Ίσως και ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα θέματα στη σύγχρονη νεοελληνική ιστορία, είναι αυτό για την ύπαρξη του «κρυφού σχολειού». Όμως, μετά από προσωπική έρευνα, μόνο κρυφό δε θα μπορούσε να περιγραφεί.
Βρισκόμαστε σε ένα κομμάτι της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, στο οποίο, πολύ αργότερα, θα αναγεννηθεί το ελληνικό έθνος. Μέχρι τότε, ο Σουλτάνος Μωάμεθ ο Πορθητής, ανέθεσε στον Πατριάρχη Γεννάδιο Σχολάριο- πέρα από τα κληρικά του καθήκοντα- το δικαίωμα λήψης αποφάσεων για τους ορθόδοξους υπόδουλους. Έτσι, λοιπόν, με διαταγή της Ιεράς Συνόδου, εμφανίζεται μετά το 1593 η στοιχειώδης εκπαίδευση. Συγκεκριμένα, χτίζονται σχολεία σε περιοχές όπως στα νησιά του Αιγαίου και πρωτίστως σε Χίο, Μέτσοβο, Αμπελάκια, Θεσσαλονίκη και Αθήνα. Έπειτα, μετά το 1596 δημιουργούνται διάφορες ακαδημίες.
Βέβαια, οι ανεπάρκειες στην εκπαίδευση δεν έλειπαν. Ωστόσο, ιστορικοί αναφέρουν μεγάλο αριθμό μαθητών γύρω από ένα κελί μοναχού. Εκεί, οι μαθητές δέχονταν βασικές γνώσεις ανάγνωσης και γραφής, ενώ στις ακαδημίες διδάσκονταν μαθήματα όπως φιλοσοφία και μαθηματικά από απόδημους Έλληνες καθηγητές. Αυτοί, με την ευρωπαϊκή παιδεία που κατείχαν έσπευσαν να βοηθήσουν όσο μπορούσαν.
Το 1770 ο Ελληνικός Διαφωτισμός θα αναδείξει ιδεολογίες, όπως αυτή της εθνικής αποκατάστασης. Οι Έλληνες ήθελαν να απελευθερωθούν τελείως από την Οθωμανική διοίκηση και ανάμεσα στις διάφορες αδυναμίες που της απέδιδαν, συμπεριελάμβαναν και την ισχνή εκπαίδευση. Κάπως έτσι, προκύπτουν πίνακες, ποιήματα και δημοτικά τραγούδια ως ρομαντικές εκφράσεις και απλές αισθητοποιήσεις του ζητήματος της παιδείας.
Το σίγουρο είναι ότι το λεγόμενο «κρυφό σχολειό», αποτελούσε απλώς έναν αστικό μύθο της εποχής με μεγάλες διαστάσεις ανά τους αιώνες.
*Ευχαριστούμε τον Παντελή Κομνηνό για τις χρήσιμες πληροφορίες που μας παραχώρησε για τις ανάγκες των 2 αυτών άρθρων.
