Η πολιτική οργάνωση ήταν αναγκαία διότι, για να εδραιωθεί η επανάσταση, χρειάζονταν α) ανεφοδιασμός των ελληνικών στρατευμάτων και β) πολιτική οργάνωση των περιοχών που απελευθερώνονταν. Ακόμη ήταν αναγκαία γ) για τη διαχείριση των εθνικών γαιών ή εθνικών κτημάτων, δηλαδή των ακίνητων οθωμανικών περιουσιών που είχαν περάσει στον έλεγχο των Ελλήνων.
Ποιοι ανέλαβαν την πολιτική οργάνωση των επαναστατημένων Ελλήνων αρχικά; Τι ήταν οι τοπικοί οργανισμοί και ποιοι συμμετείχαν σε αυτούς;
Τις ανάγκες για πολιτική οργάνωση ανέλαβαν να καλύψουν οι τοπικές κυβερνήσεις που ονομάστηκαν οι τοπικοί οργανισμοί. Οι περισσότεροι ελέγχονταν από προεστούς, Φαναριώτες και ιεράρχες. Η παρουσία σε αυτούς εκπροσώπων των κατώτερων τάξεων ήταν σπάνια.
Ποιοι ήταν οι σημαντικότεροι τοπικοί οργανισμοί (τοπικές κυβερνήσεις);
Α) Η Πελοποννησιακή Γερουσία, που συστάθηκε με πρωτοβουλία Πελοποννήσιων προεστών, δίχως τη συμμετοχή κανενός άλλου φορέα του Αγώνα.
Β) Η Γερουσία της Δυτικής Χέρσου Ελλάδος (=Δ. Στερεάς Ελλάδας), που είχε επικεφαλής τον έμπειρο Φαναριώτη πολιτικό Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο.
Γ) Ο Άρειος Πάγος, που διοικούσε την Α. Στερεά Ελλάδα και είχε επικεφαλής τον επίσης Φαναριώτη Θεόδωρο Νέγρη.
Πώς δημιουργήθηκαν από ποιους και πώς κλιμακώθηκαν οι πολιτικές διαμάχες;
Η συγκρότηση τοπικών οργανισμών, αν και βοήθησε στην αντιμετώπιση ορισμένων επειγόντων προβλημάτων, έφερε στην επιφάνεια και διαμάχες.
Αυτές κλιμακώθηκαν από το καλοκαίρι του 1821, όταν έφτασε στην Πελοπόννησο ο Δημήτριος Yψηλάντης, αδερφός του ηγέτη της Φιλικής Εταιρείας Αλ. Yψηλάντη, ως εκπρόσωπός του, για να αναλάβει την ηγεσία του Αγώνα.
Τότε, αρκετοί οπλαρχηγοί και Φιλικοί, που κατηγορούσαν τους προεστούς, τους Φαναριώτες και τους ιεράρχες ότι επιχειρούσαν να μονοπωλήσουν τη διαχείριση της εξουσίας, συσπειρώθηκαν γύρω του.
Μάλιστα, το καλοκαίρι του 1821, όταν οι προεστοί της Πελοποννήσου αρνήθηκαν να συνεργαστούν με τον Yψηλάντη, απειλήθηκαν, και μάλιστα δύο φορές, με σφαγή από εξοργισμένους αγωνιστές. Σώθηκαν τελικά, μόνο χάρη στις παρεμβάσεις του Κολοκοτρώνη.
Ποιες ήταν οι αντίπαλες κοινωνικοπολιτικές ομάδες;
α) Οι οπλαρχηγοί και οι Φιλικοί (στο πλευρό του Δημητρίου Υψηλάντη)
β) Οι προεστοί, οι αρχιερείς και οι Φαναριώτες
Η Α΄ ΕΘΝΟΣΥΝΕΛΕΥΣΗ
Για ποιους λόγους καταργήθηκαν οι τοπικοί οργανισμοί;
Η ανάγκη ενιαίας διεύθυνσης του Αγώνα οδήγησε, σύντομα, στην απόφαση κατάργησης των τοπικών οργανισμών και δημιουργίας κεντρικής διοίκησης. Έτσι, προκηρύχθηκαν εκλογές για την ανάδειξη εκπροσώπων του λαού που θα αποτελούσαν την Εθνική Συνέλευση.
Πότε και πού έγινε η Α΄ Εθνοσυνέλευση και ποιο ήταν το έργο της; Ποια ιδιαιτερότητα είχε το ελληνικό σύνταγμα;
Η Α΄ Εθνοσυνέλευση έγινε κοντά στην Επίδαυρο (Δεκέμβριος 1821-Ιανουάριος 1822), έμεινε γνωστή ως Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου και ψήφισε το πρώτο ελληνικό σύνταγμα, γνωστό ως σύνταγμα της Επιδαύρου.
Το κείμενο του συντάγματος ήταν έντονα επηρεασμένο από τα συντάγματα της γαλλικής επανάστασης. Με το σύνταγμα αυτό: α) ανακηρυσσόταν η ελληνική ανεξαρτησία και β) θεσπιζόταν το πολίτευμα της αβασίλευτης δημοκρατίας. Η τελευταία ρύθμιση αποτελούσε μοναδική εξαίρεση σε όλη την Ευρώπη, όπου επικρατούσε τότε η βασιλεία. Έχοντας επίγνωση αυτής της διαφοράς, η Εθνοσυνέλευση έσπευσε να διακηρύξει ότι η επανάσταση ήταν εθνική και δεν είχε κοινωνικοανατρεπτικές προθέσεις. Τέλος, η διοίκηση ορίστηκε ότι θα αποτελούνταν από δύο σώματα με ετήσια θητεία, το Εκτελεστικό (κυβέρνηση), με πέντε μέλη, και το Βουλευτικό, με 70 μέλη. Πρόεδρος του πρώτου εκλέχτηκε ο Αλ. Μαυροκορδάτος και του δεύτερου ο Δ. Yψηλάντης.
Η Β΄ ΕΘΝΟΣΥΝΕΛΕΥΣΗ
Πότε και πού έγινε η Β΄ Εθνοσυνέλευση; Ποιες βασικές αποφάσεις έλαβε;
Σε συνθήκες πολιτικής έντασης έγινε στο Άστρος της Κυνουρίας η Β΄ Εθνοσυνέλευση (Μάρτιος-Απρίλιος 1823). Εγκρίθηκε μια νέα, ελαφρώς τροποποιημένη, εκδοχή του συντάγματος της Επιδαύρου, ο νόμος της Επιδαύρου, καταργήθηκαν όλοι οι τοπικοί οργανισμοί, καθώς και το αξίωμα του αρχιστράτηγου που έφερε έως τότε ο Κολοκοτρώνης.
Ο ΕΜΦΥΛΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ
Πότε και πώς αρχίζει ο εμφύλιος;
Η πολιτική ένταση δεν άργησε να οδηγήσει σε εμφύλια σύρραξη, που εκδηλώθηκε το φθινόπωρο του 1823, αρχικά ως σφοδρή πολιτική σύγκρουση και λίγο αργότερα ως ανοιχτή ένοπλη αναμέτρηση.
Ποιες ήταν οι αιτίες της εμφύλιας διαμάχης;
α) Οι αντιθέσεις ανάμεσα στους Έλληνες που προεπαναστατικά διέθεταν εξουσία και τώρα επιδίωκαν να τη διατηρήσουν (πρόκριτοι, ιεράρχες, Φαναριώτες) και σ’ εκείνους που αναδείχτηκαν στα πεδία των μαχών και θεωρούσαν αυτονόητο δικαίωμά τους να πρωταγωνιστήσουν στα κοινά (οπλαρχηγοί, Φιλικοί),
β) οι τοπικιστικές αντιθέσεις,
γ) οι διαφωνίες για τη διαχείριση των χρημάτων του δανείου που είχε συναφθεί στην Αγγλία και
δ) οι καθαρά προσωπικές αντιπαλότητες και φιλοδοξίες γέννησαν την εμφύλια διαμάχη.
Ποιοι συγκρούστηκαν στην α΄φάση του εμφυλίου;
Αρχικά (φθινόπωρο 1823-καλοκαίρι 1824) συγκρούστηκαν δύο παρατάξεις με επικεφαλής τους Θεόδωρο Κολοκοτρώνη (αντιπρόεδρο του Εκτελεστικού), και Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο (πρόεδρο του Βουλευτικού). Όταν ο τελευταίος εξασφάλισε την υποστήριξη των ισχυρότερων προκρίτων της Πελοποννήσου και της Ύδρας, ο Κολοκοτρώνης αναγκαστικά υποχώρησε.
Ποιοι συγκρούστηκαν στη β΄φάση του εμφυλίου πολέμου;
Κατόπιν (Ιούλιος 1824-Ιανουάριος 1825), ο Μαυροκορδάτος και οι Yδραίοι συμμάχησαν με τον Ιωάννη Κωλέττη, που επηρέαζε πολλούς οπλαρχηγούς της Στερεάς Ελλάδας, και απέκλεισαν τους Πελοποννήσιους από την εξουσία. Όταν οι τελευταίοι συνασπίστηκαν, στρατεύματα από τη Στερεά λεηλάτησαν τη βόρεια Πελοπόννησο αναγκάζοντας τους Πελοποννήσιους να συνθηκολογήσουν. Οι νικητές φυλάκισαν τον Κολοκοτρώνη και τον Οδυσσέα Ανδρούτσο, που λίγο αργότερα δολοφονήθηκε.
Η Γ’ ΕΘΝΟΣΥΝΕΛΕΥΣΗ
Πότε, πού και γιατί συγκλήθηκε η Γ΄ Εθνοσυνέλευση;
Η Γ’ Εθνοσυνέλευση συγκλήθηκε το 1826 στην Επίδαυρο, αλλά διαλύθηκε σχεδόν αμέσως, όταν έγινε γνωστή η πτώση του Μεσολογγίου. Συγκλήθηκε ξανά, την άνοιξη του 1827, στην Τροιζήνα, όπου και εξέλεξε Κυβερνήτη της Ελλάδος τον Ιωάννη Καποδίστρια με θητεία επτά ετών. Τέλος, ψήφισε το Πολιτικό Σύνταγμα της Ελλάδος, που βασιζόταν στην αρχή της διάκρισης των εξουσιών, διαπνεόταν από φιλελεύθερες ιδέες και ήταν το πιο δημοκρατικό σύνταγμα της εποχής του.
Η Φιλική Εταιρεία ήταν μια μυστική οργάνωση που σκοπό είχε να προετοιμάσει την επανάσταση των Ελλήνων. Δημιουργήθηκε στην Οδησσό της Ρωσίας το 1814 με πρωτεργάτες τους Ν. Σκουφά, Αθ. Τσακάλωφ, Εμμ. Ξάνθο, Π. Αναγνωστόπουλο.
Ποιες ήταν οι δυσκολίες που αντιμετώπιζε;
Η διασπορά του ελληνισμού σε μεγάλο γεωγραφικό χώρο.
Η ανάγκη διατήρησης μεγάλης μυστικότητας.
Η υπερνίκηση των δισταγμών.
Η κινητοποίηση ανθρώπων διαφορετικών κοινωνικών ομάδων.
Ποιοι παράγοντες διευκόλυναν για το έργο της;
Τα εσωτερικά προβλήματα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Η διάδοση των ιδεών της γαλλικής επανάστασης μεταξύ των Ελλήνων.
Η ωρίμανση του αιτήματος για τη δημιουργία ανεξάρτητου ελληνικού κράτους.
Ποιοι ήταν οι όροι για να ενταχθεί κάποιος στη Φιλική Εταιρεία;
Δοκιμασία.
Ένταξη και όρκος πίστης.
Προβλεπόμενη τιμωρία για τους παραβάτες ο θάνατος.
Χρήση ψευδώνυμων και επικοινωνία με κρυπτογραφικό αλφάβητο.
Σε ποιους απευθύνονταν η Φιλική Εταιρεία;
Αρχικά : σε πλούσιους Έλληνες εμπόρους
Έπειτα: σε μικρέμπορους, διανοούμενους και όλες τις κοινωνικές ομάδες
Οι γυναίκες γίνονταν δεκτές κατ’ εξαίρεση.
Ποια ήταν η ηγεσία της;
Η ηγεσία παρέμενε μυστική και ανατέθηκε στον Αλέξανδρο Υψηλάντη, αξιωματικό του ρωσικού στρατού, ο οποίος ανακηρύχθηκε Γενικός Επίτροπος της Αόρατης Αρχής.
Η ΚΗΡΥΞΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΣΤΙΣ ΗΓΕΜΟΝΙΕΣ
Γιατί η επανάσταση ξεκίνησε από τις παραδουνάβιες ηγεμονίες;
Δεν υπήρχε εκεί οθωμανικός στρατός.
Η περιοχή ήταν κοντά στα σύνορα με τη Ρωσία από την οποία αναμενόταν υποστήριξη.
Θα μπορούσαν να βοηθήσουν την επανάσταση διάφοροι Βαλκάνιοι ηγέτες.
Πότε και πού γίνεται η έναρξη της επανάστασης;
Ο Υψηλάντης κήρυξε την επανάσταση στο Ιάσιο της Βλαχίας στις 24 Φεβρ. 1821.
Ποια ήταν τα προβλήματα που αντιμετώπισε το κίνημα του Υψηλάντη;
Οι πλούσιοι Έλληνες των Ηγεμονιών δεν βοήθησαν.
Ο Τσάρος αποκήρυξε την επανάσταση.
Ο Πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄ αναγκάστηκε να αφορίσει τους επαναστάτες.
Ο τοπικός ηγέτης Βλαντιμηρέσκου θεωρήθηκε προδότης και εκτελέστηκε.
Ποιο ήταν το τέλος της επανάστασης στις Ηγεμονίες;
Μετά την ήττα στο Δραγατσάνι ο Υψηλάντης συνελήφθη στην Αυστρία, κα η επανάσταση απέτυχε.
«Ορκίζομαι ενώπιον του αληθινού Θεού, ότι θέλω είμαι επί ζωής μου πιστός εις την Εταιρείαν κατά πάντα. Να φανερώσω το παραμικρόν από τα σημεία και τους λόγους της, μήτε να σταθώ κατ΄ουδένα λόγον ή αφορμή του να καταλάβωσι άλλοι ποτέ, ότι γνωρίζω τι περί τούτων, μήτε εις συγγενείς μου, μήτε εις πνευματικόν ή φίλον μου.
Ορκίζομαι ότι εις το εξής δεν θέλω έμβει εις καμμίαν εταιρείαν, οποία και αν είναι, μήτε εις κανέναν δεσμόν υποχρεωτικόν. Και μάλιστα, οποιονδήποτε δεσμόν αν είχα, και τον πλέον αδιάφορον ως προς την Εταιρείαν, θέλω τον νομίζει ως ουδέν.
Ορκίζομαι ότι θέλω τρέφει εις την καρδίαν μου αδιάλλακτον μίσος εναντίον των τυράννων της πατρίδος μου, των οπαδών και των ομοφρόνων με τούτους, θέλω ενεργεί κατά πάντα τρόπον προς βλάβην και αυτόν τον παντελή όλεθρόν των, όταν η περίστασις το συγχωρήσει.
Ορκίζομαι να μη μεταχειριστώ ποτέ βίαν δια να αναγνωρισθώ με κανένα συνάδελφον, προσέχων εξ εναντίας με την μεγαλυτέραν επιμέλειαν να μην λανθασθώ κατά τούτο, γενόμενος αίτιος ακολούθου τινός συμβάντος, με κανένα συνάδελφον.
Ορκίζομαι να συντρέχω, όπου εύρω τινά συνάδελφον, με όλην την δύναμιν και την κατάστασίν μου. Να προσφέρω εις αυτόν σέβας και υπακοήν, αν είναι μεγαλύτερος εις τον βαθμόν και αν έτυχε πρότερον εχθρός μου, τόσον περισσότερον να τον αγαπώ και να τον συντρέχω, καθ΄όσον η έχθρα μου ήθελεν είναι μεγαλυτέρα.
Ορκίζομαι ότι καθώς εγώ παρεδέχθην εις Εταιρείαν, να δέχομαι παρομοίως άλλον αδελφόν, μεταχειριζόμενος πάντα τρόπον και όλην την κανονιζομένην άργητα, εωσού τον γνωρίσω Έλληνα αληθή, θερμόν υπερασπιστήν της πατρίδος, άνθρωπον ενάρετον και άξιον όχι μόνον να φυλάττη το μυστικόν, αλλά να κατηχήση και άλλον ορθού φρονήματος.
Ορκίζομαι να μην ωφελώμαι κατ΄ουδένα τρόπον από τα χρήματα της Εταιρείας, θεωρών αυτά ως ιερό πράγμα και ενέχυρον ανήκον εις όλον το Έθνος μου. Να προφυλάττωμαι παρομοίως και εις τα λαμβανόμενα εσφραγισμένα γράμματα.
Ορκίζομαι να μην ερωτώ κανένα των Φιλικών με περιέργειαν, δια να μάθω οποίος τον εδέχθη εις την Εταιρείαν. Κατά τούτο δε μήτε εγώ να φανερώσω, ή να δώσω αφορμήν εις τούτον να καταλάβη, ποίος με παρεδέχθη. Να αποκρίνομαι μάλιστα άγνοιαν, αν γνωρίζω το σημείον εις το εφοδιαστικόν τινός.
Ορκίζομαι να προσέχω πάντοτε εις την διαγωγήν μου, να είμαι ενάρετος. Να ευλαβώμαι την θρησκείαν μου, χωρίς να καταφρονώ τας ξένας. Να δίδω πάντοτε το καλόν παράδειγμα. Να συμβουλεύω και να συντρέχω τον ασθενή, τον δυστυχή και τον αδύνατον. Να σέβομαι την διοίκησιν, τα έθιμα, τα κριτήρια και τους διοικητάς του τόπου, εις τον οποίον διατριβώ.
Τέλος πάντων ορκίζομαι εις Σε, ω ιερά πλην τρισάθλια Πατρίς ! Ορκίζομαι εις τας πολυχρονίους βασάνους Σου. Ορκίζομαι εις τα πικρά δάκρυα τα οποία τόσους αιώνας έχυσαν και χύνουν τα ταλαίπωρα τέκνα Σου, εις τα ίδια μου δάκρυα, χυνόμενα κατά ταύτην την στιγμήν, και εις την μέλλουσαν ελευθερίαν των ομογενών μου ότι αφιερώνομαι όλως εις Σε. Εις το εξής συ θέλεις είσαι η αιτία και ο σκοπός των διαλογισμών μου. Το όνομά σου ο οδηγός των πράξεών μου, και η ευτυχία Σου η ανταμοιβή των κόπων μου. Η θεία δικαιοσύνη ας εξαντλήσει επάνω εις την κεφαλήν μου όλους τους κεραυνούς της, το όνομά μου να είναι εις αποστροφήν, και το υποκείμενόν μου το αντικείμενον της κατάρας και του αναθέματος των Ομογενών μου, αν ίσως λησμονήσω εις μίαν στιγμήν τας δυστυχίας των και δεν εκπληρώσω το χρέος μου. Τέλος ο θάνατός μου ας είναι η άφευκτος τιμωρία του αμαρτήματός μου, δια να μη λησμονώ την αγνότητα της Εταιρείας με την συμμετοχήν μου».
Η ονομασία “ΙΕΡΟΣ ΛΟΧΟΣ” έχει δοθεί σε επίλεκτες στρατιωτικές μονάδες ανά τους αιώνες, μέσα στην ελληνική στρατιωτική ιστορία.
Η ιστορία τριών τέτοιων μονάδων παρουσιάζεται συνοπτικά παρακάτω…
~ Ιερός Λόχος Θηβών ~
Ο Ιερός Λόχος των Θηβών ήταν μια από τις κορυφαίες πολεμικές μονάδες που έδρασαν στην Αρχαία Ελλάδα. Ιδρύθηκε το 379 π.Χ. από τον Γοργίδα και τον απάρτιζαν 300 άνδρες στον αριθμό, από τους πιο εξέχοντες νέους στα αθλητικά και ειδικά στην πάλη. Ήταν όλοι από αριστοκρατικές οικογένειες και ήταν διαλεγμένοι σε ζευγάρια επιστήθιων φίλων, για να κρατούν τις γραμμές του Λόχου αδιάσπαστες. Ήταν συνεχώς κάτω από εντατική εκπαίδευση και μονίμως υπό τα όπλα, με δημόσια δαπάνη. Πιθανολογείται πως υπήρχε και σε παλαιότερη εποχή και στη συνέχεια αναδιοργανώθηκε και απέκτησε μέγιστη φήμη υπό τον Πελοπίδα. Καταστράφηκε ολοκληρωτικά στη μάχη της Χαιρώνειας (338 π.Χ.).Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, ο Λόχος ιδρύθηκε από τον Γοργίδα, την εποχή που η Θήβα αποτίναξε τη σπαρτιατική κυριαρχία. Η ίδρυση μιας τέτοιας επίλεκτης μονάδας καλά εκπαιδευμένων στρατιωτών πρέπει να θεωρηθεί η ολοκλήρωση του δόγματος ότι ο πόλεμος είναι τέχνη η οποία αποκτάται με την εκπαίδευση.
Πριν τον Πελοπίδα, ο Ιερός Λόχος χρησιμοποιούνταν αποκλειστικά στην πρώτη γραμμή της θηβαϊκής φάλαγγας, με αποτέλεσμα τη διασπορά των ανδρών του, ενώ ο Πελοπίδας ήταν ο πρώτος που τον χρησιμοποίησε ως αδιάσπαστη δύναμη.
Για τη μάχη των Λεύκτρων, επικρατεί η άποψη πως ο ρόλος του Ιερού Λόχου ήταν καθοριστικός στη διατάραξη της κυκλωτικής κίνησης που επιχείρησαν οι Σπαρτιάτες. Για 35 χρόνια έμεινε αήττητος, μέχρι τη μάχη της Χαιρώνειας το 338 π.Χ. όπου καταστράφηκε ολοσχερώς από το Μακεδονικό Ιππικό του Φίλιππου το οποίο διοικούσε ο Μέγας Αλέξανδρος. Κατά μια υπόθεση που έχει αμφισβητηθεί, ο Λέων της Χαιρώνειας είχε αναγερθεί προς τιμή του Ιερού Λόχου, στην περιοχή που είναι θαμμένοι οι νεκροί του.
Ιερός Λόχος 1821
‘Ηταν στρατιωτικό σώμα που συγκροτήθηκε στη Φωξάνη, πόλη στα όρια της Μολδαβίας με τη Βλαχία, στα μέσα Μαρτίου του 1821 από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη, από εθελοντές σπουδαστές των ελληνικών παροικιών της Μολδοβλαχίας και της Οδησσού, κυρίως.
Ήταν η πρώτη οργανωμένη στρατιωτική μονάδα της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 και του ελληνικού στρατού γενικότερα. Ο Υψηλάντης πίστευε πως οι νεαροί αυτοί θα μπορούσαν να αποτελέσουν την ψυχή του στρατού του. Γι’ αυτό τους ονομάτισε από το κλασικό όνομα του Ιερού Λόχου των Θηβών.
Οι άνδρες του Ιερού Λόχου ήταν πεζοί εφοδιασμένοι με καραμπίνες και ξιφολόγχες. Έφεραν στολές από μαύρο ύφασμα με τρίχρωμο εθνόσημο. Στο κάλυμμα της κεφαλής κάτω από το λοφίο υπήρχε η φράση Ελευθερία ή Θάνατος και το σήμα της νεκροκεφαλής με χιαστό σχήμα οστών σαν σύμβολο της νίκης πάνω στον θάνατο.
Η σημαία του Ιερού Λόχου ήταν τρίχρωμη, το κόκκινο συμβόλιζε τον πατριωτισμό, το λευκό την αδελφοσύνη και το μαύρο τη θυσία. Στη μία πλευρά της σημαίας αναγραφόταν το ΕΝ ΤΟΥΤΩ ΝΙΚΑ και υπήρχε η εικόνα των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης. Στην άλλη πλευρά υπήρχε η εικόνα του Φοίνικα αναγεννόμενου από τις φλόγες και αναγραφόταν ΕΚ ΤΗΣ ΣΤΑΚΤΗΣ ΜΟΥ ΑΝΑΓΕΝΝΩΜΑΙ.
Διοικητής του Ιερού Λόχου διορίστηκε ο Γεώργιος Καντακουζηνός – ο οποίος σύντομα παραμερίστηκε από τον Υψηλάντη – και υπασπιστής ο Αθανάσιος Τσακάλωφ, συνιδρυτής της Φιλικής Εταιρείας. Εκατόνταρχοι του Ιερού Λόχου ήταν ο Σπυρίδων Δρακούλης από την Ιθάκη, ο Κωνσταντινουπολίτης Δημήτριος Σούτσος, αδελφός του ποιητή Αλέξανδρου Σούτσου, ο Κεφαλλονίτης Λουκάς Βαλσαμάκης, ο Πελοποννήσιος Ανδρόνικος, ο Ρίζος από τα Ιωάννινα και ο Χιώτης Ιωάννης Κρόκιας.
Στην Φωξάνη, οι σπουδαστές που δεν είχαν καμιά στρατιωτική εμπειρία άρχισαν να γυμνάζονται και να εκπαιδεύονται στην χρήση των όπλων και της λόγχης.
Ιερός Λόχος Μέσης Ανατολής
Ήταν ελληνική στρατιωτική “μονάδα ειδικών δυνάμεων” που συγκροτήθηκε κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου το 1942 στη Μέση Ανατολή, και αποτελείτο εξ ολοκλήρου από Έλληνες αξιωματικούς και των τριών όπλων, της τότε Βασιλικής Χωροφυλακής αλλά και από μαθητές της στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων, κάτω από την εντολή του συνταγματάρχη Τσιγάντε.
Πολέμησε στο πλευρό της βρετανικής ταξιαρχίας SAS στην έρημο της Λιβύης και στο Αιγαίο, καθώς επίσης και με τις ελεύθερες γαλλικές δυνάμεις του στρατηγού Ζακ Φιλίπ Λεκλέρκ (Philippe Leclerc de Hauteclocque| στην Τυνησία. Στη συνέχεια υπό τον διοικητή της μεραρχίας των Νεοζηλανδών στρατηγό Φρέυμπεργκ και τέλος υπό τον Άγγλο ταξίαρχο Τόρυμπουλ διοικητή της βρετανικής ταξιαρχίας καταδρομών σε εκκαθαριστικές επιχειρήσεις και απελευθέρωσης νήσων Αιγαίου. Αποσυγκροτήθηκε τον Αύγουστο του 1945, ενώ απετέλεσε τον πρόδρομο των σύγχρονων ελληνικών ειδικών δυνάμεων.
Γενικά η δράση του Ιερού Λόχου ήταν κυρίως επιχειρήσεις καταδρομικές και εκκαθαριστικές με σημαντικά αξιόλογα αποτελέσματα, τόσο στη Β. Αφρική, όσο και ιδιαίτερα στο Αιγαίο.
“Οι Πιτσιρίκοι” είναι το έργο του Δημήτρη Ψαθά από το οποίο προέρχεται το απόσπασμά μας. Στο έργο αυτό ο συγγραφέας καταγράφει τα γεγονότα της Κατοχής και της Εθνικής Αντίστασης. Στα χρόνια της σκλαβιάς και της τυραννικής παρουσίας του κατακτητή, οι Έλληνες έκαναν τον αγώνα τους εναντίον των δυνάμεων κατοχής. Σε αυτόν τον αγώνα, γνωστό ως Εθνική Αντίσταση συμμετείχαν Έλληνες κάθε φύλου και ηλικίας. Στο συγκεκριμένο απόσπασμα βλέπουμε ότι ακόμα και μικρά παιδιά συμμετείχαν στον αγώνα. Διακρίνουμε στο απόσπασμα τον τυπικό τρόπο γραφής του Δημήτρη Ψαθά, τον οποίο χαρακτηρίζει η χιουμοριστική διάθεση, αλλά και η ζωντανή, ρεαλιστική απεικόνιση των γεγονότων.
ΟΙ ΕΝΟΤΗΤΕΣ
1η “Γενάρης του 42….αστείο η ζωή του”:Η κατάσταση των Ελλήνων τον Γενάρη του 1942 .
2η “Βραδάκι…..έγιναν άφαντοι”: Η δολιοφθορά (σαμποτάζ).
Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΝ ΧΕΙΜΩΝΑ ΤΟΥ ’42
Είναι η χειρότερη περίοδος της γερμανικής κατοχής με χιλιάδες θανάτους από την πείνα, τον βαρύ χειμώνα και τις γερμανικές βιαιοπραγίες. Φαίνεται από την εικόνα των τριών συμφορών, την πείνα, το κρύο και το φόβο που δίνει ο αφηγητής.
Η ΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΛΑΟΥ
Ο λαός όχι μόνο δεν γονατίζει από αυτά τα κακά, αλλά έχει το κουράγιο να αστειεύεται. Προβάλλεται έτσι ο ανυπότακτος, αγωνιστικός και γεμάτος αισιόδοξη διάθεση χαρακτήρας του ελληνικού λαού. Παράδειγμα, αποτελεί το μικρό παιδί που άφοβα γελά και πειράζει Γερμανούς και Ιταλούς.
ΤΙ ΕΙΔΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟ ΚΑΝΟΥΝ ΟΙ ΠΙΤΣΙΡΙΚΟΙ
Δεν κάνουν ανοιχτό πόλεμο γιατί θα ηττούνταν, αλλά χρησιμοποιούν πανουργία και δόλο. Η σκληρότητα του εχθρού μόνο με πονηριά και τεχνάσματα μπορούσε να αντιμετωπιστεί.
Η ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΩΝ ΣΤΗΝ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ
Οι Γερμανοί αντιδρούν σκληρά και βίαια. Παρά τον χιουμοριστικό χαρακτήρα του κειμένου, ο συγγραφέας καταγράφει με ωμό και ρεαλιστικό τρόπο τη βαρβαρότητα των κατακτητών (ο Γερμανός που τσακίζει το χέρι του παιδιού στο γόνατό του).Έτσι καταλαβαίνουμε την κατάσταση που επικρατούσε στη σκλαβωμένη Ελλάδα.
ΠΟΙΟΙ ΕΚΑΝΑΝ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ
Αντίσταση έκαναν άνθρωποι κάθε ηλικίας ακόμη και μικρά παιδιά.
Η ΑΛΛΗΓΟΡΙΑ (παραλληλισμός)
Ο αφηγητής εξιστορώντας τα γεγονότα, παρομοιάζει τους πρωταγωνιστές με μυθικά πρόσωπα. Ο Γερμανός οδηγός παρομοιάζεται με τον Κύκλωπα Πολύφημο και ο μικρός δεκάχρονος σαμποτέρ παρομοιάζεται με τον Οδυσσέα. Με τον παραλληλισμό αυτό ο αφηγητής δηλώνει την παντοδυναμία των Γερμανών σε σχέση με την αδυναμία του δεκάχρονου παιδιού. Όμως ο μικρός με την πονηριά και την πανουργία του, όπως ο Οδυσσέας, ξεγελάει τον γίγαντα και κερδίζει την άνιση μάχη.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ : Αλληγορία είναι μια μεταφορική έκφραση που κρύβει νοήματα διαφορετικά από εκείνα που φανερώνουν οι λέξεις της. Βλέπε και την κατηγορία Σχήματα λόγου ή εκφραστικά μέσα στο ιστολόγιο ¨Πειραματισμοί”.
ΤΟ ΤΕΧΝΑΣΜΑ
Ο μικρός αποσπά την προσοχή του Γερμανού λέγοντάς του ότι θα ανάψει το τσιγάρο του από το φως του αυτοκινήτου και αστειεύεται μαζί του, ενώ η υπόλοιπη παρέα προκαλεί φθορές στο όχημά του.
ΤΑ ΚΩΜΙΚΑ (ΧΙΟΥΜΟΡΙΣΤΙΚΑ) ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Φαίνονται στους διαλόγους ανάμεσα στο πιτσιρίκι και τον Γερμανό. Το παιδί χρησιμοποιεί γερμανικές λέξεις και λαϊκές φράσεις (μάπα) προκαλώντας το γέλιο μας. Κωμικό στοιχείο είναι ακόμη η ασυνεννοησία τους καθώς και τα περήφανα λόγια του Γερμανού για την ανωτερότητα της φυλής του ενώ την ίδια στιγμή αυτός ξεγελιόταν από το παιδί.
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΧΙΟΥΜΟΡΙΣΤΙΚΗΣ ΓΡΑΦΗΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΣΥΜΒΑΝΤΟΣ
Έτσι ο αφηγητής προβάλλει την εξυπνάδα, την ψυχραιμία, την πονηριά και το ταλέντο του παιδιού να παραπλανήσει τον Γερμανό. Από την άλλη προβάλλεται η αφέλεια του Γερμανού που πέφτει θύμα του δεκάχρονου παιδιού, αλλά και η ρατσιστική ιδεολογία του, την οποία είχε διακηρύξει ο Χίτλερ. Ο αφηγητής ειρωνεύεται τον στρατιώτη και την ιδεολογία του, καθώς αποδεικνύεται ότι ο παντοδύναμος γίγαντας είναι απονήρευτος και ανόητος, αφού εξαπατάται από ένα αδύναμο παιδί.
Η ΜΕΓΑΛΗ ΑΝΤΙΘΕΣΗ
“Ένας ακήρυκτος πόλεμος υπάρχει ανάμεσα στα θηρία και τα πεινασμένα αλητάκια της Αθήνας”. Από τη μια ο παντοδύναμος εχθρός με τα ισχυρά όπλα και από την άλλη ο ανίσχυρος αντίπαλος με τα τεχνάσματα, τις δολιοφθορές και τον ανταρτοπόλεμο (δηλαδή χτυπά και εξαφανίζεται).
Η ΡΑΤΣΙΣΤΙΚΗ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΧΙΤΛΕΡ
Ο Χίτλερ με την προπαγάνδα του είχε εμποτίσει τον γερμανικό λαό με τις ρατσιστικές απόψεις του περί ανωτερότητας της γερμανικής φυλής η οποία έπρεπε να κυβερνά όλους τους άλλους κατώτερους λαούς του κόσμου. Ο στρατιώτης, δηλαδή, πιστεύει ότι ανήκει σε έναν ανώτερο και εξυπνότερο λαό που έχει δεχθεί το χρίσμα από τον Θεό να κυβερνήσει όλον τον κόσμο.
ΠΩΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΟΝΤΑΙ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ
Έχουν άκαμπτο, αδούλωτο και άφοβο φρόνημα. Η σκληρότητα των Γερμανών δεν έκαμψε τα παιδιά , αλλά συνέχισαν με ζήλο τον αγώνα να πλήξουν το γόητρο των Γερμανών.
ΠΩΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΟΝΤΑΙ ΟΙ ΓΕΡΜΑΝΟΙ
Σκληροί, βίαιοι, απάνθρωποι ( δεν διστάζουν να βασανίσουν ακόμα και ένα παιδί), πανίσχυροι (γίγαντες), αφελείς, ανόητοι, ευέξαπτοι, ρατσιστές (θεωρούν τον εαυτό τους ανώτερο).
Η ΓΛΩΣΣΑ
Απλή, ζωντανή δημοτική γλώσσα με πολλές λαϊκές φράσεις και λέξεις της προφορικής, καθημερινής ομιλίας των παιδιών (μάγκα, καρπαζά, μάπας, κ.λπ.). Συναντούνται και πολλές γερμανικές λέξεις που κάνουν ρεαλιστικό και παραστατικό τον διάλογο ανάμεσα στο Ελληνόπουλο και τον Γερμανό. Το κείμενο αποκτά ζωντάνια, παραστατικότητα και θεατρικότητα εξαιτίας των σύντομων, κοφτών διαλόγων, τη χρήση του ενεστώτα και τη ζωντανή απεικόνιση της σκηνής. Ξεχωρίζουν επίσης τα ειρωνικά, τα χιουμοριστικά και τα αλληγορικά στοιχεία (Κύκλωπας – Οδυσσέας).
ΤΑ ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ
Εικόνες (” Ο πιτσιρίκος προπάντων….την περπατησιά τους”), μεταφορές (“σκελετωμένοι άνθρωποι”), παρομοίωση (” Γιατί εκείνοι χυμούν σαν αετοί”), προσωποποίηση (“το κρύο, η πείνα και ο φόβος αγωνίζονται ποιο από τα τρία αυτά κακά θα καταφέρει να γονατίσει τον λαό”), αλληγορία (“Παίρνει τα μέτρα του ο Πολύφημος…και ο Κύκλωπας απορεί”), ειρωνεία, υπερβολή (” ο φόβος του είναι πράγμα άγνωστο”), κλιμάκωση (“Ο πιτσιρίκος γελά, φλυαρεί, πειράζει”).
Ο ΑΦΗΓΗΤΗΣ
Τριτοπρόσωπος, παντογνώστης που παρουσιάζει την ιστορία με τρόπο ειρωνικό και κωμικό.
ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ
α)Αφήγηση: Ο αφηγητής παρουσιάζει ρεαλιστικά την πραγματικότητα της εποχής δείχνοντας την ωμότητα και την αφέλεια των Γερμανών με γρήγορο ρυθμό.
β) Διάλογος: Ανάμεσα στον πιτσιρίκο-Οδυσσέα με το Γερμανό-Πολύφημο. Δίνεται με γοργότητα, ζωντάνια, παραστατικότητα και θεατρικότητα. Περιέχει χιούμορ και ειρωνεία.
γ) Σχόλια: Σχολιάζει ο αφηγητής, ειρωνεύεται τους Γερμανούς και εκφράζει θαυμασμό για τους Έλληνες.
δ) Σκέψεις: Είναι οι σκέψεις του Γερμανού για την ανωτερότητα του έθνους του.
ε) Εσωτερικός μονόλογος: Οι ενδόμυχες σκέψεις του στρατιώτη.
Στην παρακάτω διεύθυνση βρίσκεται το ψηφιακό βιβλίο των Κειμένων.Πατώντας στον πρώτο υπερσύνδεσμο, που εμφανίζεται κάτω από τις “Διαθεματικές εργασίες¨, θα βρείτε πολλές γελοιογραφίες και πρωτοσέλιδα του 1940.
Πατήστε εδώ για να βρείτε και άλλες γελοιογραφίες και πρωτοσέλιδα του 1940.
ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΑΠΟ ΤΟ ΨΗΦΙΑΚΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ
“ΣΥΣΣΙΤΙΟ” ΑΛΚΗ ΖΕΗ
[ Στα χρόνια της Κατοχής, 1941-1944, στην Αθήνα. ]Έγινε ακριβώς έτσι, όπως το ’λεγε ο Γιάννης κι ο Αχιλλέας […]. Γέμισαν τα ντουβάρια με μεγάλα κόκκινα και πράσινα γράμματα –πού και πού έβλεπες και μπλε– κι όταν η Αθήνα ολόκληρη είχε γίνει ένα απέραντο αλφαβητάριο, τότε κουβάλησαν στα σχολεία κάτι τεράστια μαύρα καζάνια.
Στου Πέτρου το σχολείο, το άδειο γκαράζ, άρχισαν πάλι τα μαθήματα, και τώρα δεν απουσιάζει σχεδόν κανένα παιδί, γιατί αν λείψει χάνει το ΣΥΣΣΙΤΙΟ. Κάθε μεσημέρι καταφθάνει ένα κάρο και ξεφορτώνει τον Δάμονα και τον Φιντία. Ο Δάμων και ο Φιντίας είναι δυο καζάνια μαύρα σαν πίσσα που αχνίζουν…
Την πρώτη μέρα που τα περίμεναν, κανένα παιδί δεν είχε νου για μάθημα, κι ο κύριος Λουκάτος άρχισε να τους διαβάζει κάτι ιστορίες από ένα βιβλίο:
«…Στα παλιά τα χρόνια, στην αρχαία Αθήνα υπήρχανε δυο αχώριστοι φίλοι. Ο Δάμων και ο Φιντίας…»
– Έρχονται! Έρχονται! ακούστηκε μια ψιλή φωνούλα από την άκρη της τάξης.
Ήταν ένα μικρό κοριτσάκι, που παραμόνευε από τη χαραμάδα της μεγάλης πόρτας, κι είδε να καταφτάνουν, όχι βέβαια ο Δάμων και ο Φιντίας, αλλά τα καζάνια με το συσσίτιο, που έτσι τους έμεινε το όνομα.
Όλα τα παιδιά βάλανε τα γέλια και πετάχτηκαν από τη θέση τους. Ο κύριος Λουκάτος πήγε αργά και σοβαρά κι άνοιξε διάπλατα την πόρτα. Έξω, στεκότανε ένα κάρο φορτωμένο με τα καζάνια. Δυο κυρίες καλοντυμένες και μια κοπέλα με μαύρο πουλόβερ και ξέθωρη γαλάζια μπλούζα, ρωτούσανε ποιος είναι ο δάσκαλος. Γύρω είχε μαζευτεί κόσμος. Έτσι όπως μαζεύεται πάντα στη γειτονιά άμα γίνεται κάτι. Δεν μιλούσανε, δεν λαλούσανε. Μονάχα μια γυναίκα σήκωσε τα δυο της χέρια ψηλά και φώναξε:
– Τα παιδάκια μας θα φάνε!
Οι κυρίες με το κορίτσι μιλούσανε με τον κύριο Λουκάτο. Κάτι άνθρωποι ξεφόρτωναν τα καζάνια, τα ’βαλαν μέσα στο σχολείο, κι ύστερα ο δάσκαλος γύρισε στα παιδιά και τους είπε με ύφος επίσημο, λες κι έβγαζε λόγο για την Εθνική γιορτή:
– Πάρτε τα κουτιά σας και μπείτε στη σειρά. Αρχίζει το συσσίτιο.
Βρόντηξαν τα τενεκεδάκια, σίγησαν ξανά, κι ο κύριος Λουκάτος έδινε τα παραγγέλματα όπως στην παρέλαση: «Οι μικροί μπροστά, οι μεγάλοι πιο πίσω, οι άλλοι στη μέση. Μη θορυβείτε…».
Ο Σωτήρης κι ο Πέτρος στεκόντανε στη μέση. Κοιτάνε όσο να φτάσει η σειρά τους, τις μεγάλες σιδερένιες κουτάλες, που βυθίζονται στα καζάνια, χάνονται για λίγο κι ύστερα ξανασηκώνονται βαριές βαριές κι αχνιστές κι αδειάζουν, μέσα σε κάθε τενεκεδάκι, μια πηχτουλή σούπα. Τα μικρά είναι τυχερά, που είναι μπροστά· πήραν κιόλας το συσσίτιό τους και φεύγουν γλείφοντας τις σταγόνες που έχουν περιχυθεί έξω από το τενεκεδάκι. Τη μια κουτάλα τη κρατάει μια δασκάλα και την άλλη το κορίτσι με το μαύρο πουλόβερ που το λένε Σοφία. Οι καλοντυμένες κυρίες έχουν στα χέρια τους κάτι χαρτιά, που πάνω είναι ζωγραφισμένος ο ερυθρός σταυρός. Σημειώνουν νούμερα και κουβεντιάζουν με τον κύριο Λουκάτο.
– Προβλέπουμε περίσσευμα ώς τριάντα μερίδες, λέει η μια.
– Ποια παιδιά έχουν περισσότερη ανάγκη; ρωτάει η άλλη.
– Όλα, απαντάει ο κύριος Λουκάτος. Αδενίτις εκατό τα εκατό.
– Μπα, σπρώχνει ο Σωτήρης τον Πέτρο, το ’ξερες πως έχουμε αδενίτιδα;
Ο Πέτρος δεν το ’ξερε, μα δεν πρόλαβε να του απαντήσει, είχε φτάσει η σειρά του.
Το κορίτσι με το μαύρο πουλόβερ βύθισε την κουτάλα.
Αυτό, λοιπόν, είναι το ΣΥΣΣΙΤΙΟ που τόσες φορές το ’γραφε στους τοίχους. Το ΣΥΣΣΙΤΙΟ που, σαν το πρόφερε ο Αχιλλέας, έπαιρνε τόσο επίσημο ύφος η φωνή του. «Πρέπει να οργανώσουμε τα ΣΥΣΣΙΤΙΑ.» Από εδώ και πέρα ο Πέτρος θα ξέρει πως όποια μαγική λέξη γραφτεί στον τοίχο θα γίνεται αλήθεια.
Η κουτάλα αδειάζει μέσα στο τενεκεδάκι του. Το τενεκεδάκι είναι ένα άδειο κουτί από φυτίνη, κίτρινο με μαύρα γράμματα. Ο παππούς φώναζε, πριν από τον πόλεμο, που μαγείρευε η μαμά με φυτίνη. Το βούτυρο, έλεγε ο παππούς, είναι πιο νόστιμο. Mα η φυτίνη είχε τη μισή τιμή. Κι η μαμά ήθελε να κάνει οικονομίες… Το κουτί βάρυνε, του ζεματάει σχεδόν τα χέρια. Το κορίτσι με το μαύρο πουλόβερ του χαμογελάει.
– Ευχαριστώ, μουρμουρίζει ο Πέτρος.
– Νά κι ένας που είπε ευχαριστώ, σκάει στα γέλια η κοπέλα και του βάζει γρήγορα γρήγορα ακόμη μισή κουταλιά.
– Ευχαριστώ! βροντοφώνησε ο Σωτήρης που ήτανε πίσω από τον Πέτρο και παρακολούθησε τη σκηνή. Ο Πέτρος ορκίστηκε να μην ξαναπεί «ευχαριστώ».
Ο Πέτρος πήρε μόνος του το δρόμο για το σπίτι. Ο Σωτήρης θα έμενε ώς το τέλος γιατί, λέει άμα τον έβλεπαν τόσο ζαρωμένο θα του έδιναν οπωσδήποτε περίσσευμα… Περπατάει και κρατάει στα χέρια του το τενεκεδάκι της φυτίνης. Η καυτή σούπα τον ζεσταίνει. Είναι πηχτουλή και, καθώς περπατάει, τρεμουλιάζουν στη επιφάνεια κάτι κηλίδες λάδι που μοιάζουν σα μικρά νησάκια. Αν δε ζεματούσε τόσο πολύ, θα ’πινε μια ρουφηξιά να δοκίμαζε τη γεύση της, μα πάλι καλύτερα που καίει, γιατί η μια ρουφηξιά θα ’φερνε την άλλη και θα κινδύνευε το κουτί της φυτίνης να μείνει άδειο. Έφτασε στο σπίτι κι ακούμπησε το τενεκεδάκι στο τραπέζι.
– Έφερα το ΣΥΣΣΙΤΙΟ! είπε, τόσο περήφανα, λες κι είχε βγει πρώτος στην τάξη.
Η μαμά πήγε κοντά, έκανε το σταυρό της κι έσκυψε και φίλησε το κίτρινο κουτί με τα μαύρα γράμματα, λες κι ήτανε εικόνισμα.
(από το βιβλίο: Aνθολόγιο για τα παιδιά του Δημοτικού, μέρος δεύτερο, Oργανισμός Eκδόσεως Διδακτικών Bιβλίων, 1975)
“ΟΙ ΓΕΡΜΑΝΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΠΡΟΚΕΣ” ΑΛΚΗ ΖΕΗ
(απόσπασμα από το μυθιστόρημα ¨Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου”
Το μυθιστόρημα της Άλκης Ζέη Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου αναφέρεται στη γερμανική κατοχή, στην Αθήνα του 1941-44. Ο λαός μέσα από τις οργανώσεις αντιστεκόταν όπως μπορούσε, με απεργίες, διαδηλώσεις, καταστροφές σε εγκαταστάσεις ή υλικά του εχθρού. Ορισμένες φορές αντιστέκονταν και τα παιδιά με το δικό τους τρόπο.
Με το σχολείο του Πέτρου ήτανε χειρότερα τα πράματα. Το είχανε επιτάξει οι καραμπινιέροι και τώρα τα μαθήματα γινόντανε σ’ ένα πρώην γκαράζ. Χάμω ήτανε πατημένο χώμα σκληρό, γεμάτο ξεραμένα λάδια. Από την τεράστια σιδερένια πόρτα, ακόμα κι αν ήτανε κλειστή, έμπαινε κρύο. Σε κάθε γωνιά έκανε μάθημα κι από μια τάξη του Δημοτικού και πολλές φορές, σαν έλειπε κανένας δάσκαλος, κάνανε και δυο και τρεις τάξεις μαζί. Τελειώνανε στις δώδεκα, γιατί μετά ερχότανε το Γυμνάσιο. Πολλές φορές, σα σχολνούσε, συναντούσε το Γιάννη, που πήγαινε για μάθημα. Από τα εβδομήντα παιδιά της τάξης του Πέτρου ήτανε ζήτημα αν ήταν παρόντα κάθε μέρα τα είκοσι. Ο κύριος Λουκάτος δε διάβαζε πια τον κατάλογο για να βάλει «απών», κι ούτε ρωτούσε κανέναν, «γιατί άργησες;» σαν έφτανε στη μέση του μαθήματος. Δεν κρατούσε πια βέργα, δεν έλεγε «σκασμός» κι ούτε την αγαπημένη του φράση, που την ξέρανε πια απέξω κι ανακατωτά: «Θα σε στείλω να κόβεις ξύλα». Την πρώτη μέρα που πήγανε για μάθημα, τρομάξανε να τον γνωρίσουνε. Τους είπε «καλά μου παιδάκια» και τους ρώτησε αν φάγανε το πρωί. Σήκωσε το χέρι της μονάχα η Νιούρα, η κόρη του φούρναρη.
Από τη μέρα που τους είπε ο Γιάννης, την ώρα που σχολούσανε, «Σας θέλω», πήρανε τη συνήθεια να έρχονται στις πέντε να τον περιμένουνε να σχολάσει. Στην αρχή ο Πέτρος νόμιζε πως θα τον θέλει πάλι κάτι να του πει για την Αντιγόνη, μα ο Γιάννης, τούτη τη φορά, ούτε τον ρώτησε τι κάνει η αδελφή του. Τους έπιασε από τους ώμους, εκείνον και το Σωτήρη, και πήρανε κάτι σοκάκια, ώσπου βγήκανε στη μεγάλη λεωφόρο… Στάθηκαν σ’ ένα υψωματάκι και χάζευαν τα τεράστια γερμανικά φορτηγά που περνούσανε και θαρρείς κι έλειωνε η άσφαλτος από το βάρος τους.
– Τι διάολο κουβαλάνε; ρωτάει ο Σωτήρης.
– Πολεμικό υλικό, το πάνε στο Κέντρο χημικού πολέμου, απάντησε ο Γιάννης και κάτι ψαχούλευε μέσα στομπλουζόν του.
Ύστερα τους κοίταξε πονηρά.
– Τι λέτε, τους σκάμε κανένα λάστιχο;
– Πώς; Πετάχτηκαν κι οι δυο μαζί.
Ο Γιάννης έβγαλε από το μπλουζόν του μια χαρτοσακούλα. Ήτανε γεμάτη κοντόχοντρες πρόκες με μεγάλο κεφάλι. Βάλθηκαν να τις πετάνε με φόρα, λες κι ήτανε χαρτοπόλεμος, κατά την άσφαλτο. Κούρνιασαν μετά και περίμεναν το πρώτο αυτοκίνητο που προχωρούσε αργά και βαριά. Ξαφνικά ακούστηκε ένας ξερός κρότος σαν πιστολιά. Ο Σωτήρης κι ο Πέτρος κόλλησαν στη γη. Ο Γιάννης τους σφύριξε στο αυτί:
– Έσκασε, έσκασε…, και το μπαλάκι χοροπηδούσε χαρούμενα στο λαιμό του.
Με πολλή προφύλαξη κοιτάζανε κι οι τρεις τους το βαρύ φορτηγό που είχε σταματήσει λίγο πιο κάτω κι η μηχανή του λαχάνιαζε. Κατέβηκε από μέσα ένας Γερμανός κι ύστερα άλλοι δυο και καταπιάστηκαν ν’ αλλάξουνε τη ρόδα.
– Έχουνε δουλειά για ώρα, λέει ο Γιάννης. Τούτο δω είναι ολόκληρο φρούριο.
– Οι δικές μου πρόκες ήτανε, είπε ο Σωτήρης, εγώ τις πέταξα κατά κει.
– Τρέχα να το κοκορευτείς, τον ψευτομάλωσε ο Γιάννης.
Πέρα από την ανηφόρα, ξεπρόβαλε η μούρη ενός άλλου φορτηγού.
Ο Γιάννης όμως τους πήρε βιαστικά από το χέρι και φύγανε. Σαν είχανε φτάσει στα σοκάκια, ακούστηκε πάλι ο ξερός κρότος.
– Τώρα ήτανε οι δικές μου πρόκες, γέλασε ο Γιάννης.
Από τότε, ο Πέτρος κι ο Σωτήρης πήγαιναν κάθε τόσο στο υψωματάκι που κοίταζε τη μεγάλη λεωφόρο, αλλάζοντας πάντα στέκι να μην τους επισημάνουν οι Γερμανοί. Ο Γιάννης τους είχε μάθει πώς να πετάνε τις πρόκες ακριβώς, δίχως να τις σπαταλάνε, κι ο ίδιος δεν ερχότανε πια μαζί τους. Την τελευταία φορά πήγανε μ’ όλη την ομάδα τού φουτμπόλ και το βρήκανε πως είναι πολύ πιο διασκεδαστικό. Φουτμπόλ παίζεις κάθε μέρα. Έσκασε, όμως, μόνο ένα λάστιχο και κοντέψανε να δαρθούνε, γιατί ο καθένας έλεγε πως ήτανε το δικό του καρφί. Δεν μπορέσανε να ξαναπάνε, άρχισε να φυσάει για μέρες τόσο δυνατός αέρας, που οι πρόκες δεν έφταναν εκεί που τις πετούσανε. Κι ύστερα ο Γιάννης δεν μπορούσε να βρει άλλα καρφιά.
– Να τινάξουμε ένα γερμανικό τρένο, είπε ο Σωτήρης, δε χρειάζονται πρόκες.
Ο Γιάννης δε γέλασε καθόλου, σαν τ’ άκουσε, ούτε τον κορόιδεψε.
– Για το τρένο θα πάρω μονάχα τον Πέτρο, του είπε σοβαρά. Εσύ είσαι ζαβολιάρης και θα λογαριάζεις όλα τα τρένα για δικά σου.
“Ετυμολογικό” ονομάζεται το μέρος της γραμματικής που εξετάζει τους τρόπους με τους οποίους σχηματίζονται οι λέξεις.
ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΩΝ
Τα ουσιαστικά παράγονται α) από ρήματα: γράφ-ω: γραφεύς, β) από επίθετα: δίκαιος: δικαιοσύνη, γ) από άλλα ουσιαστικά: πόλις: πολίτης.
γ) Ουσιαστικά παράγωγα από άλλα ουσιαστικά
Τα ουσιαστικά που παράγονται από άλλα ουσιαστικά είναι: υποκοριστικά, μεγεθυντικά, τοπικά, περιεκτικά, πατρωνυμικά, γονεωνυμικά, εθνικά και παρώνυμα.
Υποκοριστικά λέγονται τα παράγωγα ουσιαστικά που παριστάνουν μικρό αυτό που σημαίνει το πρωτότυπο, είτε επειδή είναι αληθινά μικρό είτε επειδή λέγεται χαϊδευτικά ή για χλευασμό (κοροϊδία) ή για καταφρόνηση (π.χ. τα νεοελλ. παιδί – παιδάκι· πατέρας – πατερούλης· ἄνθρωπος – ἀνθρωπάκος κτλ.).
Οι πιο συνηθισμένες υποκοριστικές καταλήξεις είναι οι ακόλουθες:
Περιεκτικά λέγονται τα παράγωγα ουσιαστικά που σημαίνουν το μέρος που περιέχει πολλά από εκείνα που φανερώνει η πρωτότυπη λέξη ή πολλά όμοια που βρίσκονται στο ίδιο μέρος. Οι πιο συνηθισμένες καταλήξεις των περιεκτικών είναι οι ακόλουθες:
-ὼν
ἄνθος: ἀνθ-ών· ἐλαία: ἐλαι-ών·
-εὼν
περιστερά: περιστερ-εών·
-ιὰ
μύρμηξ (μύρμηκ-ος): μυρμηκ-ιά· .
Τοπικά λέγονται τα παράγωγα ουσιαστικά που σημαίνουν τον τόπο όπου μένει ή δρα το πρόσωπο που δηλώνει το πρωτότυπο ή τον τόπο όπου γίνεται η ενέργεια.
Οι πιο συνηθισμένες παραγωγικές καταλήξεις των τοπικών είναι οι ακόλουθες:
-ιον
στρατηγός: στρατήγ-ιον (= ο τόπος όπου μένει ο στρατηγός· σήμερα: στρατηγεῖο)· γυμνασία (= γύμναση): γυμνάσ-ιον (= ο τόπος όπου γινόταν η γύμναση, γυμναστήριο)·
Κατά τη δεύτερη κλίση κλίνονται ονόματα και των τριών γενών: αρσενικά και θηλυκά που λήγουν σε –ος και ουδέτερα που λήγουν σε –ον.
α) Παραδείγματα αρσενικών και θηλυκών
(θ. ἀνθρωπο-)
(θ. ἀγρο-)
(θ. νησο-)
(θ. ὁδο-)
Ενικός αριθμός
ον.
ὁ
ἄνθρωπος
ἀγρὸς
ἡ
νῆσος
ὁδὸς
γεν.
τοῦ
ἀνθρώπου
ἀγροῦ
τῆς
νήσου
ὁδοῦ
δοτ.
τῷ
ἀνθρώπῳ
ἀγρῷ
τῇ
νήσῳ
ὁδῷ
αιτ.
τὸν
ἄνθρωπον
ἀγρὸν
τὴν
νῆσον
ὁδὸν
κλ.
(ὦ)
ἄνθρωπε
ἀγρὲ
(ὦ)
νῆσε
ὁδὲ
Πληθυντικός αριθμός
ον.
οἱ
ἄνθρωποι
ἀγροὶ
αἱ
νῆσοι
ὁδοὶ
γεν.
τῶν
ἀνθρώπων
ἀγρῶν
τῶν
νήσων
ὁδῶν
δοτ.
τοῖς
ἀνθρώποις
ἀγροῖς
ταῖς
νήσοις
ὁδοῖς
αιτ.
τοὺς
ἀνθρώπους
ἀγροὺς
τὰς
νήσους
ὁδοὺς
κλ.
(ὦ)
ἄνθρωποι
ἀγροὶ
(ὦ)
νῆσοι
ὁδοὶ
β) Παραδείγματα ουδετέρων
(θ. μυστηριο-) (θ. δωρο-) (θ. φυτο-)
Ενικός αριθμός
Πληθυντικός αριθμός
ον.
τὸ
μυστήριον
δῶρον
φυτὸν
τὰ
μυστήρια
δῶρα
φυτὰ
γεν.
τοῦ
μυστηρίου
δώρου
φυτοῦ
τῶν
μυστηρίων
δώρων
φυτῶν
δοτ.
τῷ
μυστηρίῳ
δώρῳ
φυτῷ
τοῖς
μυστηρίοις
δώροις
φυτοῖς
αιτ.
τὸ
μυστήριον
δῶρον
φυτὸν
τὰ
μυστήρια
δῶρα
φυτὰ
κλ.
(ὦ)
μυστήριον
δῶρον
φυτὸν
(ὦ)
μυστήρια
δῶρα
φυτὰ
ΟΙ ΚΑΤΑΛΗΞΕΙΣ ΤΩΝ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΩΝ ΤΗΣ Β’ ΚΛΙΣΗΣ
Αρσενικό και θηλυκό
Ουδέτερο
Ενικός
Πληθ.
Ενικός
Πληθ.
ον.
-ος
-οι
-ον
-ᾰ
γεν.
-ου
-ων
-ου
-ων
δοτ.
-ῳ
-οις
-ῳ
-οις
αιτ.
-ον
-ους
-ον
-ᾰ
κλ.
-ε (-ος)
-οι
-ον
-ᾰ
Παρατηρήσεις
Από τα ουσιαστικά της β’ κλίσης:
1) Τα αρσενικά και τα θηλυκά έχουν σε όλες τις πτώσεις τις ίδιες καταλήξεις (και τα ξεχωρίζουμε μόνο από το άρθρο).
2) Τα ουδέτερα διαφέρουν από τα αρσενικά και τα θηλυκά στην ονομ. και κλητ. του ενικού (όπου έχουν κατάλ. –ον) και στην ονομ., αιτιατ. και κλητ. του πληθ. (όπου έχουν κατάλ. –ᾰ βραχύ).
α) Τα ουδέτερα των πτωτικών (σε όλες τις κλίσεις) σχηματίζουν στον ενικό και στον πληθ. τρεις πτώσεις όμοιες: την ονομαστική, την αιτιατική και την κλητική.
β) Η κατάληξη α των ουδετέρων όλων γενικά των πτωτικών είναι βραχύχρονη: τὰ μῆλᾰ, τὸ σῶμᾰ, τὰ σώματᾰ, τὰ γενναῖᾰ, ἐκεῖνᾰ, τὰ τιμῶντᾰ.
Ποιες συγκυρίες ευνόησαν την ανάπτυξη της ελληνικής ναυτιλίας τον 18ο αιώνα;
Η ρωσοτουρκική συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774), που επέτρεπε την ελεύθερη κίνηση των πλοίων με ρωσική σημαία στα Στενά.
Οι ναπολεόντειοι πόλεμοι (1797-1815),που είχαν ως συνέπεια την περιορισμένη παρουσία αγγλικών και γαλλικών πλοίων στη Μεσόγειο.
Ποια αποτελέσματα είχαν για τους Έλληνες οι παραπάνω ευνοϊκές συγκυρίες;
Οι Έλληνες έλεγξαν σημαντικό μέρος του εμπορίου.
Ελληνικές πόλεις αναπτύχθηκαν σε σημαντικά εμπορικά κέντρα.
Ενισχύθηκαν οι ελληνικές παροικίες.
Ποια ήταν στάση της εκκλησίας απέναντι στις ιδέες του Διαφωτισμού ;
Η ορθόδοξη εκκλησία εναντιωνόταν στις ιδέες του διαφωτισμού.
Ορισμένοι, όμως, κληρικοί υιοθέτησαν τις διαφωτιστικές αντιλήψεις.
Ποιες κοινωνικές ομάδες συναντάμε στην υπόδουλη Ελλάδα;
Α) Οι Φαναριώτες
Ήταν Έλληνες από αρχοντικές οικογένειες που κατοικούσαν στο Φανάρι.
Ήταν μορφωμένοι και καταλάμβαναν υψηλές θέσεις στην οθωμανική διοίκηση.
Τον 18ο αι. διορίζονταν ηγεμόνες στις αυτόνομες παραδουνάβιες ηγεμονίες.
Β) Οι προεστοί
Διοικούσαν τις ελληνορθόδοξες κοινότητες και συγκέντρωναν τους φόρους.
Είχαν μεγάλη πολιτική επιρροή στους τοπικούς Τούρκους αξιωματούχους.
Γ) Οι έμποροι και οι καραβοκύρηδες
Βελτίωναν την οικονομική τους κατάσταση.
Ενδιαφέρονταν για τη διάδοση των νεoτερικών ιδεών.
Δ) Οι κλέφτες
Ήταν αγρότες που κατέφευγαν στα βουνά.
Επιδίδονταν αδιακρίτως στη ληστεία.
Οι αγροτικοί πληθυσμοί συχνά τους υποστήριζαν από θαυμασμό ή φόβο.
Υμνήθηκαν στα δημοτικά τραγούδια ως πρότυπα ανυπότακτης στάσης.
Ε) Οι αρματολοί
Ήταν ένοπλα σώματα οργανωμένα από την οθωμανική διοίκηση για την τήρηση της τάξης.
ΣΤ) Οι αγρότες
Ξεπερνούσαν το 80 % του πληθυσμού.
Καλλιεργούσαν κρατικά ή ιδιωτικά κτήματα που ανήκαν σε Τούρκους.
Η ζωή τους ήταν δύσκολη.
Ποια κοινωνική ομάδα είναι ισχυρή τις παραμονές της επανάστασης;
Οι απασχολούμενοι στο εμπόριο και τη ναυτιλία. Αυξάνονταν με τη συνεχή ανάπτυξη της ναυτιλίας και του εμπορίου.
Ποια ήταν τα πρώτα κινήματα που έγιναν εναντίον της οθωμανικής κυριαρχίας;
Το 1770 οργανώθηκε με ρωσική υποκίνηση επανάσταση,τα λεγόμενα «ορλοφικά», στην Πελοπόννησο.
Ο Λάμπρος Κατσώνης, απεσταλμένος και αυτός της Ρωσίας, προσπάθησε να οδηγήσει σε εξέγερση τους κατοίκους των νησιών του Αιγαίου.
Οι Σουλιώτες συγκρούστηκαν με τον Αλή πασά των Ιωαννίνων από το 1789 έως το 1804
Β΄ ΜΕΡΟΣ
Ο ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ
Τι ονομάζουμε Νεοελληνικό Διαφωτισμό;
Ο νεοελληνικός διαφωτισμός ήταν ένα πνευματικό – ιδεολογικό κίνημα που επιδίωκε τη διάδοση των διαφωτιστικών ιδεών μεταξύ των Ελλήνων με σκοπό την ιδεολογική προετοιμασία για τον αγώνα της ελευθερίας. Το κίνημα διαμορφώθηκε στα μέσα του 18ου αιώνα και αναπτύχθηκε αρχικά στις παροικίες και σε ορισμένα μεγάλα εμπορικά κέντρα του ελληνισμού (Σμύρνη, Γιάννενα, Χίος).
Ποιες ήταν οι κύριες ιδέες των Ελλήνων διαφωτιστών;
Η λογική μπορεί όχι μόνο να εξηγήσει τον κόσμο αλλά και να τον αλλάξει.
Συνέδεσαν τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό με τον αγώνα για ελευθερία.
Θεωρούσαν ότι η εκπαίδευση πρέπει να θεμελιωθεί στις φυσικές επιστήμες και να γίνεται στη λαϊκή γλώσσα.
Ποια ήταν η αντίδραση των συντηρητικών λογίων στις ιδέες του διαφωτισμού;
Απέρριπταν τις διαφωτιστικές ιδέες.
Συνέδεαν την εκπαίδευση με τη θρησκευτική παράδοση και την αρχαΐζουσα γλώσσα.
Ποιοι ήταν οι κυριότεροι εκπρόσωποι του νεοελληνικού διαφωτισμού; Ποιες ήταν οι απόψεις (ή το έργο) του καθενός;
1.ΟΡήγας Φεραίος (Βελεστινλής):
Πρότεινε τη δημιουργία μιας Ελληνικής Δημοκρατίας που θα αντικαθιστούσε την οθωμανική αυτοκρατορία.
Το έργο του “Νέα Πολιτική Διοίκηση” ήταν έντονα επηρεασμένο από τις ιδέες της γαλλικής επανάστασης και ειδικά από τη ριζοσπαστική της φάση.
Πλήρωσε με τη ζωή του το όραμά του.
2.Ο Αδαμάντιος Κοραής:
Θεωρούσε ότι οι Έλληνες, για να κερδίσουν την ελευθερία τους, θα έπρεπε πρώτα να μορφωθούν.
Στη γλώσσα ακολούθησε τη λεγόμενη «μέση» οδό: μια ελληνική που δε θα ήταν ούτε αρχαΐζουσα ούτε δημοτική.
3.Ο Ανώνυμος συγγραφέας της ΕλληνικήςΝομαρχίας
Θεωρούσε ότι οι Έλληνες έπρεπε να αγωνιστούν μόνοι για την ελευθερία τους
Πηγή
Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία Γ΄ Γυμνασίου.
ΚΛΕΦΤΙΚΟ
Του Βασίλη
Τα κλέφτικα τραγούδια έχουν ως θέμα τη ζωή και τα κατορθώματα των κλεφτών. O Βασίλης, ο κεντρικός ήρωας του τραγουδιού, επιλέγει, όπως έκαναν πολλοί νέοι άντρες στα χρόνια της τουρκοκρατίας, να φύγει από τη σκλαβιά και να ζήσει την ελεύθερη ζωή των κλεφτών. Τόσο η εθνική όσο και η κοινωνική του περηφάνια τον ωθούν να εγκαταλείψει τα υλικά αγαθά μιας υπόδουλης ζωής και να γίνει αντάρτης, ελεύθερος μέσα στη φύση των απόκρημνων βουνών.
Ν.Γ. Πολίτη, Δημοτικά τραγούδια, Γράμματα«Βασίλη, κάτσε φρόνιμα, να γένεις νοικοκύρης,
για ν’ αποχτήσεις πρόβατα, ζευγάρια κι αγελάδες,
χωριά κι αμπελοχώραφα, κοπέλια* να δουλεύουν.
– Μάνα μου εγώ δεν κάθομαι να γίνω νοικοκύρης,
να κάμω αμπελοχώραφα, κοπέλια να δουλεύουν,
και να ‘μαι σκλάβος των Τουρκών, κοπέλι στους γερόντους.*
Φέρε μου τ’ αλαφρό σπαθί και το βαρύ τουφέκι,
να πεταχτώ σαν το πουλί ψηλά στα κορφοβούνια,
να πάρω δίπλα τα βουνά, να περπατήσω λόγγους,*
να βρω λημέρια* των κλεφτών, γιατάκια* καπετάνων•
και να σουρίξω* κλέφτικα, να σμίξω τους συντρόφους,
που πολεμούν με την Τουρκιά και με τους Αρβανίτες».
Πουρνό* φιλεί τη μάνα του, πουρνό ξεπροβοδιέται.
«Γεια σας βουνά με τους γκρεμνούς, λαγκάδια με τις πάχνες!
– Καλώς το τ’ άξιο το παιδί και τ’ άξιο παλικάρι».
* κοπέλια: παιδιά * στους γερόντους: στους προεστούς * λόγγοι: δασωμένες εκτάσεις * λημέρια, γιατάκια: κρυψώνες των κλεφτών στα βουνά * να σουρίξω: να σφυρίξω * πουρνό: πρωί
Είναι είδος του δημοσιογραφικού λόγου (δημοσιεύεται στον έντυπο ή ηλεκτρονικό τύπο), στο οποίο ο αρθρογράφος εκφράζει τις προσωπικές του απόψεις για ένα συγκεκριμένο θέμα, που απασχολεί την επικαιρότητα, π.χ. για ένα πολιτικό θέμα.
ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ;
• Εξωτερικά γνωρίσματα: τίτλος , ονοματεπώνυμο αρθρογράφου και πηγή δημοσίευσης
• Περιεχόμενο: παρουσίαση και ανάλυση γεγονότων της τρέχουσας επικαιρότητας
• Πηγές άντλησης υλικού: συνήθως το υλικό αντλείται μέσα από δημοσιογραφική έρευνα (ρεπορτάζ)
• Σκοπός: πρώτα η πληροφόρηση και κατόπιν ο προβληματισμός του αναγνώστη
• Χαρακτήρας: ειδησεογραφικός και πληροφοριακός
• Ύφος: κατά βάση πληροφοριακό, απρόσωπο και ουδέτερο…
• Σκοπιά: κατά βάση αντικειμενική και ουδέτερη
Κατά τη διάρκεια του ρωσοτουρκικού πολέμου 1769-1774 η Αικατερίνη η Β΄τσαρίνα της Ρωσίας αποφάσισε την αποστολή ρωσικού στόλου στο Αιγαίο με σκοπό να παρακινήσει τους Έλληνες και άλλες εθνότητες της βαλκανικής σε επανάσταση εναντίον της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Μετά την αποτυχία της εξέγερσης στην Πελοπόννησο (1770 Ορλοφικά), ο ρωσικός στόλος υπό τους αδελφούς Ορλόφ συνάντησε και κατέστρεψε τον τουρκικό στόλο στη ναυμαχία του Τσεσμέ (28 Ιουνίου 1770).
Το νησάκι Αγία Καλή όπου υπήρχε το αρχηγείο των Ρώσων
Ο ρωσικός στόλος μετά τη νίκη του επέλεξε τον κόλπο της Νάουσας της Πάρου ως αγκυροβόλιό του και έδρα της ρωσικής διοίκησης. Οι Ορλόφ, και μετά από αυτούς ο Ναύαρχος Σπυρίδωφ, φρόντισαν να οχυρώσουν το λιμάνι και κατασκευάσουν τις απαραίτητες υποδομές για την παραμονή του στόλου και την διαμονή των πληρωμάτων και των στρατευμάτων. Στην είσοδο του κόλπου οργανώθηκαν δύο πυροβολαρχίες (ακρωτήριο Αλμυρός 10 κανόνια και ακρωτήριο Τούρκος 9 κανόνια) ενώ άλλη μία στη νησίδα Γαλιάτσος στο κέντρο του κόλπου (9 κανόνια).
Στη νησίδα Αγία Καλή ο Σπυρίδωφ εγκατέστησε το Ναυαρχείο του και στη νησίδα Άγιος Αρτέμιος πυριτιδαποθήκες. Πολλές εγκαταστάσεις κατασκευάστηκαν στην ξηρά για τη διαμονή των ανθρώπων και την εξυπηρέτηση των αναγκών τους. Ναυπηγεία, αποθήκες, νοσοκομείο, σιδηρουργεία, υδραγωγεία, εκκλησία, αρτοποιείο, στρατώνες και κοιμητήριο. Για την επισκευή των πλοίων και τις οικοδομές χρησιμοποιήθηκε ξυλεία που υλοτομήθηκε στη Θάσο.
Στο βάθος φαίνεται ένα από τα ακρωτήρια που χρησιμοποίησαν οι Ρώσοι για να στήσουν πύργους με κανόνια
Στο χώρο του Πάρκου του Αϊ-Γιάννη εντοπίζονται οι θέσεις των δύο πυροβολαρχιών (Αλμυρός και Τούρκος), θεμέλια από πέτρινα καταλύματα για το προσωπικό και τους ανώτερους αξιωματικούς, αποθήκες στις οποίες κατασκευάζονταν τα κατάρτια των πλοίων, ενώ στο ψηλότερο σημείο της χερσονήσου είχε τοποθετηθεί ιστός σημαίας που ειδοποιούσε για την εμφάνιση πλοίων. Στην παραλία Τούρκου Άμμος μεγάλο σκάφος λειτουργούσε ως πλωτό καρνάγιο.
Σύμφωνα με τις πηγές τα πληρώματα του στόλου ήταν περί τους 12.000 άνδρες ενώ ο πεζικός στρατός που είχε επιβιβαστεί σ’αυτόν (Ρώσοι,Έλληνες, Αλβανοί) περίπου 10.000. Η συγκέντρωση τόσων ανθρώπων οδήγησε σε έλλειψη τροφής και υπερτίμηση των προϊόντων, ενώ οι συνθήκες διαμονής και το κλίμα ταλαιπώρησαν τους Ρώσους. Σε ρωσικό χάρτη του 1772 σημειώνονται αγκυροβολημένα στον κόλπο της Νάουσας 42 πλοία, τα περισσότερα στον όρμο του Αϊ-Γιάννη, από τα οποία στα 24 σημειώνεται και το όνομα του πλοίου.
Ρώσικα νομίσματα που χρησιμοποιήθηκαν στην Πάρο για το διάστημα που διέμεναν οι Ρώσοι εκεί
Η ρωσική κατοχή και διοίκηση του Αιγαίου περιέλαβε 19 νησιά και διατηρήθηκε μέχρι το τέλος του ρωσοτουρκικού πολέμου του 1774. Για τις ανάγκες του στόλου επιβλήθηκε φορολογία και ορίστηκαν σύνδικοι ανά νησί ανάλογα με τον αριθμό των κατοίκων, οι οποίοι λογοδοτούσαν στην ανώτατη διοίκηση στη Νάουσα. Επίτροπος και επιτηρητής των Κυκλάδων για το μεγαλύτερο διάστημα παραμονής των Ρώσων στο Αιγαίο διατέλεσε ο Μυκονιάτης Αντώνης Ψαρός.
Ο Σπυρίδωφ σκεφτόταν ότι η Πάρος με τα ασφαλή της λιμάνια θα μπορούσε να πουληθεί στην Αγγλία ή στην Γαλλία για να καλυφθούν τα έξοδα της εκστρατείας, αν η τελική συνθήκη την επιδίκαζε στην Ρωσία. Η ιδέα όμως αυτή δεν ήταν υλοποιήσιμη. Στις 10 Ιουλίου 1774 υπογράφτηκε η συνθήκη Κιουτσούκ – Καϊναρτζή με την οποία τερματίστηκε ο ρωσοτουρκικός πόλεμος.
Στις 11 Αυγούστου 1774 δόθηκε εντολή από την Αικατερίνη στον Ορλόφ να εγκαταλείψει ο ρωσικός στόλος το Αιγαίο. Πολλά από τα πλοία που δεν μπορούσαν να ταξιδέψουν εγκαταλείφθηκαν στον κόλπο της Νάουσας. Οι εγκαταστάσεις στην ξηρά γρήγορα καταστράφηκαν καθώς οι κάτοικοι αφαίρεσαν την ξυλεία από τις οροφές. Τα αμέσως επόμενα χρόνια, δυτικοί επισκέπτες ( Choiseul-Gouffier, Sonnini) αναφέρουν την ερήμωση και την καταστροφή των εγκαταστάσεων.
Σήμερα στις θέσεις των εγκαταστάσεων αυτών εντοπίζονται μόνο οι θεμελιώσεις τους.
Ο κόλπος της Νάουσας πριν τα Ορλοφικά
Παλαιός χάρτης του κόλπου της Νάουσας
Ο κόλπος της Νάουσας στην Πάρο, ο οποίος σε πλάτος ξεπερνά τα 2 ναυτικά μίλια και σε βάθος το 1, χρησιμοποιήθηκε από τους αδερφούς Ορλόφ ως βάση ανεφοδιασμού και κέντρο των εξορμήσεών τους. Ο κόλπος έχει σχεδόν παντού αμμώδης ακτογραμμή, περιέχει 5 νησίδες και αρκετές ξέρες. Βέβαια ο ρηχός το βυθός κάνει δύσκολη την προσέγγιση στην στεριά με πλοίο.
Σύμφωνα με μαρτυρίες περιηγητών από τον 17ο και 18ο αιώνα, η Νάουσα ήταν αραξοβόλι πειρατών. Τα πληρώματά τους αναμειγνύονταν με τους κατοίκους και, μερικές φορές, έμεναν μόνιμα σε αυτήν. Το 1696, η Νάουσα είχε 400 κατοίκους. Τα κριτήρια των Ρώσων για να επιλέξουν τον κόλπο της Νάουσας ως βάση του στόλου τους ήταν το ασφαλές αγκυροβόλιο και τα στοιχεία της φυσικής και αποτελεσματικής οχύρωσης.
Αφού οι Ρώσοι έφυγαν, δόθηκε επίσημο χαρτί από την Τσαρίνα ότι οι εγκαταστάσεις θα μπορούσαν να γκρεμιστούν και με τα οικοδομικά υλικά τους να επισκευαστεί η καθολική εκκλησία του Αγίου Γεωργίου. Από την κατεδάφιση των εγκαταστάσεων γέμισαν 2 αποθήκες. Τα πλοία που δεν μπορούσαν να ταξιδέψουν έμειναν πίσω και με τον καιρό βυθίστηκαν. Σήμερα από τις εγκαταστάσεις των Ρώσων έχουν μείνει μόνο οι θεμελιώσεις τους από τις οποίες βέβαια μπορούμε να καταλάβουμε πόσο μεγάλα ήταν τα κτήρια των Ρώσων. Μέσα στον 20ο αιώνα κατάλοιπα της παραμονής των Ρώσων στην Πάρο ανακαλύφθηκαν όπως το ναυάγιο μιας φρεγάτας στην περιοχή του κόλπου Καθολικό και 3 είδη κανονόμπαλων στο νησάκι Μαυρονήσι. Οι πιο πολλές μπάλες πουλήθηκαν στον Πειραιά για παλιοσίδερα. Η ναυαγισμένη φρεγάτα δεν ξέρουμε αν υπάρχει ακόμα εκεί σήμερα. Οι περισσότερες εγκαταστάσεις ήταν στην δυτική ακτή του κόλπου. Μαρτυρίες κατοίκων αναφέρουν την ανεύρεση οστών κατά τη διάρκεια εκσκαφών στην περιοχή οπού πιστευόταν ότι υπήρχε το κοιμητήριο των Ρώσων.
(Οι πληροφορίες προέρχονται από την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια Wikipedia καθώς και από την ερευνητική εργασία της Α΄ τάξης του ΓΕΛ Πάρου το σχολικό έτος 2011-12).
Ο Νικόλαος Μαυρογένης (1735–1790) ήταν Δραγουμάνος (διερμηνέας) του Οθωμανικού στόλου και ηγεμόνας της Μολδοβλαχίας.
Γεννήθηκε το 1735 στα Μάρμαρα της Πάρου και ήταν γιος του πλούσιου άρχοντα Πέτρου Μαυρογένη και της Πρεγουλίνας. Καταγόταν από εύπορη αριστοκρατική οικογένεια του νησιού, η οποία ήταν κλάδος της ιταλικής οικογένειας Μοροζίνι. Η οικονομική άνεση της οικογενείας επέτρεψε στον Νικόλαο Μαυρογένη να ασχοληθεί με την πνευματική του καλλιέργεια. Σε νεαρή ηλικία συνάντησε τον Τζεζάρλη Χασάν πασά, ο οποίος εντυπωσιάστηκε από την μόρφωση και την ευστροφία του και τον προσκάλεσε στην Κωνσταντινούπολη
Χάρη στη φιλία του με τον Χασάν πασά ο Νικόλαος διορίστηκε το 1770 δραγουμάνος του Οθωμανικού στόλου. Στην θέση αυτή διακρίθηκε για την ευφυΐα και την ευελιξία του.
Το 1770 ξέσπασε η επανάσταση (Ορλοφικά) στην Μάνη, υποκινημένη από τους Ρώσους. Ο Χασάν πασάς έσπευσε αμέσως με τον στόλο του για να καταστείλει το κίνημα. Τα Ψαρά ήταν από τα πρώτα νησιά που επαναστάτησαν στον Τουρκικό ζυγό με αποτέλεσμα μετά την αποτυχημένη έκβαση της εξέγερσης να βρεθούν σε δυσμενή θέση. Ο Χασάν πασάς είχε σκοπό να καταστρέψει το νησί αλλά τελευταία στιγμή επενέβη ο Νικόλαος Μαυρογένης και χάρη στην επιρροή που ασκούσε στον πασά τον απέτρεψε να πράξει τα χειρότερα.
Ένα άλλο περιστατικό που ανέδειξε τον Μαυρογένη ήταν η περίπτωση της Μάνης. Το 1775 ο Σουλτάνος τον έστειλε στην Μάνη να διαπραγματευτεί μια συμβιβαστική λύση σχετικά με την πληρωμή των φόρων. Αποτέλεσμα αυτής της διαπραγμάτευσης ήταν η συνθήκη που υπογράφτηκε μεταξύ Σουλτάνου και Μανιατών . Επίσης η Οθωμανική διοίκηση απέκτησε το δικαίωμα να διορίζει έναν Μπέη, ο οποίος θα έπρεπε να ανήκει σε μια από τις πιο πλούσιες Μανιάτικες οικογένειες.
Ηγεμόνας της Μολδοβλαχίας (Έτσι λέγονταν οι τρεις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες)
Το 1786, ο Νικόλαος Μαυρογένης αντικατέστησε τον Μιχαήλ Σούτσο στην ηγεμονία της Βλαχίας.Το 1788 διορίστηκε, ύστερα από την φυγή του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου προς τους Αυστριακούς, και πρίγκιπας της Μολδαβίας. Αργότερα χρίστηκε από τον Σουλτάνο αρχιστράτηγος των τουρκικών στρατευμάτων στον δεύτερο Ρωσοτουρκικό πόλεμο. Παρά τις πρώτες επιτυχίες του στον πόλεμο τελικά δεν κατόρθωσε να κερδίσει. Στις 26 Ιουλίου του 1790 έγινε η μάχη του Καλαφάτη στην οποία ο Οθωμανικός στρατός συνετρίβει από τους Αυστριακούς. Ο πρίγκιπας Νικόλαος Μαυρογένης αναγκάστηκε να διατάξει υποχώρηση με αποτέλεσμα την άτακτη φυγή του από την Βλαχία. Με το τέλος του πολέμου είχε βρεθεί χωρίς τον θρόνο, χωρίς την αυτοκρατορική έυνοια και φυσικά χωρίς τον πιστό του φίλο Γιουσούφ πασά ο οποίος είχε πεθάνει λίγες μέρες νωρίτερα.
Ο πρίγκιπας Μαυρογένης και το συμβούλιο του
Ο Νικόλαος Μαυρογένης μαζί με τα απομεινάρια του στρατεύματος του εγκαταστάθηκε στην Μπέλα, ένα βουλγάρικο συνοικισμό ανάμεσα στην Νικόπολη και τη Σίστοβα. Ο Ρουστσουκλί-Χασάν πασάς επειδή μισούσε τον πρίγκιπα και ξέροντας ότι ο Σουλτάνος επιδίωκε τον θάνατο του, έστειλε ένα απόσπασμα με την πρόφαση ότι θα ενωθεί με τον στρατό του. Οι στρατιώτες του πασά έδρασαν με δόλο και τον Οκτώβριο του 1790 αποκεφάλισαν τον ένδοξο πρίγκιπα Νικόλαο Μαυρογένη.
Υπάρχει όμως και μια άλλη εκδοχή του θανάτου του πρίγκιπα από τους Τούρκους ιστορικούς Ιμπέρι και Βασίφ εφέντη. «Ο Μαυρογένης», λένε, «είχε χάσει την εμπιστοσύνη του πασά. Οι Τούρκοι ήξεραν ότι ήθελε να φύγει προς τους Αυστριακούς γι’ αυτό και περικύκλωσαν τον στρατό του. Αφού διεμήνυσαν στους στρατιώτες του Μαυρογένη ότι αν αντιστέκονταν θα τους σκότωναν, τους έδωσαν μια μικρή προθεσμία. Οι στρατιώτες του τρομοκρατήθηκαν τόσο πολύ που όρμησαν στον πρίγκιπα και τον σκότωσαν».Το κεφάλι του μεταφέρθηκε στην Υψηλή Πύλη όπου εκτέθηκε σε κοινή θέα ενώ τα κόκαλα του δόθηκαν αργότερα στους συγγενείς του.
Ο Νικόλαος Μαυρογένης είχε παντρευτεί την Μαρία Σκαναβή και είχαν αποκτήσει εννέα παιδιά. Ο πρίγκιπας Μαυρογένης είχε στην ιδιοκτησία του δύο καταπληκτικά σπίτια στην Κωνσταντινούπολη: ένα στο Φανάρι και ένα στα Θεραπειά. Το σπίτι στα Θεραπειά ήταν υπερπολυτελές και είχε μέχρι και τεχνητή λίμνη. Τελικά το παλάτι κατασχέθηκε από το κράτος και κατέληξε στα χέρια της χήρας του άγγλου δραγουμάνου, Στέφανου Πιζάνι, η οποία το 1887 το κατεδάφισε. Ο Νικόλαος Μαυρογένης είναι αποδεδειγμένο ότι είχε κλίση προς τα γράμματα. Γνώριζε πολλές γλώσσες ενώ είχε γράψει και μερικά ποιήματα. Επίσης είναι γνωστός για τις δωρεές του στο Βουκουρέστι και στην Πάρο όπου διατηρούνται μέχρι και σήμερα οι βρύσες τις οποίες είχε δωρίσει.
Υπήρξαν πολλοί ιστορικοί που ύμνησαν τον πρίγκιπα. Οι σύγχρονοι όμως ιστορικοί πιστεύουν ότι όχι μόνο δεν είχε φιλικά αισθήματα προς τους Έλληνες αλλά έτεινε προς τον μουσουλμανισμό. Γενικά οι παλιότεροι ιστορικοί θεωρούσαν τον πρίγκιπα Μαυρογένη έξυπνο, ικανό και καλό ενώ οι σύγχρονοι ιστορικοί τον θεωρούν ανάξιο και δόλιο. Πρέπει βέβαια να τονίσουμε ότι κυρίως οι Ρουμάνοι ιστορικοί τον κατηγόρησαν, γεγονός που σημαίνει ότι η κριτική δεν μπορεί να θεωρηθεί αντικειμενική.
Σαν ηγεμόνας Μολδοβλαχίας ο Μαυρογένης έκανε δωρεές της Πάρου όπως οι τρεις περίτεχνες βρύσες που βρίσκονται στη αγορά της Πάρου. Μία από αυτές βρίσκεται απέναντι από ένα από τα σπίτια του. Αυτές οι βρύσες (3) φέρουν την επωνυμία Νικόλαος Μαυρογένης – 1777 και βρίσκονται μέσα στην παλαιά πόλη. Ο Νικόλαος Π. Μαυρογένης τις δώρισε γιατί στο νησί υπήρχε πρόβλημα λειψυδρίας και οι πηγές αυτές ήταν ιδιαίτερα προσβάσιμες από τους κατοίκους της Παροικίας. Είναι φτιαγμένες από μάρμαρο, με υπέροχο αρχιτεκτονικό στυλ και με θαυμαστά ανάγλυφα. Ενίσχυε όμως και μοναστήρια, ναούς καθώς και συμπολίτες του. Αξιοσημείωτο είναι πως ο Μαυρογένης ήταν συγγενής της Μαντώ Μαυρογένους (θείος του πατέρα της) η οποία βοήθησε οικονομικά στο πόλεμο του ’21. Οι τάφοι της οικογένειας Μαυρογένη βρίσκονται στο προαύλιο χώρο της Εκατονταπυλιανής.
Οι μορφές που παίρνει το ρήμα για να φανερώσει πώς παρουσιάζεται το νόημα του από εκείνον που μιλάει λέγονται εγκλίσεις.
Ποιες είναι οι εγκλίσεις;
Οι εγκλίσεις είναι τρεις: η οριστική, η υποτακτική και η προστακτική.
Η οριστική συνήθως φανερώνει το πραγματικό, αλλά μερικές φορές μπορεί και να δηλώσει το δυνατό, το πιθανό, ευχή και παράκληση.
Η υποτακτική φανερώνει το ενδεχόμενο, το επιθυμητό, αλλά και προτροπή, παραχώρηση, ευχή, το δυνατό, απορία, το πιθανό, προσταγή.
Η προστακτική φανερώνει συνήθως προσταγή, προτροπή, απαγόρευση, αλλά μπορεί και να δηλώνει και παράκληση, ευχή, έντονη περιέργεια.
Παραδείγματα:
οριστική
Δένω τα κορδόνια των παπουτσιών μου.
υποτακτική
Δεν ξέρω να δένω τα κορδόνια των παπουτσιών μου.
προστακτική
Δένε τα κορδόνια των παπουτσιών σου.
Στον πίνακα που ακολουθεί φαίνονται οι διαφορετικοί τύποι για τα διαφορετικά πρόσωπα του ρήματος στις προσωπικές εγκλίσεις στον ενεστώτα της ενεργητικής φωνής του ρ. δένω:
αριθμοί
πρόσωπο
οριστική
υποτακτική
προστακτική
ενικός
α
δένω
να δένω
β
δένεις
να δένεις
δένε
γ
δένει
να δένει
πληθυντικός
α
δένουμε
να δένουμε
β
δένετε
να δένετε
δένετε
γ
δένουν
να δένουν
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΣΗΜΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΕΓΚΛΙΣΕΩΝ
Κοιτάζει το γαλάζιο πουλί. Οριστική πραγματικό
Το νερό της θάλασσας δεν πίνεται. Οριστική πραγματικό-βέβαιο
Θα έδινα τα πάντα, για να πετύχω. Οριστική το δυνατό
Τότε να δεις τι αξίζω. Υποτακτική το δυνατό
Ο Πέτρος δεν είναι μέσα. Θα παίζει στην αυλή(=ίσως παίζει). Οριστική πιθανό
Δε θέλει να ακολουθήσει· θα κουράστηκε. Οριστική πιθανό
Και να έρθει και να μην έρθει, εγώ θα πάω. Υποτακτική πιθανό
Μακάρι να μην τον γνώριζα. Οριστική ευχή
Ας πάει στο καλό. Υποτακτική ευχή
Δεν έρχεσαι αύριο μαζί μου στη δουλειά; Οριστική παράκληση
Σύρε, παιδί μου, στο καλό. Προστακτική παράκληση
Αν βρω λίγο χρόνο, θα ζωγραφίσω. Υποτακτική το ενδεχόμενο
Ας γίνω πρώτα καλά, και ύστερα βλέπουμε. Υποτακτική το επιθυμητό
Εδώ ας σταθώ κι ας ξαποστάσω. Υποτακτική προτροπή
Προσκύνα, Λιάκο, τον πασά. Προστακτική προτροπή
Ας έρθει κι αυτός, αφού το θέλει. Υποτακτική παραχώρηση
Να το πω; Να μην το πω; Τι να κάνω; Υποτακτική απορία
Να μη μου ξαναμιλήσεις. Υποτακτική προσταγή
Ανοίξτε τα παράθυρα. Προστακτική προσταγή
Μη φωνάζετε έτσι. Υποτακτική απαγόρευση
Λυπήσου με, Θεέ μου. Προστακτική παράκληση
ΘΥΜΑΜΑΙ ΟΤΙ:
Στην οριστική χρησιμοποιούμε το μόριο θα και την άρνηση δεν.
Στην υποτακτική χρησιμοποιούμε τα μόρια να ή ας και την άρνηση μη(ν).
Η προστακτική έχει δικούς της τύπους και δεν έχει άρνηση.
Β1 ΜΕΡΟΣ: ΟΙ ΧΡΟΝΟΙ ΤΟΥ ΡΗΜΑΤΟΣ
Τι είναι οι χρόνοι του ρήματος;
Οι μορφές που παίρνει το ρήμα για να φανερώσει πότε και πώς γίνεται κάτι λέγονται χρόνοι του ρήματος. Τι φανερώνουν οι χρόνοι του ρήματος;
Α) Τη χρονική βαθμίδα στην οποία γίνεται αυτό που σημαίνει το ρήμα (παρόν, παρελθόν, μέλλον). Οι χρόνοι διακρίνονται σε :
Β) Το ποιόν ενέργειας με το οποίο παρουσιάζεται αυτό που σημαίνει το ρήμα. Οι χρόνοι εδώ διακρίνονται σε:
μη συνοπτικούς ή εξακολουθητικούς(ενεστώτας, παρατατικός, εξακολουθητικός μέλλοντας) όταν φανερώνουν εξακολούθηση ή επανάληψη,
συνοπτικούς (αόριστος, συνοπτικός μέλλοντας) όταν παρουσιάζουν κάτι συνοπτικά
συντελεσμένους (παρακείμενος, υπερσυντέλικος, συντελεσμένος μέλλοντας) όταν αυτό που δηλώνουν είναι κάτι τελειωμένο.
Ποιοι χρόνοι λέγονται μονολεκτικοί και ποιοι περιφραστικοί;
Από τους χρόνους του ρήματος άλλοι σχηματίζονται με μία μόνο λέξη και λέγονται μονολεκτικοίκαι άλλοι με δύο ή τρεις λέξεις και λέγονται περιφραστικοί.
Η υποτακτική και η προστακτική όλων των χρόνων στις κύριες προτάσεις ποια χρονική βαθμίδα έχουν;
Όλοι οι χρόνοι στην υποτακτική και προστακτική στις κύριες προτάσεις αναφέρονται στο μέλλον, δηλ. σε ενέργειες που θα γίνουν.
ΠΙΝΑΚΑΣ ΤΩΝ ΧΡΟΝΩΝ ΣΤΗΝ ΟΡΙΣΤΙΚΗ
ποιόν ενέργειας
χρονική βαθμίδα
Παραδείγματα
παρελθοντικοί
παροντικοί
μελλοντικοί
ενεργητική φωνή
παθητική φωνή
εξακολουθητικοί
ή μη συνοπτικοί
ενεστώτας
δένω
δένομαι
παρατατικός
έδενα
δενόμουν
εξακολουθητικός μέλλ.
θα δένω
θα δένομαι
στιγμιαίοι
ή συνοπτικοί
στιγμιαίος μέλλ.
θα δέσω
θα δεθώ
αόριστος
έδεσα
δέθηκα
συντελεσμένοι
παρακείμενος
έχω δέσει
έχω δεθεί
υπερσυντέλικος
είχα δέσει
είχα δεθεί
συντελεσμένος μέλλ.
θα έχω δέσει
θα έχω δεθεί
ΤΟ ΘΕΜΑ ΤΟΥ ΡΗΜΑΤΟΣ ΚΑΙ Η ΑΥΞΗΣΗ
Ποιο μέρος του ρήματος ονομάζεται θέμα και ποιο κατάληξη;
Σε κάθε κλιτή λέξη, άρα και στο ρήμα, το τμήμα που είναι στην αρχή της και δεν αλλάζει μορφή λέγεται θέμα και το τελευταίο τμήμα της που αλλάζει μορφή λέγεται κατάληξη.
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ
δέν ω
δέν εις
δέν ει
δέν ουμε
δέν ετε
δέν ουν
Το μέρος που αλλάζει-ω, -εις, -ει, -ουμε, -ετε, -ουν λέγεται κατάληξη.
Το μέρος που παραμένει σταθερό (δεν-) λέγεταιθέμα.
Ο τελευταίος φθόγγος τουθέματος λέγεται χαρακτήρας, (δεν)
Ποια είναι τα δύο είδη του θέματος του ρήματος;
Το θέμα του ρήματος είναι ενεστωτικό και αοριστικό (ενεργητικού και παθητικού αορίστου). Μ’ αυτό δηλώνεται το ποιόν της ενέργειας του ρήματος: το μη συνοπτικό ή εξακολουθητικό δηλώνεται με το ενεστωτικό θέμα, ενώ το συνοπτικό και το συντελεσμένο δηλώνονται με το αοριστικό θέμα.
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ
ΧΡΟΝΟΙ
ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΦΩΝΗ
ενεστώτας
δένω
παρατατικός
έδενα
εξακολουθητικός μέλλοντας
θα δένω
στιγμιαίος μέλλοντας
θα δέσω
αόριστος
έδεσα
παρακείμενος
έχω δέσει
υπερσυντέλικος
είχα δέσει
συντελεσμένος μέλλοντας
θα έχω δέσει
Μελετώντας το ρήμα στους χρόνους της ενεργητικής φωνής διαπιστώνουμε ότι οι χρόνοι σχηματίζονται από δύο διαφορετικά θέματα:
από το θέμα δεν- σχηματίζονται οι ενεστώτας, παρατατικός και εξακολουθητικός μέλλοντας της ενεργητικής και παθητικής και το ονομάζουμε ενεστωτικό θέμα
από το θέμα δεσ- σχηματίζονται οι αόριστος, στιγμιαίος μέλλοντας, παρακείμενος, υπερσυντέλικος και συντελεσμένος μέλλοντας της ενεργητικής και το ονομάζουμε αοριστικό.
Τι είναι η αύξηση και ποια ρήματα την παίρνουν;
Όσα ρήματα αρχίζουν από σύμφωνο μπορούν να πάρουν μπροστά από το θέμα, στον παρατατικό και τον αόριστο της οριστικής, ένα ε- που λέγεται αύξηση. Όσα ρήματα αρχίζουν από φωνήεν ή δίψηφο δεν παίρνουν αύξηση, αλλά κρατούν το φωνήεν ή το δίψηφο σε όλους τους χρόνους.
Τι είναι η εσωτερική αύξηση;
Μερικά σύνθετα ρήματα με α΄ συνθετικό επίρρημα ή πρόθεση παίρνουν αύξηση στην αρχή του β΄ συνθετικού (εσωτερική αύξηση).π.χ. παραλαμβάνει παρελάμβανε
Πότε διατηρείται και πότε χάνεται η αύξηση;
Η αύξηση (και η εσωτερική) μένει όταν τονίζεται, ενώ χάνεται όταν δεν τονίζεται.
Αναλυτικά μελετήστε την κλίση των ρημάτων σε όλους τους χρόνους, τις φωνές και τις συζυγίες στο βιβλίο της Γραμματικής ( σελίδες 79-93) ή στη διεύθυνση:
Η σύνθεση είναι η διαδικασία δημιουργίας νέων λέξεων από δύο ή περισσότερες άλλες λέξεις. Οι λέξεις που χρησιμοποιούνται για να συνθέσουν τη νέα λέξη λέγονται συνθετικά και η λέξη που σχηματίζεται λέγεται σύνθετη λέξη ή σύνθετο.
α΄ συνθετικό + β΄ συνθετικό → σύνθετο ή σύνθετη λέξη
Ποια είναι τα είδη των συνθέτων ως προς τη σημασία τους;
Τα σύνθετα χωρίζονται σε κατηγορίες ανάλογα με τη σχέση του πρώτου με το δεύτερο συνθετικό. Ειδικότερα, διακρίνονται σε (είδη συνθέτων):
α) παρατακτικά:τα δύο συνθετικά παρατάσσονται το ένα δίπλα στο άλλο.
Τα συνθετικά αυτά μπορεί να είναι:
Ουσιαστικά: αγγούρι + ντομάτα = αγγουροντομάτα.
Επίθετα: άσπρος + μαύρος = ασπρόμαυρος.
Ρήματα: αναβαίνω + κατεβαίνω = ανεβοκατεβαίνω.
Επιρρήματα: βόρεια + ανατολικά = βορειοανατολικά.
β) προσδιοριστικά:το πρώτο συνθετικό προσδιορίζει το δεύτερο.
Η λέξη κατά (που προέρχεται από την πρόθεση «κατά» της Αρχαίας Ελληνικής) + επίθετο: κατά + κόκκινος = κατακόκκινος.
γ) κτητικά:τα κτητικά σύνθετα μπορούν να αποδοθούν με τη φράση «εκείνος που έχει…» και συνήθως σχηματίζονται με επίθετο + ουσιαστικό: ξανθά + μαλλιά = ξανθομάλλης / ανοιχτό + μυαλό = ανοιχτόμυαλος
δ) αντικειμενικά:το πρώτο συνθετικό είναι ουσιαστικό και το δεύτερο ρήμα και το ουσιαστικό έχει θέση αντικειμένου του ρήματος, π.χ. βιβλίο + πωλώ = βιβλιοπώλης, δέντρα + φυτεύω = δεντροφύτευση, χρόνο + χρεώνω = χρονοχρέωση.
Γ2 ΜΕΡΟΣ:ΗΜΟΡΦΗΤΩΝ ΣΥΝΘΕΤΩΝ: ΤΟΣΥΝΔΕΤΙΚΟΦΩΝΗΕΝ
Το -ο- που εμφανίζεται συνήθως ανάμεσα στο θέμα του πρώτου συνθετικού (όταν αυτό είναι κλιτό) και στο δεύτερο συνθετικό (όταν αυτό αρχίζει με σύμφωνο) λέγεται συνδετικό φωνήεν (γυναίκες + παιδιά → γυναικ -ό- παιδα).
Το βλέπουμε επίσης και σε πολλά επιρρήματα (κρυφ-ά + μιλώ → κρυφομιλώ).
Ωστόσο, όταν το δεύτερο συνθετικό αρχίζει με φωνήεν (κυρίως α ή ο), το συνδετικό -ο- συνήθως δεν εμφανίζεται:
δεκαπέντε + Αύγουστος → Δεκαπενταύγουστος γλυκός + ανάλατος → γλυκανάλατος
αλλά έχουμε και
βόρειος + ανατολικός → βορειοανατολικός
Δ ΜΕΡΟΣ:ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ
Πώς γράφω την περίληψη ενός κειμένου;
Προσέχω τον τίτλο και την ταυτότητα του κειμένου(πρόκειται για άρθρο, απόσπασμα, ποιος είναι ο συγγραφέας ή ο αρθρογράφος;…)
Διαβάζω προσεκτικά το κείμενο και υπογραμμίζω τα σημαντικότερα, καθώς και λέξεις συνδετικές που με βοηθούν να καταλάβω τη συλλογιστική πορεία του συγγραφέα.
Σημειώνω στην αρχή του κειμένου το θέμα του, λαμβάνοντας υπόψη τον τίτλο και το περιεχόμενό του. Αν δεν είμαι βέβαιος, σημειώνω το θέμα του κειμένου μετά τη δεύτερη ανάγνωση.
Διαβάζω δεύτερη φορά το κείμενο, σημειώνοντας δίπλα από κάθε παράγραφο μια πρόταση με το θέμα της.
Επιβεβαιώνω το θέμα του κειμένου που είχα σημειώσει αρχικά.
Ελέγχω από τους πλαγιότιτλους τον αριθμό των λέξεων, μειώνοντάς τον αν έχω περάσει το όριο που μου ζητείται.
Συνθέτω την περίληψή μου :
Αρχίζω:
Ο συγγραφέας στο κείμενο (ή απόσπασμα κ.λπ.) παρουσιάζει , επισημαίνει….+ το θέμα που σημείωσα αρχικά.
ή
Το κείμενο, το άρθρο, το απόσπασμα αναφέρεται, παρουσιάζει …+ το θέμα που σημείωσα αρχικά.
Χρησιμοποιούμε cookies για να σας προσφέρουμε την καλύτερη δυνατή εμπειρία στη σελίδα μας. Εάν συνεχίσετε να χρησιμοποιείτε τη σελίδα, θα υποθέσουμε πως είστε ικανοποιημένοι με αυτό.ΕντάξειΔιαβάστε περισσότεραΜη αποδοχή
Πρόσφατα σχόλια