ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΑ-ΒΑΘΜΟΙ ΕΠΙΘΕΤΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΩΝ

Οι βαθμοί των επιθέτων και των επιρρημάτων

Χρήσιμα στοιχεία θεωρίας
Ο μαθητής για να κατανοήσει τις παρακάτω δραστηριότητες και να απαντήσει πρέπει να γνωρίζει ότι:
1.      Βαθμοί ενός επιθέτου είναι οι διάφορες μορφές που λαμβάνει ένα επίθετο, προκειμένου να δηλώσει διάφορα είδη και διάφορους βαθμούς σύγκρισης.
2.      Οι βαθμοί των επιθέτων είναι τρεις: θετικός, συγκριτικός, υπερθετικός. Από αυτούς ο συγκριτικός και ο υπερθετικός ονομάζονται παραθετικά του επιθέτουκαι σχηματίζονται μονολεκτικά (με μία λέξη) ή περιφραστικά (με δύο ή περισσότερες λέξεις).
α) Ο θετικός βαθμός του επιθέτου: είναι η απλή μορφή του επιθέτου, όπως το γνωρίζουμε, που δεν προσδιορίζεται δηλαδή από το συγκριτικό ή υπερθετικό βαθμό και φανερώνει απλώς ότι ένα ουσιαστικό (ή οποιαδήποτε άλλη λέξη) έχει κάποιο γνώρισμα, κάποια ιδιότητα (Ο Γιάννης είναι ταχύς αθλητής).
β) Ο συγκριτικός βαθμός του επιθέτου: είναι η μορφή που λαμβάνει το επίθετο όταν συγκρίνουμε δύο «μεγέθη», το ένα εκ των οποίων έχει κάποιο γνώρισμα σε μεγαλύτερο βαθμό από το άλλο (Ο Γιάννης είναι ταχύτεροςαθλητής από τον Κώστα). Η λέξη που χαρακτηρίζει το επίθετο λέγεται α΄ όρος σύγκρισης (Ο Γιάννης) και η λέξη η οποία χρησιμοποιείται ως βάση για τη σύγκριση λέγεται β΄ όρος σύγκρισης (Κώστα).
Σημείωση: Η σύγκριση μπορεί να λάβει τις εξής μορφές:
¨       Σύγκριση υπεροχής: ο α΄ όρος σύγκρισης υπερέχει ποσοτικά τού β΄ όρου (Ο Γιάννης είναι ταχύτερος αθλητής από τον Κώστα).
¨       Σύγκριση υστέρησης:  ο α΄ όρος σύγκρισης υστερεί ποσοτικά τού β΄ όρου (Ο Γιάννης είναι λιγότερο ταχύςαθλητής από τον Κώστα).
¨       Σύγκριση ισότητας: οι δύο όροι σύγκρισης είναι ίσοι (Ο Γιάννης είναι εξίσου/το ίδιο ταχύς αθλητής με τον Κώστα).
γ) Ο υπερθετικός βαθμός του επιθέτου λαμβάνει δύο μορφές:
              i.      Σχετικός υπερθετικός βαθμός (ή σχετικό υπερθετικό): είναι η μορφή που λαμβάνει το επίθετο όταν θέλει να φανερώσει πως ένα ουσιαστικό (ή οποιαδήποτε άλλη λέξη) έχει κάποιο γνώρισμα στον πιο μεγάλο βαθμό από όλα τα όμοιά του. Ο υπερθετικός βαθμός σχηματίζεται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που σχηματίζεται ο συγκριτικός βαθμός με την προσθήκη του οριστικού άρθρου μπροστά του (Ο Γιάννης είναι ο ταχύτερος ή ο πιο ταχύςαθλητής μέσα στην ομάδα),
            ii.      Απόλυτος υπερθετικός βαθμός (ή απόλυτο υπερθετικό): είναι η μορφή που λαμβάνει το επίθετο όταν θέλει να φανερώσει πως ένα ουσιαστικό (ή οποιαδήποτε άλλη λέξη) έχει κάποιο γνώρισμα στον απόλυτο βαθμό, χωρίς να γίνεται σύγκριση με άλλα ουσιαστικά. Σχηματίζεται:
–       είτε μονολεκτικά (με την κατάληξη συνήθως –τατος, -η, -ο)
–       είτε περιφραστικά (πολύ ή πάρα πολύ + θετικός βαθμός), π.χ. «Ο Γιάννης είναι ταχύτατος αθλητής / Ο Γιάννης είναι πολύ ή πάρα πολύ ταχύς αθλητής».
Το απόλυτο υπερθετικό μπορεί να σχηματιστεί και με σύνθετες ή παράγωγες λέξεις, όπου το α΄ συνθετικό δηλώνει μια ιδιότητα στον απόλυτο βαθμό (θεοσκότεινος / ολομόναχος / κατακόκκινος / πανέξυπνος /υπεραισιόδοξος / τρισευτυχισμένος / πεντανόστιμο κ.λπ.).
Σημείωση: Όπως και ο συγκριτικός έτσι και ο υπερθετικός βαθμός μπορεί να λάβει τις εξής μορφές:
¨       απόλυτος υπερθετικός υπεροχής: π.χ. «Ο Γιάννης είναι ταχύτατος (ή πάρα πολύ ή πολύ ταχύς) αθλητής»,
¨       απόλυτος υπερθετικός υστέρησης: π.χ. «Ο Γιάννης είναι  βραδύτατος (ή πάρα πολύ ή πολύ βραδύς) αθλητής»,
¨       σχετικός υπερθετικός υπεροχής: π.χ. «Ο Γιάννης είναι ο ταχύτερος / ο πιο ταχύς αθλητής μέσα στην ομάδα (ή που έχω γνωρίσει)» και
¨      σχετικός υπερθετικός υστέρησης: π.χ. «Ο Γιάννης είναι ο λιγότερο ταχύς αθλητής από όλους».
3.      Σχηματισμός των παραθετικών. Τα παραθετικά σχηματίζονται με τον ακόλουθο τρόπο:
ΚΑΤΑΛΗΞΕΙΣ ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΩΝ
(μονολεκτικών και περιφραστικών)
Θετικός βαθμός
Συγκριτικός βαθμός
Υπερθετικός βαθμός
-ος(πλούσιος)
-ότερος (πλουσιότερος) ή
πιο πλούσιος
1) -ότατος (πλουσιότατος) ή πολύ / πάρα πολύπλούσιος (απόλυτο υπερθετικό)
2) ο + -ότερος (ο πλουσιότερος) ή ο πιοπλούσιος (σχετικό υπερθετικό)
-ύς (ταχύς)
-ύτερος (ταχύτερος) ή
πιο ταχύς
1) -ύτατος (ταχύτατος) ήπολύ / πάρα πολύ ταχύς (απόλυτο υπερθετικό)
2) ο + -ύτερος (ο ταχύτερος) ή ο πιο ταχύς (σχετικό υπερθετικό)
-ής(επιμελής)
-έστερος(επιμελέστερος) ή πιοεπιμελής
1) -έστατος(επιμελέστατος) ή πολύ / πάρα πολύ επιμελής (απόλυτο υπερθετικό)
2) ο + -έστερος (ο επιμελέστερος) ή ο πιοεπιμελής
(σχετικό υπερθετικό)
Κάποια επίθετα σχηματίζουν με διαφορετικό τρόπο τα παραθετικά τους και γι΄ αυτό ονομάζονται ανώμαλα παραθετικά.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΝΩΜΑΛΩΝ ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΩΝ
(Μονολεκτικοί τύποι)
Θετικός βαθμός
Συγκριτικός βαθμός
Υπερθετικός βαθμός
απλός,-η,-ο
απλούστερος,-η,-ο
απλούστατος,-η,-ο
καλός,-η,-ο
καλύτερος,-η,-ο
κάλλιστος,-η,-ο ή
άριστος,-η,-ο
κακός,-η,-ο
χειρότερος,-η,-ο
κάκιστος,-η,-ο ή
χείριστος,-η,-ο
κοντός,-η,-ο
κοντότερος,-η,-ο
κοντύτερος,-η,-ο
κοντότατος,-η,-ο
κοντύτατος,-η,-ο
λίγος,-η,-ο
λιγότερος,-η,-ο
ελάχιστος,-η,-ο
μεγάλος,-η,-ο
μεγαλύτερος,-η,-ο
μέγιστος,-η,-ο
μικρός,-η,-ο
μικρότερος,-η,-ο
ελάχιστος,-η,-ο
πολύς , πολλή , πολύ
περισσότερος,-η,-ο
δεν έχει
ταχύς,-εία,-ύ
ταχύτερος,-η,-ο
ταχύτατος,-η,-ο αλλά και
τάχιστος,-η,-ο
Κάποια παραθετικά είναι ελλειπτικά: ή δεν έχουν θετικό βαθμό, διότι σχηματίστηκαν από επιρρήματα ή αρχαίες προθέσεις (κατώτερος – κατώτατος / ανώτερος – ανώτατος / υπέρτερος – υπέρτατος), ή δεν έχουν υπερθετικό βαθμό  (προτιμότερος / προγενέστερος / μεταγενέστερος κ.λπ.).
4.      Δε σχηματίζουν παραθετικά τα επίθετα τα οποία δεν παρουσιάζουν διαβαθμίσεις της έννοιας τους. Τέτοια επίθετα είναι όσα δηλώνουν:
–        ύλη (πήλινος, γυάλινος, μάλλινος, ξύλινος, ασημένιος κ.λπ.)
–        καταγωγή ή συγγένεια (κρητικός, ζακυνθινός, προγονικός, αδελφικός, πατρικός κ.λπ.)
–        τόπο (βουνίσιος, καμπίσιος, στεριανός, θαλασσινός κ.λπ.)
–        χρόνο (αυριανός, χθεσινός, καθημερινός, τωρινός, σημερινός, χειμωνιάτικος, καλοκαιρινός κ.λπ.)
–        κατάσταση που δεν αλλάζει (πρωτότοκος, δευτερότοκος κ.λπ.)
Αλλά και κάποια παράγωγα με πρόθημα το στερητικό α- ή ξε- , π.χ. «άγνωστος / ξεκάρφωτος» ή με κάποια παραγωγικά επιθήματα (-άρης / -ούρης, π.χ. «ζηλιάρης / λιγούρης).
5.      Παραθετικά επιρρημάτων: τρεις βαθμούς και άρα παραθετικά έχουν και τα επιρρήματα. Ως προς το σχηματισμό τους ακολουθούν τους εξής κανόνες:
α) Όταν τα επιρρήματα προέρχονται από επίθετα, τότε σχηματίζουν τους τρεις βαθμούς μονολεκτικά και περιφραστικά ως εξής:
i.        Αν προέρχονται από επίθετα σε -ος, -η/-α, -ο (ωραίος, -α, -ο) και σε -ύς, -ιά, -ύ (βαθύς, -ιά, -ύ), τότε στο θέμα των βαθμών των επιθέτων προσθέτουμε την κατάληξη –α ή –ιά (ωραία – ωραιότερα ή πιο ωραία – ωραιότατα ή πολύ ωραία / βαθιά – βαθύτερα ή πιο βαθιά – βαθύτατα ή πολύ βαθιά / καλά – καλύτερα ή πιο καλά – άριστα ή πολύ καλά). Εξαίρεση αποτελούν τα επιρρήματα που προέρχονται από τα επίθετα πολύς και λίγος (πολύ – περισσότερο ή πιότερο – πάρα πολύ / λίγο– λιγότερο – πολύ λίγο ή ελάχιστα).
ii.      Αν προέρχονται από επίθετα σε -ής, -ής, -ές (επιεικής, -ής, -ές), τότε ο θετικός βαθμός σχηματίζεται με την προσθήκη στο θέμα του θετικού βαθμού του επιθέτου της κατάληξης –ώς και ο συγκριτικός και υπερθετικός με την προσθήκη στο θέμα των αντίστοιχων βαθμών του επιθέτου τής κατάληξης–ά  (επιεικώς – επιεικέστερα ή πιο επιεικώς – επιεικέστατα ή πολύ επιεικώς).
β) Όταν προέρχονται από άλλες λέξεις ακολουθούν διαφορετικούς τύπους σχηματισμού των παραθετικών τους. Για παράδειγμα:
·         Τα τοπικά επιρρήματα σχηματίζουν μόνο περιφραστικά παραθετικά (κάτω – πιο κάτω – πολύ κάτω / έξω – πιο έξω – πολύ έξω / πίσω – πιο πίσω – πολύ πίσω / πάνω – πιο πάνω – πολύ πάνω κ.λπ. ).
·         Κάποια επιρρήματα δεν έχουν υπερθετικό βαθμό (ιδίως – ιδιαίτερα /μπροστά – μπροστύτερα / νωρίς – νωρίτερα / πρώτα – πρωτύτερα /ύστερα – υστερότερα), ενώ το επίρρημα γρήγορα έχει υπερθετικό το γρηγορότερο (γρήγορα – γρηγορότερα – το γρηγορότερο). Επίσης, τοσυγκριτικό επίρρημα αρχύτερα δεν έχει ούτε θετικό ούτε υπερθετικό βαθμό κ.λπ..  
6.      Παραθετικά μετοχών: όσες μετοχές σχηματίζουν παραθετικά, τα σχηματίζουνμόνο περιφραστικά (αγαπημένος – πιο αγαπημένος – πολύ αγαπημένος ή ο πιο αγαπημένος).
| 3 Νοεμβρίου 2013 , κατηγορία: Χρήσιμα | | ετικέτες: , , ,