίας χωρίς να λαμβάνει υπ’όψιν του τα αποτελέσματα των εκάστοτε βουλευτικών εκλογών. Ο Γεώργιος ο Α’ δεσμεύτηκε τον Αύγουστο του 1875 στον λόγο του Θρόνου ενώπιον του Κοινοβουλίου ότι θα διόριζε στο εξής μόνο πρωθυπουργούς που θα απολάμβαναν την εμπιστοσύνη της Βουλής.

Β. Τον Ιούλιο του 1874 , ο Χαρίλαος Τρικούπης αρθρογραφούσε βίαια κατά του Γεωργίου, υποστηρίζοντας ότι ο Γεώργιος κυβερνούσε προσωπικά με διάφορες κυβερνήσεις μειοψηφίας της αρεσκείας του και η βασιλική εύνοια ήταν το απαραίτητο προσόν για την εξασφάλιση της εξουσίας. Ο Τρικούπης πρότεινε την καθιέρωση της Αρχής της Δεδηλωμένης , δηλαδή της αρχής εκείνης όπου ο Βασιλιάς διορίζει πρωθυπουργούς μόνον όσους διέθεταν την κοινοβουλευτική πλειοψηφία δηλ. είχαν λάβει ψήφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή.
Η μεγάλη ευελιξία του Γεωργίου φάνηκε από τον τρόπο που αντέδρασε στην επίθεση. Μετά από μια παρατεταμένη κρίση λόγω αποκαλύψεων για δωροδοκίες υπουργών, κάλεσε τον Τρικούπη και έδωσε εντολή σχηματισμού κυβέρνησης και διακήρυξε την πρόθεσή του να εφαρμόζει την Αρχή της Δεδηλωμένης.
Πηγή : http://el.wikipedia.org/wiki

 

 

2.Το σύνταγμα του 1864

Συνδυάζοντας τις ιστορικές σας γνώσεις με τα στοιχεία των παραθεμάτων να δείξετε τις καινοτομίες του συντάγματος του 1864 και τις συνθήκες που οδήγησαν την εθνοσυνέλευση στη λήψη τους.

 

1.Το “Ψήφισμα του Έθνους“, το οποίο εξεδόθη στις 11 Οκτωβρίου 1862, κατήργησε τη βασιλεία του Όθωνα και προχώρησε στη σύσταση προσωρινής κυβέρνησης έως τη σύγκληση Εθνικής Συνέλευσης. Το ψήφισμα, βέβαια, δεν καταργούσε το θεσμό της βασιλείας, αλλά τη συγκεκριμένη βασιλεία του Όθωνα και τη δυναστεία. Με το ψήφισμα αυτό έγινε σαφές ότι το “έθνος” αποτελούσε φορέα της αλλαγής και σηματοδοτήθηκε με αυτόν τον τρόπο το πέρασμα από τη μοναρχική στη δημοκρατική αρχή, την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας.
Στις 10 Δεκεμβρίου της ίδιας χρονιάς συνήλθε σε συνεδρίαση η Εθνική Συνέλευση, η οποία στεγάστηκε στη λεγόμενη “Παράγκα“, πίσω από στο κτίριο της πυρπολημένης Βουλής. Στη Συνέλευση έλαβαν μέρος οι Επτανήσιοι πληρεξούσιοι, εγκανιάζοντας έτσι την πρόσφατη ένωση με την Ελλάδα. Η Συνέλευση αναγόρευσε παμψηφεί τον πρίγκηπα της Δανίας Γεώργιο, βασιλιά των Ελλήνων.
Το σύνταγμα του 1864 υπήρξε το μακροβιότερο σύνταγμα της ελληνικής ιστορίας και αποτέλεσε τον κορμό του επόμενων συνταγμάτων (1911 και 1952). Καθιέρωσε την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας εφόσον όρισε ότι “άπασαι αι εξουσίαι πηγάζουν εκ του Έθνους, ενεργούνται δε καθ• όν τρόπον ορίζει το Σύνταγμα“. Δεύτερη σημαντική καινοτομία σε σχέση με το προηγούμενο σύνταγμα ήταν ότι καθιέρωνε ως μορφή του πολιτεύματος την βασιλευόμενη δημοκρατία. Επιπλέον κατάργησε το θεσμό της Γερουσίας ως αριστοκρατικό και βελτίωσε σημαντικά την προστασία των ατομικών ελευθεριών (πχ. το δικαίωμα του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι, την ελευθερία του τύπου).

Πηγή: Η ιστοσελίδα της Βουλής http://www.fhw.gr/projects/vouli/gr/timetable/1864.html

2. … το έργο της εξεύρεσης νέου βασιλιά ανέλαβε μοιραία η Εθνοσυνέλευση, που είχε συγκληθεί. Με απόφασή της, 22 Φεβρουαρίου 1863, ανέθεσε σε επιτροπή την ανάδειξη του νέου βασιλιά. Τελικά, με παρέμβαση της αγγλικής κυβέρνησης, ο θρόνος προσφέρθηκε στο 17χρονο Δανό πρίγκιπα Γεώργιο Γκλύξμπουργκ. Την εκλογή ενέκρινε παμψηφεί η Εθνοσυνέλευση, η οποία, βάσει ψηφίσματος που υιοθέτησε στις 18 Μαρτίου 1863, αναγόρευσε το νεαρό πρίγκιπα συνταγματικό βασιλιά, με το όνομα «Γεώργιος Α΄, βασιλεύς των Ελλήνων».
Το 1863, μετά από πολύχρονες διαπραγματεύσεις, η Συνθήκη του Λονδίνου αναγνωρίζει την προσάρτηση των Επτανήσων στην Ελλάδα. Στις 3 Αυγούστου 1864, μάλιστα, οι πληρεξούσιοι της Επτανήσου έγιναν δεκτοί σε πανηγυρική συνεδρίαση της Εθνικής Συνέλευσης και άρχισαν να παίρνουν μέρος στις εργασίες της.
Παρά τις δυσκολίες αυτές, η Εθνοσυνέλευση ακολούθησε δημοκρατική διαδικασία κατά το συντακτικό της έργο. Η Εθνική Συνέλευση με δύο ψηφίσματά της κατάργησε τη Γερουσία και καθόρισε τα όρια αρμοδιοτήτων του βασιλιά. Η Συνέλευση πρόκρινε το σύστημα της μιας Βουλής (μονήρους Βουλής) τετραετούς θητείας, και έτσι η Γερουσία καταργήθηκε, αφού πολλοί την κατέκριναν ως όργανο της Μοναρχίας. Ο βασιλιάς Γεώργιος υπέγραψε στις 17 Νοεμβρίου 1864 το νέο Σύνταγμα (110 άρθρα), το οποίο ήταν επηρεασμένο από τα Συντάγματα του Βελγίου (1831) και της Δανίας (1849). Το Σύνταγμα αυτό, που έμελλε να ισχύσει, με τις αναθεωρήσεις του 1911 και του 1952, για περισσότερα από εκατό χρόνια, καθιέρωνε για πρώτη φορά στην Ελλάδα το πολίτευμα της Βασιλευόμενης Δημοκρατίας (βλ. ΟΙ ΕΚΛΟΓΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 1844-1985, ΔΙΓΚΑΒΕ ΚΩΣΤΑΣ, ΜΑΛΛΙΑΡΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑ, Αθήνα).

Η βασική του διαφορά με το προηγούμενο Σύνταγμα του 1844 συνίστατο στο ότι ο ελληνικός λαός αναγνωριζόταν πηγή και φορέας της κρατικής εξουσίας. Ο δημοκρατικός χαρακτήρας του νέου πολιτεύματος, «όπως λαμβάνει τους υπουργούς εκ των Βουλών», προέκυπτε από διατάξεις και θεσμούς που καθιερώνονταν για πρώτη φορά. Επίσης, στο άρθρον 107 οριζόταν η διαδικασία αναθεώρησης του Συντάγματος από την οποία, όμως, αποκλειόταν ο μοναρχικός θεσμός.
Το Σύνταγμα του 1864 υπήρξε το μακροβιότερο Σύνταγμα της ελληνικής ιστορίας και αποτέλεσε τον κορμό των επόμενων (1911 και 1952). Ωστόσο, το Σύνταγμα του 1864, άσχετα αν το Στέμμα και οι κυβερνήσεις της πεντηκονταετίας το παραβίαζαν συστηματικά, θεωρήθηκε για την εποχή το προοδευτικότερο της Ευρώπης στο μέσα του 19ου αιώνα.

 

Πηγή: Η εφημερίδα της Καλαμάτας http://www.tharrosnews.gr/index.php?id=9368&option=com_content&task=view

 

 

ΠΡΟΣΟΧΗ!
ΣΥΝΤΟΜΟΙ ΟΡΙΣΜΟΙ

 

«Πεδινοί»– σελ.77 ( Οι πεδινοί … στους μικροκαλλιεργητές)
«Ορεινοί»– σελ. 77 (Μέσα στην … όπως ονοµάστηκαν), (Οι ορεινοί … πλοιοκτητών)
«Εθνικόν Κοµιτάτον»– σελ. 77 (Το ΕθνικόνΚοµιτάτον…αυτοκρατορία)
«Εκλεκτικοί»– σελ . 77 (Οι Εκλεκτικοί … κυβερνήσεις)
«Σύνταγµα 1864»– σελ. 78-79(Μέσα σε συνθήκες … της Βουλής)
«Σφαιρίδιο»– Γλωσσάριο σελ. 272
«Αρχή της δεδηλωµένης»– σελ . 78-79(Παρά την έντονη … πολιτικού τοπίου )

 

 

ΟΙ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΕΣ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

Νοέμβριος 1862: [σελ. 77], εκλογές που σημαίνουν την παρακμή των ξενικών κομμάτων. Πεδινοί, ορεινοί.
1875 : [σελ. 79], αρχή δεδηλωμένης