Είναι πλέον εμφανές ότι οι χώρες της ευρω-περιφέρειας (γνωστές και με το ευφάνταστο ακρωνύμιο PΙIGS) παρουσιάζουν πολύ διαφορετική συμπεριφορά στη μετα-κρίση εποχή. Φυσικά μια τέτοια συμπεριφορά δεν μπορεί να οφείλεται μόνο στο πρόγραμμα δημοσιονομικής προσαρμογής του ΔΝΤ που ακολούθησαν ή στα διαφορετικά επίπεδα χρέους. Η Ιταλία και η Ιρλανδία, με σχεδόν ίδια επίπεδα χρέους, έχουν αποκλίνει σημαντικά μεταξύ τους, με την Ιταλία να παρουσιάζει οριακή ύφεση στην οικονομία της και την Ιρλανδία να αναπτύσσεται με ρυθμό 7,7% τους τελευταίους 12 μήνες. Αυτή η διαφοροποίηση οφείλεται στη δομή αυτών των οικονομιών και άρα στην ανταγωνιστικότητά τους.
Η έλλειψη δομικών μεταρρυθμίσεων στην Ελλάδα και κατ’ επέκταση στον ευρωπαϊκό Νότο είναι ο κύριος λόγος που οι χώρες αυτές δεν έχουν επιστρέψει σε ρυθμούς ανάπτυξης. Αυτό που θα έπρεπε να εξετάσουμε είναι η αιτία αυτής της έλλειψης, τους λόγους για τους οποίους οι μεταρρυθμίσεις δεν εφαρμόζονται ή αποτυγχάνουν. Φυσικά, η ίδια η κοινωνία και τα χαρακτηριστικά της έχουν πρωτεύοντα ρόλο, δεδομένου ότι το επίπεδο των μεταρρυθμίσεων εξαρτάται από μια σειρά κοινωνικών / πολιτιστικών προτιμήσεων. Μήπως αυτή η εμφανής έλλειψη στο μέτωπο των μεταρρυθμίσεων σχετίζεται με τη διάθεση ανάληψης ρίσκου από την ελληνική κοινωνία;
Ο Γκερτ Χόφστεντ, καθηγητής Οργανωσιακής Ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μάαστριχτ, ανέπτυξε τη θεωρία των πολιτιστικών διαστάσεων, ένα πλαίσιο δια-πολιτισμικής επικοινωνίας το οποίο μελετά τις επιπτώσεις των αξιών σε διαφορετικούς πολιτισμούς. Αυτό το πλαίσιο έχει 5 διαστάσεις: η Απόσταση από την Εξουσία, ο Ατομικισμός, η Αρρενωπότητα, ο Μακροπρόθεσμος Προσανατολισμός και η Αποφυγή της Αβεβαιότητας. Παραθέτοντας τον δικό του ορισμό: «η Αποφυγή της Αβεβαιότητας εκφράζει τον βαθμό στον οποίο τα μέλη μιας κοινωνίας αισθάνονται άβολα με την αβεβαιότητα και την ασάφεια. Το θεμελιώδες ερώτημα είναι πώς μια κοινωνία αντιμετωπίζει το γεγονός πως το μέλλον είναι πάντοτε άγνωστο: πρέπει να προσπαθήσουμε να ελέγξουμε το μέλλον ή απλά να το αφήσουμε να συμβεί;».
Από τις 76 χώρες που συμμετείχαν στην έρευνα για τον Δείκτη Αποφυγής Αβεβαιότητας (UAI), η Ελλάδα κατατάχθηκε στην πρώτη θέση με σκορ 112 και την ακολουθούν η Πορτογαλία με σκορ 104, ενώ η Ιταλία κατατάσσεται χαμηλότερα με σκορ 75. Η χώρα με το χαμηλότερο σκορ είναι η Σιγκαπούρη με 8. Οι ΗΠΑ, Κίνα, Ινδία και Αυστραλία κατατάχθηκαν 64η, 70ή, 66η και 57η αντιστοίχως, με σκορ 46, 30, 40 και 51. Η Ιρλανδία, σε αντίθεση με τις υπόλοιπες χώρες της περιφέρειας, βρίσκεται στην 60ή θέση με σκορ 35.
Ο Χόφστεντ συνεχίζει: «Οσον αφορά στην Αποφυγή της Αβεβαιότητας, η Ελλάδα έχει το υψηλότερο σκορ, στο 112. Αυτό μας δείχνει ότι η Ελλάδα δεν είναι πολύ καλή σε αβέβαιες καταστάσεις. Η κυβέρνηση, οι νόμοι και οι κανόνες είναι πολύ σημαντικοί για τους Ελληνες και βασίζονται σε αυτούς για να κάνουν τη χώρα τους καλύτερη. Οι Ελληνες είναι παθιασμένοι και δείχνουν τα συναισθήματά τους εύκολα. Εξάλλου ο αρχαιοελληνικός μύθος περί “γεννήσεως” του κόσμου μάς λέει πολλά για την υψηλή Αποφυγή της Αβεβαιότητας: στην αρχή των πραγμάτων υπήρχε μόνο το Χάος αλλά τότε ο Κρόνος (Χρόνος) ήρθε να οργανώσει τη ζωή και να την κάνει ευκολότερα διαχειρίσιμη».
Στην Ελλάδα, όπως και σε όλες τις χώρες με υψηλό δείκτη Αποφυγής της Αβεβαιότητας, η γραφειοκρατία, οι νόμοι και οι κανόνες είναι πολύ σημαντικοί για να αισθανόμαστε ότι ζούμε σε ένα ασφαλές περιβάλλον. Το πρόβλημα προκύπτει όταν αυτοί οι νόμοι και κανόνες δεν λειτουργούν. Σε αυτήν την περίπτωση, η διάθεση για αποφυγή της αβεβαιότητας που οδήγησε στη θέσπιση τους, κατά παράδοξο τρόπο, λειτουργεί αποτρεπτικά στην προσπάθεια βελτίωσής τους. Παρά το γεγονός ότι οι δομικές αλλαγές μπορεί να οδηγήσουν μακροπρόθεσμα στη μείωση της αβεβαιότητας, βραχυπρόθεσμα ενέχουν πάντα μεγαλύτερο ρίσκο αφού πηγαίνουν αντίθετα στο status quo (το οποίο μπορεί μεν να μας οδηγεί στη λάθος κατεύθυνση, αλλά με μηδέν αβεβαιότητα). Στην περίπτωση της Ελλάδας, όλοι βλέπουμε τη μεγάλη εικόνα και πιστεύουμε ότι «πρέπει να αλλάξει ο τόπος». Η ανάγκη μας όμως για αποφυγή του ρίσκου μετατρέπεται σε αποστροφή προς τις μεταρρυθμίσεις και μας κρατάει πίσω. Αυτή η συμπεριφορά δεν είναι απόλυτα αδικαιολόγητη. Στον ψυχισμό μας η αβεβαιότητα είναι συνήθως συνυφασμένη με αρνητικά επακόλουθα. Η εικόνα ενός φοιτητή, για παράδειγμα, που εγκαταλείπει τις σπουδές του για να ξεκινήσει τη δική του εταιρεία φαντάζει σχεδόν ξένη στην ελληνική πραγματικότητα. Η πιθανότητα του να αποτύχει είναι πολύ μεγαλύτερη και οι πιθανές απολαβές πολύ μικρότερες από έναν ομότιμό του στις ΗΠΑ. Η αβεβαιότητα του εγχειρήματος σημαίνει σχεδόν μονοσήμαντα το ρίσκο του να αποτύχει σε αντίθεση με την καλή αβεβαιότητα του να γίνει εκατομμυριούχος. Οπως και στην περίπτωση της χώρας, η «φιλική» συμβουλή θα ήταν να μην αλλάξει πορεία.
Αλλα κοινά χαρακτηριστικά των χωρών με υψηλό δείκτη Α.Α.: συνήθως χώρες / πολιτισμοί με μακρά ιστορία, ομογενή πληθυσμό (και όχι πολυπολιτισμικές χώρες), δυσκολία στην εισαγωγή νέων ιδεών και αντιλήψεων, εμπιστοσύνη σε ειδικούς και τεχνικές λύσεις, αποφυγή επιχειρηματικού ρίσκου (ακόμα και του σαφώς προσδιορισμένου και υπολογισμένου), χώρες με περισσότερους αυτο-απασχολούμενους, υψηλό αίσθημα του ανήκειν και κυρίαρχο μέλημα η ασφάλεια. Επίσης, υπάρχει μια περισσότερο μοιρολατρική θεώρηση των πραγμάτων: τα άτομα δεν αισθάνονται πως έχουν τον πλήρη έλεγχο και συνεπώς είναι λιγότερο διατεθειμένα να πάρουν αποφάσεις που εμπεριέχουν ένα βαθμό αβεβαιότητας.
Η αποφυγή ανάληψης κινδύνου, ενώ συνήθως αποτελεί αρνητικό στοιχείο για χώρες που επιθυμούν την οικονομική τους ανάπτυξη, έχει αποδειχθεί πως μπορεί να αποτελέσει στρατηγική επιτυχίας. Η Ιαπωνία, μια χώρα με υψηλό δείκτη Αποφυγής Αβεβαιότητας, παρά την αυστηρή ιεραρχική της δομή και τις συντηρητικές αντιλήψεις στη διαφορετικότητα και το ξένο, έχει καταφέρει να αποτελεί μια από τις πιο καινοτόμες οικονομίες. Η αποφυγή του ρίσκου οδήγησε την ιαπωνική οικονομία σε αυξημένους ελέγχους ποιότητας (kaizen), ασφαλή εργασιακά περιβάλλοντα και τις φημισμένες μεθόδους βελτιστοποίησης της παραγωγής (όπως το σύστημα παραγωγής της Toyota, που τη μετέτρεψε από μια μικρή αυτοκινητοβιομηχανία στη μεγαλύτερη παγκοσμίως).
Σε συνέχεια της μελέτης του Χόφστεντ, o R. House, καθηγητής στο Wharton School, ερεύνησε πολιτισμικές αξίες και πρακτικές σε διάφορες χώρες και οργανισμούς και τη σχέση μεταξύ ηγεσίας και πολιτισμικών χαρακτηριστικών. Η έρευνα καταλήγει στο συμπέρασμα ότι διαφορετικά πολιτισμικά χαρακτηριστικά οδηγούν στην εφαρμογή διαφορετικών τρόπων ηγεσίας. Σε κοινωνίες με υψηλό δείκτη Αποφυγής Αβεβαιότητας οι τρόποι ηγεσίας που προτιμούνται είναι: α) Ομαδικός, που προάγει τη συνεκτικότητα της ομάδας, τη συνεργασία και τη διπλωματικότητα, β) Ανθρώπινος, που τονίζει τη συμπόνια, τη σεμνότητα και τη γενναιοδωρία και γ) ο Αυτοπροστατευτικός, που προωθεί διαδικασίες, το status-quo, την ασφάλεια και την προστασία της ομάδας. Ο τρόπος ηγεσίας που θεωρείται λανθασμένος σε αυτές τις κουλτούρες είναι ο Συμμετοχικός, που ενθαρρύνει τη συμμετοχή στη διαδικασία λήψης αποφάσεων αλλά και στην υλοποίηση, στην ισότητα μεταξύ των μελών αλλά και στη διασπορά των εξουσιών.
Οποια κατεύθυνση ακολουθήσουμε, είτε αυτή αφορά την ανάληψη περισσότερου ρίσκου είτε τη διοχέτευση των πολιτιστικών χαρακτηριστικών μας στην παραγωγική διαδικασία, η αλλαγή του οικονομικού μοντέλου της χώρας είναι μια πολύ βαθύτερη διαδικασία. Πρέπει να αμφισβητήσει όχι μόνο δημοσιονομικά στοιχεία και αριθμούς, αλλά και εδραιωμένες αντιλήψεις και νοοτροπίες που διαμορφώθηκαν διαμέσου των αιώνων της ελληνικής ιστορίας. Εξάλλου από τα βάθη της, το γνωμικό του Αριστοτέλη «περί ουδέν των ανθρωπίνων έργων υπάρχει βεβαιότης» θυμίζει πως κάποτε υπήρξαμε πιο τολμηροί.
Πηγή: “Η Καθημερινή“_Άρθρο του κ. Ιάσων Μανωλόπουλου, Chief Investment Officer και συνιδρυτής της εταιρείας επενδύσεων Dromeus Capital.
