Εντόπισαν γονίδια που διευκολύνουν την εξάπλωση του καρκίνου στον εγκέφαλο

Ο εγκέφαλος διαθέτει ένα πυκνό δίκτυο αμυντικής προστασίας αποτελούμενο από πολλά μικροσκοπικά αιμοφόρα αγγεία και είναι δύσκολο για ξένες ουσίες, όπως ιοί, τοξίνες και φάρμακα, να διεισδύσουν σε αυτόν. Οι επιστήμονες ανακοίνωσαν ότι ειδικά ένα γονίδιο που εντόπισαν, φαίνεται να «ανοίγει το δρόμο» για τη μετάσταση του καρκίνου του μαστού στον εγκέφαλο.

 Η ανακάλυψη, που έγινε ερευνητές του Ινστιτούτου Καρκίνου Μεμόριαλ Σλόαν-Κέτερινγκ, υπό την Τζόαν Μασάγκιου, και δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό “Nature”, σύμφωνα με το BBC και το πρακτορείο Ρόιτερ, δημιουργεί την ελπίδα ανακάλυψης νέων φαρμακευτικών θεραπειών, που θα σταματάνε την εξάπλωση των καρκινικών κυττάρων.

Ο καρκίνος του μαστού μπορεί να κάνει μετάσταση στον εγκέφαλο (σε ποσοστό περίπου 10% των ασθενών), αλλά συνήθως αυτό συμβαίνει χρόνια μετά την αφαίρεση του αρχικού όγκου, γεγονός που δείχνει ότι τα καρκινικά κύτταρα πρέπει στο μεταξύ να αποκτήσουν νέες ιδιότητες για να διασπάσουν τις άμυνες του εγκεφάλου.

Οι αμερικανοί επιστήμονες, μελετώντας ποντίκια, ανακάλυψαν τρία γονίδια που εμπλέκονται στην εγκεφαλική εξάπλωση του καρκίνου. Δύο από αυτά τα γονίδια (COX2 και HB-EGF) είχαν στο παρελθόν ανακαλυφθεί ότι βοηθούν στη μετάσταση του καρκίνου του μαστού στους πνεύμονες και τώρα σχετίστηκαν και με τη μετάσταση στον εγκέφαλο.

Ένα τρίτο γονίδιο (ST6GALNAC5) ανακαλύφθηκε για πρώτη φορά ότι διευκολύνει αποκλειστικά τη μετάσταση στον εγκέφαλο. Το τελευταίο γονίδιο φαίνεται πως «δουλεύει» με το να βοηθά τα καρκινικά κύτταρα που προέρχονται από το μαστό, να προσκολλώνται στα αιμοφόρα αγγεία του εγκεφάλου, με τον τρόπο αυτό καταφέρνοντας να «ξεγλιστράνε» από τις άμυνές του. Χωρίς το γονίδιο αυτό, τα καρκινικά κύτταρα αποτυγχάνουν να διασπάσουν το φράγμα των εγκεφαλικών αιμοφόρων αγγείων.

O καρκίνος του μαστού είναι η κυριότερη αιτία θανάτου των γυναικών από καρκίνο παγκοσμίως. Διαγιγνώσκεται σε περίπου 1,2 εκατ. γυναίκες κάθε χρόνο, ενώ 500.000 πεθαίνουν.

Αμυνες εναντίον του στρες

Μπορούμε να αμυνθούμε στην επίθεση του στρες στη ζωή μας, κατανοώντας τι μας προκαλεί ένταση και μαθαίνοντας πώς να το αποφεύγουμε ή να το προσαρμόζουμε και να το υιοθετούμε καλύτερα. Oι κυριότερες άμυνες βρίσκονται μέσα μας και συνίστανται πρωτίστως σε σωματική και πνευματική ευεξία – ένα υγιές σώμα και ένα υγιές μυαλό.

Σωματικές Αμυνες

Μπορούμε να βελτιώσουμε τις άμυνές μας κάνοντας μια υγιή και ευχάριστη ζωή και προσέχοντας τους εαυτούς μας.

Ύπνος

Κατ’ αρχήν, βεβαιωθείτε ότι κοιμάστε αρκετά. Σε αυτό μπορεί να σας ενθαρρύνει η γνώση τού πώς να χαλαρώνετε. Oι ώρες του ύπνου που χρειάζεται κάποιος διαφέρουν από άτομο σε άτομο, αλλά πιθανότατα αληθεύει ότι είναι αναγκαίος περισσότερος ύπνος στη διάρκεια περιόδων στρες, απ’ όσο όταν η ζωή κυλά ομαλά. Να έχετε στον νου σας ότι αν κοιμηθείτε πάρα πολύ, αυτό μπορεί να σας κάνει να νιώσετε το ίδιο άσχημα, όπως και αν κοιμηθείτε πολύ λίγο. Τα προβλήματα ύπνου είναι κοινό χαρακτηριστικό όσων αισθάνονται ένταση, αλλά μην ανησυχείτε άσκοπα για μερικές κακές νύχτες – συνήθως μπορείτε να τις αντικαταστήσετε με μια καλή νύχτα ύπνου.

Αν αντιμετωπίζετε δυσκολίες στον ύπνο, μειώστε την καθημερινή συνολική κατανάλωση σε τσάι, καφέ και ελαφρά ποτά που περιέχουν καφεΐνη. Να παίρνετε το δείπνο σας νωρίς και να αποφεύγετε, απόγευμα και βράδυ, το δυνατό τσάι ή τον καφέ, εκτός και αν δεν περιέχει καφεΐνη. Προσπαθήστε να κουράσετε σωματικά τον εαυτό σας επιδιδόμενοι σε κάποια ευχάριστη άσκηση, για παράδειγμα μια γρήγορη βόλτα ή στην κηπουρική. Στη συνέχεια, κάνετε ένα μπάνιο και περάστε λίγη ώρα «αδειάζοντας» το μυαλό σας, πριν πέσετε στο κρεβάτι για να διαβάσετε ή να δείτε τηλεόραση. Μην απασχολείτε το μυαλό σας με προβλήματα – μπορούν να περιμένουν έως το πρωί! Αν δεν μπορείτε να κοιμηθείτε ή αν ξυπνάτε στη μέση της νύχτας και δεν μπορείτε να ξανακοιμηθείτε, σηκωθείτε, φτιάξτε ένα ρόφημα (προτιμάτε κάτι με ζεστό γάλα και όχι τσάι ή καφέ), κάνετε κάποια δουλειά που δεν απαιτεί σκέψη ή προσπάθεια, όπως το να τακτοποιήσετε το συρτάρι με τις κάλτσες σας ή την εργαλειοθήκη σας, και ύστερα επιστρέψτε στο κρεβάτι σας. Μην ξαπλώνετε έχοντας ανησυχίες. Προσπαθήστε να αποφεύγετε τα υπνωτικά χάπια, εκτός και αν είναι μόνο για μία ή δύο νύχτες, προκειμένου να σπάσετε τη συνέχεια της αϋπνίας. Τα χάπια πιθανόν να σας κάνουν να αισθάνεστε θολωμένοι και αποχαυνωμένοι το πρωί και, επιπλέον, λιγότερο ικανοί να αντεπεξέλθετε στη νέα ημέρα. Ίσως επίσης να εξελιχθούν σε μια ανεπιθύμητη συνήθεια, η οποία θα καταλήξει να σας προκαλεί ακόμη περισσότερο στρες.

Διατροφή

Προσπαθήστε να διατηρείτε το ιδανικό βάρος για το ύψος σας. Όλοι θα πρέπει να ακολουθούμε υγιεινή διατροφή, αποφεύγοντας τους κινδύνους που συνδέονται με το υπερβολικό βάρος και μειώνοντας ή προλαμβάνοντας τους κινδύνους να εμφανίσουμε ασθένειες που, ως γνωστόν, συνδέονται με τη διατροφή, όπως η στεφανιαία νόσος, η υπέρταση, ο καρκίνος του εντέρου και ο σακχαρώδης διαβήτης.

Oι βασικές αρχές είναι να καταναλώνουμε πολύ λιγότερα λίπη και παχυντικές τροφές, κυρίως όσες περιέχουν κεκορεσμένα λίπη και χοληστερόλη. Επίσης, να αυξάνουμε τις φυτικές ίνες καταναλώνοντας περισσότερα δημητριακά, όσπρια, φρέσκα φρούτα και λαχανικά και να περιορίζουμε τη ζάχαρη και το αλάτι. Η διατροφή αυτή μπορεί να είναι δύσκολη, αφού είναι αντίθετη σε όλα αυτά που πολλοί από εμάς αγαπάμε, όπως το παραδοσιακό κυριακάτικο γεύμα με «βαρύ» κρέας και τηγανητές πατάτες. Μην το παρακάνετε στην προσπάθειά σας για διατροφικές αλλαγές. Αλλάξτε μερικές τροφές κάθε φορά και προσθέστε νέες, αντί να αποκοπείτε χωρίς να αντικαταστήσετε αυτές που τρώτε τώρα και σας κάνουν κακό. Αν ζείτε για το κυριακάτικο γεύμα, μην το εγκαταλείπετε τελείως. Απλώς, προσπαθήστε να περιορίσετε τα πολλά λίπη. Το να αλλάξετε τη διατροφή σας δεν θα πρέπει να είναι βασανιστήριο αλλά ευχαρίστηση!

Να είστε προσεκτικοί με ό,τι πίνετε. Πολύ τσάι ή καφές πιθανόν να σας προκαλέσουν υπερδιέγερση και η υπερβολική ποσότητα αλκοόλ δεν είναι ασφαλώς φίλος της καλής υγείας. Θα πρέπει, επίσης, να αποφεύγετε ποτά με πολλή ζάχαρη ή καφεΐνη.

Ασκηση

Υπάρχει μόνο ένας τρόπος για να διατηρήσετε το σώμα σας σε φόρμα – η άσκηση.  Όλοι χρειαζόμαστε τακτική σωματική άσκηση, το καλύτερο θα ήταν καθημερινά. Δεν απαιτείται τίποτα περισσότερο από ένα ευχάριστο 20λεπτο γρήγορο περπάτημα στον καθαρό αέρα. Η σωματική άσκηση, ωστόσο, μπορεί να περιλαμβάνει και πολύ περισσότερα. Κάνοντας τα ελάχιστα, το πιο πιθανό είναι να νιώσετε σωματικά και ψυχικά χαλαρωμένοι, ενώ θα είστε σε θέση να απολαύσετε έναν αναζωογονητικό ύπνο και η όρεξή σας θα βελτιωθεί. Το πιο σημαντικό είναι ότι η άσκηση που θα επιλεγεί, θα πρέπει να σας προσφέρει ευχαρίστηση – κάτι το οποίο για πολλούς από εμάς αποτελεί πρόβλημα!

Ψυχικές Αμυνες

Η βελτίωση της γενικής υγείας και της φυσικής κατάστασης μπορεί να μας προστατεύσει και να μειώσει τις συνέπειες του στρες επάνω μας. Κάποια γεγονότα, από τη φύση τους προκαλούν υπερένταση, αλλά πολλές από τις αντιδράσεις μας σ’ αυτά εξαρτώνται από τις θέσεις, τα πιστεύω και τις αξίες μας. Το μυαλό έχει μια ολόκληρη σειρά από αμυντικούς μηχανισμούς (περιγράφονται στο τελευταίο κεφάλαιο αυτού του βιβλίου) και αν και μπορεί να βοηθούν βραχυπρόθεσμα, ενδέχεται να λειτουργήσουν ως φραγμοί στην προσαρμογή μας στη νέα κατάσταση και την αντιμετώπιση του στρες.  Προκειμένου να ξεπεράσουμε το στρες, συνήθως δεν έχουμε διαθέσιμες τις κατάλληλες ή αρκετές στρατηγικές αντιμετώπισης. Χρειάζεται να μάθουμε νέες μεθόδους αυτοκαθοδήγησης και αυτοελέγχου.

Αυτοκαθοδήγηση

Όταν εκπαιδευόμαστε σε κάτι καινούργιο, όπως το να οδηγούμε αυτοκίνητο, μαθαίνουμε από τον συνδυασμό της παρατήρησης και της διδασκαλίας. Στην αρχή εκπαιδευόμαστε συνήθως από κάποιον άλλον, ύστερα επαναλαμβάνουμε τη διαδικασία δίνοντας οδηγίες στον εαυτό μας και στο τέλος, αφού μάθουμε, είμαστε σε θέση να οδηγούμε αυτόματα, μηχανικά, χωρίς να σκεφτόμαστε συνειδητά τι κάνουμε. Μπορούμε να εφαρμόσουμε μια παρόμοια διαδικασία στην καθημερινή μας σκέψη:

• Παρατήρηση
• Διδασκαλία
• Αυτοκαθοδήγηση
• Αυτόματη ικανότητα

Για παράδειγμα, ας υποθέσουμε ότι νιώθουμε στρες για επικείμενες εξετάσεις ή συνεντεύξεις για εργασία. Χρησιμοποιώντας λίγη φαντασία πριν από το γεγονός, μπορούμε πρώτον να προσέξουμε τον τρόπο που οι σκέψεις μας διαμορφώνονται συνήθως, όταν επίκειται στρες. Τι λέμε στους εαυτούς μας; Ίσως « Ω, Θεέ μου, τι μπορώ να πω;», «Εύχομαι να είχε τελειώσει», «Εύχομαι να μην το είχα αρχίσει», «Δύο ώρες ακόμη για να πάω», «Θα νομίσουν ότι είμαι ηλίθιος», και πάει λέγοντας.

Στη συνέχεια, μπορούμε να κάνουμε έναν κατάλογο με θετικές, πρακτικές οδηγίες, που θα είναι περισσότερο χρήσιμες. Όπως «Καλύτερα να είχα αρχίσει να γράφω» παρά «Είμαι πολύ νευρικός» ή «Αυτά είναι τα κύρια σημεία και τα πράγματα στα οποία θέλω να δώσω έμφαση» παρά «Δεν ξέρω τι ψάχνουν».

Τρίτον, κατά τη διάρκεια του γεγονότος, συμβουλεύουμε τους εαυτούς μας θετικά με τις πιο χρήσιμες οδηγίες που σκεφτήκαμε νωρίτερα, αντί να σπαταλάμε χρόνο και ενέργεια πανικόβλητοι ή επαναλαμβάνοντας συνεχώς άσχετες σκέψεις. Την κατάλληλη στιγμή, αυτή η διαδικασία γίνεται «αυτόματη».

Αυτοέλεγχος

Το να έχουμε ένα αίσθημα ελέγχου των πραγμάτων, μειώνει την ένταση της επιρροής τους. Αληθεύει ότι υπάρχουν κάποια πράγματα τα οποία δεν μπορούμε να ελέγξουμε ούτε στο ελάχιστο, αλλά υπάρχει συνήθως κάποια παράμετρος του προβλήματος που μπορούμε να αλλάξουμε προς όφελός μας, μειώνοντας έτσι το πιεστικό αίσθημα αδυναμίας.

Oι μέθοδοι αυτοελέγχου μπορεί να είναι πολύ χρήσιμες όταν θέλουμε να αλλάξουμε συγκεκριμένους τομείς της συμπεριφοράς μας ή της αντίδρασής μας σε ανθρώπους και γεγονότα. Πρώτον, παρατηρήστε προσεκτικά τη συμπεριφορά που σας προβληματίζει. Για παράδειγμα, θυμώνετε πάντοτε με ένα συγκεκριμένο άτομο στη δουλειά ή εκνευρίζεστε με την οικογένειά σας στη διάρκεια του πρωινού ή χάνετε μόνιμα το λεωφορείο/τρένο, επειδή αργήσατε να φύγετε από το σπίτι. Καταγράψτε τις συνθήκες σε ένα ημερολόγιο που θα έχετε γι’ αυτόν τον σκοπό. Τώρα σκεφθείτε πρακτικούς τρόπους, με τους οποίους μπορείτε να τροποποιήσετε τη συμπεριφορά σας. Για παράδειγμα, αναπνεύστε βαθιά και ρωτήστε αυτόν που μέχρι πρότινος σας εκνεύριζε στη δουλειά, αν μπορείτε να τον βοηθήσετε. Πείτε κάτι καλό στο πρόγευμα. Βεβαιωθείτε ότι φεύγετε από το σπίτι έγκαιρα, για να προλάβετε το λεωφορείο/τρένο.

Το επόμενο μέρος της διαδικασίας αυτοελέγχου περιλαμβάνει ανταμοιβή. Επιλέξτε κάτι καλό με το οποίο θα επιβραβεύσετε τον εαυτό σας, όταν αλλάξετε τη συμπεριφορά που σας προβληματίζει και φτάσετε σε ένα συγκεκριμένο, προκαθορισμένο επίπεδο – αγοράστε στον εαυτό σας κάτι, αν καταφέρνετε να προλαβαίνετε το λεωφορείο/τρένο κάθε πρωί επί μία εβδομάδα χωρίς να βιάζεστε!

Χαλάρωση

Η χαλάρωση είναι μια χρήσιμη τεχνική για τις περιπτώσεις που αισθάνεσθε πιεσμένοι. Υπάρχει πληθώρα παρόμοιων μεθόδων, αλλά μία από τις πιο διαδεδομένες περιγράφεται στη σελ. 42. Διαβάστε τις οδηγίες και οικειοποιηθείτε τες πριν ξεκινήσετε.  Ίσως να μπορείτε να αγοράσετε μια «κασέτα χαλάρωσης» από τον γενικό γιατρό σας ή από την τοπική βιβλιοθήκη. Να έχετε υπομονή και επιτρέψτε στον εαυτό σας πολλές δοκιμές πριν να περιμένετε τα πολύ ευεργετικά αποτελέσματα – για όσους είναι πολύ «σφιγμένοι», μπορεί να χρειαστεί χρόνος για να μάθουν να χαλαρώνουν.

Ξεκινήστε την πρακτική αφιερώνοντας 30 λεπτά, τρεις ή τέσσερις φορές ημερησίως. Στη συνέχεια, όταν νιώθετε καλύτερα, μειώστε τη «δόση» σε μία φορά την ημέρα. Αν αισθάνεσθε και πάλι στρες, αυξήστε τη «δόση»!

Πως να τα Εφαρμόζετε Όλα Μαζί

Ως τρόπους για ταχύτατο έλεγχο του στρες συγκεντρώνουμε τις τεχνικές της καθημερινής αντιμετώπισής του, συνδυάζοντας τον έλεγχο των σωματικών και ψυχικών συμπτωμάτων λόγω στρες, τη χρήση της αυτοκαθοδήγησης, τις βαθιές αναπνοές και τη χαλάρωση. Για παράδειγμα, κολλήστε μια κόκκινη κουκίδα στο κέντρο του ρολογιού σας, για να σας υπενθυμίζει να εφαρμόζετε τον έλεγχο της σωματικής έντασης και των σκέψεων που μπορεί να προκαλούν στρες στη διάρκεια της ημέρας. Προκαλέστε τις σκέψεις (πείτε στον εαυτό σας «σταμάτα να πνίγεσαι από τη δουλειά») ή, το ελάχιστο, ανακουφίστε τον εαυτό σας μέσω της χαλάρωσης λέγοντας «χαλάρωσε» και κάντε το αυτό με μια βαθιά, αργή αναπνοή, την οποία θα κρατάτε για τρία έως έξι δευτερόλεπτα και θα εκπνέετε αργά, εφαρμόζοντας ταυτόχρονα την τεχνική χαλάρωσης.

Αντιμέτωποι με το στρες

Τι προκαλεί στρες; 

Ό,τι σας κάνει να αισθάνεστε ένταση, θυμό, απογοήτευση ή δυστυχία. Ίσως να είναι η σκέψη για την εξέταση οδήγησης την επόμενη εβδομάδα, μια επίσκεψη από έναν δύστροπο συγγενή, οι επιλογές που πρέπει να κάνετε όταν μετακομίζετε ή παντρεύεστε, ένα ατύχημα ή ένας τραυματισμός, οι φαινομενικά αδυσώπητες πιέσεις από την εργασία ή το αναπόφευκτο βάρος να αντιμετωπίσετε έναν θάνατο στην οικογένεια.

Έρευνα της Υπηρεσίας Υγείας και Ασφάλειας στη Βρετανία έδειξε ότι μισό εκατομμύριο άτομα πάσχουν από ασθένειες που σχετίζονται με το στρες στην εργασία – και πιθανόν ο αριθμός να είναι υποτιμημένος. Oι παράγοντες που σε κάποιους ανθρώπους προκαλούν στρες, σε άλλους προκαλούν διέγερση. Oι οδηγοί αγώνων ταχύτητας και οι ορειβάτες φαίνεται ότι απολαμβάνουν τις φυσικές προκλήσεις. Κάποιοι άνθρωποι λατρεύουν την αίσθηση να πηγαίνουν στη θάλασσα ενώ έχει κακό καιρό και να συμμετέχουν στο πλήρωμα σωσίβιων λέμβων. Αλλοι επιλέγουν να εργάζονται σε ουρανοξύστες και στέγες κτιρίων.  Έτσι, ό,τι προκαλεί σε κάποιον στρες, για άλλον μπορεί να αποτελεί ευχαρίστηση.

Στην πραγματικότητα, η ύπαρξη κάποιου άγχους μάς κάνει καλό.  Όταν πρέπει να αντιμετωπίσουμε μια πρόκληση ή να ασχοληθούμε με κάποια δουλειά που δεν θέλουμε, συχνά ανακαλύπτουμε ότι μπορούμε να καταφέρουμε τους στόχους που έχουμε θέσει. Τότε νιώθουμε πολύ καλύτερα που το έχουμε κάνει. Το να αντιμετωπίζουμε προκλήσεις και να τις ξεπερνάμε, μας προφυλάσσει από την αίσθηση της ανίας. Πολλοί άνθρωποι δημιουργούν σκόπιμα λίγο στρες στη ζωή τους, για να ξεπερνούν περιόδους ανιαρής καθημερινότητας. Ωστόσο, το πολύ στρες επηρεάζει την υγεία και την ευεξία μας και πιθανόν την εργασία μας και την κοινωνική μας ζωή. Επαναλαμβανόμενο, συνεχές, έντονο στρες παράγει αποδυναμωτικό και αποθαρρυντικό αποτέλεσμα, το οποίο μπορεί να καταστήσει πολύ δύσκολο το να κάνουμε οτιδήποτε για τους παράγοντες που το προκαλούν. Το πώς αντιδρούμε στην πίεση καθορίζεται ακριβώς από τον χαρακτήρα μας, τα προσωπικά μας μειονεκτήματα και τις παθήσεις μας. Αυτά υπαγορεύουν το πώς αντιδρούμε στις δυσκολίες με τις σχέσεις μας τόσο στο στενό οικογενειακό όσο και στο περιβάλλον εργασίας, καθώς επίσης και σε πρακτικά προβλήματα που προκύπτουν για τα οικονομικά θέματα, τη δουλειά και το σπίτι.

Προσαρμογη στο Στρες

Καθώς μεγαλώνουμε και ωριμάζουμε, γινόμαστε καλύτεροι στο να γνωρίζουμε τι να περιμένουμε στην καθημερινή μας ζωή και τι να κάνουμε γι’ αυτά που μας αναστατώνουν. Βελτιωνόμαστε στο να αντιμετωπίζουμε το απρόσμενο. Μαθαίνουμε να ρυθμίζουμε στον τρόπο που συμπεριφερόμαστε, προκειμένου να κατανοήσουμε οτιδήποτε και να αντεπεξέλθουμε σ’ αυτό. Συνήθως, αυτή είναι μια διαδικασία ταχύτατη και σπάνια αντιλαμβανόμαστε ότι «αντιμετωπίζουμε στρες». Όταν όμως λαμβάνουν χώρα ιδιαίτερα σημαντικά γεγονότα, όπως ο γάμος, η γέννηση ή ο θάνατος ενός πολύ κοντινού μας προσώπου, οι αντιδράσεις και ο τρόπος με τον οποίο τα αντιμετωπίζουμε είναι περισσότερο προφανείς σ’ εμάς.

Προκειμένου να συμβαδίζουμε αρμονικά με το στρες, χρειάζεται να αφιερώσουμε κάποια ώρα για να σκεφθούμε τις πηγές του στρες στη ζωή μας και αν οι σωματικές και οι συναισθηματικές αντιδράσεις μας σ’ αυτό είναι χρήσιμες και λογικές ή μας εμποδίζουν στο να το αντιμετωπίσουμε και να αναλάβουμε τον έλεγχο. Αν και μελέτες έχουν δείξει ότι η ικανότητα τού να μπορούμε να αντιμετωπίζουμε τις καταστάσεις είναι μερικώς έμφυτη, αποτελεί επίσης ζήτημα εκπαίδευσης, ανατροφής και εξάσκησης.

Πως να Ξεπερασετε το Στρες;

Έχετε κάθε λόγο να είστε αισιόδοξοι ότι θα καταφέρετε να ξεπεράσετε το στρες που καταλαμβάνει τη ζωή σας. Υπάρχουν διάφορες απλές και αποτελεσματικές μέθοδοι που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να μειώσετε και να νικήσετε το στρες και, στις περισσότερες περιπτώσεις, αυτές οι μέθοδοι αυτοβοήθειας αποδεικνύονται πολύ πετυχημένες. Αν και σχεδόν όλοι υπόκεινται σε κάποιο είδος στρες, μόνον ελάχιστοι αντιδρούν αναπτύσσοντας σωματική ή συναισθηματική ασθένεια που απαιτεί βοήθεια ειδικού.

Αυτό συμβαίνει γιατί ο τρόπος με τον οποίο επιδρά πάνω μας το στρες εξαρτάται από μια ισορροπία ανάμεσα στις απαιτήσεις των γεγονότων (ή του γεγονότος) που προκαλούν το στρες και της ικανότητάς μας να τις αντιμετωπίζουμε (που μπορεί να ποικίλλει σημαντικά). Ενδεχόμενη μεγάλη έλλειψη ισορροπίας μεταξύ αυτών των απαιτήσεων και της ικανότητας για αντιμετώπισή τους, μπορεί να καταλήξει στο είδος του στρες που δεν μας κάνει καλό. Δείτε το με έναν διαφορετικό τρόπο: το συνολικό επίπεδο του στρες εξαρτάται από μια περίπλοκη ισορροπία που συμπεριλαμβάνει το γεγονός που το προκαλεί, την αντίδρασή μας σ’ αυτό από την άποψη των φυσικών επιδράσεων, τα συναισθήματα και την εξωστρεφή συμπεριφορά, και το πόσο σημαντικό είναι το γεγονός για εμάς (είναι κάτι το οποίο μας κάνει πολύ ευτυχισμένους, βαθιά δυστυχισμένους ή μήπως δεν είναι πολύ σημαντικό;).

Για παράδειγμα, αν ο Τζον Σμιθ, που έχει υποθηκεύσει περιουσιακά στοιχεία ενώ έχει σύζυγο, τρία παιδιά, μια δουλειά που του αρέσει και είναι σημαντική γι’ αυτόν, απολυθεί, υπόκειται πλέον σε μεγάλο στρες. Το γεγονός έχει γι’ αυτόν μεγάλη σημασία και μπορεί να υποφέρει από διάφορα συμπτώματα (ανικανότητα να κοιμηθεί, να φάει ή να χαλαρώσει) και συναισθηματικές αντιδράσεις (εκρήξεις θυμού και εκνευρισμού) που επηρεάζουν τη συμπεριφορά του προς τους άλλους.

Η Τζιλ Μπράουν, από την άλλη, είναι 23 χρόνων, με πολλά προσόντα, χωρίς υποχρεώσεις και με μια δουλειά που την θεωρεί βαρετή. Αν απολυθεί, μπορεί να μην επηρεασθεί πολύ. Αντίθετα, μπορεί να νιώσει ότι το γεγονός αυτό την αναγκάζει να προβεί σε ολοκληρωτική αλλαγή και ίσως να ανακουφιστεί και να χαλαρώσει, να νιώσει καλύτερα, όπως ποτέ δεν ένιωσε επί χρόνια. Σ’ αυτήν την περίπτωση το στρες έχει μια θετική πλευρά και ήταν αναγκαίο, για να προσθέσει ένα απαραίτητο στοιχείο αλλαγής στη ζωή της. Μπορούμε να δούμε από αυτό ότι παρόμοια στρεσογόνα γεγονότα ενδέχεται να προκαλέσουν σε διαφορετικούς ανθρώπους τελείως διαφορετικές αντιδράσεις.

Ποιές είναι οι πηγές του στρες;

Όλοι μας θα αισθανόμασταν μεγάλη ανία, αν δεν συνέβαινε τίποτα διαφορετικό ή προκλητικό στη ζωή μας. Ωστόσο, οποιαδήποτε μεγάλη αλλαγή χρειάζεται να εξισορροπείται από την ικανότητά μας να αντιμετωπίσουμε αυτήν ακριβώς την αλλαγή και, μάλιστα, τη στιγμή που προκύπτει. Πολύ μεγάλες αλλαγές σε σύντομο χρονικό διάστημα μπορεί να καταστούν κύριες αιτίες πρόκλησης στρες. Oι απαιτήσεις αυτών των συγκεκριμένων περιπτώσεων είναι απλώς πολύ μεγαλύτερες από αυτές που είμαστε ικανοί να αντιμετωπίσουμε. Μία ένδειξη για το πόσο ακριβώς άγχος μπορεί να προκαλέσουν διάφορα γεγονότα της ζωής και κοινωνικές αλλαγές, δίνεται στο πλαίσιο της απέναντι σελίδας.  Γενικά, όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμός αυτών των γεγονότων σε έναν δεδομένο χρόνο, και όσο μεγαλύτερη η συνδυασμένη συχνότητά τους, ανάλογες είναι και οι πιθανότητες να εμφανίσουμε μια αντίδραση είτε σωματική είτε συναισθηματική. Επιπλέον, η ένταση της αντίδρασής μας σχετίζεται συνήθως με τη σπουδαιότητα των γεγονότων και των αλλαγών που προκαλούν. Να θυμάστε ότι άγχος μπορεί να προκληθεί από γεγονότα που συνήθως θεωρούνται ευχάριστα, όπως ο γάμος, το να κερδίσει κανείς χρήματα ή η γέννηση ενός μωρού, καθώς και από δυσάρεστα γεγονότα, όπως το να χάσει κάποιος μια δουλειά, να πάθει ατύχημα ή να αντιμετωπίσει την ασθένεια κάποιου συγγενικού προσώπου.

Γεγονότα Ζωής

Όταν αποτιμούμε τις επιδράσεις των γεγονότων ζωής και των κοινωνικών αλλαγών ως αιτίες στρες, θα πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη το γεγονός ότι προκαλούν συνήθως μεγαλύτερη πίεση όταν είναι:

1. Απρόβλεπτα 
2. Αναπόφευκτα
3. Έντονα    
4. Μη οικεία
5. Πολύ σημαντικά

Είναι σύνηθες στους ανθρώπους που αισθάνονται αγχωμένοι να ψάχνουν την αιτία στα γεγονότα του παρελθόντος, αλλά κάποια από αυτά μπορεί να είναι το αποτέλεσμα και όχι η αιτία του στρες. Το αίσθημα – για παράδειγμα – ότι δεν μπορείς να ανταποκριθείς σε νέα καθήκοντα ή ευθύνες, ίσως να είναι αποτέλεσμα απροσδιόριστου στρες και όχι το στρες να είναι το αποτέλεσμα της αποτυχίας, προκειμένου να αντιμετωπιστεί η κατάσταση. Έτσι, οι πηγές του άγχους βρίσκονται κυρίως σ’ αυτά τα γεγονότα της ζωής μας και στις σωματικές και συναισθηματικές μας αντιδράσεις σε αυτά. Η αιτία μπορεί να είναι προφανής, σε ποια περίπτωση δηλαδή χρειάζεται να αντιδράσουμε με τρόπο ενδεχομένως άμεσο και ξεκάθαρο, και εξαρτάται από εμάς να κάνουμε πρακτικές ή συναισθηματικές προσαρμογές. Υπ’ αυτές τις συνθήκες, ίσως είναι εύκολο να δούμε πού θα πρέπει να αναζητήσουμε βοήθεια.

Ωστόσο, η πηγή του στρες δεν είναι συχνά τόσο προφανής και ίσως είναι αναγκαίο να σκεφθούμε προσεκτικά ή να μιλήσουμε γι’ αυτό με άλλους, ώστε να βγει στην επιφάνεια. Μια ασθένεια η οποία δεν έχει διαγνωσθεί μπορεί να επηρεάσει την ικανότητά μας να το αντιμετωπίσουμε ή ίσως να υπάρξουν δυσκολίες στις σχέσεις μας, τις οποίες δεν ήμαστε προετοιμασμένοι να αντιμετωπίσουμε. Μερικές φορές, πάντως, μπορεί να μη βρούμε ποτέ μια απάντηση και σε ελάχιστες περιπτώσεις το στρες μπορεί να εμφανιστεί απροσδόκητα.

Φάσεις Ζωής

Ίσως να ανακαλύψετε κάποιο στοιχείο για τα επίπεδα του στρες, σκεπτόμενοι τη φάση της ζωής που διανύετε. Στο τέλος της εφηβείας, για παράδειγμα, πρέπει να ληφθούν πολύ κρίσιμες αποφάσεις για πρώτη φορά. Στο μέσον της ζωής μας, οι ευθύνες είναι πιο βαριές από ποτέ και πιο δραματικές. Στην τρίτη ηλικία, ίσως να εμφανιστούν ασθένειες, θάνατοι στην οικογένεια και οικονομικά προβλήματα, που θα πρέπει να ξεπεράσει κάποιος χωρίς βοήθεια.

Θα πρέπει επίσης να σκεφθείτε τις φάσεις ζωής που διανύουν αυτοί που είναι κοντά σας. Παιδιά που κλαίνε, μελαγχολία πριν από τον ύπνο, μικρά «τερατάκια», παιδιά που «τα ξέρουν όλα», παιδιά που αρχίζουν το σχολείο, έφηβοι αντάρτες – κανένας γονιός δεν τα αντιμετωπίζει πάντα σωστά. Ακόμη και οι ώρες του φαγητού πιθανόν να καταλήγουν να είναι από τις πιο στρεσογόνες στιγμές στην καθημερινή ζωή.

Συγκρούσεις στη Ζωή σας

• Αναρωτηθείτε μήπως υπάρχει κάτι που θα θέλατε να τακτοποιήσετε;
• Mήπως έχετε συνεχείς διαφωνίες για κάποιον ή για κάτι;
• Υπάρχει κάποια κατάσταση που σας δημιουργεί την αίσθηση ότι δεν είστε αρκετά καλός ή ότι φταίτε εσείς;
• Αναλαμβάνετε ή σας έκαναν να αναλάβετε έναν νέο ασυνήθιστο ρόλο ή σας ζητήθηκε να φέρετε πολλές ευθύνες;
• Έχετε ανείπωτους φόβους ή απογοητεύσεις σχετικά με τη ζωή σας;

Συχνά το στρες είναι αποτέλεσμα συγκέντρωσης σχετικών και άσχετων παραγόντων αυτού του είδους. Αν καθήσετε με ηρεμία και καταγράψετε σε κατάλογο τα άγχη της ζωής σας, ίσως να εκπλαγείτε – και να ανακουφιστείτε – ανακαλύπτοντας ότι κάποια από αυτά μπορούν να περιοριστούν.

Oι Προειδοποιητικές Ενδείξεις

Oι προειδοποιητικές ενδείξεις, ότι δηλ. το στρες μπορεί να επηρεάζει την υγεία σας, ποικίλλουν σημαντικά από άτομο σε άτομο. Oι περισσότεροι από εμάς, πάντως, τείνουμε να έχουμε τη δική μας συνηθισμένη αντίδραση στρες ή τη δική μας «σφραγίδα». Αυτό μπορεί να σημαίνει πονοκέφαλο ή εκδήλωση εκζέματος σε κάποιο άτομο και διάρροια σε κάποιο άλλο. Συνήθως, τα πρώτα σημάδια στρες έχουν τη μορφή αλλαγών στη συναισθηματική μας ζωή ή συμπεριφορά και συχνά μπορεί να γίνουν περισσότερο εμφανή σε άλλους απ’ ό,τι σ’ εμάς τους ίδιους.

Συναισθηματικές Αντιδράσεις

Oι πιο σημαντικές αλλαγές που χρήζουν παρακολουθήσεως είναι μεγαλύτερη ένταση, οξυθυμία και μελαγχολία. Κρίσεις οξυθυμίας μπορεί να καταστούν ανυπόφορες, αν εκδηλωθούν όταν κορυφώνεται το στρες και πιθανόν να προκαλέσουν έντονο ξέσπασμα ή εκνευρισμό.

Για παράδειγμα, το γεγονός ότι τα παιδιά θέλουν να παίξουν ένα παιχνίδι στην τηλεόραση, όταν εσείς μόλις επιστρέψατε σπίτι από τη δουλειά και το μόνο που θέλετε είναι να καθήσετε και να ηρεμήσετε, ίσως σας κάνει να νιώσετε ότι πρέπει να τα δώσετε για υιοθεσία.  Ή μπορεί να ανακαλύψετε ότι καταλαμβάνεστε από μια ακατανίκητη επιθυμία να προκαλέσετε τεράστια ζημιά στο αυτοκίνητό σας, όταν αυτό αρνείται να ξεκινήσει. Και όταν η τοστιέρα σας δεν σας βγάζει τις φέτες του τοστ, θα πρέπει να συγκρατηθείτε για να μην… της επιτεθείτε με μαχαίρι.

Ίσως, επίσης, να υπάρξουν αλλαγές στην όρεξη ή στο σωματικό βάρος: κάποιοι άνθρωποι χάνουν το ενδιαφέρον τους για το φαγητό, ενώ άλλοι καταλαμβάνονται από μια συνεχή επιθυμία να τρώνε. Η ικανότητά σας να αντεπεξέλθετε στις απαιτήσεις του σπιτιού και της δουλειάς ίσως να ποικίλλει εξαιρετικά: πιθανόν να ανακαλύψετε ότι δεν μπορείτε να πάτε εγκαίρως να πληρώσετε τους λογαριασμούς του σπιτιού και να τρέχετε σαν τρελός μόνον όταν το τηλέφωνο απενεργοποιηθεί. Και ο εγκέφαλός σας φαίνεται να έχει βάλει ταχύτητα «όπισθεν» στη δουλειά, ενώ ο κατάλογος με αυτά που έχετε να κάνετε ολοένα και μεγαλώνει. Καπνίζετε ή πίνετε (ή και τα δύο) περισσότερο και ενδεχομένως έτσι να γεμίζετε το απόγευμά σας, καθώς, όπως φαίνεται, δεν μπορείτε να κοιμηθείτε.

Το πλαίσιο (δεξιά) δίνει μερικά παραδείγματα διαφορετικών συναισθηματικών αντιδράσεων στο στρες. Αν παρατηρήσετε κάποιες τέτοιες ενδείξεις στον εαυτό σας ή αν άλλοι άνθρωποι σας τις επισημάνουν, προσέξτε. Κινδυνεύετε να εμφανίσετε αυξημένο στρες, εκτός και αν λάβετε τα μέτρα σας.  Ίσως να μην αναγνωρίσετε όλες τις ενδείξεις με την πρώτη ματιά ή να έχετε προσέξει κάποιες ή να τις έχετε αγνοήσει για ποικίλους λόγους.

Μπορεί, επίσης, να πρέπει να αντισταθείτε στην τάση να θεωρείτε τις αντιδράσεις ως βέβαια στοιχεία σοβαρής σωματικής ασθένειας, παρά ως έναν τρόπο αντίδρασης στο στρες.

Σωματικές Αντιδράσεις

Oι σωματικές αντιδράσεις στα δυνατά συναισθήματα είχαν ως στόχο να μας σώζουν την εποχή που διανύαμε την απλή, επικίνδυνη ζωή του ανθρώπου των σπηλαίων. Για τον άνθρωπο της Λίθινης Εποχής, αυτού του είδους οι αντιδράσεις του σώματος σήμαιναν «πάλεψε ή φύγε» και τον προετοίμαζαν για δράση. Εκατομμύρια χρόνια αργότερα σημαίνουν το ίδιο και είναι πολύ χρήσιμες αν ένα τριχωτό μαμούθ πρόκειται να ορμήσει… αλλά όχι και τόσο, όταν χάσουμε το τελευταίο τρένο ή μας πέσουν τα κλειδιά του αυτοκινήτου σε μια αποχέτευση στον δρόμο! Αυτό που συμβαίνει στο σώμα μας είναι ότι ο παλμός και η πίεση του αίματος αυξάνονται, αναπνέουμε πιο γρήγορα και οι αισθήσεις μας οξύνονται. Αυτές οι αλλαγές είναι το αποτέλεσμα της επίδρασης των ορμονών του στρες, που απελευθερώνονται στην κυκλοφορία του αίματος ως αντίδραση στο γεγονός.

Όταν η αντίδραση στο στρες συνεχίζεται για μακρά περίοδο ή συμβαίνει συχνά και σε λάθος ώρα, μπορεί να οδηγήσει σε ευρεία κλίμακα δυσάρεστων αισθημάτων. O αριθμός και η φύση των σωματικών αντιδράσεων διαφέρουν έντονα από άτομο σε άτομο, αλλά οι πιο κοινές περιλαμβάνονται στο πλαίσιο (αριστερά).

Oι πιο αποτελεσματικές τεχνικές για την αντιμετώπιση των σωματικών αντιδράσεων είναι η ελεγχόμενη βαθιά αναπνοή και η χαλάρωση, που αναλύονται στις σελίδες 40-43. Είναι σημαντικό να προσπαθείτε να είστε ήρεμοι στη διάρκεια της ημέρας και όχι μόνο τη στιγμή που έχετε ορίσεις εσείς ως κατάλληλη για χαλάρωση. Προσπαθήστε να αρχίσετε να παρατηρείτε τις αισθήσεις του σώματός σας και όποτε νιώθετε ότι αντιδρά στο στρες, επιχειρήστε να χαλαρώσετε τους μυς σας. Για παράδειγμα, ρίξτε τους ώμους σας, ύστερα χαλαρώστε τους μυς στο πρόσωπο και την κοιλιά. Αν μπορείτε, σταματήστε ό,τι κάνετε και αναπαυθείτε: αφιερώστε χρόνο στο να ηρεμήσετε και προπαθήστε να συγκεντρωθείτε με βαθιές αναπνοές και χαλάρωση των μυών σας. Ξεκινήστε παίρνοντας μια βαθιά εισπνοή καθυστερώντας την εκπνοή σας. Κρατήστε την και μετρήστε μέχρι το τρία (εκατό και ένα, εκατό και δύο, εκατό και τρία). Ύστερα εκπνεύστε αργά. Επαναλάβετε αυτήν την άσκηση και συνεχίστε αργά, με ήρεμες εισπνοές-εκπνοές, υπολογίζοντας να φτάσετε στις δέκα αναπνοές σε ένα λεπτό. Αν αισθάνεστε άνετα, μπορείτε να αυξήσετε τη διάρκεια της αναπνοής στα έξι δευτερόλεπτα, μετρώντας: εκατό και ένα έως εκατό και έξι. (Η γρήγορη αναπνοή μπορεί να αυξήσει τις σωματικές αντιδράσεις στο στρες).  Ύστερα, αργά, επιστρέψτε σ’ αυτό που κάνατε ή συνεχίστε κατευθυνόμενοι εκεί που πηγαίνατε, τηρώντας την άσκηση των αργών εισπνοών και εκπνοών, αποσπώντας τον εαυτό σας και σκεπτόμενοι εποικοδομητικά και θετικά για το πώς χειριστήκατε την κατάσταση και πώς θα την αντιμετωπίσετε και πάλι, αν επαναληφθεί.

Αντιδράσεις Συμπεριφοράς

H συμπεριφορά των ανθρώπων που βρίσκονται σε στρες μπορεί να αλλάξει σε μεγάλο βαθμό. Συχνά, απεχθάνονται να είναι μόνοι και προσπαθούν να ζητήσουν υποστήριξη από οικογένεια και φίλους. Κάποιοι μπορεί να αποτραβηχτούν και να δείχνουν αδιάφοροι. Δίνουν την εντύπωση ότι έχουν χάσει το ενδιαφέρον τους για τους άλλους και ίσως αρχίσουν να απορρίπτουν προσκλήσεις, λόγω ακριβώς της προσπάθειας που καταβάλλουν. Συνεχώς ζητούν επιβεβαίωση και μπορεί να γίνουν αναποφάσιστοι – μια βόλτα στο σούπερ μάρκετ για να αγοράσουν ένα κουτί τσάι, πιθανόν να απαιτεί την ίδια προετοιμασία με… την ανάβαση στο Έβερεστ. Αλλάζουν συχνά τις απόψεις τους και μπορεί τη μια στιγμή να μιλούν τρυφερά για κάποιον, ενώ την άλλη να τον βρίσκουν τελείως άχρηστο. Ενδέχεται να γίνουν ευσυγκίνητοι, δύστροποι, γεμάτοι παράπονα και να περιμένουν από τους άλλους να δείχνουν απίστευτη κατανόηση στο πρόσωπό τους.  Ίσως να υπάρξει αλλαγή στις σεξουαλικές τους συνήθειες (απώλεια ενδιαφέροντος, προτίμηση στο τυχαίο σεξ ή διαφοροποιημένη σεξουαλική επιλογή), και ο προηγουμένως μετριοπαθής στη συμπεριφορά άνθρωπος να εξελιχθεί σε έναν επιθετικό, λεκτικά και σωματικά, σύντροφο.

Ένα άτομο που συνήθως ήταν ιδιαίτερα ήρεμο, ίσως να γίνει άκαμπτο και καταθλιπτικό, να ελέγχει, για παράδειγμα, πολλές φορές τις κλειδαριές και τους διακόπτες ή να καθαρίζει τακτικά τον φούρνο στις τρεις τα ξημερώματα, όταν παλιότερα το έκανε μία φορά τον χρόνο. Ενέργειες σαν κι αυτές ίσως να οφείλονται στην προσπάθεια να μπει κάποια τάξη και βεβαιότητα στο αίσθημα της σύγχυσης που νιώθει ότι το περιβάλλει. Συχνά ένα άτομο με στρες αρνείται αυτές τις αλλαγές στη συμπεριφορά του, αλλά συνήθως αυτές είναι ιδιαίτερα εμφανείς στους άλλους. Ρωτήστε τους φίλους σας αν έχουν παρατηρήσει κάποια αλλαγή στη συμπεριφορά σας, αλλά μην τους «σταυρώσετε» γιατί σας είπαν την αλήθεια – να θυμάστε ότι το να αρνείστε το προφανές, μπορεί να είναι ένδειξη στρες!

Κινδυνεύει η ανθρώπινη υγεία;

Οι υψηλές θερμοκρασίες ευνοούν την αύξηση της μόλυνσης στην ατμόσφαιρα, ενώ δημιουργούν ιδανικές συνθήκες για την εμφάνιση ασθενειών, που εμφανίζονται μόνο σε θερμές περιοχές. Ασθένειες που μεταδίδονται με κουνούπια και άλλα έντομα, όπως ελονοσία, κίτρινος πυρετός και εγκεφαλίτιδα, θα εξαπλωθούν, εάν οι υψηλές θερμοκρασίες επιτρέψουν σε αυτούς τους οργανισμούς να εγκατασταθούν και σε άλλες περιοχές.
Το όζον στα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας απορροφά την επικίνδυνη ακτινοβολία για τους ζωντανούς οργανισμούς, αλλά η αύξηση της συγκέντρωσής του στις κατώτερες περιοχές της ατμόσφαιρας είναι παθογόνος. Το όζον επιδρά αρνητικά στους ιστούς των πνευμόνων και δημιουργεί προβλήματα σε άτομα με άσθμα και άλλες ασθένειες του αναπνευστικού προβλήματος. Ακόμα και σε υγιή άτομα η έκθεση σε υψηλές συγκεντρώσεις όζοντος προκαλεί πόνους στο στήθος, ναυτία και πνευμονική συμφόρηση.

Υπάρχουν σημερινές ενδείξεις των συνεπειών;

Το Φαινόμενο του Θερμοκηπίου

Τι είναι το Φαινόμενο του Θερμοκηπίου

Φαινόμενο του Θερμοκηπίου ονομάζεται η απορρόφηση της υπέρυθρης ακτινοβολίας που εκπέμπει ο ήλιος από την ατμόσφαιρα, με αποτέλεσμα η θερμοκρασία της ατμόσφαιρας να αυξάνεται.
Ένα μέρος της ηλιακής ακτινοβολίας περνά αναλλοίωτο στην ατμόσφαιρα, φτάνει στην επιφάνεια του εδάφους και ακτινοβολείται σαν μεγάλου μήκους υπέρυθρη ακτινοβολία. Ένα μέρος αυτής απορροφάται από την ατμόσφαιρα, τη θερμαίνει και επανεκπέμπεται στην επιφάνεια του εδάφους. Το φαινόμενο αυτό, που επιτρέπει τη διέλευση της ακτινοβολίας αλλά ταυτόχρονα την εγκλωβίζει, μοίαζει με τη λειτουργία ενός θερμοκηπίου και ο Γάλλος μαθηματικός Fourier το ονόμασε το 1822 «Φαινόμενο Θερμοκηπίου». Αποτελεί μια φυσική διεργασία που εξασφαλίζει στη Γη μια θερμοκρασία επιφάνειας εδάφους γύρω στους 15^οC, ενώ η θερμοκρασία θα ήταν -18^οC χωρίς αυτό. Όμως τα τελευταία χρόνια λέγοντας Φαινόμενο Θερμοκηπίου δεν αναφερόμαστε στη φυσική διεργασία, αλλά στην έξαρση αυτής, λόγω της ρύπανσης της ατμόσφαιρας από τις ανθρωπογενείς δραστηριότητες.

Ποιο είναι το πρόβλημα

Τα τελευταία χρόνια οι ανθρωπογενείς δραστηριότητες (βιομηχανίες, αυτοκίνητα κ.ά.) έχουν αυξήσει σημαντικά τις συγκεντρώσεις των αερίων των κατώτερων στρωμάτων της ατμόσφαιρας («αέρια θερμοκηπίου») με αποτέλεσμα την αύξηση της απορροφούμενης ακτινοβολίας και την επακόλουθη θερμοκρασιακή μεταβολή. Υπολογίζεται ότι η μέση θερμοκρασία της Γης έχει αυξηθεί κατά 0,5 με 0,6^οC από το 1880, λόγω της έξαρσης του φαινομένου και μέχρι το έτος 2100, εάν δεν ληφθούν μέτρα, η αύξηση της θερμοκρασίας θα είναι από 1,5 έως 4,5^οC.
Τα «αέρια του θερμοκηπίου» είναι περίπου 20 και έχουν όγκο μικρότερο από 1% του συνολικού όγκου της ατμόσφαιρας. Τα σημαντικότερα είναι οι υδρατμοί (H₂O), το διοξείδιο του άνθρακα (CO₂), το μεθάνιο (CH₄), το υποξείδιο του αζώτου (N₂O), οι χλωροφθοράνθρακες (CFCs) και το τροποσφαιρικό όζον (O₃). Κάθε μεταβολή στις συγκεντρώσεις αυτών των αεριών, διαταράσσει το ενεργειακό ισοζύγιο, προκαλεί μεταβολή της θερμοκρασίας και ως εκ τούτου κλιματικές αλλαγές. Οι υδρατμοί, αν και απορροφούν το 65% της υπέρυθρης ακτινοβολίας, δεν φαίνεται να έχουν επηρεαστεί άμεσα από την ανθρώπινη δραστηριότητα. Αντίθετα, οι συγκεντρώσεις των υπόλοιπων αερίων έχουν μεταβληθεί σημαντικά με σημαντικότερη τη μεταβολή του CO₂, καθώς αποτελεί αέριο που διαφεύγει στην ατμόσφαιρα με την καύση του πετρελαίου, του κάρβουνου και άλλων ορυκτών καυσίμων. Οι ανθρώπινες δραστηριότητες όχι μόνο εκπέμπουν υψηλές συγκεντρώσεις CO₂ στην ατμόσφαιρα, αλλά βλάπτουν και την ικανότητα της γης να απορροφά το CO₂ και να το ενσωματώνει στους φυσικούς κύκλους ροής ενέργειας και ύλης, με την καταστροφή των δασών και του φυτοπλαγκτού των ωκεανών. Το πλαγκτόν αποτελεί τον κύριο «απορροφητή» CO₂ του πλανήτη, καθώς πρόκειται για φυτικού οργανισμούς που χρησιμοποιούν το CO₂ κατά τη φωτοσύνθεση.

Επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής

Πολύπλοκα μαθηματικά μοντέλα, γνωστά ως GCM (General Circulation Models τα οποία επεξεργάζονται όλες τις διαθέσιμες πληροφορίες για να προβλεφθούν οι μελλοντικές κλιματικές αλλαγές, δείχνουν ότι η μέση θερμοκρασίας της Γης θα αυξάνεται κατά μέσο όρο περίπου 0,3^οC ανά δεκαετία για τα επόμενα 100 χρόνια. Αν συμβεί όμως μια τέτοια αύξηση, που φαινομενικά είναι μικρή, μπορεί να οδηγήσει σε σημαντικές κλιματικές αλλαγές με απρόβλεπτες συνέπειες.
Ένα σημαντικό θέμα είναι η επίδραση που θα έχει η αύξηση της θερμοκρασίας στο επίπεδο της θάλασσας. Αναμένεται άνοδος της επιφάνειας που θα οφείλεται στη θερμική διαστολή των ωκεανών και στο λιώσιμο των πάγων των οροσειρώνκαι σε μικρότερο ποσοστό σε λιώσιμο των πάγων της Γροιλανδίας. Παράλληλα η κατανομή και η συχνότητα των βροχοπτώσεων θα μεταβληθούν. Θα αυξηθούν οι πλημμύρες, οι καταιγίδες και γενικά οι ακραίες καιρικές συνθήκες θα είναι συχνότερες και εντονότερες.

Η ποιότητα των νερών στην Ελλάδα

Τα ύδατα των ποταμών στην Ελλάδα είναι γενικά καλής ποιότητας. Οι συγκεντρώσεις βαρέων μετάλλων είναι σε γενικές γραμμές κατώτερες των ορίων που θέτει η Ευρωπαϊκή Ένωση για το πόσιμο νερό. Υψηλές συγκεντρώσεις νιτρικών και φωσφορικών ιόντων έχουν παρατηρηθεί στον ποταμό Έβρο, ενώ στον Αξιό ποταμό έχουν καταγραφεί συγκεντρώσεις φωσφόρου, νιτρωδών και αμμωνιακών σε υψηλά επίπεδα.
Ίχνη ποιοτικής υποβάθμισης των λιμναίων υδάτων έχουν παρατηρηθεί εδώ και κάποιες δεκαετίες. Οι περισσότερες λίμνες, εκτός από τις βαθιές, παρουσιάζουν προβλήματα ευτροφισμού, δηλαδή υψηλές συγκεντρώσεις θρεπτικών συστατικών (νιτρικά, αμμωνιακά άλατα), τα οποία ευνοούν την ανάπτυξη συγκεκριμένων φυτικών οργανισμών που καλύπτουν την επιφάνεια και προκαλούν την κατάρρευση ολόκληρου το οικοσυστήματος της λίμνης . Τα σημαντικότερα προβλήματα παρατηρούνται στις λίμνες Παμβώτιδα των Ιωαννίνων, της Καστοριάς, στη Βεγορίτιδα και στη λίμνη Βιστονίδα.
Στα παράκτια ύδατα υψηλές συγκεντρώσεις ρυπαντικών φορτίων έχουν καταγραφεί στις περιοχές του Σαρωνικού, του Θερμαϊκού, του Παγασητικού, του κόλπου του Ηρακλείου, καθώς και στους όρμους της Ελευσίνας και της Νέας Καρβάλης στην Καβάλα. Γενικά πάντως τα περισσότερα από τα 15.000 χιλιόμετρα ακτογραμμής της Ελλάδας διαθέτουν ιδιαίτερα καθαρά και διαυγή ύδατα κολύμβησης.
Προβλήματα ρύπανσης εμφανίζονται και στους υδροβιότοπους, καθώς, σύμφωνα με στοιχεία του WWF εννέα από τους έντεκα υδροβιότοπους στην Ελλάδα που προστατεύονται από τη συνθήκη Ραμσάρ είναι ρυπασμένοι.
Παρ’ όλο που δεν υπάρχουν αρκετά δεδομένα για την ποιότητα των υπογείων υδάτων, υπάρχουν ενδείξεις ρύπανσής τους λόγω της ανεξέλεγκτης διάθεσης των υγρών αποβλήτων. Υψηλές συγκεντρώσεις νιτρικών ιόντων έχουν καταγραφεί στο Θερμαϊκό και τον Αμβρακικό κόλπο, ενώ γενικά υπολείμματα φυτοφαρμάκων έχουν ανιχνευτεί σε περιοχές της Μακεδονίας και της Θράκης, αλλά με συγκεντρώσεις κατώτερες των μέγιστων ορίων.

Ρύπανση του Νερού

Εισαγωγή

Το νερό είναι η βάση της ζωής στον πλανήτη. Περίπου το 70% της επιφάνειας της Γης σκεπάζεται με νερό. Οι ωκεανοί ρυθμίζουν το κλίμα και είναι ο βιότοπος πολλών ζωντανών οργανισμών, οι οποίοι αποτελούνται σε μεγάλο βαθμό από νερό. Το νερό συνιστά το 60% του συνολικού βάρους ενός δένδρου και το 50-65% του βάρους των ζωικών οργανισμών, συμπεριλαμβανομένου και του ανθρώπου.
Είναι ζωτικός πόρος για τη γεωργία, τη βιοτεχνία, τις μεταφορές και άλλες αμέτρητες ανθρώπινες δραστηριότητες. Από το συνολικό διαθέσιμο νερό στη Γη, το 97% βρίσκεται στους ωκεανούς, ενώ από το υπόλοιπο 3% το 2,997% είναι παγιδευμένο σε παγετώνες και παγόβουνα ή βρίσκεται βαθιά στη Γη, ώστε είναι πρακτικά απροσπέλαστο. Επομένως, μόνο το 0,003% του συνόλου είναι άμεσα διαθέσιμο υπό μορφή υγρασίας στο έδαφος, εκμεταλλεύσιμου υπόγειου νερού, υδρατμών, λιμνών και υδατορευμάτων. Το διαθέσιμο νερό συνεχώς συγκεντρώνεται, καθαρίζεται και ανακυκλώνεται κατά τον υδρολογικό κύκλο. Η διαδικασία αυτή παρέχει αρκετές ποσότητες νερού, υπό τις προϋποθέσεις ότι α. δεν φορτώνεται με μη αποικοδομήσιμες ή με βραδέως αποικοδομήσιμες ενώσεις, οι οποίες βαθμιαία θα συγκεντρώνονται και κάποτε θα φτάσουν σε απαγορευτικά επίπεδα, και β. δεν αντλείται νερό από τα υπόγεια αποθέματα με ρυθμό μεγαλύτερο από όσο αυτά επαναφορτίζονται. Δυστυχώς, σήμερα συμβαίνουν και τα δύο, με αποτέλεσμα το πόσιμο νερό να μειώνεται συνεχώς και η κατάσταση να έχει γίνει ιδιαίτερα δραματική, αφού ο μισός πληθυσμός της Γης δεν έχει πρόσβαση σε πόσιμο νερό. Η κατάσταση των υδάτων στην Ελλάδα σε γενικές γραμμές βρίσκεται σε ικανοποιητικά επίπεδα, αλλά και εδώ απαιτούνται σχέδια για τη διαχείριση των υδατικών πόρων.

Ρύπανση υδάτων

Ρύπανση υδάτων ονομάζεται οποιαδήποτε μεταβολή των φυσικών, χημικών και βιολογικών παραμέτρων του νερού (θαλασσών, ποταμών, λιμνών), λόγω της παρουσίας σε αυτό ουσιών σε ποσότητα που υπερβαίνει τα φυσιολογικά όρια. Η μεταβολή αυτή μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις στον άνθρωπο, σε άλλους ζωικούς ή φυτικούς οργανισμούς και γενικότερα να διαταράξει την ισορροπία των οικοσυστημάτων σε μικρή ή μεγάλη γεωγραφική κλίμακα. Οι ουσίες αυτές διαλύονται στο νερό, επιπλέουν ή κατακάθονται στον πυθμένα και προέρχονται κυρίως από ανθρωπογενείς δραστηριότητες, όπως το πετρέλαιο και τα λιπάσματα. Επίσης, είναι πιθανή η απελευθέρωση ενέργειας υπό τη μορφή θερμότητας ή ραδιενέργειας, η οποία προκαλεί αύξηση της θερμοκρασίας του νερού, οπότε έχουμε τη «θερμική ρύπανση των υδάτων».

Ρύποι, επιπτώσεις

Ανόργανες και οργανικές διαλυτές στο νερό ουσίες: Περνούν στο νερό είτε από τον αέρα μέσω της βροχής είτε κατά τη διήθησή του μέσα από το έδαφος είτε (η πιο συνηθισμένη περίπτωση) λόγω της ανάμειξής του με αστικά λύματα ή υγρά απόβλητα. Οι οργανικές ενώσεις, λόγω της αποικοδόμησής τους από τους μη παθογόνους μικροοργανισμούς του νερού, προκαλούν την κατανάλωση του διαλυμένου στο νερό οξυγόνου. Έτσι όμως οι αερόβιοι οργανισμοί του νερού, όπως τα ψάρια, ασφυκτιούν και πεθαίνουν, ενώ αναπτύσσονται οργανισμοί που δεν χρειάζονται οξυγόνο για να ζήσουν, οι οποίοι παράγουν ανεπιθύμητα προϊόντα, όπως δύσοσμα αέρια (υδρόθειο, μεθάνιο). Από τις ανόργανες ουσίες πρόβλημα δημιουργούν τα θετικά φορτισμένα ιόντα των λεγόμενων βαρέων μετάλλων, όπως ιόντα μολύβδου (Pb²⁺), υδραργύρου (Hg⁺, Hg²⁺), χρωμίου (Cr³⁺, Cr⁶⁺) και καδμίου (Cd²⁺), τα οποία βρίσκονται συνήθως σε βιομηχανικά απόβλητα και είναι τοξικά για τους υδρόβιους οργανισμούς.

Ατμοσφαιρική Ρύπανση

Τι είναι η ατμοσφαιρική ρύπανση;

Ατμοσφαιρική ρύπανση ονομάζεται η παρουσία ρύπων στην ατμόσφαιρα, δηλαδή η συγκέντρωση κάθε είδους ουσιών, θορύβου, ακτινοβολίας ή άλλων μορφών ενέργειας σε ποσότητα ή διάρκεια που μπορούν να προκαλέσουν αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία των ζωντανών οργανισμών και γενικότερα να διαταράξoυν την οικολογική ισορροπία σε μεγάλη ή μικρή γεωγραφική κλίμακα.
Υπό ορισμένες συνθήκες η ατμοσφαιρική ρύπανση είναι πιθανό να φτάσει σε επίπεδα που δημιουργούν ανεπιθύμητες συνθήκες διαβίωσης. Για την περιγραφή της κατάστασης αυτής έχει επικρατήσει ο όρος «νέφος».

Τι είναι το νέφος;

Το νέφος παρουσιάζεται με δύο μορφές:
α) Το νέφος καπνομίχλης [smog, σύντμηση των λέξεων smoke (καπνός) και fog (ομίχλη)], που σχηματίζεται όταν στην ατμόσφαιρα υπάρχει υψηλή συγκέντρωση ρύπων, όπως το διοξείδιο του θείου (SO₂) και αιωρούμενα σωματίδια, σε συνδυασμό με σχετικά χαμηλή θερμοκρασία και υψηλή υγρασία. Το φαινόμενο είναι εντονότερο κατά τους χειμερινούς μήνες και κυρίως τις πρωινές ώρες, κατά τις οποίες επικρατούν οι παραπάνω καιρικές συνθήκες. Ονομάζεται και ατμοσφαιρική ρύπανση «τύπου Λονδίνου», καθώς πρώτη φορά παρουσιάστηκε στην πρωτεύουσα της Αγγλίας, με σοβαρότερο επεισόδιο το 1952, οπότε πέθαναν εκατοντάδες άνθρωποι, λόγω των ακραίων συνθηκών ατμόσφαιρας που δημιουργήθηκαν.
β) Το φωτοχημικό νέφος, που παρουσιάζεται όταν επικρατούν υψηλές θερμοκρασίες, μεγάλη ηλιοφάνεια, μικρή σχετικά υγρασία και υψηλή συγκέντρωση συγκεκριμένων ενώσεων, όπως τα οξείδια του αζώτου, το μονοξείδιο του άνθρακα (CO), οι υδρογονάνθρακες και τα προϊόντα των αντιδράσεών τους. Ονομάζεται και ρύπανση «τύπου Λος Αντζελες», καθώς εκεί εμφανίστηκε πρώτη φορά το 1943.

Κυριότεροι ατμοσφαιρικοί ρύποι – Πηγές – Επιδράσεις

Ανάλογα με τον τρόπο παραγωγής τους, οι ρύποι διακρίνονται σε πρωτογενείς και δευτερογενείς.
Οι πρωτογενείς ρύποι εκπέμπονται απευθείας από τις διάφορες πηγές στην ατμόσφαιρα και οι σημαντικότεροι είναι τα αιωρούμενα σωματίδια [σκόνη, καπνός, σωματίδια βαρεών μετάλλων, όπως μολύβδου (Pb) και νικελίου (Ni)], το διοξείδιο του θείου (SO₂), το μονοξείδιο του άνθρακα (CO), οι υδρογονάνθρακες, το χλώριο (Cl₂) και το φθόριο (F₂)].
Οι δευτερογενείς ρύποι σχηματίζονται στην ατμόσφαιρα από τους πρωτογενείς με χημικές αντιδράσεις που γίνονται είτε μεταξύ τους είτε με τα φυσικά συστατικά της ατμόσφαιρας με συμμετοχή του ηλιακού φωτός, της θερμοκρασίας και της υγρασίας. Σημαντικότεροι είναι το μονοξείδιο του αζώτου (NO), το διοξείδιο του αζώτου (NO₂) και το όζoν (O₃).

Αιωρούμενα σωματίδια: Υλικά σε στερεή ή υγρή μορφή, προερχόμενα από βιομηχανικές δραστηριότητες, όπως βιομηχανίες τσιμέντου, γύψου, καθώς και από αυτοκίνητα. Προκαλούν ασθένειες στο αναπνευστικό σύστημα και ιδιαίτερα προβλήματα σε ηλικιωμένους, παιδιά και άτομα που πάσχουν από άσθμα. Επίσης προκαλούν φθορές σε βαφές και μειώνουν την ορατότητα της ατμόσφαιρας.
Μονοξείδιο του άνθρακα (CO): Πρόκειται για άχρωμο και άοσμο αέριο που εκπέμπεται ως προϊόν ατελούς καύσεως από πάσης φύσεως μηχανές, π.χ., μηχανές αυτοκινήτων. Επιδρά αρνητικά στην υγεία, καθώς μειώνει την ικανότητα του αίματος να μεταφέρει οξυγόνο στους ιστούς, δημιουργώντας έτσι προβλήματα στο καρδιαγγειακό και το νευρικό σύστημα. Όταν βρίσκεται σε χαμηλές συγκεντρώσεις, επηρεάζει άτομα με καρδιακά προβλήματα, ενώ σε υψηλότερες επηρεάζει αρνητικά ακόμα και υγιή άτομα, επιφέροντας ζαλάδα, πονοκεφάλους και σωματική κόπωση.
Διοξείδιο του θείου (SO₂): Αέριο άχρωμο και άοσμο σε χαμηλές συγκεντρώσεις, αλλά με έντονη μυρωδιά σε υψηλότερες. Φυσικά προέρχεται από τα ηφαίστεια, αλλά οι ανθρωπογενείς και βλαβερές πηγές του είναι οι εκπομπές από τις κεντρικές θερμάνσεις, τα διυλιστήρια πετρελαίου, τις χημικές βιομηχανίες και τα πετρελαιοκίνητα οχήματα.

Επηρεάζει άτομα με αναπνευστικά προβλήματα νεαρής και μεγάλης ηλικίας. Προκαλεί σοβαρές αλλοιώσεις στα οικοσυστήματα, καθώς συμβάλλει στο φαινόμενο της όξινης βροχής και προκαλεί τη νέκρωση ορισμένων φυτών. Μειώνει την οξύτητα λιμνών και ποταμών, δημιουργώντας ακραίες συνθήκες ακατάλληλες για την υδρόβια ζωή. Προκαλεί επίσης διάβρωση σε υλικά, όπως στο χάλυβα των σιδηροδρομικών γραμμών και στα μάρμαρα των αρχαίων μνημείων.
Μόλυβδος (Pb): Προέρχεται από την καύση απορριμάτων, τις βαριές βιομηχανίες και από πηγές καυσίμων με μόλυβδο. Σε υψηλές συγκεντρώσεις επηρεάζει τη λειτουργία των νεφρών και γενικότερα την πνευματική ανάπτυξη, ιδιαίτερα σε άτομα νεαρής ηλικίας.
Διοξείδιο του αζώτου (NO₂): Αέριο με ιδιάζουσα μυρωδιά και καφέ χρώμα, χαρακτηριστικό του ουρανού, όταν βρίσκεται σε υψηλές συγκεντρώσεις. Προέρχεται μέσω χημικών αντιδράσεων, παρουσία της ηλιακής ακτινοβολίας, από το μονοξείδιο του αζώτου (NO), το οποίο παράγεται από αυτοκίνητα, φορτηγά και βιομηχανικούς καυστήρες. Αποτελεί τον κύριο ρύπο του νέφους και της όξινης βροχής. Προκαλεί αναπνευστικά προβλήματα στους ασθματικούς και στα παιδιά, ενώ επηρεάζει και τη βλάστηση.
Όζον (O₃): Αέριο άοσμο και άχρωμο. Στα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας παίζει τον ευεργετικό ρόλο της προστασίας της Γης από τη βλαβερή υπεριώδη ακτινοβολία, αλλά στα κατώτερα στρώματα αποτελεί τον κυριότερο ρύπο του φωτοχημικού νέφους. Αποτελεί το προϊόν χημικών αντιδράσεων μεταξύ του οξυγόνου (O₂), πτητικών οργανικών ενώσεων και οξειδίων του αζώτου, παρουσία ηλιακής ακτινοβολίας και υψηλής θερμοκρασίας.
Σε μεγάλες συγκεντρώσεις επιδρά αρνητικά στους ιστούς των πνευμόνων και δημιουργεί προβλήματα σε άτομα με άσθμα και ασθένειες του αναπνευστικού συστήματος. Ακόμα και σε υγιή άτομα, η έκθεση σε υψηλές συγκεντρώσεις όζοντος προκαλεί ερεθισμό στην αναπνευστική οδό, διαταραχή της αναπνευστικής λειτουργίας, αίσθημα ξηρότητας στο λαιμό, πόνο στο στήθος, βήχα, ναυτία, ακόμα και πνευμονική συμφόρηση. Επίσης έχει τις δυσμενότερες επιπτώσεις από όλους τους ρύπους στα φυτά, καθώς επιδρά στην ανάπτυξή τους, προκαλεί μεγάλες ζημιές στη δασική βλάστηση και μειώνει την αγροτική παραγωγή.
Τοξικοί ρύποι (αρσενικό, αμίαντος, βενζόλιο): Προέρχονται από χημικές βιομηχανίες και οικοδομικά υλικά. Προκαλούν αναπνευστικά προβλήματα και σχετίζονται με γενετικές ανωμαλίες, στειρώσεις και καρκινοπάθειες. Σε υψηλές συγκεντρώσεις επιφέρουν άμεσο θάνατο.

Περιβάλλον και Ανθρώπινη Υγεία

Περιβάλλον

Περιβάλλον είναι όλα τα εξωτερικά ερεθίσματα που προέρχονται από το σύνολο των έμβιων (ζωντανοί οργανισμοί και σχέσεις μεταξύ τους) και των μη έμβιων στοιχείων (ανόργανες, οργανικές ενώσεις, φυσικά φαινόμενα) που επιδρούν σε έναν οργανισμό και καθορίζουν την ανάπτυξή του.
Ένας διαχωρισμός που προκύπτει στις οργανωμένες ανθρώπινες κοινωνίες είναι μεταξύ φυσικού και τεχνητού περιβάλλοντος. Φυσικό περιβάλλον μπορεί να θεωρηθούν το σύνολο των οργανισμών του πλανήτη (φυτικοί, ζωικοί, μύκητες, ιοί κ.ά.), τα ανόργανα στοιχεία και ενώσεις, οι οργανικές ενώσεις, οι φυσικοί παράγοντες (ηλιακή ακτινοβολία, άνεμοι κ.λπ.), καθώς και οι σχέσεις και οι αλληλεπιδράσεις που αναπτύσσονται μεταξύ όλων αυτών. Τεχνητό περιβάλλον είναι τα προϊόντα των ανθρώπινων δραστηριοτήτων, τα αποτελέσματα της κοινωνικής οργάνωσης, της τεχνολογίας και όλων των μέσων που χρησιμοποιεί ο άνθρωπος.

Περιβάλλον και Yγεία

Ο άνθρωπος αποτελεί ένα ζωντανό οργανισμό που ζει μέσα στο περιβάλλον, δέχεται ερεθίσματα από αυτό και ανταλλάσσει ύλη και ενέργεια. Ο Ιπποκράτης είπε ότι «το περιβάλλον ρυθμίζει την υγεία

του ανθρώπου και διαμορφώνει εκείνα τα στοιχεία που κάνουν έναν άνθρωπο να διαφέρει από τον άλλο και ένα έθνος να διαφέρει από το άλλο». Στη σύγχρονη εποχή ο ρόλος του περιβάλλοντος στη ζωή και την ανάπτυξη των ανθρώπων όχι μόνο δεν απορρίφθηκε, αλλά ενισχύεται από επιστήμες, όπως η βιολογία και η ψυχολογία.
Ο άνθρωπος είναι ένας ομοιοστατικός οργανισμός, δηλαδή ένας οργανισμός που εμφανίζει την τάση για σταθερότητα των διαφόρων φυσιολογικών στοιχείων (θερμοκρασία, σύνθεση αίματος) και για αποκατάσταση της σταθερότητας σε περίπτωση μεταβολής της. Έτσι, μπορεί να επιζήσει σε συγκεκριμένες μεταβολές του περιβάλλοντος, μέσα στις οποίες μπορούν να λειτουργούν οι απαραίτητες για τη ζωή φυσικοχημικές διεργασίες, με τρόπο που να μη διαταράσσεται η φυσιολογική κατάσταση του οργανισμού, δηλαδή η υγεία του.
Εάν το περιβάλλον είναι ευνοϊκό, η επίδρασή του στην ανθρώπινη υγεία είναι θετική, ενώ σε δυσμενείς περιβαλλοντικές συνθήκες η επίδραση αυτή είναι αρνητική. Η ρύπανση του περιβάλλοντος, δηλαδή η παρουσία ουσιών ή ενέργειας που δεν είναι δυνατόν να αφομοιωθούν ή να εξουδετερωθούν με φυσικούς τρόπους και δημιουργούν αρνητικές επιπτώσεις στους ζωντανούς οργανισμούς, έχει άμεση συνάρτηση με την ανθρώπινη υγεία.