Ο αείμνηστος Νίκος Ξυλούρης υπήρξε μία από τις μεγαλύτερες μορφές του ελληνικού τραγουδιού, που με τη μοναδική του φωνή, κατάφερε να αναδείξει την παραδοσιακή κρητική μουσική και να την κάνει αγαπητή και έξω από τα σύνορα της Κρήτης.
Ο Νίκος Ξυλούρης, γνωστός και με το παρατσούκλι «Ψαρόνικος» καθώς και με το ψευδώνυμο «Αρχάγγελος της Κρήτης», γεννιέται το 1936 στα Ανώγεια της Κρήτης, σε ένα φτωχό, μουσικό περιβάλλον, με πολλούς λυράρηδες. Ο ίδιος, δε σπάει την παράδοση, και έτσι αποκτά την πρώτη του λύρα σε ηλικία 12 ετών. Στην ηλικία των 17, ξεκινά να παίζει σε γάμους και πανηγύρια και οι Κρητικοί τον στηρίζουν. Το 1958 ηχογραφεί τον πρώτο του δίσκο με τίτλο «Μια μαυροφόρα που περνά». Το 1966 κερδίζει το πρώτο βραβείο σ’ένα φεστιβάλ μουσικής στο Σαν-Ρέμο. Το 1969 ηχογραφεί τον δίσκο «Ανυφαντού» που σημειώνει μεγάλη επιτυχία. Αυτή την χρονιά εγκαθίσταται στην πρωτεύουσα, όπου κάνει εμφανίσεις και κερδίζει την στήριξη και του αθηναϊκού κόσμου. Εκεί, γνωρίζει και τον Γιάννη Μαρκόπουλο, και κάπως έτσι ξεκινά μια αξέχαστη συνεργασία, με τους δίσκους «Χρονικό» και τα «Ριζίτικα».
Η παρουσία του είναι ξεχωριστή και κατά την εποχή της Χούντας. Το 1971 ξεκινά εμφανίσεις με τον Μαρκόπουλο στην μπουάτ «Λήδρα» και η φωνή του γίνεται σύμβολο της αντίστασης της νεολαίας απέναντι στο δικτατορικό καθεστώς. Το 1973 τραγουδά στην παράσταση «Το μεγάλο μας τσίρκο» με τον Κώστα Καζάκο και την Τζένη Καρέζη. Τις μέρες της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, ο Νίκος Ξυλούρης βρίσκεται στο πλευρό των φοιτητών τραγουδώντας το «Πότε θα κάνει ξαστεριά;», με τη φωνή του να συμπαραστέκεται και να ξεσηκώνει.
Απεβίωσε το 1980 σε ηλικία 44 χρόνων νικημένος από τον καρκίνο. Τα τραγούδια του μέχρι και σήμερα παραμένουν ζωντανά στην συνείδηση του κάθε Έλληνα που κάνει τη δική του επανάσταση!
