Ο Νομός Ροδόπης ανήκει γεωγραφικά στη Θράκη. Βόρεια συνορεύει με την Βουλγαρία, στα δυτικά του βρίσκεται ο νομός Ξάνθης, ανατολικά ο νομός Έβρου και στα νότια βρέχεται από το Θρακικό Πέλαγος, με μήκος ακτών 58 χιλιόμετρα. Στα βόρεια του νομού βρίσκεται το ανατολικό μέρος της οροσειράς της Ροδόπης, στην οποία οφείλει την ονομασία του και στο νοτιοανατολικό τμήμα του νομού βρίσκεται το όρος Ίσμαρος. Πρωτεύουσα του νομού είναι η Κομοτηνή.
Τον νομό διαρρέουν ορμητικοί χείμαρροι που πηγάζουν από την Ροδόπη. Οι σπουδαιότεροι είναι: το Ασπρόρεμα με τους παραποτάμους του, ο Τρελοχείμαρρος, ο Τραύδος, ο Λίσσος (ή Φιλιουρί) και ο Κομψάτος. Οι δυο πρώτοι ενώνονται έξω από το χωριό Παραδημή και χύνονται στην λίμνη του Μητρικού. Κυριότερες λίμνες είναι η Ισμαρίδα (Μητρικού) και η λιμνοθάλασσα της Βιστωνίδας (45,6χλμ2) διαμοιρασμένη στους νομούς Ροδόπης και Ξάνθης.
Το κλίμα διαφοροποιείται στις δύο ζώνες του νομού.Η οροσειρά της Ροδόπης αποτελεί το κλιματικό όριο μεταξύ του μεσογειακού κλίματος και του ηπειρωτικού. Τα νότια του νομού χαρακτηρίζονται από το μεσογειακό κλίμα. Οι αυξομειώσεις του ετησίου θερμοκρασιακού εύρους είναι μεγάλες και οι βροχοπτώσεις παρουσιάζουν ανομοιόμορφη κατανομή καθώς τα 2/3 του συνόλου της βροχής πέφτουν το πρώτο και τελευταίο τρίμηνο του έτους, ενώ το 1/3 την άνοιξη και το καλοκαίρι. Επικρατούν Βόρειοι-Βορειοανατολικοί άνεμοι που, κατά τον χειμώνα, προκαλούν έντονη πτώση θερμοκρασίας και παγετούς.
Η πλειοψηφία του πληθυσμού ασχολείται στον πρωτογενή τομέα (αγροτική και κτηνοτροφική παραγωγή), ενώ το 25% περίπου στον δευτερογενή(βιοτεχνία και βιομηχανία) ή τριτογενή(υπηρεσίες) . Η πεδιάδα της Κομοτηνής – αρδεύεται μόνο κατά το 1/3 – είναι από τις ευφορότερες της Ελλάδας και παράγει σιτηρά, βαμβάκι, καλαμπόκι, ζαχαρότευτλα, βιομηχανική ντομάτα, καπνά και άλλα πολλά προϊόντα. Το υπέδαφος, σύμφωνα με τις υπάρχουσες ενδείξεις, είναι αρκετά πλούσιο, αλλά συστηματική εκμετάλλευση δεν γίνεται ακόμα. Έχει εντοπισθεί προσχωματικό χρυσός στις αποθέσεις του ποταμού Λίσσου, σιδηρομεταλλεύματα στην περιοχή Μαρώνειας, αντιμονίτης και χρωμίτης στην περιοχή Χλόης, χαλκοπυτίτης στη περοχή Κοπτερού και αντιμονίτης με σύνδρομο χαλαζία στην Γρατίνη-Καλλυντήριο. Επίσης, αξιόλογο χαρακτηρίζεται και το γεωθερμικό πεδίο της περιοχής Σαπών.
