Eλληνική Γλώσσα

1. Δεν είναι ζήτημα απλώς προσωπικό, αλλά μας αφορά όλους (και όχι: απλά). Απλώς = μόνο. Συμπεριφέρεται απλά (=με απλό, ανεπιτήδευτο τρόπο).

2. Η υπόθεση δεν τον αφορά άμεσα (αλλά έμμεσα) (τροπικό επίρρημα). Να παρουσιαστεί αμέσως (και όχι: άμεσα) (χρονικό επίρρημα).

3. Πιθανώς ή πιθανόν, προηγουμένους, συγχρόνως, κυρίως, ολογράφως, ενδεχομένως, αυτοδικαίως, επομένως (και όχι σε-α).

4. 15 Σεπτεμβρίου ή 15 του Σεπτέμβρη (και όχι: 15 Σεπτέμβρη).

5. Το ουσ. λάθος δεν μπορεί να χρησιμοποιείται ως επιθετικός προσδιορισμός: λανθασμένη άποψη (και όχι: λάθος άποψη).

6. Κακώς χρησιμοποιούνται αδόκιμες λέξεις όπως: νεολαίος, πισωγύρισμα, αντιπαλότητα κλπ.

7. Αποφεύγουμε κατάχρηση δημιουργίας ουσ. σε -ποίηση: ελαχιστοποίηση, ανωτατοποίηση κλπ.

8. Πρόσκληση σε συγκέντρωση (και όχι: κάλεσμα σε μάζωξη).

9. Τα προπαροξύτονα ουδ. ουσ. σε -ο κατεβάζουν τον τόνο στην παραλήγουσα στη γεν. εν. και πλ. (πανεπιστημίου, -ίων, πολέμου, θριάμβου) εκτός από τις λαϊκές λέξεις (σίδερου, αλλά: σιδήρου).

10. Καθιερωμένες λέξεις και φράσεις στην καθαρεύουσα δε μεταγλωττίζονται: Μικρά Ασία, Ερυθρά θάλασσα, Μέλας Δρυμός, η Αριστερά, Λευκός Οίκος, βαρύ ύδωρ, εκδοτικός οίκος, χειμερία νάρκη, Μικρά Άρκτος, η μάστιγα (του αιώνα), η πτέρυγα (της Βουλής), κλάδος (της επιστήμης), σινική μελάνη, δαμόκλειος σπάθη κλπ.

11. Διατηρούμε αναλλοίωτες τις τουλάχιστον 2000 αρχαϊστικές φράσεις και λέξεις που χρησιμοποιούμε στο γραπτό (χωρίς να θέτουμε εισαγωγικά) και προφορικό λόγο, όπως: εν πάση περιπτώσει, συν τοις άλλοις, και ούτω καθ’ εξής, εκ του σύνεγγυς, εν κρύπτω και παραβύστω, χάρμα ιδέσθαι, εν τω μεταξύ, παραδείγματος χάριν, εξ άλλου, εκ των ων ουκ άνευ, αυτός καθ΄ εαυτόν, εκ προοιμίου, τοις μετρητοίς, αφ΄ ενός μεν – αφ΄ ετέρου δε, υπ΄ όψιν, φερ΄ ειπείν, εν γένει, αυθωρεί και παραχρήμα, ειρήσθω εν πάροδο), τύποις, είθισται, τιμής ένεκεν, εφ΄ όρου ζο)ής, εν κατακλείδι, εν μέρει, επί πληρωμή, λίαν καλώς, εν ριπή οφθαλμού, κοινή συναινέσει, αβρόχοις ποσίν, εν γνώσει, εξ αιτίας κλπ. Ορισμένες φράσεις γράφονται στη δημοτική σε μία λέξη: εξαιτίας, εξάλλου, αφενός, υπόψιν κλπ.

12. Η συνάδελφος (και όχι: συναδέλφισσα).

13. Δέσμη μέτρων (και όχι: πακέτο), εκδοχή πολιτικών εξελίξεων (και όχι: σενάριο).

14. Αποφεύγουμε ξένες λέξεις και εκφράσεις, όταν υπάρχουν αντίστοιχες ελληνικές: ρισκάρω (διακινδύνευα)), μοντάρω (συναρμολογώ), καριέρα (σταδιοδρομία), σαμποτάζ (δολιοφθορά), ίματζ (εικόνα, εντύπωση), πρεστίζ (κύρος), γκλάμουρ (σαγήνη, αίγλη), σνόμπαρα (περιφρονώ, υποτιμώ), μίτινγκ (συνάντηση), κουλ (ψύχραιμος), πρες ρουμ (αίθουσα τύπου), πρες κόνφερανς (συνέντευξη τύπου), σπόνσορας (χρηματοδότης, χορηγός), τιμ (ομάδα), πρότζεκτ (έργο, μελέτη), ντιζάιν (σχέδιο), τάιμινγκ (συγχρονισμός) κλπ.

15. Της γραμματέως, της γιατρού, της γυμνασιάρχου.

16. Αποφεύγουμε ερμηνεύματα αγγλικών λέξεων ελληνικής προελεύσεως που οι αντίστοιχες τους ελληνικές έχουν άλλη σημασία (π.χ. φανταστικός: ο της φαντασίας, τρομερός: ο προξενών τρόμο, και όχι καταπληκτικός, υπέροχος, που σημαίνουν οι αγγλικές fantastic, terrific). Επίσης, δε μεταφράζονται αγγλισμοί: δώσε μου το πιάτο (και όχι: πέρασε μου το πιάτο), απευθείας μετάδοση (και όχι: ζωντανή μετάδοση), κάνω λάθος (και όχι: είμαι λάθος), θα σου ξανατηλεφωνήσω (και όχι: θα σε πάρω) πίσω).

17. Πριν από την έναρξη (και όχι: πριν την έναρξη).

18. Τριάμισι κιλά, τρεισήμισι μέρες.

19. Πτώσεις επιθ. σε -ής/ης: ο/η διεθνής, του/της διεθνούς, τον/τη διεθνή, το διεθνές, τα διεθνή, ο/η συνήθης, του/της συνήθους, τον/την συνήθη, το σύνηθες, τα συνήθη, των συνήθων. Προσοχή (μόνο για αρσ.): Του ευγενούς αγώνα, αλλά: του ευγενή (=αριστοκράτη) (επίθ. το α΄, ουσ. το (Γ). Επιστήμη συγγενούς (επίθ.) κλάδου. Είναι φίλος ενός στενού μου συγγενή (ουσ.).

20. Ο τόνος των προπαροξύτονων επιθ. σε -ος κατεβαίνει στην παραλήγουσα της γεν. εν. και γεν. και αιτ. πλ., όταν αυτά χρησιμοποιούνται ως ουσιαστικά: συμπεριφορά βάρβαρων ανθρώπων, αλλά: οι επιδρομές των βαρβάρων.

21. Ευχαριστούμε όλους όσοι μας συμπαραστάθηκαν (και όχι: όσους, διότι είναι υποκ. στο ρ. που ακολουθεί), ή: ευχαριστούμε όσους …

22. Οι αναδιπλασιασμοί των παθ. μτχ. άλλοτε διατηρούνται και άλλοτε όχι: συγκαλυμμένος, αποκομμένος, διαλυμένος, παραταγμένος, συμφωνημένος, μυημένος κλπ. (και όχι πια: συγκεκαλυμμένος, αποκεκομμένος, διαλελυμένος, παρατεταγμένος, συμπεφωνημένος, μεμυημένος), αλλά μόνο: παρατεταμένος, πεπειραμένος, διακεκριμένος, επιτετραμμένος(=αναπληρωτής πρεσβευτή), καταβεβλημένος, βεβιασμένος, αποδεδειγμένος, δεδηλωμένος, τα πεπραγμένα, η πεπατημένη, αναμεμιγμένος, μεμονωμένος κλπ. Προσοχή: θεωρώ δεδομένη την εκλογή του. Ενήργησα βάσει των δεδομένων που είχα στη διάθεση μου. Αλλά: Είμαι δοσμένος στον αγώνα. Μίλησε με τετριμμένες φράσεις. Αλλά: Φοράει τριμμένα ρούχα κλπ.

23. Ασχολούμαστε, ασχολούμασταν (και όχι: ασχολιόμαστε κλπ. διότι το ρ. είναι ασχολούμαι και όχι ασχολιέμαι).

24. θορυβώδης, ογκώδης, θυελλώδης, ενστικτώδης κλπ. (και όχι: σε -ωδικός).

25. Το σαν χρησιμοποιείται για παρομοίωση και ως σύνδεσμος χρονικός ή αιτιολογικός: Ψηλός σαν κυπαρίσσι. Σαν έρθεις με το καλό. Εσύ σαν συγγενής έπρεπε να επέμβεις. Το ως συνοδεύει κατηγορούμενα: Υπηρετεί ως καθηγητής. Το κατηγορούμενο μπαίνει στην ίδια πτώση με τη λέξη στην οποία αναφέρεται: Η εκλογή του ως καθηγητή (και όχι: ως καθηγητής).

26. Το πάνω και το κάτω στη δημοτική είναι μόνο τοπικά επιρρ. και κακώς μεταγλωττίζονται τα επί και υπό της καθαρεύουσας σε περιπτώσεις όπως οι εξής: Μίλησε πάνω στο θέμα που μας απασχολεί (σωστό: για το θέμα ή επί του θέματος), θα προσπαθήσουμε κάτω) απ΄ αυτές τις συνθήκες (σωστό: με αυτές ή υπ΄ αυτές).

27. Το ρ. προοιωνίζομαι είναι αποθετικό, δηλ. δε διαθέτει ενεργητική φωνή.

28. Ανενημέρωτος (και όχι: ανημέρωτος), κοινολογώ (και όχι: κοινωνιολόγο)), δε θα προετίθεσθε (και όχι: προετίθεσθο), τίθενται (και όχι: τίθονται.), κοινότοπος, κοινοτοπία (και όχι: κοινότυπος, κοινοτυπία), μεγεθύνω, μεγέθυνση (και όχι: μεγενθύνω, μεγένθυση), εμβάθυνση (και όχι: εμβάνθυνση), απαθανατίζω (και όχι: αποθανατίζω), αντεπεξέρχομαι (και όχι: ανταπεξέρχομαι), μελαψός (και όχι: μελαμψός), Οκτώβριος (και όχι: Οκτώμβριος), χειρουργός (και όχι: χειρούργος), παρεισφρέω (και όχι: παρεισφρύω), παρεμπιπτόντως (και όχι: παρεπιπτόντως), έχω απαυδήσει (και όχι: έχω απηυδήσει), λιποβαρής (και όχι: ελλιποβαρής), υποθάλπω, περιθάλπω (και όχι: υποθάλπτω, περιθάλπτω), ακατονόμαστος (και όχι: ακατανόμαστος), αθυρόστομος (και όχι: ανθηρόστομος).

29. Τα ρήματα των προτάσεων που ακολουθούν συντάσσονται με αιτ. και όχι με γεν. Δεν επιδέχεται αναβολή. Δε χρειάζεται περαιτέρω συστάσεις. Διέφυγε την προσοχή μου. Στερούμαι τα απαραίτητα. Απεκδύομαι τις ευθύνες μου.

30. Τα άρθρα τον, την και τα μόρια δεν, μην διατηρούν το ν όταν ακολουθεί λέξη που αρχίζει από φωνήεν, από στιγμιαίο σύμφωνο (κ, π, τ, μπ, ντ, γκ, τσ, τζ) και από τα διπλά ξ, ψ. Το ίδιο συμβαίνει και με την προσ. αντων. την, ενώ η αντων. τον διατηρεί το ν πάντοτε: τον άνθρωπο, την πόλη, το δρόμο, δε φοβάμαι, μην περάσεις, τη βλέπω, τον βλέπω.

31. Οι τύποι της ερωτηματικής αντων. ποιος είναι μονοσύλλαβοι και δεν τονίζονται: ποιες, ποιοι, ποιους κλπ.

32. Οι μτχ. σε -ντας γράφονται με ω όταν αυτό τονίζεται και με ο όταν δεν τονίζεται: κάνοντας, τραβώντας.

33. Γι’ αυτό (και όχι: γιαυτό).

34. Η έγκλιση τόνου στο μονοτονικό διατηρείται: ο άνθρωπός τους.

35. Που (αναφ. αντων.), πού (ερωτημ. επίρρ.), πως (ειδ. σύνδ.), πώς (ερωτημ. επίρρ.): ρώτησα αυτόν που ήταν υπεύθυνος πού μπορούσα να σε βρω. Πώς μπορούσα να πω πως δε σε ξέρω;

36. Μία, μια (=μιά), δύο, δυο (=δυό).

37. Κλητική: κυρία Πρόεδρε (και όχι: κυρία Πρόεδρος).

38. Η αναπληρώτρια διευθύντρια / υπουργός (και όχι: η αναπληρωτής διευθυντής / υπουργός).

39. Δίνω, αλλά: παραδίδω, αναδίδω, αποδίδω κλπ. / δείχνω, αλλά: αναδεικνύω, επιδεικνύω, αποδείκνυα) κλπ. / ρίχνω, αλλά: απορρίπτω, καταρρίπτω, επιρρίπτω κλπ. / λύνω, αλλά: επιλύω, διαλύω κλπ. / στέλνω, αλλά: αποστέλλω, διαστέλλω κλπ. / κλείνω, αλλά: αποκλείω, περικλείω κλπ. / κόβω, αλλά: αποκόπτω, διακόπτω κλπ.

40. Γίνονται όλοι δεκτοί ανεξαρτήτως ηλικίας και φύλου (και όχι: ανεξαρτήτου ηλικίας …).

41. Απολαύει της εμπιστοσύνης (και όχι: απολαμβάνει).

42. Των (πρώην) τριτόκλιτων θηλυκών ουσιαστικών να προτιμάται η γενική σε -έως αντί σε -ης μετά από λόγιες προθέσεις ή λόγιες ή μη λόγιες τυποποιημένες φράσεις: προ της αποφάσεως, υπέρ της λύσεως, περί της σχέσεως, σχέδιο πόλεως, πρώτης τάξεως, οδηγίες χρήσεως, ημερομηνία λήξεως, ομάδα κρούσεως, κρίση συνειδήσεως, χαίρω εκτιμήσεως, πάσης φύσεως, πορεία πλεύσεως, έτος ιδρύσεως κλπ.

43. Δε χρειάζονται εισαγωγικά όταν χρησιμοποιούμε μεταφορική σημασία λέξεων: η ρίζα του προβλήματος, τραβάω την προσοχή (και όχι: η «ρίζα» …, «τραβάω» …) κλπ. Χρησιμοποιούμε εισαγωγικά, εκτός από τις γνωστές περιπτώσεις των αυτολεξεί επαναλαμβανόμενων, των γνωμικών και των τίτλων έργων, ονομάτων πλοίων, ιδρυμάτων κλπ., όταν μια λέξη ή φράση τη λέμε ειρωνικά, εννοώντας την ακριβώς αντίθετη σημασία, η οποία στο γραπτό λόγο δεν μπορεί αλλιώς να αποδοθεί, ενώ, αντίθετα, στον προφορικό η φωνή παίρνει την ανάλογη χροιά: μου επιφύλαξε «θερμή» υποδοχή (δηλ. ψυχρή).

44. Υπέρ το δέον (και όχι: υπέρ του δέοντος).

45. Τα ρ. διαρρέω και λειτουργώ είναι αμετάβατα: διέρρευσε από πολιτικούς κύκλους η πληροφορία ότι… ή: πολιτικοί κύκλοι φρόντισαν να διαρρεύσει η πληροφορία ότι … (και όχι: πολιτικοί κύκλοι διέρρευσαν την πληροφορία ότι …). θα θέσω το μηχάνημα σε λειτουργία (και όχι: θα το λειτουργήσω).

46. Εξελέγην, εξεπλάγην, προήχθης, συνέβη, επλήγη, συνελήφθησαν, διεξήχθησαν κλπ., κατά τους παθ. αορ. β΄ της αρχαίας (και όχι: εκλέχτηκα, εκπλάγηκα, προάχθηκες, συνέβηκε, πλήχτηκε, συλλήφθηκαν, διεξάχθηκαν κλπ).

47. Αυτός καθ΄ εαυτόν, αυτού καθ΄ εαυτόν, αυτόν καθ΄ εαυτόν, αυτοί καθ΄ εαυτούς, αυτών καθ΄ εαυτούς κλπ. (και όχι: αυτού καθ΄ εαυτού, αυτής καθ΄ εαυτής, αυτοί καθ΄ εαυτοί κλπ.).

48. Όσο αφορά το θέμα αυτό (και όχι: όσο αφορά στο θέμα αυτό, διότι αποτελεί μεταγλώττιση της λόγιας σύνταξης: όσον αφορά εις το θέμα αυτό).

49. Όταν, δύο συνήθως, συνεχόμενα επίθετα αποτελούν επιθετικούς προσδιορισμούς ουσιαστικού που ακολουθεί, αλλά το τελευταίο αποδίδει μια ουσιώδη έννοια σ’ αυτό, δε χωρίζονται μεταξύ τους με κόμμα: ελαφρό δίτροχο μόνιππο, είδος ιταλικού αφρώδους κρασιού, ολόσωμο γυναικείο μαγιό.

50. Τα επίθετα σε -ειος / -ιος που προέρχονται από κύρια ονόματα πραγματικών προσώπων γράφονται με ει (αριστοτέλειος), ενώ αυτά που προέρχονται από τοπωνύμια με ι (μετσόβιο). Όσα προέρχονται από κύρια ονόματα μυθικών προσώπων, μπορούν να γράφονται και με τους δύο τρόπους (απολλώνιος, απολλώνειος).

51. Σε πολλά ρήματα η χρονική αύξηση διατηρείται: ήλεγξα, διηύθυνα, διενήργησα, απέκτησα κλπ. (και όχι: έλεγξα, διεύθυνα κλπ).

52. Ειδωλολατρία, πρωτοπορία κλπ. (και όχι σε -εία), διότι προέρχονται από ουσιαστικά (ειδωλολάτρης κλπ.) και όχι από ρήματα.

53. Προσοχή στις προστακτικές αορίστων: παρήγγειλα ένα ποτό / παράγγειλε μου ένα ποτό, αυτός αντέγραψε τις σημειώσεις / αντίγραψε μου τις σημειώσεις, αυτός απέρριψε την πρόταση του / εσύ απόρριψε την πρόταση του.

54. Οι μέθοδοι αυτές (και όχι: οι μέθοδοι αυτοί).

55. Η φράση «εξ απαλών ονύχων» σημαίνει παιδιόθεν, από την παιδική ηλικία (και όχι: αδρομερώς, ακροθιγώς).

56. Οποιοσδήποτε, οτιδήποτε (και όχι: ο οποιοσδήποτε, το οτιδήποτε).

57. Τέως βασιλιάς: ο μέχρι προ τίνος βασιλιάς. Πρώην βασιλιάς: ο πριν από πολύ καιρό βασιλιάς.

58. Χιλιετία: περίοδος χιλίων ετών. Χιλιετηρίδα: η επέτειος χιλίων ετών.

59. Ο κύριος Κοντολέων, του κ. Κοντολέοντος, η κυρία Κοντολέοντος, της κ. Κοντολέοντος κλπ. (και όχι του κ. Κοντολέων, η κ. Κοντολέων).

60. Συμμετέχω, πρτ. συμμετείχα, μέλλ. εξακολ. θα συμμετέχω όλο το χρόνο στις εκδηλώσεις, μέλλ. στιγμ. Θα συμμετάσχιυ στην εκδήλωση, αόρ. συμμετέσχον, πρκ.-υπρσ. έχω-είχα συμμετάσχει.

61. Δεν αποφάσισα ακόμη, γιατί δεν έχω τα απαιτούμενα στοιχεία (και όχι: Δεν αποφάσισα ακόμη. Και αυτό γιατί…).

62. Ανήκα, ανήκες, ανήκε κλπ. (και όχι: άνηκα, άνηκες, άνηκε κλπ.)

63. Παρατατικός συνηρημένων ρημάτων σε -ούμαι: Σχολική γραμματική δημοτικής: στερούμουν (!), στερούσουν (!), στερούνταν, στερούμασταν, στερούσασταν (!), στερούνταν. Γραμματική καθαρεύουσας: εστερούμην, εστερείσο, εστερείτο, εστερούμεθα, εστερείσθε, εστερούντο. Προτεινόμενη κλίση: (ε)στερούμην, (ε)στερείσο, (ε)στερείτο, στερούμασταν, (ε)στερείσθε, στερούνταν.

64. Ποιούμαι την νήσσαν (κοινώς: κάνω την πάπια) (και όχι: ποιώ την νήσσαν).

65. Το επιχείρημα που προβλήθηκε είναι υπέρ αυτού (και όχι: υπέρ του).

66. Επιταχύνω / προωθώ / επισπεύδω το θέμα / πρόγραμμα κλπ. (και όχι: τρέχω το θέμα / πρόγραμμα).

67. Ορισμένα αφηρημένα ουσιαστικά, όπως: πολιτική, λογική, πρακτική, συμπεριφορά,υποδομή κλπ.δε χρησιμοποιούνται στον πλ.: η πολιτική που θα ακολουθηθεί σε πολλούς τομείς (και όχι:οι πολιτικές που …) κλπ.

68. Δρώμενα= α. τελετουργίες β. όσα παριστάνονται σε θεατρική σκηνή. Τεκταινόμενα= μηχανορραφίες Είναι λανθασμένο το ερμήνευμα: διαδραματιζόμενα (π.χ. τα δρώμενα / τεκταινόμενα της πολιτικής ζωής).

69. Αποτείνομαι, μέλλ. θα αποταθώ (και όχι: αποτανθώ).

70. Χρόνοι συνθέτων του άγω: ενστ. εξάγω, πρτ. εξήγα, μέλλ. εξακολ. κάθε χρόνο θα εξάγω, μέλλ. στιγμ. η χώρα φέτος θα εξαγάγει εσπεριδοειδή, αόρ. εξήγαγα, πρκ.-υπρσ. έχω-είχα εξαγάγει.

71. Χρόνοι των ρημάτων σε -λλω: ενστ. επιβάλλω, πρτ. επέβαλλα, μέλλ. εξακολ. θα καταβάλλω κάθε μήνα το ενοίκιο, μέλλ. στιγμ. θα σου καταβάλω το αντίτιμο (άπαξ), αόρ. επέβαλα, πρκ.-υπρσ. έχω-είχα επιβάλει.

72. Ρήματα που στον αόρ. λήγουν σε -ησα, -ίσα, -υσα, -οισα στο β΄ πλ. πρστ. ενεργ. αόρ. διατηρούν την ορθογραφία της παραλήγουσας: κρατήστε, καθαρίστε, λύστε, αθροίστε.

73. Ορθογραφία λέξεων: βιοτικός, βίωμα, βιωματικός, βιώσιμος / άμεσος, έμμεσος / εκμεταλλεύομαι, εκμετάλλευση / ωφελώ, (αφέλεια, ωφέλημα, ωφέλιμος, ωφελιμιστής, οφείλω, οφειλή, όφελος, οφειλέτης / επιρροή, επηρεάζω, επήρεια / διάλειμμα, διάλυμα (χημικό), δίλημμα / έλλειψη, έλλειμμα, ελλιπής / εννέα, εννιακόσια, ένατος, ενενήντα / βορράς, βοριάς / υπερηφάνεια, περηφάνια / ποικίλλω, ποικίλος, ποικιλία / γέννηση, γένεση, γενέθλια / αλλιώς, αλλιώτικος, αλλοιώνω, αλλοίωση / αμείβω, αμοιβή / αλείφω, αλοιφή / αναστήλωση, υποστύλωση / δυσφήμηση, διαφήμιση / μέσω, λόγω: το έστειλα μέσω του κοινού μας φίλου, δεν πήγα λόγω της βροχής / ποιο, πιο: δεν ξέρω ποιο είναι πιο καλό / κατάληξη ρ. σε -τε (β΄ πλ. ενεργ. φ.) και -ται (γ΄ εν. παθ. φ.): να μη θεωρείτε αναγκαστικά σωστό ό,τι θεωρείται γενικά αποδεκτό / έδωσα, θα δώσω, δόθηκα, θα δοθώ / σάτιρα, σατιρίζθ3, σατιρικό ποίημα, Σάτυρος (μυθ. ακόλουθος του Διονύσου), σάτυρος (ασελγής), σατυρικός (ο του Σατύρου), σατυρικό δράμα (το αρχαίο λογοτεχνικό είδος) / Κέκροψ, Χέοψ / συνείδηση, συνειδητοποίηση / μήνυμα, μήνυση / κηρύσσω, κήρυγμα / μονώροφος, διώροφος, πολυώροφος / παραλήφθηκε σήμερα το εμπόρευμα (< παραλαμβάνω), παραλείφθηκε μια γραμμή απ΄ το κείμενο (< παραλείπω) / έλεγχος, άγχος, μελαγχολία / ότι, ό,τι: είπε ότι θα πάει, πάρε ό,τι θέλεις / τυραννία, απόρροια, ειλικρίνεια, κοιτάζω, συνεννοούμαι, δεισιδαιμονία, συνδύαζα:), ανακαίνιση, ελάττωμα, πλατειασμός, συνδαιτυμόνας, μεγαλεπήβολος, βεβαρημένος, επανειλημμένος, συνωμοσία, ορκωμοσία, φτώχεια, ώσμωση, διαπίδυση, Ευριπίδης, Θουκυδίδης, Ιάσονας, απόρριμμα, συνημμένος, εισιτήριο, ανταλλάσσω, διακεκριμένος συγκεκριμένος, εγκεκριμένος, καταχώριση, δικλίδα, δουλειά, δωσίλογος, εγχείρηση, διατεθειμένος, εκτεθειμένος, έλκηθρο.

74. Νέα ορθογραφία λέξεων: αβγό, αλίμονο, ανιψιός, αντικρίζω, Αράχοβα, αφήνω, βαθιά, βεζίρης, βρεμένος, βρικόλακας, βρόμα, γαβγίζω, γαρίφαλο, γλιτώνω, γόμα, δυόμισι κλπ., ζήλια, καβγάς, καημένος, καινούργιος, καμιά, κόκαλο, κολόνα, κοπέλα, κρεβάτι, Λάρισα, λιμέρι, λιώνω, μακελιό, μακριά, Μανόλης, μαντίλι, μόλος, Μοριάς, μπίρα, Ναβαρίνο, νηστίσιμος, νιώθω, ξίδι, ξιπάζω, παλικάρι, πρίγκιπας, σάκος, σβήνω, σινάφι, σιντριβάνι, σιρίτι, Σλάβος, στάβλος, συγνώμη, συμπάθιο, τάλιρο, τρελός, Τρίκαλα, φιντάνι, φλιτζάνι, φτήνια, χλομός, χνότο, χρεοκοπία. Τα ξένα προσηγορικά και κύρια ονόματα γράφονται με τον απλούστερο τρόπο: τρένο, Σέξπιρ.

75. Να διαβάσετε μέχρι τη σελίδα 69 (και όχι: μέχρι και τη σελίδα 69).

76. Λανθασμένη γενική ή λανθασμένος τονισμός ονομασιών οδών της Αθήνας: λεωφόρος Κηφισιάς (και όχι: Κηφισίας), οδός Μάρνη (και όχι: Μάρνης), οδός Τράλλεων (και όχι: Τραλλέων), οδός Βατάτζη (και όχι: Βατατζή), οδός Κοροίβου (και όχι: Κοροϊβου), οδός Χερσώνος (και όχι: Χέρσωνος), οδός Χάρητος (ο Χάρης, -ητος) (και όχι: Χάριτος), οδός Αλκυονίδων (και όχι: Αλκυονίδων), οδός Ατθίδων (και όχι: Ατθίδων), οδός Σημαχιδών (Σημαχίδαι: αρχαίος αττικός δήμος) (και όχι: Συμμαχιδών).

77. Του Σικάγου, της Νικαράγουας, του Μιλάνου, του Μεξικού, της Καλιφόρνιας, της Ριβιέρας κλπ. (και όχι: του Σικάγο, της Νικαράγουα κλπ.).

78. Η λέξη αυτή απαντά συχνά στον Όμηρο (και όχι: απαντάται).

79. Ορθογραφία μερικών ομόηχων λέξεων: το τείχος, ο τοίχος / έχω κλίση στη μουσική (<κλίνω), πήρα κλήση από το δικαστήριο (<καλώ) / σύγκλιση απόψεων, σύγκληση συνεδρίου, σύγκλειση δοντιών / ετερόκλιτο ουσιαστικό, ετερόκλητο πλήθος / κλείνω την πόρτα, κλίνω το ρήμα / η εξάρτηση από τα ναρκωτικά (<εξαρτώ), η εξάρτυση του στρατιώτη (<εξαρτύω), η εξάρτιση του πλοίου (<εξαρτίζω) / η σορός του θα εκτεθεί σε λαϊκό προσκύνημα, ο σωρός από ξύλα / τι μέλλει γενέσθαι;, δε με μέλει τι θα γίνει / ο στίχος του ποιήματος, να παραταχθείτε σε τρεις στοίχους / φύλλο του δέντρου, το αρσενικό φύλο / ψηλή γυναίκα, ψιλή κυριότητα | κλωστή | φωνή κλπ. / εφορ(ε)ία Οικονομική Αρχαιοτήτων, ευφορία της γης | πνευματική | ψυχική / κόλλημα χαρτιών, νομικό κώλυμα / πολιτικό κόμμα, έπεσε σε κώμα / απευθύνω έκκληση, έκλυση ηθών / σύγχυση νοημάτων (<συγχέω), ψυχική σύγχιση (<συγχίζω) / ιωνική φιλοσοφία (<Ιωνία), Ιονική Τράπεζα (<Ιόνιο) / λιμός (=πείνα), λοιμός (=λοιμώδες νόσημα, πανώλης).

80. Βρέχει επί δικαίους και αδίκους (και όχι: επί δικαίων και αδίκων).

81. Ανέκαθεν (και όχι: από ανέκαθεν), μακρόθεν (και όχι: εκ του μακρόθεν).

82. Επί τούτω (και όχι: επί τούτου).

83. Οι στύλοι του Ολυμπίου Διός (και όχι: οι στήλες).

84. Ορθογραφία ή / και σημασία μερικών παρωνύμων: τεχνικός, τεχνητός / άλλοτε, άλλωστε / πηλήκιο, πηλίκο / παίρνω δώρο, περνώ το δρόμο / βρόχος (=θηλιά), βρόγχος (των πνευμόνων) / εγκύπτει στη μελέτη της φιλοσοφίας, ενσκήπτει κακοκαιρία / κυκλαδικό ειδώλιο, εδώλιο του κατηγορουμένου / τον κατατρέχουν οι εχθροί του, τον κατατρύχουν οι αρρώστιες / κληροδοτώ το σπίτι στο γιο μου, κληρονομώ το σπίτι από τον πατέρα μου / η αυγή υποφώσκει, ο κίνδυνος του πολέμου υποβόσκει / κυκλοφοριακή συμφόρηση σ’ όλην την πόλη, το κυκλοφορικό σύστημα του ανθρώπινου σώματος / το μείγμα συνίσταται από τα εξής υλικά, συνιστάται η ανάπαυση του ασθενούς / ψυχική οδύνη, (οδίνες (=πόνοι της γέννας) / οι εμπειρίες από τις αποτυχίες μας μάς παρέχουν πολύτιμη πείρα / οι κάτοικοι της υπαίθρου, βγήκα στο ύπαιθρο για να ξεμουδιάσω / απαιτείται η νοσηλεία του σε κλινική, η ασφαλιστική του εταιρία θα καταβάλει τα νοσήλια.

85. Επαναλαμβάνω (και όχι: ξαναεπαναλαμβάνω).

86. Το νομοσχέδιο ψηφίστηκε κατ΄ αρχήν (=στα βασικά σημεία). Κατ΄ αρχάς (=αρχικά) νόμιζα πως ήταν σωστό, αλλά μετά άλλαξα γνώμη.

87. Αψίκορος = αυτός που χορταίνει εύκολα (και όχι: οξύθυμος).

88. Πρέπει να συνεισφέρουν όλοι στον έρανο και δη και οι πλούσιοι (και όχι: και δη οι πλούσιοι).

89. Στο βιβλίο του πραγματεύεται το θέμα των κοινωνικών θεσμών (και όχι: διαπραγματεύεται). Αλλά: Ο Υπουργός Εξωτερικών διαπραγματεύεται τους όρους της ειρήνης.

90. Ο επικεφαλής, του επικεφαλής, τον επικεφαλής, οι επικεφαλής κλπ.

91. Καλύτερος ή πιο καλός (και όχι: πιο καλύτερος).

92. Καμία αλλαγή δεν επέφερε ο νέος κανονισμός, ή: ουδεμία αλλαγή επέφερε ο νέος κανονισμός (και όχι: καμία αλλαγή επέφερε ο …, ή: ουδεμία αλλαγή δεν επέφερε ο …).

93. Ο ευθύς, του ευθύ ή ευθέος (και όχι σε: -ως) κλπ.

94. Τα σύνθετα με προθέσεις ρήματα στον πρτ. και στον αόρ. άλλοτε έχουν εσωτερική συλλαβική αύξηση και άλλοτε όχι: εξέφρασα (και όχι: έκφρασα), εξέφρασαν (και όχι: έκφρασαν) ή: εκφράσανε, συνέθεσα (και όχι: σύνθεσα), συνέθεσαν (και όχι: σύνθεσαν) ή: συνθέσανε, εισέπραξα (και όχι: είσπραξα), εισέπραξαν (και όχι: είσπραξαν) ή: εισπράξανε κλπ., αλλά μόνο: διαχώρισα, μεταβίβαζα, εκφώνησα, εκλιπάρησα κλπ.

95. Ενήργησα στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων μου (και όχι: στα πλαίσια).

96. Στη συνέλευση ζήτησα το λόγο για να διατυπώσω / εκφράσω / εκθέσω την άποψη μου (και όχι: για να τοποθετηθώ).

97. Τα τελευταία γεγονότα φοβάμαι πως θα ανοίξουν τον ασκό του Αιόλου (και όχι: τους ασκούς).

98. Τα ονόματα ελληνικών πόλεων και νομών πρέπει να χρησιμοποιούνται στο λόγιο τύπο τους σε ονομασίες ιδρυμάτων, οργανισμών, κτιρίων κλπ. και σε καθιερωμένες ονομασίες αγροτικών προϊόντων: 1° Πειραματικό Λύκειο Αθηνών, Δήμος Πειραιώς, Πανεπιστήμιο Πατρών, Σταθμός Λαρίσης, νομός Πέλλης, Δημοτική Βιβλιοθήκη Ιωαννίνων, Μητρόπολη Πρεβέζης, Σχολή Εμπορικού Ναυτικού Κεφαλληνίας, πιπεριές Φλωρίνης, ελιές Αμφίσσης, φιστίκια Αιγίνης κλπ.

99. Λάθη στη στρατιωτική ορολογία: η περίπολος (και όχι ουδ.), ο γεμιστήρας, ο τελαμώνας, ο αορτήρας, ο ζωστήρας (και όχι θηλ.), οι λοχίες (και όχι: οι λοχίοι), στρατιώτης προσκεκολλημένος σε άλλη μονάδα (και όχι: προσκωλυόμενος).

100. Ο προβλήτας του λιμανιού (και όχι: η προβλήτα).

a. abyss, academy, acme=δόξα-ακμή, acrobat, acropolis, aegis, aerial, aerodrome, aeronautics, aeroplane, aesthetic, air, all, allegory, allergy, alphabet, amalgam, ambrosia, amethyst, amnesia, amphibian, amphitheatre, amphora=αμφορεύς, anachronism, anaemia, anagram, analogy, analysis, anarchism, anathema, anatomy, angel, anomalous, antagonism, anorexia, anthology, anticyclone, aorta=αορτή, apathetic, aphorism, apocalypse, apologise, apoplexy, apostasy, apostle, apostrophe, apothecary, archaeology, archbishop, archdeacon=αρχιδιάκων, archipelago, architect, arctic, aristocratic, arithmetic, aroma, arsenic, asbestos, ascetic, asphyxia, asthma, astrology, astronaut, astronomy, asylum, atheism, athlete, atmosphere, atom, atrophy, aura=αύρα-φωτοστέφανο, austere=αυστηρός, authentic, autobiography, autocrat=αυτοκράτωρ-μονάρχης, automatic, autograph, autonomous, autopsy, axiom. (80)

b. bacterium, baptism, barbarian, baritone, barometre, basic, basil, bathos, basis, Bible, bibliography, bigamy, biochemistry, biography, biology, biplane, blasphemy, botany. (18)

c. call, callus, calyx, canon, captain, card, cartography, castor, cataclysm, catacombs, catalogue, catalyst, catapult, cataract, catarrh=καταρροή, catastrophe, catehism, categoric, cathedral, cathode, catholic, caustic, cell, cemetery, cenotaph, centre, ceramic, chameleon, chaos, character, chart, chasm, chimera, chiropractor, choir=xoρός-χορωδία, chiropodist=”πεντικιουρίστ”, chord=χορδή, choreography, chorus, Christ, chromatic, chromosome, chronic, chronicle, chronological, chronometre, chryssalis, chryssanthemum, cinema, cirrhosis, claustrophobia, cleric, climacteric, climate, climax, clinic, code, colosal=κολοσιαίος, coma, comedy, comic, comma, cosmos, cosmetic, cosmonaut, cost, crisis, criterion, criticism, crypt, crystal, cybernetics, cycle, cyclone, cyclopaedia, cyclotron, cylinder, cymbal, cynic, cyst. (80)

d. deacon=διάκος, decade, decalogue, delta, demagogic, democracy, demography, demon, demotic, dermatology, diabetes, diabolic, diadem=διάδημα, diaeresis, diagnosis, diagonal, diagram, dialect, dialogue, diameter, diamont, diaphanous, diaphragm, diatribe, dichotomy, dictator, didactic, diet, dilemma, dinosaur, dioxide, diorama, diphtheria, diphthong, diploma, diplomat, disaster=δυσαστρία-δεν “έχω άστρο”, disc, dolphin, dose, double, draconian, dragon, drama, drastic, dynamic, dynamite, dynasty, dyspepsia.(49)

e. eccentric, ecclesiastic, echo, eclectic, eclipse, ecology, economic, ecstasy, ecumenical, eczema, egoism, elastic, electric, elegiac, elephant, eliptic, emblem, embryo, emetic, emphasis, emporium, encyclopedia, endemic, energy, enigma, enthrone, enthusiasm, entomology, enzyme, ephemeral, epidemic, epigram, epilepsy, epilogue, epiphany, episode, epistle, epitaph, epithet, epitome, epoch, erotic, esophagus, esoteric, ether, ethic, ethnic, ethos, etymology, eucalyptus, Eucharist, eugenics, eulogize, eunuch, euphemism, euphony, euphoria, Eurasia, eureka=εύρηκα, evangelic, exodus, exorcize=εξορκίζω, exotic.(63)

f. fable=φαύλος-μύθος, fanatic, fantasy, father, frenetic=φρενήρης.(5)

g. galaxy, gastronomy, general, genesis, genus, geography, geocentric, geophysics, geopolitics, geology, geometry, gerontology, gigantic, glycerine, gyro, goverment, grammatical, gramophone, graphic, gymnasium, gregorian, gynecaology. (23)

h. hagiology, halcyon=αλκυονίδες ημέρες, harmony, hecatomb, hectare, hedonism, hegemony, helicopter, heliotrope, helium, helot=είλωτας, hemisphere, hemorhage=αιμοραγία, hemoroids, hepatitis, heretic, hermaphrodite, hermetic, hermit=ερημίτης, hero, heroin, hesperus, heterodox, heterogeneous, heterosexual, hexagon, hexameter, hierarchy, hieroglyph, hilarious=ιλαρός-εύθυμος, hippopotamus, hippodrome, history, holocaust, holograph, homeopathy, homogeneous, homonym, homophone, horizon, hymen, hyperbole, hypnosis, hypocrisy, hypotenuse=υποτείνουσα, hysteria, homosexual, horde=ορδή-στίφος, horizon, hormone, hour, hydrostatics, hydrophobia, hyena, hygiene, hymn, hypertrophic, hypochondria, hypodermic, hypothesis.(60)

i. iamb, icon, iconoclaust, idea, ideorgam, ideology, idiot, idiolect, idiom, idiosyncrasy, idylle, Ireland=xώρα της Ίριδος, ironic, isobar, isosceles, isotope, isthmus. (17)

k. kaleidoscope, kilo, kilocycle, kilogram, kilometre, kilolitre, kinetic, kleptomania. (8)

l. labyrinth, laconic, laic, larynx, lava, lesbian, lethargy, leukemia, lexical, lithography, logarithm, logic, logistics, lynx=λύγξ-αγριόγατα, lyre, lyric. (16)

m. macrobiotic, macrocosm, magic, magnet, mania, mathematics, mechanic, medal, megacycle, megalith, megalomania, megaphone, megaton, meiosis, melancholia, melodic, melodrama, meningitis, menopause, metabolism, metallic, metallurgy, metamorphosis, metaphor, metaphysics, meteor, meteorite, meteorology, meter, metre, metric, metronome, metropolis, miasma, microbe, microbiology, microelectronics, micrometer, micron, microorganism, microphone, microscope, mimeograph, mimetic, monarch, monastery, monogamy, monogram, monolith, monologue, monomania, monoplane, monopoly, monosyllable, monotheism, monotone, morphology, museum, music, myopia, myriad, mysterious, mystic, myth.(64)

n. narcissism, narcotic, nautical, nautilus, narcomancy, necropolis, nectar, nemesis, neolithic, neologism, neon, nerve, neoplasm, nephritis, neuralgia, neutrasthenia, new, nostalgia, nymph.(19)

o. oasis, ocean, octagon, octane, octave, octogenarian=ογδοηκοντούτης, octopous, ode=ωδή, odyssey, oecumenical, Oedipous complex, orgy, oligarchy, Olympiad, Olympic, onomatopoeia, ontology, ophthalmia, optic (optimist, option), orchestra, orchid, organ, organic, organism, organize, orgasm, orphan, orthodox, orthographic, orthopaedic, osteopath, ouzo, oxide, oxygen.(34)

p. pachyderm, pagan=παγανιστής-ειδωλολάτρης, paleolithic, paleontology, palm, panacea, panchromatic, pancreas, pandemic, pandemonium, panegeric=πανηγυρική ομιλία, panic, panoply, panorama, pantechnicon, pantheism, pantheon, panther, parabola=παραβολή, paradigm, paradox, paragon=παράγων-υπόδειγμα, paragraph, parallel, paralysis, paranoia, paraphrase, paraplegia, parasite, paratyphoid, parenthesis, pariah=παρίας, parody, paroxysm, pater, pathetic, pathology, pathos, patriach, patriot, patronymic, pedagogue, pederasty, pediatrics, pedometer=βηματομετρητής, pentagon, pentameter, Pentateuch, pentathlon, Pentecost, pepsis, perihelion=περιήλιον, perimeter, period, peripatetic, periphrasis, periphery, periscope, peristyle, peritonitis, petal=πέταλο άνθους, phalanx, phallus=φαλλός, phantasm, pharmacology, pharmacy, pharynx, phase, phenomenon, philanthropy, philately, philarmonic, philology, philosophy, philtre, phlebitis, phlegm, phobia, phoenix, phone, phonome=φώνημα, phonetic, phonograph, phonology, phosphorous, photo, photoelectric, photogenic, photograph, photolithography, photometer, phrase, phrenetic, phrenology, phthisis, physics, physiognomy, physiology, physiotherapy, planet, plasm, plasma, plastic, plectrum=πλήκτρο, pleonasm, plethora, plutocracy, plutonium, pneumatic, pneumonia, pole=πόλος, polemic, policy, police, politics, polyandry, polygamy, polyglot, polygon, polymorphus, polyphony, polypous, polysylable, polytechnic, polytheism, porn, practice, pragmatism, presbyter, prism, problem, prognosis, programme, prologue, prophecy, prophylactic, proscenium=προσκήνιο, proselyte, prosody, protagonist, protocol, proton, protoplasm, protozoa, prototype, psalm, pseudonym, psyche, psychedelic, psychic, psychoanalysis, psychology, psychopath, psychosis, psychotherapy, pterodactyl, pylon=πυλώνας, pyramid, pyre=πυρά, pyrites, pyrotechnics=πυροτέχνημα, python.(162)

r. radio

s. sandal, sarcasm, sarcophagus, sardonic, satyr, scene, sceptic, schematic, schism, schizophrenia, scholar, scholastic, school, scoria, scorpion, Scotland=χώρα του σκότους, Scylla, seismic, semantic, semaphore=σηματοφόρος, septisemia=σηψαιμία, serial, sir, solecism=σολοικισμός, sophism, spasm, sphinx, stadium, stalactite, stalagmite, star, static, statistics, stereophonic, stereoscopic, sternum, stigma, stoic, stomach, strategy, stratagem, stratosphere, strptococcus, streptomycin, strophe, sycophant, syllogism, symbol, symmetry, sympathetic, symphony, symposium, symptom, synagogue, synchronize, syncope, syndrome, synod, synonym, synopsis, syntax, synthesis, syphilis, syphon, syringe, system.(67)

t. tactic, talent, tantalize=υποβάλω κάποιον στα μαρτύρια του Ταντάλου, tartar, tautology, taxidermy, technique, technocracy, technology, telegram, telegraph, telemetry, teleology, telepathy, telephone, telephoto, telescope, thetatre, theism, theme, theocracy, theology, theorem, theoretic, theory, theosophy, therapeutic, therapy, therm, thermal, thermionic, thermometer, thermos, thesaurus, thesis, tone, topography, tragedy, tragicomedy, tremor, trigonometry, trilogy, tripod, trirem, triple, trophy, tropic, typhoon, typical, typography,tyrrany.(51)

u. unonymous

x. xenophobe, xylophone

z. zephyr, zeugma, zodiac, zone, zoology.(5)

Ἀπὸ τὶς μικρὲς πνευματικὲς χαρὲς ποὺ βιώνει κάθε ἄνθρωπος εἶναι νὰ ἀνακαλύπτει μόνος του, ξαφνικά, μὲ κάποια εὐκαιρία σκέψης ἢ ἐπικοινωνίας τὴν ἀρχικὴ καὶ συγχρόνως βασικὴ σημασία μιᾶς λέξης ποὺ χρησιμοποιεῖ. Νὰ ἀνακαλύπτει, ἔτσι σὰν ἔκλαμψη, τὴν «πρώτη ἔννοια» μιᾶς λέξης, τὴν πρωταρχικὴ σημασία της, δοκιμάζοντας τὴ χαρὰ τῆς ἔκπληξης ἀπὸ αὐτὴ τὴν ἀνακάλυψη. Πρόκειται γιὰ λέξεις ποὺ χρησιμοποιεῖ κανεὶς καθημερινῶς χωρὶς νὰ ἔχει συνείδηση τῆς πρώτης σημασίας τους.

Ἡ ἑλληνικὴ γλώσσα προσφέρεται γιὰ τέτοιες λεκτικὲς ἀνιχνεύσεις καὶ τὶς συνακόλουθες «λεκτικὲς ἀπολαύσεις», γιατί ἡ συνέχεια στὴ χρήση τῶν λέξεων, εἴτε ὡς ἐπιβίωσή τους ἀπὸ τὴν ἀρχαία εἴτε ὡς ἀναβίωσή τους στοὺς νεότερους χρόνους, ἐπιτρέπει εὔκολα τέτοιες ἀναγωγὲς στὶς πρῶτες ἔννοιες τῶν λέξεων ἀκόμη καὶ στὸν μὴ εἰδικό. Ἡ «ἐτυμολογικὴ διαφάνεια» τῶν συνθέτων λέξεων, τῶν ὁποίων τὰ συνθετικὰ μέρη εἶναι γενικῶς οἰκεῖα στὸν ὁμιλητή τῆς γλώσσας μας, διευρύνουν τὸν κύκλο τέτοιων ἐτυμολογικῶν ἀνιχνεύσεων καὶ τὴ δυνατότητα εὔκολης ἀναγωγῆς στὴν πρώτη ἔννοια. Σὲ τέτοιες ἀναγωγὲς κύριο ρόλο παίζουν οἱ «μαγικὲς λέξεις» τῆς Ἑλληνικῆς, αὐτὲς ποὺ ξέρουμε ἀπὸ τὴ γραμματικὴ ὡς προθέσεις. Εἶναι τὰ λεξίδια τῆς γλώσσας μας, πολὺ παλιά, ποὺ «προ-τίθενται», ποὺ χρησιμοποιοῦνται μπροστὰ ἀπὸ ἄλλες λέξεις, τροποποιώντας τὴν ἀρχικὴ σημασία τους καὶ δημιουργώντας νέες λέξεις. Ἡ ἀρχικὴ σημασία τέτοιων σύνθετων λέξεων μὲ προθέσεις (ἢ «προρρηματικά», ἐφόσον προ-τίθενται ρημάτων) ἀνακαλύπτεται εὔκολα, ἐκπλήσσει καί, τελικά, διδάσκει.

Ὅλοι γνωρίζουμε λ.χ. τὶς σημασίες τῶν λέξεων συμφωνῶ, συμβαίνει, συγνώμη, συγχωρῶ, συζητῶ, συγκρίνω ἢ λέξεων ὅπως σύζυγος, συγχρωτίζομαι κ.τ.ο. Ἂν σταθοῦμε καὶ τὶς ἀναλύσουμε γλωσσικά, μποροῦμε σχετικὰ εὔκολα νὰ ἀναχθοῦμε καὶ στὶς πρῶτες τους ἔννοιες.

Ἔτσι τὸ συμ-φωνῶ (ἀπὸ τὸ σὺμ-φωνος) σημαίνει ἀρχικὰ «ἐκφέρω ἤχους μαζὶ καὶ συγχρόνως μὲ κάποιον», ἤχους ποὺ εἶναι ὁμόηχοι, ποὺ συνηχοῦν, ἄρα «βρίσκομαι σὲ ἁρμονία, ἐναρμονίζομαι, συμπίπτω μὲ κάποιον, συμφωνῶ». Ἐξάλλου καὶ τὰ γνωστὰ ἀπὸ τὴ γραμματικὴ σύμφωνα δὲν εἶναι παρὰ «οἱ φθόγγοι ποὺ συμ-φωνοῦνται, ποὺ προφέρονται μαζὶ μὲ ἄλλους (τὰ φωνήεντα)», οἱ φθόγγοι δηλαδὴ ποὺ δὲν ὑπάρχουν μόνοι τους στὸν λόγο. Αὐτὸ ποὺ συμβαδίζει, ποὺ συνεμφανίζεται, ποὺ συμπίπτει μὲ συγκεκριμένες συνθῆκες (χρόνο, πρόσωπα, καταστάσεις) λέμε ὅτι συμ-βαίνει (σὺν + βαίνει). Κι ἂν καλέσεις κάποιον νὰ δεχθεῖ νὰ μοιρασθεῖ μαζί σου τὴ γνώμη σου γιὰ κάτι, νὰ δείξει κατανόηση γιὰ κάτι «συγγνωστὸ» καὶ νὰ δεχθεῖ νὰ σὲ καταλάβει, τότε βρίσκεσαι στὴν πρώτη ἔννοια τῆς συγ-γνώμης (σὺν + γνώμη). Κι ἂν δεχθεῖ νὰ συγ-χωρήσει, νὰ συμβαδίσει μὲ τὴ σκέψη σου, τότε μπορεῖ νὰ περάσει ἀπὸ τὴν ἁπλὴ συγγνώμη (συμφωνία) στὴν ἔμπρακτη συγ-χώρηση (ὑπέρβαση τῆς παράβασής σου καὶ ἀπάλειψή της). Βέβαια, τέτοιες γενναιόδωρες στάσεις προαπαιτοῦν νὰ ἔχεις μιλήσει καὶ ἀνταλλάξει σκέψεις μὲ κάποιον, νὰ ἔχεις συν-ζητήσει, νὰ ἔχεις ζητήσει νὰ βρεῖτε μαζὶ μὲ κάποιον τὴν ἀλήθεια τῶν πραγμάτων, νὰ ἔχετε ἐξετάσει καὶ ἐρευνήσει ἀπὸ κοινοῦ τί συμβαίνει. Αὐτὴ εἶναι καὶ ἡ πρώτη ἔννοια τοῦ συν-ζητῶ (συζητῶ). Καὶ ἐν πάσῃ περιπτώσει, προτοῦ κρίνεις ὁτιδήποτε, ὀφείλεις νὰ τὸ παραβάλεις, νὰ τὸ κρίνεις μαζὶ μὲ ἄλλα ὁμοειδῆ, νὰ τὸ συγ-κρίνεις. Γιατί τίποτε δὲν μπορεῖς νὰ ξεχωρίσεις, νὰ διαχωρίσεις, νὰ δια-κρίνεις, ἂν δὲν τὸ συγ-κρίνεις πρῶτα. Γενικά, ἡ ἀναζήτηση αὐτῶν ποὺ συν-ὑπάρχουν, συν-δέονται, συμ-βαίνουν, ἡ ἀναζήτηση «τῶν συνθέτων τοῦ σὺν- μπορεῖ νὰ σὲ ὁδηγήσει, μεταξὺ πολλῶν ἄλλων, σ’ αὐτοὺς «ποὺ τελοῦν ἀπὸ κοινοῦ στὸν ἴδιο ζυγὸ» (συν + ζυγὸς = σύζυγος), σ’ αὐτοὺς «ποὺ διατηροῦν σχέσεις καὶ κάνουν συντροφιὰ σὰν σῶμα μὲ σῶμα», ποὺ συγ-χρωτίζονται (σὺν + χρώς, χρωτὸς «δέρμα, σῶμα») κ.ο.κ.

Θὰ μποροῦσε μάλιστα νὰ δεῖ κανεὶς τί πλοῦτο πρώτων ἐννοιῶν, δηλαδὴ τί μεγάλο ἀριθμὸ σημασιῶν, δημιουργοῦν καὶ κωδικοποιοῦν στὴν ἑλληνικὴ γλώσσα τὰ ἴδια λεξίδια (προθέσεις – προρρηματικὰ) στὸ παράδειγμα μιᾶς καὶ τῆς αὐτῆς βασικῆς λέξης, τῆς λέξης νοῶ. Ὅ,τι βάζω μέσα καὶ καλὰ στὸ μυαλό μου, ὅ,τι ἀντιλαμβάνομαι καὶ καταλαβαίνω, μὲ ὁδηγεῖ στὸ ἐν-νοῶ. Ὅ,τι καταλαβαίνω καλά, τὸ κατὰ-νοῶ. Ἂν προλαμβάνω πράγματα καὶ καταστάσεις μὲ τὴ σκέψη μου, τότε πρὸ-νοῶ. Ἂν συλλαμβάνω πρωτότυπα μὲ τὸν νοῦ μου κάτι ἢ καὶ τὸ ἐμφανίζω γιὰ πρώτη φορὰ ὅτι ὑπάρχει, τὸ ἐπὶ-νοῶ. Ἂν δὲν τὸ λέω καθαρά, ἀλλὰ ἀφήνω νὰ τὸ καταλάβουν οἱ ἄλλοι, τὸ ὑπὸ-νοῶ. Ἂν ἐπεξεργάζομαι ἀκόμη στὸ μυαλό μου διάφορες σκέψεις, τότε διὰ-νοοῦμαι. Ἂν καταλαβαίνω τὸ ἴδιο καὶ ὑπάρχει πεδίο συναντήσεως μὲ τοὺς ἄλλους, τότε σὺν-εν-νοοῦμαι. Ἂν δὲν καταλάβω καλὰ ἢ παρερμηνεύσω κάτι, τὸ παρὰ-νοῶ. Ἂν ἀλλάξω γνώμη καὶ παραδεχθῶ ὅτι κάτι δὲν ἔγινε σωστὰ καὶ δὲν πρέπει νὰ ἐπαναληφθεῖ, τότε μετὰ-νοῶ. Αὐτὴ ἡ ἀναδίφηση εἶναι φανερὸ ὅτι πάει κατ’ εὐθείαν στὶς ἀρχικές, βασικές, πρῶτες ἔννοιες-σημασίες τῶν λέξεων. Καὶ φυσικὰ σ’ ἕνα πλῆθος ὁμορρίζων: ἔννοια, πρόνοια, ἐπίνοια, ὑπόνοια, διάνοια, παράνοια, μετάνοια – ἐπινόηση, διανόηση, παρανόηση, κατανόηση – ἐπινόημα, ὑπονόημα, διανόημα – ἀδιανόητος, ἀκατανόητος, ἀσυνεννόητος, ἀμετανόητος κ.λπ.

Γιὰ σκεφθεῖτε αὐτὴ ἡ περιπέτεια τῆς ἀναζήτησης, ἁπλὴ καὶ ἐφικτή, σίγουρα ἑλκυστικὴ καὶ ἀποκαλυπτικὴ καὶ διδακτικὴ ἀκόμη, πόσο χρήσιμη θὰ ἦταν στὴ διδασκαλία τῆς γλώσσας, στὴ διατύπωση ἑνὸς κειμένου, στὴ διαδικασία τῆς σκέψης καὶ τῆς ἔκφρασης, στὴν κατανόηση γενικά τῆς γλώσσας καὶ τοῦ κόσμου μας… ὁδός, ἀν-ὁδός, κάθ-οδος, ἒφ-οδος, πρὸσ-οδος, περὶ-οδος, δὶ-οδος, εἲσ-οδος, ἔξ-οδος, δι-ἔξοδος, πὰρ-οδος, σὺν-οδος, μὲθ-οδος, πρὸ-οδος. Ναί, μὲθ-οδος καὶ πρὸ-οδος… Μήπως ἀξίζει νὰ δοκιμάζουμε, ἀπὸ καιροῦ εἰς καιρόν, τέτοιες προσεγγίσεις καὶ ἀναγωγὲς στὶς πρῶτες ἔννοιες τῶν λέξεων τῆς γλώσσας μας;