Α. Μπείτε στη θέση του Πρωτομάστορα και γράψτε μια σελίδα στο Ημερολόγιό σας αμέσως μετά τη “θυσία” της Λυγερής.
Από τη μαθήτρια του Γ2 τμήματος Μάρω Τ.
14 Μαρτίου 1640 Αγαπητό ημερολόγιο , Η μέρα σήμερα δεν πήγε καλά! Το πρωί, με το που ξύπνησα ,είδα το χαμόγελο της πολυαγαπημένης μου! Έφτιαξε την μέρα μου μόνο με το χαμόγελο της! Έπειτα, πήγα στο γιοφύρι να συνεχίσουμε τις εργασίες, σκεπτόμενος τι θα αντικρίσω! Θα έχει γκρεμιστεί; Θα στέκει ακόμα; Εγώ και οι συνεργάτες κάθε μέρα δουλεύουμε σκληρά, το χτίζουμε με κόπο… Το βράδυ όμως, χωρίς λόγο και χωρίς να ξέρουμε το γιατί, γκρεμίζεται!
Εκεί που αναρωτιόμασταν, εμφανίστηκε ένα πουλί , ένα αηδόνι! Δεν ήταν ένα τυχαίο αηδόνι, είχε ανθρώπινη λαλιά! Μας είπε ότι …Όχι! Σε καμία περίπτωση! Το πουλί ξεστόμισε κάτι ανήκουστο, τρελό! Έχασα τη γη κάτω από τα πόδια μου, μόλις το άκουσα ! Όχι … ! Αποκλείεται να θυσιάσω την γυναίκα μου στο γιοφύρι για να χτιστεί ! Το αηδόνι μας είπε ότι για να στεριώσει το γιοφυρι πρέπει να θυσιαστεί άνθρωπος, μα όχι κάποιος τυχαίος. Η γυναίκα μου!
Ως πρωτομάστορας και έχοντας την πλήρη ευθύνη στο γεφύρι μόνο η δικιά μου γυναίκα μπορεί να θυσιαστεί … Μόλις ήρθε στο γιοφύρι και την αντίκρισα, μαρμάρωσα! Είναι η τελευταία φορά που θα την δω; Ένιωσα άδειος , κενός… Ένιωσα τόσες τύψεις που τη θυσίασα! Δεν πρόλαβα να της πω πόσο πολύ την αγαπώ και πως, αν γύριζα τον χρόνο πίσω, θα άλλαζα τα πάντα!
Όταν άκουσα τις κατάρες της, μέσα μου πληγώθηκα αφάνταστα! Οι μέρες θα περάσουν δύσκολα… Πώς θα ζήσω χωρίς εκείνη; Ο,τι έγινε έγινε και δυστυχώς δεν αλλάζει! Όμως, θα προτιμούσα να θυσιαστώ εγώ παρά εκείνη!
Β. Μπείτε στη θέση του Πρωτομάστορα και γράψτε μια σελίδα στο Ημερολόγιό σας, αμέσως μετά την εντολή του αηδονιού.
Από τη μαθήτρια του Γ2 τμήματος Αλεξάνδρα Ρ.
14 Μαρτίου 1640
Αγαπημένο μου ημερολόγιο,
Σήμερα συνέβη κάτι τρομερά περίεργο και ασυνήθιστο. Ένα πουλάκι, ένα αηδόνι, όχι όμως σαν όλα τα άλλα, διαφορετικό, δεν κελαηδούσε σαν πουλί ούτε σαν χελιδόνι, παρά μόνο είχε ανθρώπινη λαλιά. Ήταν απίστευτη η τρομάρα που πήρα όταν αυτό το πουλί κατάφερε να μιλήσει στη γλώσσα που μπορώ να καταλάβω. Μακάρι όμως να ήταν μόνο αυτός ο λόγος που νιώθω πραγματικά απεγνωσμένος και στεναχωρημένος. Η κύρια αιτία είναι τα λόγια αυτού του πουλιού. Σήμερα λοιπόν, ενώ εγώ, μαζί με τους μάστορες και τους μαθητάδες μου προσπαθούσαμε να βρούμε μια εφικτή λύση, ώστε να καταφέρει να χτιστεί και να στεριώσει το γεφύρι, ξάφνου αυτό το πουλί εμφανίστηκε και μας είπε, πως… για να στεριώσει η γέφυρα που κάθε βράδυ γκρεμίζεται, πρέπει να θυσιάσουμε τη γυναίκα μου.
Μόλις το άκουσα, ήθελα να ανοίξει η γη και να με καταπιεί. Νιώθω ένα τεράστιο βάρος μέσα μου, καθώς το δίλημμα είναι μεγάλο. Να κάνω, ως πρωτομάστορας, τη δουλειά μου ή να ακολουθήσω τα συναισθήματα μου για τη γυναίκα μου; Δυστυχώς υπερτερούν οι ευθύνες που έχω ως μάστορας. Στην πραγματικότητα νιώθω σαν να πλακώνει την καρδιά μου μια βαριά πέτρα σαν αυτές γεφυριού, γιατί δεν θέλω να προδώσω τη γυναίκα που αγαπώ. Παρ΄ όλ’ αυτά, δεν έχω άλλη επιλογή. Ελπίζω οι συγκυρίες να τα φέρουν έτσι ώστε να μην χρειαστεί να θυσιαστεί η γλυκιά μου γυναίκα. Κι αν τελικά θυσιαστεί, μακάρι να με συγχωρέσει.
Γ. Υποθέστε ότι είστε ο πρωτομάστορας και στέλνετε γράμμα στη Λυγερή εξηγώντας το αδιέξοδό σας!
Γράφει η μαθήτρια του Γ1 τμήματος Φλαβίνα Γ.:
Άρτα, 20 Σεπτεμβρίου 1200
Αγαπημένη μου Λυγερή,
Σου γράφω αυτό το γράμμα μέσα σε έναν τρομερό πανικό. Όλοι οι κόποι μας εδώ, στο Γεφύρι της Άρτας, πάνε χαμένοι. Το χτίζουμε μέρα, γκρεμίζεται νύχτα. Πλέον, είμαστε στο απόλυτο αδιέξοδο. Χθες το βράδυ, ήρθε ένας τρομερός χρησμός. Μας είπαν πως για να στεριώσει το γεφύρι, πρέπει να θυσιαστεί ένας άνθρωπος και να θαφτεί στα θεμέλια.
Και να, Λυγερή, το φρικτό μου δίλημμα: από τη μία είναι το μεγάλο χρέος μου. Πρέπει να τελειώσω αυτό το γεφύρι, είναι η δουλειά μου, η τιμή μου και είναι απαραίτητο για τον τόπο. Αν αποτύχω, όλοι θα με κρίνουν και το ποτάμι θα παραμένει απέραστο. Από την άλλη, ο χρησμός είπε ότι η ψυχή που χρειάζεται είναι η δική σου. Το πουλάκι είπε «παρά του πρωτομάστορα την όμορφη γυναίκα».
Δεν ξέρω τι να κάνω! Η καρδιά μου λέει να τα παρατήσω όλα και να σε σώσω. Το μυαλό μού λέει πως έχω χρέος να ολοκληρώσω το έργο, έστω κι αν αυτό σημαίνει τον δικό σου και δικό μου χαμό. Γι’ αυτό, σε παρακαλώ, σε ικετεύω, άργησε πολύ να έρθεις σήμερα. Βρες μια δικαιολογία, αργοπόρησε, πες ότι αρρώστησες. Δώσε μου λίγο χρόνο να βρω μια άλλη λύση, έναν άλλο τρόπο να σώσω και το γεφύρι και εσένα. Πρέπει να καταλάβεις ότι είμαι παγιδευμένος ανάμεσα στην αγάπη και στο καθήκον.
Ο δικό σου Πρωτομάστορας
Γράφει η μαθήτρια του Γ1 τμήματος Γαλήνη Μπ.
Άρτα, 25 Σεπτεμβρίου 1205,
Καλησπέρα αγάπη μου,
Καλησπέρα Λυγερή μου!
Πως είσαι;
Έχω να σου πω πολλά και αξιοπερίεργα νέα και να μοιραστώ μαζί σου τις σκέψεις μου.
Αρχικά, αυτή η κατάσταση που αντιμετωπίζουμε όλη μέρα και όλη νύχτα με το γιοφύρι, μας έχει πια κουράσει πολύ.
Σήμερα λοιπόν όταν ξαναφτιάχναμε για άλλη μια φορά το γιοφύρι, ένα αηδόνι μας πλησίασε. Ένα αηδόνι αλλιώτικο. Μήτε τραγούδαγε, μήτε κελαηδούσε αλλά με ανθρώπινη λαλιά μιλούσε. Ήρθε και μας είπε ότι το γεφύρι, θέλημα θεϊκό είναι, που δεν στεριώνει! Και πως αν θέλουμε να μείνει ακούνητο και αλύγιστο, άνθρωπο θα πρέπει να θυσιάσουμε.
Η μοίρα δεν μπορούσε να διαλέξει άλλον, αλλά το πιο σημαντικό άτομο που έχω στον κόσμο. Το στήριγμά μου. Εσένα!
Δεν ξέρω τι να κάνω… Δεν μπορώ να φανταστώ τη ζωή χωρίς εσένα!
Αλλά από την άλλη, οι υποχρεώσεις μου ως πρωτομάστορα με βαραίνουν. Όλοι περιμένουν τη δική μου την απόφαση και να δώσω τέλος στο μαρτύριο μας με το γιοφύρι.
Προσπαθώ να βρω λύση, αφού η κακοτυχία χτύπησε πάλι το σπιτικό μας!
Πρέπει να σε δω και να αποφασίσουμε μαζί.
Ανυπομονώ να σε πάρω στην αγκαλιά μου!
Παντοτινά δικός σου!
Γράφει η μαθήτρια του Γ1 τμήματος Μαριλένα Κ.
Άρτα, 4 Νοεμβρίου 1350
Αγαπημένη μου Λυγερή,
Ελπίζω να είσαι καλά!
Είμαι σε ένα μεγάλο δίλημμα στο οποίο είμαι αναγκασμένος να επιλέξω.
Το δίλημμά μου είναι να επιλέξω ανάμεσα σε εσένα και την γέφυρα για την οποία είμαι υπεύθυνος να καταφέρει να στεριώσει και να μην γκρεμιστεί…
Δεν θα ήθελα ποτέ να σε θυσιάσω γιατί ξέρω πως με αγαπάς και με εκτιμάς ως σύζυγος σου, όπως και εγώ. Όμως, αναγκάζομαι να επιλέξω ανάμεσα σε αυτά τα δύο. Αν δε σε θυσιάσω, τότε οι κόποι μας, οι προσπάθειές μας να στεριώσει το γεφύρι θα πάνε στράφι.
Να ξέρεις πως ό,τι και να αποφασίσω, θα σε αγαπώ για πάντα και θα έχω τύψεις σε όλη μου τη ζωή αν κάνω τη θυσία. Μακάρι να μην συνέβαινε ποτέ αυτό και να ήμασταν όλοι καλά και το γεφύρι γερό σαν τα βουνά.
Στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για την επέτειο της 28ης Οκτωβρίου του 1940, ακολουθεί μια συνέντευξη που έλαβαν το 2023 μαθητές της σχολικής μονάδας του Γυμνασίου Νάουσας Πάρου από τον πατέρα Λεόντιο. Το θέμα ήταν η δράση της Ιεράς Μονής Λογγοβάρδας τα χρόνια της γερμανικής κατοχής και το “Θαύμα της Παναγίας”. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν οι λήψεις από το εσωτερικό της Ιεράς Μονής, όπου έγινε η συνέντευξη τον Οκτώβριο του 2023. Για αλλά μια φορά ευχαριστούμε θερμά τον Ηγούμενο της Ιεράς Μονής και ιδιαιτέρως τον πατέρα Λεόντιο για τις πολύτιμες πληροφορίες και τη θερμή φιλοξενία!!
Γράψτε έναν υποθετικό διάλογο μεταξύ των δύο ξένων μαθητών, μετά το πάθημά τους.
Μας γράφει ο Κων/νος Π. από το Β2.
Αφηγητής: Ωχ! Τι πάθαμε; Μα πώς δεν το καταλάβαμε;
Ξένος μαθητής: Τι να καταλάβουμε, φίλε μου; Εγώ δεν ξέρω από δημοτικά τραγούδια…
Α: Καλά, εσύ δεν πρόσεχες τόσο καιρό στο μάθημα;
Ξ: Πρόσεχα.
Α: Τότε πώς γίνεται κάτι τέτοιο;
Ξ: Δεν έχω δει ποτέ μου την παράδοση σε πράξη. Όπως ξέρεις, εγώ είμαι απ’ την πόλη. Εκεί, στα βάθη της πόλης, η παράδοση είναι δυσεύρετη. Το πολύ πολύ καμιά αργία να γίνει για κάποια γιορτή. Πώς να γνωρίζω τι είναι παράδοση;
Α: Τραγούδι του Αττίκ βρήκες κι εσύ να γράψεις;
Ξ: Κι εσύ, βρε μεγάλε, τι έγινε; Δε βγαίναμε να ρωτήσουμε δυο-τρεις παππούδες να σου πουν ένα τραγουδάκι;
Α: Ξέρεις ότι είμαι λίγο ντροπαλός… Εξάλλου, δε γνωρίζω κανέναν εδώ πέρα τόσο καλά όσο εσένα, που κι εσύ δεν είσαι από εδώ, ντόπιος.
Ξ: Ό,τι πεις… Δεν μπορούμε να συζητήσουμε άλλο, όμως, γιατί ο δάσκαλος με περιμένει στην τάξη. Νομίζω πως θέλει κάτι να μου πει.
Α: Ευτυχώς που δεν είναι σαν τους άλλους δασκάλους… Αλλιώς θα σε έβαζε τιμωρία.
ΘΕΜΑ: οι αναμνήσεις της Πολυξένης (στη φυλακή προ εκτέλεσης) από το συσσίτιο των καλλιτεχνών στο Μουσείο και από τη μεγάλη αντικατοχική διαδήλωση της Αθήνας το 1943.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ: Ιστορικό, πολιτικό, κοινωνικό
ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ: Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος, Κατοχή, Αντίσταση
ΒΑΣΙΚΗ ΙΔΕΑ: επιτακτική ανάγκη για αντίσταση κατά του κατακτητή.
ΒΑΣΙΚΗ ΑΝΤΙΘΕΣΗ:
υποταγή
αντίσταση
μοναχικότητα
αγωνιστική ενότητα
ταπείνωση
περηφάνια
απελπισία
ελπίδα
ατομικιστικό πνεύμα
αλληλεγγύη
Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΣΤΟ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ:
α)αναδρομική αφήγηση: η Πολυξένη θυμάται και αφηγείται γεγονότα μέσα από τη φυλακή
β)προσήμανση εμφυλίου η τελευταία σκηνή
γ) ο χρόνος της ιστορίας είναι η Γερμανική Κατοχή και το το χρονικό παρόν της αφήγησης είναι το κελί από όπου κάνει τις αναδρομές στο παρελθόν (σαν κινηματογράφος).
ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΠΟΥΑΝΑΦΕΡΟΝΤΑΙ ΣΤΟ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΜΕ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΗ ΣΕΙΡΑ:
Α. το συσσίτιο των ανθρώπων του πνεύματος (Φεβρουάριος 1943)
Β. Η πρώτη κατοχική διαδήλωση (Μάρτιος 1943)
Γ. Η συνάντηση της Πολυξένης με τον στρατηγό
Δ. Η σύλληψη και η ανάκριση της Πολυξένης
Ε. Αναπόληση των γεγονότων από τη φυλακή
ΑΦΗΓΗΤΗΣ: τριτοπρόσωπος αλλά όχι παντογνώστης γιατί μαθαίνουμε τα γεγονότα μέσα από το βλέμμα της Πολυξένης (εσωτερική εστίαση)
ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ: αφήγηση, περιγραφές, διάλογοι και σκέψεις.
ΤΟΠΟΣ: Μουσείο δρόμοι Αθήνας, κελί.
ΤΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΚΑΙ Η ΔΡΑΣΗ:
Η Πολυξένη, ως μελλοθάνατη, αναπολεί γεγονότα, το συσσίτιο όπου είναι απλώς παρούσα και τη διαδήλωση όπου έχει ενεργό συμμετοχή.
Οι καλλιτέχνες στο Μουσείο (ποιητές, ηθοποιοί, συγγραφείς και γενικά διάσημοι της προπολεμικής εποχής):
όχι έντονη δράση, ταπείνωση, εξάντληση αντίθετα με την ακαταδεξία του παρελθόντος
ο μυστικός τύπος είναι ο μοναδικός τρόπος αντίδρασης για την Πολυξένη
Συμμετέχοντες στη διαδήλωση (λαϊκά στρώματα, φτωχοί, εξόριστοι, άνδρες που είχαν πολεμήσει στον Μικρασιατικό πόλεμο, φοιτητές, μαθητές κ.λ.π.) :
έντονη δράση κιν/φική
αντίθεση ανημπόριας και προσπάθειας να τρέξουν
μεγάλη διαφορά από καλλιτέχνες, (γεμάτοι αποφασιστικότητα, ομοψυχία και αλληλεγγύη)
ταπεινής καταγωγής, αλλά και οι μόνοι που αντιστάθηκαν και πολέμησαν στο παρελθόν και τώρα
Ο στρατηγός: έντονη είναι η αντίθεση ανάμεσα στους ανθρώπους της λαϊκής τάξης που διαδηλώνουν για τη λευτεριά και σκοτώνονται και στον στρατηγό που, αν και πριν τον πόλεμο είχε ως καθήκον την προάσπιση της εθνικής ελευθερίας, τώρα είναι αμέριμνος και απαθής για όσα συμβαίνουν στην πατρίδα του. Η συνάντηση μαζί του αποτελεί προσήμανση του εμφυλίου που θα ακολουθήσει μετά την απελευθέρωση (απόσταση ανάμεσα σε αγωνιστές και συμβιβασμένους).
ΓΛΩΣΣΑ: δημοτική, με παρατακτική σύνδεση προτάσεων που είναι απλές και κοφτές σαν καθημερινή ομιλία.
ΥΦΟΣ: πυκνό και παραστατικό με πάρα πολλά εκφραστικά μέσα (σχήματα λόγου)
Οι μαθητές/τριες στο πλαίσιο του μαθήματος της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας και συγκεκριμένα στην ενότητα “Νανουρίσματα” αναζήτησαν τοπικά νανουρίσματα από πρόσωπα του περιβάλλοντός τους. Τα παραθέτουμε παρακάτω:
Η θυσία της όμορφης γυναίκας του πρωτομάστορα για το στέριωμα και το στοίχειωμα (=θυσία ανθρώπου για να προστατεύει ένα οικοδόμημα) της γέφυρας που εκείνος έκτιζε. Γενικότερο θέμα είναι η ανάγκη της θυσίας της ατομικής ευτυχίας για την ωφέλεια του συνόλου.
ΕΝΟΤΗΤΕΣ
1η: στίχοι 1-13 Το γκρέμισμα του γεφυριού και η προσταγή της μοίρας
2η: στίχοι 14-32 Το κάλεσμα της γυναίκας του πρωτομάστορα και το κατέβασμά της στο γιοφύρι
3η: στίχοι 33-34 Το χτίσιμο-στοίχειωμα της γυναίκας του πρωτομάστορα
4η: στίχοι 35-40 Η κατάρα της γυναίκας του πρωτομάστορα
5η: στίχοι 41-46 Η αλλαγή της κατάρας και το στέριωμα του γεφυριού
ΚΥΡΙΟ ΝΟΗΜΑ
Για να στεριώσει ένα σημαντικό κτίσμα, είναι απαραίτητο να θυσιαστεί άνθρωπος στα θεμέλιά του. Γενικότερα, για να πραγματοποιηθεί ένα έργο, χρειάζεται θυσία και μάλιστα τόσο μεγαλύτερη, όσο μεγαλύτερο είναι και το έργο.
ΘΕΜΑΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ
Οι θυσίες που απαιτούνται για τα μεγάλα έργα.
Το συναίσθημα ευθύνης του πρωτομάστορα και το κόστος που υφίσταται στην προσωπική και οικογενειακή του ζωή.
Η δύναμη της κατάρας είναι πολύ μεγάλη και επηρεάζει τη ζωή των ζωντανών.
Η δύναμη της αδερφικής αγάπης.
Ο άνθρωπος δεν μπορεί ν’ αποφύγει το πεπρωμένο του.
ΗΡΩΕΣ
Ο πρωτομάστορας, η γυναίκα του, μάστοροι και μαθητάδες.
ΤΟΠΟΣ
Κάποιο ποτάμι δίπλα στην Άρτα, όπου χτίζεται το γεφύρι.
ΧΡΟΝΟΣ
Δεν ορίζεται.
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΠΟΥΛΙΟΥ
α) Με το στόμα του μεταφέρεται η εντολή της μοίρας που μοιάζει με αρχαίο χρησμό για να δοθεί λύση στο αδιέξοδο.
β) Θα βοηθήσει και στην εκτέλεση της εντολής της μοίρας για την εξέλιξη της πλοκής: θα ειδοποιήσει τη γυναίκα του πρωτομάστορα και, μάλιστα, θα επισπεύσει την εντολή της μοίρας, παραποιώντας έξυπνα τα λόγια του πρωτομάστορα.
ΜΑΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΟΥ ΣΥΝΤΕΛΟΥΝ ΣΤΗΝ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΔΡΑΜΑΤΟΣ
α) Η γέφυρα γκρεμίζεται αυτόματα και επαναληπτικά, χωρίς αιτία και μόνο τις βραδινές ώρες (τότε δρουν οι μαγικές δυνάμεις). Έτσι δημιουργείται η ανάγκη να παρουσιαστεί το πουλί για να δώσει τη λύση.
β) Τη λύση του προβλήματος τη γνωρίζει ένα πουλί, το οποίο μάλιστα μιλάει σαν άνθρωπος και υποδεικνύει τι πρέπει να γίνει. Η εμφάνιση του πουλιού προετοιμάζει το μήνυμα που θα στείλει ο πρωτομάστορας στη γυναίκα του.
γ) Το ίδιο πουλί (ή κάποιο άλλο δεν ξέρουμε) έχοντας ανθρώπινη λαλιά, μεταφέρει το μήνυμα του πρωτομάστορα στη λυγερή. Αυτό το μαγικό στοιχείο συντελεί στη φυσιολογική εξέλιξη της υπόθεσης του δράματος που είναι η άφιξη στη συνέχεια της γυναίκας του πρωτομάστορα.
ΕΣΩΤΕΡΙΚΕΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΕΣ ΜΕΤΑΠΤΩΣΕΙΣ ΠΡΩΤΟΜΑΣΤΟΡΑ
Στην ψυχή του συντελείται μια δραματική σύγκρουση που περνάει από ορισμένα στάδια. Υπάρχει πάλη ανάμεσα σε αυτό που θέλει και αυτό που πρέπει να κάνει. Αυτό προκαλεί ηθικά διλήμματα και απότομες εναλλαγές έντονων συναισθημάτων. Νιώθει μεγάλο πόνο με την ιδέα ότι πρέπει να θυσιάσει τη γυναίκα του και συγκρούεται μέσα του η αγάπη με το καθήκον αφού είναι υποχρεωμένος να ολοκληρώσει το έργο του. Κρίνει από την αρχή ότι δεν έχει περιθώρια να αντισταθεί στη φωνή του πουλιού που είναι η φωνή της μοίρας και αποφασίζει άμεσα να στείλει το μήνυμα στη γυναίκα του να έρθει. Επειδή τη λυπάται, της παραγγέλνει να μη βιαστεί για να καθυστερήσει το μοιραίο. Ύστερα από τη λύπη, έρχεται η συμπόνια όταν βλέπει την ανυποψίαστη γυναίκα του να χαιρετάει ευδιάθετα. Αλλά και πάλι το «δέον», δηλαδή το «πρέπει» νικάει την αγάπη του. Δεν υποκύπτει στα παρακάλια της γυναίκας του, αλλά πρωτοστατεί στη θανάτωσή της.
ΑΡΓΑ-ΓΡΗΓΟΡΑ
Η χρήση της λέξης «αργά» από τον πρωτομάστορα δείχνει την κρυφή και μάταιη ελπίδα του για αποτροπή του κακού ή έστω την αναβολή του, ώστε να κερδηθεί χρόνος. Ωστόσο, η παραποίησή της από το πουλί υποδηλώνει την αναπότρεπτη δύναμη της μοίρας.
ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΕΣ ΜΕΤΑΠΤΩΣΕΙΣ ΛΥΓΕΡΗΣ
Εκτός από τον πρωτομάστορα, τραγικό πρόσωπο είναι και η γυναίκα του. Η χαρά, η αγάπη και το ενδιαφέρον για τον άντρα την ώρα της άφιξης που φαίνονται στον χαιρετισμό, σκιάζεται από την κακή διάθεση και τη θλίψη του άντρα της. Επίσης, την προθυμία της να κατεβεί ανυποψίαστη στο ποτάμι, τη διαδέχεται η αγωνία και ο πανικός, όταν αντιλαμβάνεται την απάτη και την παγίδα που της έχει στήσει. Αντιδρά παρακαλώντας με παράπονο και τρυφερότητα και εκφράζοντας την πικρία της για το οικογενειακό της δράμα. Όταν διαπιστώνει ότι η θυσία της είναι αναπότρεπτη, εκφράζει κατάρες με αγανάκτηση. Τότε της θέτουν το εκβιαστικό δίλημμα: αν επιμείνει στις κατάρες, θα θέσει σε κίνδυνο τη ζωή του αδερφού της. Από τη σύγκρουση θα βγει νικητής η αδελφική αγάπη ενώ οι κατάρες θα μετατραπούν σε ευχές.
ΤΟ ΔΑΧΤΥΛΙΔΙ
Η βέρα λειτουργεί ως δόλωμα και αποτελεί σύμβολο του ιερού συζυγικού δεσμού.
ΤΡΑΓΙΚΗ ΕΙΡΩΝΕΙΑ
Όλοι γνωρίζουν την τραγική μοίρα της λυγερής εκτός από την ίδια.
ΓΛΩΣΣΑ
Είναι απλή δημοτική με κάποιες ιδιόμορφες και σπάνιες λέξεις (ιδιωματισμοί) που, όμως, δε δυσκολεύουν το νόημα. Όπως σε όλα τα δημοτικά τραγούδια, κυριαρχούν τα ρήματα και τα ουσιαστικά, τα επίθετα είναι ελάχιστα, ενώ η σύνταξη είναι παρατακτική, με σύντομες προτάσεις. Αξιοσημείωτη είναι η χρήση του δραματικού ενεστώτα δίνει παραστατικότητα και ζωντάνια στην αφήγηση. Πιο συγκεκριμένα ο δραματικός ενεστώτας στους στίχους 33-34 (πιχάει, παίρνει, ρίχνει) υποδηλώνει την ταχύτητα του κτισίματος της λυγερής. Ο πρωτομάστορας ρίχνει μέγα λίθο πρωτοστατώντας στη θυσία της γυναίκας του. Ίσως όμως επισπεύδει τον θάνατό της ώστε να συντομευθεί ο χρόνος του μαρτυρίου της πράγμα που οφείλεται στην αγάπη του γι’ αυτήν.
ΥΦΟΣ
Το ύφος είναι λιτό χωρίς γλωσσικά στολίδια και πολλούς προσδιορισμούς. Γίνεται ζωηρό και δραματικό με τη χρήση των εικόνων, του δραματικού ενεστώτα και του διαλόγου. Επίσης, το κάνουν γοργό (γρήγορο) τα ασύνδετα σχήματα.
ΑΦΗΓΗΤΗΣ
Τριτοπρόσωπος, παντογνώστης. Δεν συμμετέχει στην ιστορία.
ΧΡΟΝΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
Ο αφηγητής παρουσιάζει τα γεγονότα της ιστορίας από την αρχή ως το τέλος της ιστορίας, με τη σειρά με την οποία διαδραματίστηκαν (γραμμική αφήγηση).
ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ
Αφήγηση: παρουσιάζει την εξέλιξη των γεγονότων, αλλά είναι απρόσωπη και συχνά μονότονη και ψυχρή.
Διάλογος: κατέχει μεγάλο μέρος του τραγουδιού, είναι σύντομος και φυσικός και δίνει ζωντάνια και ζωηρότητα στον λόγο. Ο διάλογος παρουσιάζει με δραματικότητα τις δράσεις, τα συναισθήματα και τις συγκρούσεις των προσώπων.
ΣΤΙΧΟΥΡΓΙΚΗ
Ο στίχος είναι ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος, χωρίς ομοιοκαταληξία.
ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ
Εικόνες ζωντανές και σκληρές ώστε να αποδίδουν ζωηρά τις σκηνές (στίχοι 3, 33-34, 39-40, 44-46).
Ασύνδετα 3, 5, 6, 11, 16.
Επαναλήψεις: αργά/ γοργά/ εγώ να μπω, κι εγώ να βγω, το δαχτυλίδι να βρω.
Παρήχηση: του ρ στους στίχους 12, 17, 39.
Πρωθύστερο: «αργά ντυθεί, αργά αλλαχτεί».
Νόμος των τριών: εκφράζεται σε δύο στίχους, όπου στον ένα περιέχονται οι δύο έννοιες και στον άλλο που είναι ο σπουδαιότερος, τα καλύτερα ή τα χειρότερα. Στίχοι 7-8, 33-34, 37-38.
ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΟΜΟΙΩΝ ΔΡΑΜΑΤΩΝ
Ο Αβραάμ που έπρεπε να θυσιάσει το μοναχοπαίδι του, τον Ισαάκ, υπακούοντας την εντολή του Θεού.
Ο Αγαμέμνονας που έπρεπε να θυσιάσει την κόρη του την Ιφιγένεια κατ’ εντολή της θεάς Άρτεμης.
Παράλληλο κείμενο
Του νεκρού αδελφού (παραλογή)
Η υπερφυσική ιστορία του νεκρού αδελφού, που τον σηκώνουν από το μνήμα οι κατάρες της μάνας, για να εκπληρώσει την υπόσχεση που έδωσε, είχε, όπως μαρτυρούν οι πολλές παραλλαγές, ευρύτατη διάδοση όχι μόνο σε όλο τον ελληνικό χώρο, αλλά και στους βαλκανικούς και τους άλλους λαούς της Ευρώπης.
Η προέλευση του τραγουδιού αυτού έχει απασχολήσει πολύ τους μελετητές. Σήμερα όλοι συμφωνούν ότι το τραγούδι είναι από τα πιο παλιά ελληνικά τραγούδια και πλάστηκε πριν από τον 9ο μ.Χ. αιώνα στην περιοχή της Μ. Ασίας. Ακόμη υποστηρίζεται ότι ο μύθος του συνδέεται με την αρχαία μυθολογία, την επάνοδο του Άδωνη στη γη ή την ιστορία της Δήμητρας και της Κόρης.
5
Μάνα με τους εννιά σου γιους και με τη μια σου κόρη,
την κόρη τη μονάκριβη την πολυαγαπημένη,
την είχες δώδεκα χρονώ κι ήλιος δε σου την είδε!
Στα σκοτεινά την έλουζε, στ’ άφεγγα τη χτενίζει,
στ’ άστρι και τον αυγερινό έπλεκε τα μαλλιά της.
10
Προξενητάδες ήρθανε από τη Βαβυλώνα,
να πάρουνε την Αρετή πολύ μακριά στα ξένα.
Οι οχτώ αδερφοί δε θέλουνε κι ο Κωσταντίνος θέλει.
«Μάνα μου, κι ας τη δώσομε την Αρετή στα ξένα,
στα ξένα κει που περπατώ, στα ξένα που πηγαίνω,
15
αν πάμ’ εμείς στην ξενιτιά, ξένοι να μην περνούμε.
– Φρόνιμος είσαι, Κωσταντή, μ’ άσκημα απιλογήθης.
Κι α μόρτει, γιε μου, θάνατος, κι α μόρτει, γιε μου, αρρώστια,
κι αν τύχει πίκρα γή χαρά, ποιος πάει να μου τη φέρει;
– Βάλλω τον ουρανό κριτή και τους αγιούς μαρτύρους,
20
αν τύχει κι έρτει θάνατος, αν τύχει κι έρτει αρρώστια,
αν τύχει πίκρα γή χαρά, εγώ να σου τη φέρω».Και σαν την επαντρέψανε την Αρετή στα ξένα,
κι εμπήκε χρόνος δίσεχτος και μήνες οργισμένοι
κι έπεσε το θανατικό, κι οι εννιά αδερφοί πεθάναν,
25
βρέθηκε η μάνα μοναχή σαν καλαμιά στον κάμπο.
Σ’ όλα τα μνήματα έκλαιγε, σ’ όλα μοιρολογιόταν,
στου Κωσταντίνου το μνημειό ανέσπα τα μαλλιά της.
«Ανάθεμά σε, Κωσταντή, και μυριανάθεμά σε,
οπού μου την εξόριζες την Αρετή στα ξένα!
30
το τάξιμο που μου ‘ταξες, πότε θα μου το κάμεις;
Τον ουρανό ‘βαλες κριτή και τους αγιούς μαρτύρους,
αν τύχει πίκρα γή χαρά, να πας να μου τη φέρεις».
Από το μυριανάθεμα και τη βαριά κατάρα,
η γης αναταράχτηκε κι ο Κωσταντής εβγήκε.
35
Κάνει το σύγνεφο άλογο και τ’ άστρο χαλινάρι,
και το φεγγάρι συντροφιά και πάει να της τη φέρει.Παίρνει τα όρη πίσω του και τα βουνά μπροστά του.
Βρίσκει την κι εχτενίζουνταν όξου στο φεγγαράκι.
Από μακριά τη χαιρετά κι από κοντά της λέγει:
40
«Άιντε, αδερφή, να φύγομε, στη μάνα μας να πάμε.
– Αλίμονο, αδερφάκι μου, και τι είναι τούτη η ώρα;
Αν ίσως κι είναι για χαρά, να στολιστώ και να ‘ρθω,
κι αν είναι πίκρα, πες μου το, να βάλω μαύρα να ‘ρθω.
– Έλα, Αρετή, στο σπίτι μας, κι ας είσαι όπως και αν είσαι».
45
Κοντολυγίζει τ’ άλογο και πίσω την καθίζει.
Στη στράτα που διαβαίνανε πουλάκια κιλαηδούσαν,
δεν κιλαηδούσαν σαν πουλιά, μήτε σαν χελιδόνια,
μόν’ κιλαηδούσαν κι έλεγαν ανθρωπινή ομιλία:
«Ποιος είδε κόρην όμορφη να σέρνει ο πεθαμένος!
50
– Άκουσες, Κωσταντίνε μου, τι λένε τα πουλάκια;
– Πουλάκια είναι κι ας κιλαηδούν, πουλάκια είναι κι ας λένε».
Και παρεκεί που πάγαιναν κι άλλα πουλιά τούς λένε:
«Δεν είναι κρίμα κι άδικο, παράξενο μεγάλο,
να περπατούν οι ζωντανοί με τους απεθαμένους!
55
– Άκουσες, Κωσταντίνε μου, τι λένε τα πουλάκια;
πως περπατούν οι ζωντανοί με τους απεθαμένους.
– Απρίλης είναι και λαλούν και Μάης και φωλεύουν.
– Φοβούμαι σ’, αδερφάκι μου, και λιβανιές μυρίζεις.
– Εχτές βραδίς επήγαμε πέρα στον Αϊ-Γιάννη,
60
κι εθύμιασέ μας ο παπάς με περισσό λιβάνι».
Και παρεμπρός που πήγανε, κι άλλα πουλιά τούς λένε:
«Για ιδές θάμα κι αντίθαμα που γίνεται στον κόσμο,
τέτοια πανώρια λυγερή να σέρνει ο πεθαμένος!»
Τ’ άκουσε πάλι η Αρετή κι εράγισε η καρδιά της.
65
«Άκουσες, Κωσταντάκη μου, τι λένε τα πουλάκια;
– Άφησ’, Αρέτω, τα πουλιά κι ό,τι κι α θέλ’ ας λέγουν.
– Πες μου, πού είναι τα κάλλη σου, και πού είν’ η λεβεντιά σου,
και τα ξανθά σου τα μαλλιά και τ’ όμορφο μουστάκι;
– Έχω καιρό π’ αρρώστησα και πέσαν τα μαλλιά μου».
70
Αυτού σιμά, αυτού κοντά στην εκκλησιά προφτάνουν.
Βαριά χτυπά τ’ αλόγου του κι απ’ εμπροστά της χάθη.
Κι ακούει την πλάκα και βροντά, το χώμα και βοΐζει.
Κινάει και πάει η Αρετή στο σπίτι μοναχή της.
Βλέπει τους κήπους της γυμνούς, τα δέντρα μαραμένα
75
βλέπει το μπάλσαμο ξερό, το καρυοφύλλι μαύρο,
βλέπει μπροστά στην πόρτα της χορτάρια φυτρωμένα.
Βρίσκει την πόρτα σφαλιστή και τα κλειδιά παρμένα,
και τα σπιτοπαράθυρα σφιχτά μανταλωμένα.
Κτυπά την πόρτα δυνατά, τα παραθύρια τρίζουν.
80
«Αν είσαι φίλος διάβαινε, κι αν είσαι εχτρός μου φύγε,
κι αν είσαι ο Πικροχάροντας, άλλα παιδιά δεν έχω,
κι η δόλια η Αρετούλα μου λείπει μακριά στα ξένα.
– Σήκω, μανούλα μου, άνοιξε, σήκω, γλυκιά μου μάνα.
– Ποιος είν’ αυτός που μου χτυπάει και με φωνάζει μάνα;
– Άνοιξε, μάνα μου, άνοιξε κι εγώ είμαι η Αρετή σου».
Τα δημοτικά τραγούδια αποτελούν δημιουργήματα του λαού και συνδέονται με τη μουσική και τον χορό. Διακρίνονται για την τολμηρή σύλληψη του θέματος, την παραστατικότητα, την ποικιλία των εικόνων και τη λιτότητα του λόγου. Το δημοτικό τραγούδι κατέχει ιδιαίτερη θέση στη νέα ελληνική λογοτεχνία, καθώς «είναι το μέσο, με το οποίο ο λαός έδωσε την εγκυρότερη έκφραση στον κόσμο του και στο πρόσωπό του». Δεν είναι δημιούργημα ενός ατόμου, αλλά πλάθεται από τον ίδιο το λαό.
ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΠΑΡΑΛΛΑΓΕΣ;
Αυτοσχέδιοι στιχουργοί συνέθεταν τραγούδια που στη συνέχεια διαδίδονταν προφορικά. Για το λόγο αυτόν τα δημοτικά τραγούδια δε διασώζονται σε μία μόνο μορφή, αλλά σε πολλές παραλλαγές ανάλογα με τον τόπο, διαφορετικές δηλαδή μορφές του ίδιου τραγουδιού.
ΑΠΟ ΠΟΤΕ ΣΥΝΑΝΤΑΜΕ ΤΑ ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ;
Η ακμή της δημοτικής ακριτικής* ποίησης σημειώνεται τον 9ο αιώνα, την εποχή που η νεοελληνική γλώσσα είχε ήδη παρουσιάσει τα χαρακτηριστικά της γνωρίσματα. Συνέχεια της ακμής αυτής αποτελεί η δημοτική ποίηση των χρόνων της Τουρκοκρατίας.
ΠΟΙΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΜΕΛΕΤΑ ΤΑ ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ;
Για αιώνες τα δημοτικά τραγούδια διασώθηκαν από την προφορική παράδοση, μέχρις ότου καταγράφηκαν από διάφορους συλλογείς, οι οποίοι τα κατέταξαν σε ομάδες. Ο ιδιαίτερος κλάδος της επιστήμης που εξετάζει τα δημοτικά τραγούδια, όπως και όλα τα προϊόντα του λαϊκού προφορικού λόγου, είναι η Λαογραφία, επιστήμη που εισήγαγε στην Ελλάδα και καλλιέργησε ο Νικόλαος Πολίτης.
ΤΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΕΧΕΙ Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΩΝ ΔΗΜΟΤΙΚΩΝ ΤΡΑΓΟΥΔΙΩΝ;
Ηγλώσσα του δημοτικού τραγουδιού διακρίνεται για τη δύναμη, την παραστατικότητα και τη ζωντάνια της, επειδή κυριαρχεί το ρήμα και το ουσιαστικό. Ο ποιητής του δημοτικού τραγουδιού έχει ασκηθεί στη συμπύκνωση των σημαντικών στοιχείων και την αποφυγή κάθε περιττού. Σημαντικό ρόλο παίζουν οι αντιθέσεις, οι άστοχες ερωτήσεις και οι παρομοιώσεις.
*Ακριτικά τραγούδια: Ήταν άσματα (τραγούδια) που εξυμνούν τους αγώνες των ακριτών, δηλ. των στρατιωτών που προστάτευαν τα ανατολικά σύνορα (άκραι) του Βυζαντίου, και ιδίως του Διγενή Ακρίτα. Τα συνέθεσαν ανώνυμοι τραγουδοποιοί. Τα ακριτικά τραγούδια τα εμπνεύστηκαν οι Βυζαντινοί, τον 9ο αιώνα, από τους συνεχείς πολέμους στα σύνορα με τους Άραβες.
ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΔΗΜΟΤΙΚΩΝ ΤΡΑΓΟΥΔΙΩΝ
Ο λόγος είναι απλός, φυσικός , ανεπιτήδευτος (χωρίς στολίδια).
Ο «ποιητής» του δημοτικού τραγουδιού δεν εκφράζει προσωπικά συναισθήματα, αλλά συλλογικές συναισθηματικές καταστάσεις της κοινότητας.
Στοιχεία της τεχνικής των δημοτικών τραγουδιών :
Ο στίχος είναι ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος με την τομή (παύση) στην 8η συλλαβή, χωρίς το φαινόμενο του διασκελισμού (=συνέχιση του νοήματος και στον επόμενο στίχο).
Δεν υπάρχει ομοιοκαταληξία εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις.
Παραλείπονται τα ασήμαντα, τα περιττά και όσα εύκολα εννοούνται. Έτσι η δράση προχωρεί με γοργότερο ρυθμό.
Υπάρχει λιτότητα εκφραστικών μέσων.
Η γλώσσα των δημοτικών τραγουδιών διακρίνεται για τη δύναμη, την παραστατικότητα και την ζωντάνια που οφείλεται στην κυριαρχία του ρήματος και του ουσιαστικού.
Γίνονται επαναλήψεις: συχνά το πρώτο ημιστίχιο επαναλαμβάνεται στο δεύτερο ή το δεύτερο επιτείνει τη σημασία του πρώτου.
Υπάρχει χρήση στερεότυπων εκφράσεων («τρία πουλάκια κάθονται», κ.λπ.)
Υπάρχουν άστοχα ερωτήματα («Μήνα σε γάμο ρίχνονται μήνα σε χαροκόπι; Ουδέ σε γάμο ρίχνονται ουδέ σε χαροκόπι»)
Υπάρχουν πολλές αντιθέσεις οι οποίες συχνά οδηγούν σε υπερβολές που ανατρέπουν τη λογική τάξη (το θέμα του αδύνατου).
Συχνά ζωντανεύουν ζώα και άψυχα αντικείμενα με τολμηρές προσωποποιήσεις
Γίνεται χρήση του διαλόγου που σπάει τη μονοτονία της αφήγησης και ενισχύει την παραστατικότητα. Συχνά στον διάλογο χρησιμοποιείται συμβατικό πρόσωπο για την προώθηση της δράσης ή του διαλόγου (το πουλί π.χ. που μιλά με ανθρώπινη ομιλία αποτελεί συνηθισμένο μοτίβο των δημοτικών τραγουδιών).
ΠΟΙΕΣ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΤΩΝ ΔΗΜΟΤΙΚΩΝ ΤΡΑΓΟΥΔΙΩΝ
Τα δημοτικά τραγούδια παρουσιάζουν μεγάλο θεματικό πλούτο. Μπορούμε ωστόσο να τα χωρίσουμε σε τρεις μεγάλες κατηγορίες.
Στην πρώτη κατηγορία κατατάσσουμε τα τραγούδια που αναφέρονται στις διάφορες εκδηλώσεις της ζωής (της αγάπης, νυφιάτικα, νανουρίσματα, παιδικά, κάλαντα, αποκριάτικα και άλλα εορταστικά, τραγούδια της ξενιτιάς, μοιρολόγια, γνωμικά, τραγούδια της δουλειάς).
Στη δεύτερη κατηγορία ανήκουν τα ιστορικά τραγούδια, δηλαδή αυτά που δημιουργήθηκαν εξαιτίας ενός ιστορικού γεγονότος ή αναφέρονται σε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο, όπως είναι τα ακριτικά ή τα κλέφτικα.
Στην τρίτη κατηγορία τοποθετούμε τις παραλογές, ένα ιδιαίτερο είδος δημοτικού τραγουδιού, το οποίο διακρίνεται για τον αφηγηματικό του χαρακτήρα, τον επικό τόνο και τη δραματική έκβαση.
ΑΛΛΗΓΟΡΙΑ: Μια μεταφορική έκφραση κρύβει νοήματα διαφορετικά από εκείνα που φανερώνουν οι λέξεις της. Για παράδειγμα, «Τ΄ άσπρισε τα γένια του ο Αϊ – Νικόλας (=χιόνισε του Αγίου Νικολάου).
ΑΝΑΔΙΠΛΩΣΗ : Αναδίπλωση υπάρχει όταν η τελευταία λέξη ή φράση μιας πρότασης επαναλαμβάνεται στην αρχή της επόμενης.
ΑΝΤΙΘΕΣΗ: Εκφράζει αντίθεση μεταξύ λέξεων, νοημάτων κ.λπ. Για παράδειγμα, «Από ψηλά να γκρεμιστεί και χαμηλά να πέσει».
ΑΠΟΣΙΩΠΗΣΗ : Αποσιώπηση υπάρχει όταν ο λόγος σταματά επειδή ο ομιλητής δεν θέλει να συνεχίσει (είτε από άγνοια είτε από συγκίνηση είτε για έμφαση) και τη θέση του παίρνουν αποσιωπητικά (….).
ΑΡΣΗ –ΘΕΣΗ: Πρώτα λέγεται τι δεν είναι κάτι (ή τι δε συμβαίνει) και αμέσως μετά τι είναι (ή τι συμβαίνει) – πρώτα αίρεται κάτι και στη συνέχεια τίθεται.
ΑΣΤΟΧΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ: Υποβάλλεται μία ερώτηση, κατόπιν γίνεται προσπάθεια να δοθεί απάντηση και αφού απορρίπτεται αυτή η απάντηση, ακολουθεί η δήλωση για το γεγονός. Για παράδειγμα:
Γιατί είναι μαύρα τα βουνά και στέκουν βουρκωμένα;
Μην άνεμος τα πολεμά; μήνα βροχή τα δέρνει;
Κι ουδ΄ άνεμος τα πολεμά, κι ουδέ βροχή τα δέρνει,
Μόνο διαβαίνει ο Χάροντας…
ΑΣΥΝΔΕΤΟ: Παραθέτουμε όρους ή προτάσεις χωρίς συνδέσμους. Αυτό το σχήμα δίνει στο λόγο ζωηρότητα, κίνηση, παλμό. Για π.χ. «Έτσι, η γλώσσα παύει να είναι έκρηξη, άναμμα σκέψης και συναισθήματος, παύει να είναι περιπέτεια, παύει να είναι έκφραση του φορέα της, παύει να είναι επικίνδυνη για την εξουσία και το σύστημα».
ΕΙΚΟΝΕΣ: Κάθε περιγραφή, σύντομη ή εκτενής, απεικονίζει μια πραγματικότητα ή ένα πρόσωπο ή ένα αντικείμενο. Μπορεί να είναι στατική, δυναμική, εξελισσόμενη, μεικτή / οπτική, ακουστική, οσφρητική κλπ.
ΕΙΡΩΝΕΙΑ : Είναι το λεκτικό σχήμα που χρησιμοποιείται για να αποδοθεί ένα νόημα διαφορετικό ή αντίθετο από αυτό που ισχύει στην πραγματικότητα. Συνήθως με την ειρωνεία δηλώνεται υποτίμηση ή αποδοκιμασία. Για παράδειγμα, «Έξυπνος που είσαι!» (=τι κουτός που είσαι).
ΕΜΦΑΣΗ : Σε αυτό το σχήμα του λόγου ένα στοιχείο τονίζεται πολύ, ώστε ο αναγνώστης να το προσέξει με κάθε τρόπο.
ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ : Είναι το σχήμα λόγου στο οποίο μία έννοια εμφανίζεται δύο (ή περισσότερες) φορές είτε αυτούσια είτε λίγο διαφοροποιημένη. Δίνεται για λόγους έμφασης. Για παράδειγμα «Τραγούδησε, τραγούδησε, τραγούδησέ μου, κόρη».
ΕΥΦΗΜΙΣΜΟΣ: Ο ευφημισμός είναι ο έπαινος, το εγκώμιο αλλά και η ονομασία κάποιου δυσάρεστου όρου ή γεγονότος με επαινετική λέξη. Δηλαδή στον ευφημισμό συνήθως χρησιμοποιούμε μια λέξη ή μια έκφραση στη θέση μιας άλλης, επειδή θεωρείται λιγότερο αρνητική, δυσοίωνη , επιθετική ή χυδαία από αυτήν που αντικαθιστά. Για παράδειγμα, λέμε γλυκάδι αντί ξύδι.
ΗΧΟΠΟΙΗΤΕΣ ΛΕΞΕΙΣ: Λέξεις που δημιουργούνται με τη μίμηση φυσικών ήχων, π.χ. «κικιρίκου».
ΚΛΙΜΑΚΩΤΟ: Οι έννοιες παρουσιάζονται σε ακολουθία είτε αύξησης είτε μείωσης. Για παράδειγμα, «Ακούω κούφια τα τουφέκια, ακούω σμίξιμο σπαθιών, ακούω ξύλα, ακούω πελέκια, ακούω τρίξιμο δοντιών».
ΚΥΚΛΟΣ: Μία πρόταση ή περίοδος ή ένα ποίημα ή ένα κείμενο τελειώνει με την ίδια λέξη με την οποία άρχισε. Για παράδειγμα, «Σταθείτε αντρειά σαν Έλληνες και σαν Γραικοί σταθείτε».
ΜΕΤΑΦΟΡΑ : Μεταφορά έχουμε όταν μία ιδιότητα ενός προσώπου, ζώου ή πράγματος, αφηρημένης έννοιας αποδίδεται σε κάποιο άλλο (πρόσωπο, ζώο, πράγμα αφηρημένη έννοια). Οι μεταφορές δίνουν ζωντάνια. Για παράδειγμα «Υφαίνω συνωμοσία».
ΜΕΤΩΝΥΜΙΑ: Υπάρχει όταν χρησιμοποιείται:
(α) το όνομα του δημιουργού αντί για το δημιούργημά του, για π.χ. «Διάβασε τον Όμηρο» (αντί: τα έπη του Ομήρου).
(β) το όνομα του εφευρέτη αντί για την εφεύρεση, π.χ. «Τον σκότωσε με ένα γκρα» (=με όπλο από κείνα που εφηύρε ο Γκρα)
(γ) αυτό που περιέχει κάτι αντί για το περιεχόμενό του και αντίστροφα, π.χ. «Τόνε ζηλεύει η χώρα» (=οι κάτοικοι της χώρας).
(δ) το αφηρημένο αντί για το συγκεκριμένο και αντίστροφα π.χ.«Ντροπή στα νιάτα να προσβάλλουν τα γεράματα» (οι νέοι, τους γέρους).
ΝΟΜΟΣ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ: Ο λογοτέχνης κρατάει για το τέλος το πιο σημαντικό, ακολουθώντας τον αυξητικό νόμο του τρίτου και καλύτερου. Συναντάται συχνά στα δημοτικά τραγούδια. Για παράδειγμα, «Του Κώστα (το άλογο) τρώει τα σίδερα, του Αλέξη τα λιθάρια και του μικρού Βλαχόπουλου τα δέντρα ξεριζώνει.»
ΠΑΡΟΜΟΙΩΣΗ : Παρομοίωση έχουμε όταν παρουσιάζουμε ένα πρόσωπο, ζώο ή πράγμα όμοιο με κάποιο άλλο ως προς μια ιδιότητα. Η παρομοίωση εκφέρεται με τις σαν, καθώς, όπως, σαν να, θαρρείς, λες κ.ά. Το κείμενο δονείται από ένταση. Για παράδειγμα «Κορμοστασιά σαν κυπαρίσσι».
ΠΡΟΣΩΠΟΠΟΙΗΣΗ : Είναι η απόδοση ανθρώπινων ιδιοτήτων σε άψυχα αντικείμενα ή αφηρημένες έννοιες (π.χ. ζώα, φυτά, πράγματα). Το κείμενο δονείται από ένταση. Για π.χ. «Τ΄ αηδόνι καλημέρισε την αυγή».
ΠΟΛΥΣΥΝΔΕΤΟ: Συνδέουμε όμοιους όρους ή προτάσεις με συνδέσμους συμπλεκτικούς ή διαζευκτικούς. «Χαρές και λύπες να χαθούν και τα βασίλεια κι όλα, τίποτε δεν είναι αν στητή μέν΄ η ψυχή κι ολόρθη».
ΡΗΤΟΡΙΚΗ ΕΡΩΤΗΣΗ: Είναι η ερώτηση που διατυπώνεται απλώς ως σχήμα λόγου και όχι για να απαντηθεί, καθώς η απάντησή της είτε είναι αυτονόητη είτε εντελώς περιττή. Η ρητορική ερώτηση έχει σκοπό να προβληματίσει τον αναγνώστη και να τον οδηγήσει στο υπονοούμενο συμπέρασμα του πομπού.Για παράδειγμα, “Έως ποιο βαθμό οι αντιλήψεις, οι κρίσεις, οι αποφάσεις μας στην καθημερινή ζωή είναι «δικές μας και όχι αποτέλεσμα επιρροής της κοινωνίας πάνω μας;”
ΥΠΕΡΒΟΛΗ : Πρόκειται για λέξεις ή φράσεις με τις οποίες μεγεθύνεται ένα χαρακτηριστικό, μία ιδιότητα, μία ενέργεια, μία κατάσταση σε επίπεδα εξωπραγματικά. Δίνεται για έμφαση. Για παράδειγμα «Στο έμπα χίλιους έκοψε, στο έβγα δυο χιλιάδες».
Κατηγορία: Και το δεύτερο τραγούδι ανήκει στην κατηγορία των νανουρισμάτων και περιλαμβάνεται στη συλλογή του Ν.Γ. Πολίτη. Έχει καταγραφεί από τον Μιχ. Λελέκο, το 1888 και προέρχεται από την Κορινθία. Το νανούρισμα αυτό αναφέρεται σε νεογέννητο νήπιο.
Θέμα: Εδώ η μητέρα, αφού παρατηρεί τη μικρή της κόρη που κοιμάται, ονειρεύεται το μέλλον της και εύχεται να πραγματοποιήσει στη ζωή της όλα τα χαρμόσυνα που είχε εκείνη την εποχή η ζωή των κοριτσιών. Επίσης, καλεί την Παναγία να συντρέξει και να προστατεύσει το παιδί στον ύπνο του.
Χώρος και χρόνος δεν προσδιορίζονται, καθώς στο νανούρισμα κυριαρχεί το φαντασιακό και ονειρικό στοιχείο. Η φαντασίωση όμως ανάγεται στις παραδοσιακά πολυσύχναστες αγορές της Πόλης και της Βενετίας, και στην εποχή του Βυζαντίου.
Δομή: το ποίημα αποτελείται από νοηματικά ενότητα.
Τα πρόσωπα: η μάνα, η κόρη και η Παναγία, την οποία καλεί για να προστατέψει το παιδί στον ύπνο του.
Με ποιόν τρόπο ζητάει η μάνα από την κόρη της να κοιμηθεί;
Η μητέρα απευθύνεται στην κόρη της καλώντας την γλυκά να κοιμηθεί και συνδέει τη διαδικασία του ύπνου με τη βοήθεια της Θεοτόκου.
Ποιες εικόνες προβάλλονται μέσα από το νανούρισμα;
Εικόνες από την καθημερινή ζωή (καλοπαντρεμένη με άντρα που θα την αγαπά).
Θρησκευτικές εικόνες (Παναγία που τη σκεπάζει και τη φυλάει).
Φαντασιακές και ονειρικές εικόνες (αγορές Πόλης και Βενετίας).
Ποιες είναι οι ευχές που διατυπώνει η μάνα για το παιδί της;
Να καλοπαντρευτεί με άντρα που θα την αγαπά και θα τη χαίρεται.
Να έχει την προστασία της Παναγίας.
Ποια γνωρίσματα των δημοτικών τραγουδιών συναντάμε στο νανούρισμα;
Συμβολικός αριθμός τρία (στίχοι 1, 3-4)
Υπερβολή (στίχος 6)
Παρουσία της φύσης (στίχοι 1-2)
Απλή γλώσσα
Έχει ονειρικό και φαντασιακό περιεχόμενο.
Χρησιμοποιεί εικόνες από τη φύση και την καθημερινή ζωή
Γλώσσα-στιχουργική
Η γλώσσα είναι απλή δημοτική καθώς κυριαρχούν το ρήμα και τα ουσιαστικά. Από άποψη στιχουργικής, οι στίχοι είναι ιαμβικοί δεκαπεντασύλλαβοι .
Για τα κορίτσια μια από τις παραδοσιακές αξίες είναι η ομορφιά και αυτό προβάλλεται από τη μάνα για τη κόρη στην αρχή ακριβώς του νανουρίσματος. Μια ομορφιά που ακτινοβολεί φως και συνδέεται η περιγραφή της με ποιητικές μεταφορές, καθώς το κοριτσάκι παρομοιάζεται με έντονα στοιχεία της φύσης που εκπέμπουν φως ( αστέρι, αυγή, φεγγάρι).
«Αστρί»: με τη λέξη αυτή νοείται το μικρό φωτεινό άστρο.
«Αυγή»: είναι η ώρα του εικοσιτετράωρου κατά την οποία αρχίζει να προβάλλει το φως της μέρας, όπως ξεκινάει η ζωή για το μικρό κορίτσι.
«Νιο φεγγάρι». Το κοριτσάκι, που τώρα αρχίζει τη ζωή του, είναι σαν τη νέα σελήνη.
Οι προτροπές
Η μάνα απευθύνεται στο βρέφος επαναλαμβάνοντας την προτροπή κοιμήσου οχτώ φορές και ακόμα μία με τη συνώνυμη βρεφική λέξη νάνι (κάνε νάνι = κοιμήσου).
Ετοιμασίες και φροντίδες για το μέλλον
Η μάνα, για να υπακούσει το παιδί στην προτροπή της για ύπνο, του δίνει διαβεβαιώσεις, ανακοινώνοντάς του κάποιες ενέργειες που έχει κιόλας κάνει, δηλαδή συγκεκριμένες προετοιμασίες για την ύψιστη στιγμή της ζωής ενός κοριτσιού, για το γάμο του. Έτσι, η μάνα πληροφορεί τη μικρή της κόρη ότι:
α. Έχει παραγγείλει να της φέρουν από την Πόλη τα χρυσάφικά της και από τη Βενετιά τις φορεσιές και τα διαμαντένια στολίδια της.
β. Έχει παραγγείλει στην Πόλη ένα πάπλωμα, που της το ράβουν σαράντα δύο μαστόροι. Το πάπλωμα εκπροσωπεί βέβαια όλο το ρουχισμό που θα αποτελέσει την προίκα της μελλοντικής νύφης. Έχει πάνω του δύο παραστάσεις: έναν αϊτό, σύμβολο της αντρικής δύναμης, και ένα παγώνι, σύμβολο της ομορφιάς της νύφης.
γ. Η τρίτη παραγγελία είναι τα πανέμορφα κόκκινα παπούτσια, που τα κατασκευάζει ήδη ο τσαγκάρης.
Η πολυτέλεια και η αρχοντιά
Τα δώρα που ετοιμάζονται για την κόρη υποδηλώνουν τις προσδοκίες της μάνας ότι η κόρη της θα ζήσει μέσα στην πολυτέλεια και στην αρχοντιά. Αυτό δείχνουν τα ακόλουθα στοιχεία:
Τα κοσμήματα και οι φορεσιές της κόρης θα προέρχονται από τις πιο φημισμένες πόλεις της Ανατολής και της Δύσης (από την Πόλη και από τη Βενετιά).
Το πάπλωμα το κατασκευάζουν, ούτε λίγο ούτε πολύ, σαράντα δύο μαστόροι (υπερβολή).
Παρατηρήσεις για τα δύο νανουρίσματα
Διαφορές των δύο νανουρισμάτων
Αν παραλληλίσουμε τα δύο νανουρίσματα, πέρα από κάποιες ομοιότητες, θα διαπιστώσουμε ότι αυτά διαφέρουν σε κάποια σημεία ως προς το περιεχόμενό τους. Έτσι:
α. Στο πρώτο νανούρισμα το βρέφος είναι αγόρι. Αυτό φαίνεται καθαρά από τη ρητή αναφορά του κυρ Βοριά (στ. 12: «χρυσόν υιόν εβίγλισα») και υποδηλώνεται επίσης από τους τρεις άντρες (έντονο το στοιχείο της “αντρειοσύνης”).
Στο δεύτερο νανούρισμα το βρέφος είναι κορίτσι. Αυτό φαίνεται καθαρά από τους στίχους της μάνας στο δεύτερο στίχο («να σε χαρεί ο νιος που θα σε πάρει») αλλά και από πολλά άλλα στοιχεία:
Η μάνα θα δωρίσει στο παιδί της χρυσάφικα και διαμαντικά (τέτοια στολίδια προορίζονται για γυναίκες).
Η «προίκα» περιλαμβάνει πάπλωμα, δηλαδή προικιά ρουχισμού· και αυτά τα δίνει μόνο η νύφη και όχι ο γαμπρός.
Ακόμα ένα (γαμήλιο) δώρο που ετοιμάζει η μάνα για το παιδί της είναι τα κόκκινα παπούτσια, στολισμένα με μαργαριτάρια· τέτοια παπούτσια ταιριάζουν μόνο σε γυναίκες.
β. Η πρώτη μάνα (του αγοριού) απευθύνεται στον Ύπνο, που τον προτρέπει να πάρει το παιδί της, ενώ η δεύτερη (του κοριτσιού) απευθύνεται στο ίδιο το παιδί της προτρέποντάς το να κοιμηθεί.
γ. Στο πρώτο νανούρισμα υπάρχει κρυφή προσδοκία για αντρεία του αγοριού, ενώ στο δεύτερο υποδηλώνεται η ομορφιά του κοριτσιού και προβάλλεται η προσδοκία για γάμους και χαρές.
Συσχετισμός των νανουρισμάτων με τα παραμύθια
Τα νανουρίσματα είναι δημιουργήματα του λαού, όπως τα παραμύθια, ωστόσο διαφέρουν από αυτά ως προς την εξωτερική μορφή (το παραμύθι είναι πεζό κείμενο, ενώ το νανούρισμα ποιητικό). Όμως έχουν και πολλά κοινά.
α) Ως προς το περιεχόμενο: Τα νανουρίσματα και τα παραμύθια κινούνται σ’ έναν κόσμο μαγικό και ονειρικό, παρουσιάζοντας εξωπραγματικές και υπερφυσικές καταστάσεις και χρησιμοποιώντας προσωποποιημένα τα στοιχεία της φύσης.
β) Ως προς τη μορφή: Μοιάζουν στο λεξιλόγιο, τη σύνταξη και το ύφος.
γ) Ως προς τον σκοπό: Βοηθούν και τα δύο το παιδί να κοιμηθεί.
Χρησιμοποιούμε cookies για να σας προσφέρουμε την καλύτερη δυνατή εμπειρία στη σελίδα μας. Εάν συνεχίσετε να χρησιμοποιείτε τη σελίδα, θα υποθέσουμε πως είστε ικανοποιημένοι με αυτό.ΕντάξειΔιαβάστε περισσότεραΜη αποδοχή
Πρόσφατα σχόλια