ΚΕΙΜΕΝΟ 1

ΠΑΓΟΣ

Έπεσα τυχαία,χαζεύοντας στο instagram,στη σελίδα ενός γνωστού (από όσο κατάλαβα)φωτογράφου μόδας.Είχε ανεβάσει δεκάδες φωτογραφίες ημίγυμνων μοντέλων.Κοριτσιών όμορφων αλλά λιπόσαρκων,γυμνασμένων αλλά εμφανώς υποσιτισμένων για τις ανάγκες του επαγγέλματος και για να συντηρήσουν την εικόνα που θέλει η αγορά της ομορφιάς.Ποιας ομορφιάς; Με προβλημάτισε η (ηθελημένη) ψυχρότητα που απέπνεαν όλες οι πόζες.Τα αγέλαστα,σοβαρά,σχεδόν καταθλιπτικά πρόσωπα των κοριτσιών με τα σβησμένα βλέμματα.Είναι τα ίδια βλέμματα που “ φοριούνται” πολύ στις πασαρέλες,όπου η παρέλαση των ανέκφραστων μοντέλωνπαραπέμπει σε πορεία ζωντανών νεκρών,στις καλλιτεχνικές φωτογραφίες και στα έργα της video art που εκτίθενται στα μουσεία σύγχρονης τέχνης.Κάθε εποχή έχει τους κώδικες,την αισθητική της,τους δικούς της τρόπους για να εκφράζεται.Απλώς αυτό που όλο και πιο έντονα εκφράζουν σήμερα οι δημιουργοί όταν επιχειρούν να σχολιάσουν τον κόσμο μας δια των έργων τους μού μοιάζει όλο και πιο τρομακτικό.Φταίει που μεγαλώνω,οπότε θα πρέπει να καταβάλω μεγαλύτερη προσπάθεια,τόσο για να καταλάβω αυτό που λένε(νομίζω όμως πως το καταλαβαίνω),όσο και για να αποδεχθώ τον τρόπο με τον οποίο εκφράζονται.Έναν τρόπο που έχει κάτι από την ψυχρότητα του πάγου,που είναι κοφτερός σαν τη λάμα του μαχαιριού,που αποσκοπεί στην πρόκληση ηλεκτροσόκ.Ψυχρότητα,κατάθλιψη και βία,αυτά είναι (τρία από) τα βασικά συστατικά της κοιωννίας μας ,έτσι όπως αποκαλύπτεται στα social media,στις γκαλερί,στα μουσεία,παντού γύρω μας.

Την τελευταία εβδομάδα παρακολούθησα τον τελευταίο κύκλο του “Euphoria” της νέας μεγάλης επιτυχίας του ΗΒΟ.Όλα όσα περιγράφω παραπάνω τα βρήκα συγκεντρωμένα μέσα σε οκτώ ωριαία επεισόδια:έφηβοι που μοιάζουν να έχουν ζήσει δέκα δύσκολες ζωές ο καθένας,κουρασμένοι και απογοητευμένοι από τα πάντα,με βλέμματα αδεια,κάνουν όλη μέρα βαριά ναρκωτικά,τσακώνονται με τους (επίσης βυθισμένους στην κατάθλιψη,στο αλκοόλ και στα παραισθησιογόνα )γονείς τους και κάνουν έρωτα με τρόπο ζωώδη.

Οι συνευρέσεις τους πιο πολύ θυμίζουν βιασμούς παρά τη συνάντηση δύο νέων ανθρώπων που διευρύνουν τη σεξουαλικότητά τους και ανακαλύπτουν τον ερωτισμό,την τρυφερότητα,την αγάπη.Η αγάπη και στον κόσμο του “Euphoria” ή βρίσκεται θαμμένη κάτω από τόνους ασχήμιας (τόσο κάτω που είναι σχεδόν αδύνατο να την ανασύρεις στην επιφάνεια)ή,αν προσπαθήσεις να τη δοκιμάσεις,έχει τρομερό τίμημα.Για να περιγράψω με μία μόνο λέξη την κεντρική ιδέα της σειράς,δεν μπορώ να σκεφτώ παρά την απόγνωση.

Την ίδια απόγνωση που διακρίνω στα κενά βλέμματα των κοριτσιών που φωτογραφίζει εκείνος ο τύπος στο instagram και που διαβάζω στα (ο Θεός να τα κάνει)ποιήματα πολλών νέων ποιητών.

Τι περιμένει τα νέα παιδιά εκεί έξω; Μοναξιά,αποστασιοποίηση,απομόνωση,θυμός,αδυναμία σύναψης και συντήρησης φιλικών και αισθηματικών σχέσεων σε μια κοινωνία σκληρή και ψυχρή (έτσι ήταν πάντα;),όπου ο άνθρωπος μοιάζει ακόμα και να χάνει το ένστικτό αυτοσυντήρησης που ως τώρα τον βοηθούσε να τα βγάλει πέρα στα δύσκολα.Πόσο χειρότερα μπορεί να πάει;Εύχομαι να υπερβάλλω.

Κοσμάς Βίδος Εφημερίδα Βήμα.

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Το κείμενο που ακολουθεί δημοσιεύτηκε στον ημερήσιο Τύπο με αφορμή την έκθεση με τίτλο «Με αντίδοτο το ευφυές χιούμορ», η οποία ήταν αφιερωμένη στο έργο του γελοιογράφου Αρκά. 

Το γέλιο, θεραπεία ενάντια στις κρίσεις Η δουλειά του Αρκά, που με συνέπεια, οξυδέρκεια και καυστικό χιούμορ γελοιογραφεί την ελληνική καθημερινότητα των τελευταίων 40 χρόνων, έχει υπάρξει σημείο αναφοράς για πολλούς από εμάς. Οι ήρωες και κυρίως οι αντι-ήρωές του κυκλοφορούν ανάμεσά μας ήδη από το 1980, όταν ο δημιουργός τους άρχισε να δημοσιεύει κόμικς στο περιοδικό «Βαβέλ». Ο ίδιος ο Αρκάς (που υπογράφει πάντα τα έργα του με αυτό το ψευδώνυμο) ποτέ δεν εμφανίζεται ως πρόσωπο στο κοινό. Προτιμά να βρίσκεται παντού και πουθενά, ακούγοντας τις συζητήσεις μας και διαβάζοντας την ίδια στιγμή το υποσυνείδητό μας. Έτσι καταφέρνει να μας ξαφνιάζει, να μας θυμώνει, να μας συγκινεί, να μας ταράζει· εντέλει να μας θεραπεύει μέσω του γέλιου. Γι’ αυτόν το λόγο, η έκθεση που του αφιερώνει στους 26ους Πλόες του το Ίδρυμα Πέτρου και Μαρίκας Κυδωνιέως με τίτλο «Με αντίδοτο το ευφυές χιούμορ» λειτουργεί ως «φάρμακο» γι’ αυτό το δύσκολο καλοκαίρι. Αντέχουμε το χιούμορ και μπορούμε ακόμη να γελάμε, ρωτάμε την ιστορικό τέχνης και θεωρίας του πολιτισμού Αθηνά Σχινά, επιμελήτρια της έκθεσης, και στενή συνεργάτιδα του σκιτσογράφου, που δεν δίστασε να συμπεριλάβει μεταξύ των έργων την πιο πρόσφατη σειρά γελοιογραφιών του Αρκά με θέμα την πανδημία. «Το χιούμορ δεν είναι μονοδιάστατο», απαντά η ίδια. «Θέλει μέτρο, ευρηματικότητα, ενσυναίσθηση, αδέσμευτη συνείδηση, αυτοσαρκασμό κι απουσία προκαταλήψεων. Το χιούμορ του Αρκά έχει αυτά τα γνωρίσματα, γι’ αυτό είναι καταλυτικό και μαζί λυτρωτικό. Γελάμε, και αυτό το αυθόρμητο γέλιο μας αποστασιοποιεί από την πραγματικότητα δίνοντάς μας την ικανότητα να αντιστεκόμαστε στις δυσκολίες και να τις αντιμετωπίζουμε από διαφορετικές οπτικές γωνίες.» Συνεπώς, αναρωτιόμαστε, η δουλειά του γελοιογράφου είναι πιο παραγωγική σε περιόδους ευημερίας ή σε εποχές κρίσης, όπως αυτές που βιώνουμε; «Ποτέ δεν είναι εύκολη η δουλειά ενός γελοιογράφου, όταν βέβαια το έργο του επιδιώκει να μην είναι καταναλωτικό και να μην ικανοποιεί τις “εύκολες” αντιδράσεις του κοινού», σχολιάζει η κ. Σχινά. «Θεωρώ μάλιστα ότι σε περιόδους ευημερίας, είναι ακόμη πιο απαιτητική η δουλειά ενός γελοιογράφου, γιατί τότε έχει περισσότερες δυνατότητες να καλλιεργήσει ένα μεγαλύτερο εύρος εκφραστικών ποιοτήτων, πνευματικών και υπαρξιακών αναζητήσεων. Ανεξάρτητα, ωστόσο, από αυτό, πιστεύω ότι η γελοιογραφία είναι κοινωνικά και πολιτισμικά απαραίτητη, ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσης.»

 Μάρω Βασιλειάδου, Η Καθημερινή, 10/07/2020 [διασκευή]

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Με αφορμή την επανέκδοση του βιβλίου του «Η μουσική ως φάρμακο», ο καρδιολόγος, συνθέτης και συγγραφέας Θανάσης Δρίτσας δίνει συνέντευξη και απαντά σε ερωτήσεις που αφορούν, μεταξύ άλλων, τη μουσικοθεραπεία και την υπαρξιακή διάσταση της μουσικής.

 Η μουσική ως φάρμακο 

Τι σας έκανε να εστιάσετε περισσότερο στη μουσική σε σχέση με τις υπόλοιπες τέχνες;

 Το ότι είμαι βέβαια και ο ίδιος μουσικός και συνθέτης μουσικής και είχα αρχικά (βιωματικά) διαπιστώσει τις ευεργετικές επιδράσεις της μουσικής στην ίδια μου τη ζωή. Η μουσική υπήρξε για εμένα παυσίλυπο, παυσίπονο και αντίδοτο στην ασθένεια και τη φθορά με την οποία έρχομαι αντιμέτωπος καθημερινά στο πλαίσιο της άσκησης μιας μάχιμης ιατρικής ειδικότητας, όπως είναι η καρδιολογία. Αποφάσισα πριν από πολλά χρόνια να ψάξω τους βιολογικούς μηχανισμούς που σχετίζονται με τη θεραπευτική ιδιότητα της μουσικής, είχα μια ανεξήγητα μεγάλη περιέργεια και εσωτερική παρακίνηση πάνω σε αυτό το ζήτημα. Από τη μία είναι το άκουσμα της μουσικής και από την άλλη η δημιουργία.

 Είναι διαφορετική η επίδρασή της στον ακροατή και διαφορετική στον δημιουργό; 

Σαφώς η επίδραση της μουσικής είναι διαφορετική σε ακροατή και δημιουργό, άλλωστε ο δημιουργός όταν δημιουργεί έχει υπόψη του τον ακροατή. Στον δημιουργό είναι περισσότερο ωφέλιμη η ίδια η δημιουργική διαδικασία. Και στη μουσικοθεραπεία έχουμε αφενός τη μορφή παθητικής ακρόασης μιας προεπιλεγμένης μουσικής αφετέρου τη βιωματική θεραπεία, όπου η μουσική γίνεται το μέσο προκειμένου να αναδυθεί η δημιουργική σχέση θεραπευτή-θεραπευόμενου. Στη βιωματική θεραπεία η μουσική γεννιέται συχνά ως αποτέλεσμα αυτοσχεδιασμού και η δημιουργική διαδικασία κατευθύνεται από έναν εκπαιδευμένο θεραπευτή-ειδικό.

 Ως καρδιολόγος έρχεστε καθημερινά σ’ επαφή με τον ανθρώπινο πόνο και το δίπολο της ζωής και του θανάτου. Η μουσική έχει υπαρξιακή διάσταση;

Η μουσική σε σχέση με τις άλλες τέχνες είναι κάτι το άυλο, πνευματικό και αφηρημένο και όπως έχει καταθέσει και ο Στραβίνσκυ στο βιβλίο του «Μουσική Ποιητική» μας συνδέει με το ουράνιο, το μεταφυσικό κομμάτι μας. Η μουσική πάει κόντρα στη βαρύτητα που έχει την τάση να μας προσγειώσει πάνω στο υλικό μας κομμάτι. Αυτή η πνευματική διάσταση της μουσικής συνδέεται με το υπαρξιακό ζήτημα και έχει τη δυνατότητα να προσφέρει πνευματική εμπειρία ως «παραμυθία» και να προσδώσει έτσι νόημα στη ζωή. Βλέπουμε για παράδειγμα πόσο σημαντική είναι η μουσικοθεραπεία προκειμένου να προσφέρει νόημα σε ασθενείς τελικού σταδίου που αντιμετωπίζουν κατάματα τον θάνατο ως μόνη προοπτική. 

Συνέντευξη στη Δήμητρα Διδαγγέλου για το ηλεκτρονικό περιοδικό Ψυχο-Γραφήματα 08/04/2019 [διασκευή]

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Το ποδήλατο Το παιδικό ποδήλατό μου, ο άλλοτε απαστράπτων Πήγασος

 που απογειωνόταν μόλις τον καβάλαγα, έχει για πάντα

 τώρα υπογειωθεί. Κι ας λέω ψέματα, αδιάκοπα,

 στον εαυτό μου και σ’ εκείνο, πως, κάποια μέρα

 θα του αλλάξω λάστιχα, απ’ τη σκουριά του θα το γδύσω,

 θα το λαδώσω και θα το γυαλίσω κι όλο τον κόσμο

 μαζί του θα γυρίσω· το παιδικό ποδήλατό μου έχει για πάντα

 υπογειωθεί· το ξέρω και το ξέρει.

 Αργύρης Χιόνης, από τη συλλογή Στο υπόγειο, εκδ. Νεφέλη 2004 

ΘΕΜΑΤΑ

Α.Να συνοψίστε σε 70 λέξεις τα χαρακτηριστικά των νέων του πρώτου κειμένου όπως αναφέρονται από τον συγγραφέα του.

Β1. Ο τίτλος του Κειμένου 1 και του κειμένου 2 αποδίδει, κατά τη γνώμη σας, επιτυχώς το περιεχόμενο των κειμένων;Για το κείμενο 1 να δώσετε έναν κυριολεκτικό τίτλο και για το κείμενο 2 έναν μεταφορικό. Μονάδες 15 

Β2. Το Κείμενο 1 έχει πληροφοριακό/ενημερωτικό χαρακτήρα. Να το επιβεβαιώσετε με αναφορά σε δύο (2) στοιχεία του κειμένου. Μονάδες 10

Β3. Ποια είναι η βασική ιδέα της απάντησης που δίνει ο Θανάσης Δρίτσας στην 3η ερώτηση της δημοσιογράφου; Πώς κρίνετε τη γνώμη αυτή; Τεκμηριώστε τη θέση σας (100-120 λέξεις). Μονάδες 15 

Γ. Να διατυπώσετε το ερμηνευτικό σχόλιό σας για το Κείμενο 3, παρουσιάζοντας το κύριο, κατά τη γνώμη σας, θέμα του. Να συμπεριλάβετε στην απάντησή σας σχετικούς με το θέμα δείκτες του ποιήματος και την προσωπική σας ανταπόκριση σε αυτό. (150-200 λέξεις) Μονάδες 15

Δ.Σε μια έκθεση γελοιογραφίας που οργανώθηκε με πρωτοβουλία του Λυκείου σας ανέλαβες ως εκπρόσωπος της τάξης σου να εκφωνήσεις λόγο. Το θέμα που επέλεξες να παρουσιάσεις έχει τον τίτλο “Η νεανική απόγνωση έτσι όπως εμφανίζεται στα social media σήμερα και το γέλιο ως αντίδοτο στη μελαγχολία και τη σκληρότητα της σύγχρονης κοινωνίας”.Η ομιλία σου, 350-400 λέξεων, απευθύνεται σε μαθητές, γονείς και εκπαιδευτικούς που ήρθαν στα εγκαίνια της έκθεσης. Μονάδες 30  

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑ ΚΑΙ ΑΥΤΟΕΚΤΙΜΗΣΗ

Αυτογνωσία είναι η συνειδητή πρόσβαση σε περιοχές της σκέψης, των συναισθημάτων και της συμπεριφοράς μας και η εμπειρική γνώση που προκύπτει μέσα από μια τέτοιου τύπου ενδοσκόπηση. Η διαδικασία καλλιέργειας αυτογνωσίας αποτελεί συχνά μύηση σε έναν καινούργιο τρόπο σκέψης, εμπειρίας και δράσης. Μια βιωματική πορεία εκμάθησης σε αυτοπαρατήρηση και καταγραφής όλων εκείνων των αυθόρμητων σκέψεων, συναισθημάτων και αναγκών, όπως εμφανίζονται στη ζωή μας μέσα από την καθημερινή τριβή, αναλύοντας πλευρές του εαυτού μας όσο και σχέσεις με άλλους ανθρώπους. H αυτογνωσία δεν θα μπορούσε να νοηθεί ως μετρήσιμο χαρακτηριστικό ή ως αντικειμενική ποιότητα, αφού αναφέρεται στην ανθρώπινη συνείδηση που εξ ορισμού είναι υποκειμενική.

Στην εποχή μας οι κοινωνικές επιταγές είναι πολλές και συχνά αλληλοσυγκρουόμενες. Ο άνθρωπος γίνεται αποδέκτης πολλαπλών μηνυμάτων από διαφορετικές πηγές, με συνέπεια να κινδυνεύει να απολέσει το προσωπικό του βλέμμα, χάνοντας μαζί την αυθόρμητη τάση του για ενδοσκόπηση και αυτογνωσία. Η διαδικασία διερεύνησης του εαυτού είναι που δίνει στο άτομο τη δυνατότητα να τον αγαπήσει, να ζήσει μέσα από τις δικές του επιλογές, χωρίς να γίνεται πιόνι στα χέρια άλλων και δίχως να παρασύρεται από τη δικιά του θέληση υιοθετώντας μια ‘’ιδανική’’, πλην όμως ψεύτικη, εικόνα.

Η αυτοεκτίμηση είναι στενά συνυφασμένη με την αυτο-αντίληψη. Η αυτοεκτίμηση αντιπροσωπεύει τη συναισθηματική πλευρά της αυτογνωσίας και δείχνει τον βαθμό στον οποίο το άτομο αποδέχεται και επιδοκιμάζει τον εαυτό του. Για ορισμένους, αυτοεκτίμηση είναι η συνειδητή αποδοχή της αξίας και της σημαντικότητας, ο σεβασμός δηλαδή προς τον εαυτό μας. Η αυτοεκτίμηση είναι λοιπόν κάτι που μαθαίνεται. Η εικόνα του εαυτού προκύπτει σταδιακά, καθώς το άτομο μεγαλώνει, μέσα από τις εμπειρίες του και κυρίως μέσα από τη σχέση του με τα σημαντικά πρόσωπα της ζωής του, όπως η μητέρα, ο πατέρας, τα αδέρφια, οι δάσκαλοι, οι φίλοι και οι συμμαθητές ή οι συνομήλικοι.

Εμπειρίες μέσα στην οικογένεια, στο σχολείο ή μέσα στην κοινωνία, επηρεάζουν την αυτοεκτίμησή μας. Αν το περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνουμε είναι υποστηρικτικό και παρέχει ενθάρρυνση, το άτομο θα αναπτύξει μια αίσθηση εμπιστοσύνης προς τον εαυτό του και τον κόσμο και μια αίσθηση αυτονομίας. Αντίθετα, αν υπάρχει έλλειψη στήριξης, αστάθεια, υπερπροστασία, έλλειψη ευκαιριών, επικρίσεις, ειρωνεία, απόρριψη και μη ρεαλιστικές προσδοκίες, το άτομο μαθαίνει ότι δεν μπορεί να εμπιστευθεί τις ικανότητές του, τον εαυτό του και τον κόσμο, και βιώνει αισθήματα ανασφάλειας και κατωτερότητας.

Άτομα με υψηλή αυτοεκτίμηση συνήθως χαρακτηρίζονται από:

• Υπευθυνότητα για τις πράξεις τους
• Αισιοδοξία, δημιουργικότητα και τόλμη
• Συγκρότηση, αυτοέλεγχο και εσωτερική ισορροπία
• Ανθεκτικότητα στις αρνητικές κριτικές των άλλων
• Ανεκτικότητα και σεβασμό για τους άλλους
• Πίστη στις ικανότητες τους
• Αγάπη και σεβασμό για τον εαυτό τους

Άτομα με χαμηλή αυτοεκτίμηση συνήθως χαρακτηρίζονται από:

• Αισθήματα κατωτερότητας και ανασφάλειας
• Δυσκολία κοινωνικής ένταξης και μειωμένες κοινωνικές δεξιότητες—διακατέχονται συνεπώς από αισθήματα μοναξιάς
• Υπερβολική ευθιξία και χαμηλές αντοχές στις συντροφικές σχέσεις
• Υπερβολική ενασχόληση με αυτό που οι άλλοι σκέπτονται για εκείνους—αναζητούν λοιπόν συνεχώς επιβεβαίωση της αξίας τους
• Διάχυτο άγχος και αίσθημα απογοήτευσης
• Επικέντρωση στα αρνητικά στοιχεία μιας κατάστασης
• Ελλειψη εμπιστοσύνης στις προσωπικές τους απόψεις
• Αναπάντεχες εκρηκτικές συμπεριφορές
• Διαταραχές στη συγκέντρωση, τον ύπνο και τη διατροφή

Ο ψυχολόγος μπορεί να επέμβει στον τρόπο σκέψης μας και να μας βοηθήσει έτσι ώστε να ενισχύσουμε την αυτοπεποίθησή μας, να αποδεχθούμε τον εαυτό μας και να δημιουργήσουμε το κατάλληλο περιβάλλον γύρω μας για να χρησιμοποιήσουμε, να καλλιεργήσουμε και να εξελίξουμε το μέγιστο των δυνατοτήτων μας.

Έρη Τζαβέλα

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

ΤΟ ΕΓΩ ΚΑΙ ΟΙ ΑΛΛΟΙ

Όσα ισχύουν για τη νοητική και συναισθηματική λειτουργία, ισχύουν επίσης και για τη βουλητική λειτουργία. Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν πεισθεί πως όσο δεν εξαναγκάζονται απροκάλυπτα από μια εξωτερική δύναμη να κάνουν κάτι, οι αποφάσεις τους είναι ολόδικές τους και πως αν θέλουν κάτι, είναι δική τους επιθυμία. Αυτή όμως είναι μια από τις μεγάλες αυταπάτες που τρέφουμε για τους εαυτούς μας. Πολλές από τις αποφάσεις μας δεν είναι πραγματικά δικές μας αλλά μας επιβάλλονται από τα έξω. Έχουμε κατορθώσει να πείσουμε τους εαυτούς μας ότι είμαστε εμείς που παίρνουμε τις αποφάσεις, ενώ ουσιαστικά προσαρμοζόμαστε στις απαιτήσεις των άλλων ωθούμενοι από τον φόβο της απομόνωσης και από πιο άμεσες απειλές για τη ζωή, την ελευθερία και την άνεσή μας. 

Όταν ρωτάμε τα παιδιά αν θέλουν να πηγαίνουν κάθε μέρα στο σχολείο και η απάντησή τους είναι “φυσικά θέλω”, λένε αλήθεια; Σε πολλές περιπτώσεις ασφαλώς όχι. Το παιδί μπορεί να θέλει να πηγαίνει συχνά στο σχολείο, πολλές φορές όμως θέλει να παίζει αντί να πηγαίνει σχολείο ή να κάνει κάτι άλλο. Αν πραγματικά αισθάνεται “θέλω να πηγαίνω στο σχολείο κάθε μέρα”, καταπνίγει την απέχθειά του για τη ρουτίνα της σχολικής ζωής. Νιώθει πως περιμένουν από αυτό να θέλει να πηγαίνει στο σχολείο κάθε μέρα, και αυτή η πίεση είναι αρκετά ισχυρή, ώστε να πνίγει το αίσθημα πως πηγαίνει τόσο συχνά μόνο και μόνο επειδή είναι υποχρεωμένο να πηγαίνει. Το παιδί θα αισθανόταν πιο ευτυχισμένο αν μπορούσε να αντιληφθεί το γεγονός ότι άλλοτε θέλει να πηγαίνει στο σχολείο και άλλοτε είναι υποχρεωμένο να το κάνει. Αλλά η πίεση του αισθήματος του καθήκοντος είναι αρκετά ισχυρή ,ώστε να του δημιουργήσει το αίσθημα πως το ίδιο θέλει αυτό που υποτίθεται πως θέλει.[…….]

Θα μπορούσαμε να αναφερθούμε σε πολλές περιπτώσεις της καθημερινής ζωής, κατά τις οποίες οι άνθρωποι φαίνονται πως παίρνουν αποφάσεις, φαίνεται πως θέλουν κάτι, αλλά ακολουθούν την εσωτερική ή εξωτερική πίεση του να είναι “υποχρεωμένοι” να επιθυμούν αυτό που πρόκειται να κάνουν. Πραγματικά, παρατηρώντας το φαινόμενο των ανθρωπίνων αποφάσεων, ξαφνιάζεται κανείς με την έκταση κατά την οποία οι άνθρωποι ξεγελιούνται εκλαμβάνοντας σαν “δικές τους” αποφάσεις αυτό που στην πραγματικότητα είναι υποταγή στη συμβατικότητα, στο καθήκον ή στην απλή πίεση. Φαίνεται πως η πρωτότυπη απόφαση αποτελεί ένα σπάνιο φαινόμενο σε μια κοινωνία, η οποία υποτίθεται ότι θεωρεί την απόφαση του ατόμου σαν ακρογωνιαίο λίθο της ύπαρξής της.

Έριχ Φρομ,Ο φόβος μπροστά στην ελευθερία     

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Καλά, θ’ απορροφήσουν κάτι από την έγνοια σου

η μέρα, η κίνηση, η δουλειά σου, οι φίλοι,

και θα μπορέσεις ύστερα να πας

σε κάνα θέατρο ή κέντρον ή όπου αλλού.

Όμως όταν τελειώσουν όλα

τα θέατρα και τα κέντρα κλείσουν,

και πουν οι φίλοι καληνύχτα,

και πρέπει να γυρίσεις πια στο σπίτι, τι θα γίνει;

Το ξέρεις πως σκληρή, αδυσώπητη

σε περιμένει στο κρεβάτι σου η έγνοια.

Θα ‘σαι μονάχος.

Και τότες θα λογαριαστείτε.

Θες ή δε θες θα μπουν κάτω όλα, να λογαριαστείτε.

Θα ‘σαι μονάχος

κι ανυπεράσπιστος απ’ τα θέατρα και τα κέντρα,

κι απ’ τη δουλειά σου και τους φίλους.

Σε περιμένει στο κρεβάτι σου η έγνοια.

Θά ‘ρθεις, δεν γίνεται. Είν’ τόσο σίγουρη γι’ αυτό, και περιμένει.

Είναι στο σπίτι και σε περιμένει.

Κώστας Μόντης, Νύχτες

ΘΕΜΑΤΑ

Α. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της αυτογνωσίας και της αυτοεκτίμησης σύμφωνα με το πρώτο κείμενο; Λέξεις 70,Μ.15

Β1.Στο κείμενο 1 υπάρχουν στις κουκκίδες κάποια χαρακτηριστικά όπως “Υπερβολική ενασχόληση με αυτό που οι άλλοι σκέπτονται για εκείνους—αναζητούν λοιπόν συνεχώς επιβεβαίωση της αξίας τους” και “Ελλειψη εμπιστοσύνης στις προσωπικές τους απόψεις”.Να συνδέσετε τα παραπάνω χαρακτηριστικά με αυτά που περιγράφονται για τις μη πρωτόβουλες αποφάσεις στο κείμενο 2 σε μια παράγραφο 120 λέξεων με αιτιολόγηση.Μ.12

Β2.Στο δεύτερο κείμενο ο συγγραφέας χρησιμοποιεί παράδειγμα και αφήγηση για να μας γνωστοποιήσει την εξαρτημένη από το κοινωνικό σύνολο συμπεριφορά του ανθρώπου. Να σχολιάσετε το επικοινωνιακό αποτέλεσμα αυτών των μέσων που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας σε μια παράγραφο 80 λέξεων.Μ.8

Β3.Σε αρκετά σημεία και των δύο κειμένων (πρώτου και δεύτερου) εντοπίζεται εναλλαγή προσώπων, από το τρίτο πρόσωπο στο πρώτο. Να επιλέξετε δύο περιπτώσεις(Μ.4),μία από το ένα κείμενο και μία από το άλλο, και να αιτιολογήσετε την επιλογή αυτή των συγγραφέων λαμβάνοντας υπ’όψιν και τα περικειμενικά στοιχεία (Μ.6).Σύνολο μονάδων: 10 

Β4α.Ενδοσκόπηση,απολέσει,σημαντικότητας,διακατέχονται.Οι παραπάνω λέξεις χαρακτηρίζουν το επιστημονικό και επίσημο ύφος. Να τις αντικαταστήσετε με πιο καθημερινές και απλές λέξεις, ώστε το ύφος να γίνει περισσότερο οικείο στον μέσο αναγνώστη.Μ.4

β. Όταν ρωτάμε τα παιδιά αν θέλουν να πηγαίνουν κάθε μέρα στο σχολείο και η απάντησή τους είναι “φυσικά θέλω”, λένε αλήθεια; 

Στην προηγούμενη φράση χρησιμοποιείται ο ευθύς λόγος. Να ξαναγράψετε τη φράση σε πλάγιο λόγο(Μ.2) και να σχολιάσετε το υφολογικό και επικοινωνιακό αποτέλεσμα(Μ.4).Μ.6 

Γ.Ποιο είναι το ερώτημα του ποιητικού υποκειμένου στο κείμενο 3(Μ.3);Να απαντήσετε στηριζόμενοι/ες σε τέσσερις διαφορετικούς κειμενικούς δείκτες,δύο μορφής και δύο περιεχομένου(Μ.8).Να καταθέσετε τη δική σας στάση απέναντι στο ερώτημα του ποιήματος(Μ.4).Μ.15

Δ. Μετά από προβλήματα συμπεριφοράς στον χώρο του σχολείου σας, προβαίνετε σε μια ανάρτηση στον διαδικτυακό σχολικό σας χώρο και αναφέρεστε στο δικαίωμα των νέων να είναι ο εαυτός τους, σεβόμενοι ταυτόχρονα το κοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο ζουν και δραστηριοποιούνται. Εξηγείτε τους λόγους αυτού του σεβασμού και προτείνετε τρόπους απόκτησης  της αυτογνωσίας και της αυτοεκτίμησης με σκοπό την εξασφάλιση της ψυχικής ισορροπίας στην εφηβική ηλικία. Λέξεις 400.Μ.30

ΛΑΙΚΙΣΜΟΣ

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

ΛΑΙΚΙΣΜΟΣ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

ΘΑΝΑΣΗΣ ΓΙΑΛΚΕΤΣΗΣ

Η Ιταλίδα Νάντια Ουρμπινάτι είναι καθηγήτρια Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια της Νέας Υόρκης. Το ακόλουθο κείμενό της είναι απόσπασμα άρθρου της που δημοσιεύτηκε στην περιοδική επιθεώρηση La società degli individui.

Σε αυτό το άρθρο θα παρουσιάσω τον λαϊκισμό ως ένα φαινόμενο που βρίσκεται σε παρασιτική σχέση με την αντιπροσωπευτική δημοκρατία (στον βαθμό που εμφανίζεται στο εσωτερικό της), η οποία είναι ο αληθινός και σταθερός στόχος του. Υποστηρίζω ότι αυτή η συγκρουσιακή σχέση δεν προάγει υποχρεωτικά τη δημοκρατική πολιτική.

Καθώς δεν υπάρχει μια καθολικά αποδεκτή θεωρία του λαϊκισμού, προτείνω τον ακόλουθο γενικό ορισμό, που αντλείται από την ιστορική εμπειρία: ένα λαϊκιστικό κίνημα, που κατακτά την πλειοψηφία μιας δημοκρατικής κοινωνίας, τείνει να δημιουργεί θεσμικές μορφές οι οποίες αλλοιώνουν ή και ρηγματώνουν τη συνταγματική δημοκρατία· επιδιώκει τη συγκεντροποίηση της εξουσίας, τη μείωση του συνταγματικού ελέγχου της κυβέρνησης, την περιφρόνηση των πολιτικών αντιπάλων και τη μετατροπή της εκλογής του ηγέτη σε δημοψηφισματική διαδικασία.

Ο λαϊκισμός έχει μια πολωτική αντίληψη της πολιτικής κοινότητας, όχι με την ταξική έννοια, αλλά με μια έννοια που παραπέμπει στην κλασική ρεπουμπλικανική παράδοση μάλλον παρά στη δημοκρατική. Θεωρώ ότι πρέπει οπωσδήποτε να πάρουμε υπόψη μας αυτό το ζήτημα, προκειμένου να κατανοήσουμε τόσο το αντι-ατομικιστικό νόημα της «επίκλησης του λαού» όσο και τον λόγο της εχθρότητας του λαϊκισμού προς τον πλουραλισμό, τη διαφωνία, τις μειοψηφικές ιδεολογίες και την αποκέντρωση της εξουσίας· προς όλα δηλαδή τα ουσιώδη γνωρίσματα που οι δημοκρατικές διαδικασίες προϋποθέτουν και προάγουν.

Υποστηρίζω επιπλέον ότι η επιθετική και μερικές φορές δραματική αμφισβήτηση των διαδικασιών και των θεσμών της συνταγματικής δημοκρατίας δύσκολα μεταφράζεται σε εμπλουτισμό αυτής της τελευταίας. Παρόμοια με τη σχέση ανάμεσα σε δημαγωγία και άμεση δημοκρατία στην αρχαία πόλη, μολονότι ο καθεαυτό λαϊκισμός δεν αποτελεί μια παραβίαση της δημοκρατίας, μπορεί, αν επικρατήσει, να προκαλέσει την έξοδο από τη δημοκρατία. Συμφωνώντας με τη Μάργκαρετ Κάνοβαν, θεωρώ τον λαϊκισμό μιαν ιδεολογία του λαού η οποία, όσο και αν εκφράζεται με δημοκρατική γλώσσα, βρίσκεται σε σύγκρουση με τη δημοκρατική πράξη, δηλαδή με τη δραστηριότητα των απλών πολιτών.

Ο Ερνέστο Λακλάου, ο μελετητής που επεξεργάστηκε την πιο περιεκτική θεωρία του λαϊκισμού, τον ταυτίζει όχι απλώς με «μια πολιτική δράση» ή με ρητορικές εκφράσεις (δηλαδή με μιαν ιδεολογική μορφή του πολιτικού λόγου), αλλά με την ίδια τη δημοκρατία, επειδή πρόκειται για μια πολιτική πράξη που αναθέτει κεντρικό ρόλο στην εργαζόμενη τάξη ή στους απλούς ανθρώπους. Αυτό οδήγησε τον Λακλάου στο να ορίζει τον λαϊκισμό ως μια ενεργητική έκφραση του δημοκρατικού φαντασιακού και μάλιστα ως μια στρατηγική για να ενοποιηθούν τα διάφορα αιτήματα, οι δυσαρέσκειες και οι διεκδικήσεις που τα πολιτικά κόμματα κατακερματίζουν και αποδυναμώνουν καθώς ασχολούνται με τον ανταγωνισμό για την κυβέρνηση ή τα θεσμικά αξιώματα.

Κατά τη γνώμη μου, αυτή η ερμηνεία δεν είναι πειστική, καθώς η πόλωση καθιστά την ιδεολογία του λαού λιγότερο περιεκτική από τη συμπερίληψη που εγγυώνται τα δημοκρατικά δικαιώματα του πολίτη και το δικαίωμα της ψήφου. Στη λαϊκιστική ιδεολογία η έννοια του λαού είναι κοινωνιολογική και όχι πολιτική και ταυτίζεται με ένα μέρος του λαού, σύμφωνα με το κλασικό ρωμαϊκό ρεπουμπλικανικό μοντέλο: οι πολλοί ή οι λιγότερο πλούσιοι ή το κατώτερο στρώμα. Ο λαϊκισμός επομένως αντιπροσωπεύει μια πολιτική αποκλεισμού και όχι συμπερίληψης· αυτός είναι ο στόχος της πόλωσης.

Πράγματι, αν αυτό που χαρακτηρίζει τη δημοκρατία είναι η ίση ελευθερία για όλους, τότε ο λαϊκισμός είναι ένας περιορισμός της δημοκρατίας (στους πολλούς, στην πλειοψηφία) και όχι μια διεύρυνσή της. Αυτή η αυστηρή διάγνωση επιβεβαιώνεται από την ευρωπαϊκή πολιτική ιστορία μετά τον δέκατο όγδοο αιώνα. Ο λαϊκισμός δεν είναι ένα επαναστατικό κίνημα, επειδή δεν δημιουργεί τη λαϊκή κυριαρχία αλλά αναπτύσσεται όταν αυτή είναι ήδη πραγματωμένη με τη συνταγματική τάξη. Ο λαϊκισμός είναι μια επίκληση του λαού μέσα σε μια πολιτική διάταξη στην οποία ο λαός τυπικά είναι ήδη κυρίαρχος. Θα ήταν επομένως άστοχο να ταυτίζουμε τον λαϊκισμό με τη δημοκρατική επανάσταση.

Η Γαλλική Επανάσταση και η Αμερικανική δεν ήταν λαϊκιστικές, μολονότι γεννήθηκαν από μια λαϊκή κινητοποίηση. Ο λαϊκισμός δεν βρίσκεται στις απαρχές της δημοκρατίας και δεν γεννάει ένα δημοκρατικό σύστημα. Ο λαϊκισμός μπορεί να γίνει αντιληπτός ως ένα κίνημα που εκφράζει τη φιλοδοξία ενός νέου ηγέτη που ανυπομονεί να κατακτήσει την εξουσία και δεν μπορεί να συμμορφωθεί με τις χρονικές συνθήκες που οι δημοκρατικοί κανόνες απαιτούν. Αναπτύσσεται στο εσωτερικό μιας υπάρχουσας δημοκρατίας και αμφισβητεί τον τρόπο με τον οποίο αυτή λειτουργεί, αλλά δεν εγγυάται ότι θα τον καταστήσει πιο δημοκρατικό.

Ο χαρακτήρας και η πραγμάτωση του λαϊκισμού εκφράζουν μιαν αντίληψη της δημοκρατίας που μπορεί να εμποδίσει πολύ την πολιτική ελευθερία, στον βαθμό που παραγνωρίζει την πολιτική διαλεκτική μεταξύ των πολιτών και των ομάδων, καταργεί τη μεσολάβηση των πολιτικών θεσμών και προωθεί μια οργανική ιδέα της πολιτικής η οποία ταπεινώνει τις μειοψηφίες και παραβιάζει τα δικαιώματά τους.

Η λαϊκιστική ιδεολογία συγχέει την ισότητα με την ενότητα και γι’ αυτό αντιτίθεται στον κοινωνικό και πολιτικό πλουραλισμό. Η ακραία συνέπειά της είναι ο μετασχηματισμός μιας πολιτικής κοινότητας σε ένα είδος συντεχνίας, στην οποία οι ταξικές και ιδεολογικές διαφορές ξεπερνιούνται με την απόπειρα να υλοποιηθεί ο μύθος μιας ολικής οντότητας που περιλαμβάνει και το κράτος και την κοινωνία.

Παρά τον διακηρυγμένο ανταγωνισμό εναντίον της υπάρχουσας πολιτικής διάταξης και εναντίον της κατεστημένης ελίτ, ο λαϊκισμός, όταν εγκαθίσταται στην εξουσία, καταλήγει να εκδηλώνει μια βαθιά κρατιστική τάση. Απορρίπτει κάθε διαλεκτική αναμέτρηση με τις αντιπολιτεύσεις, επειδή αποβλέπει σε μια απεριόριστη εξουσία απόφασης που βρίσκει τη νομιμοποίησή της στην ιδεολογία του λαού.

Μπορούμε επομένως να πούμε ότι ο όρος «λαϊκισμός» υποδεικνύει μια πολιτική μορφή εκφραζόμενη από ένα κίνημα ή ένα κόμμα που χαρακτηρίζονται από έναν πυρήνα ιδεών εύκολα αναγνωρίσιμων: α) τον εγκωμιασμό της λαϊκής κυριαρχίας ως θεμέλιου μιας πολιτικής που αποβλέπει στην ειλικρίνεια, στη διαφάνεια, στην καθαρότητα και αντιστέκεται στους συμβιβασμούς που χρησιμοποιεί η πολιτική· β) την απαίτηση η πλειοψηφία να κατισχύει πάνω σε οποιαδήποτε μειοψηφία, πολιτική ή άλλου είδους (στην Ευρώπη ο λαϊκισμός τροφοδοτεί ιδεολογίες που κάνουν διακρίσεις και αρνούνται τα δικαιώματα των πολιτισμικών, θρησκευτικών, γλωσσικών μειοψηφιών)· γ) την πεποίθηση ότι η πολιτική συνεπάγεται ανταγωνιστικά στρατόπεδα ή την αντιπαράθεση ανάμεσα σε ένα «εμείς» και «εκείνοι»· δ) τον καθαγιασμό της ενότητας και της ομοιογένειας του κοινωνικού λαού σε αντίθεση με οποιοδήποτε μέρος του ή με τον κανονιστικό λαό.

Δεν μπορούμε να αντιληφθούμε τον λαϊκισμό χωρίς την αναφορά σε μια πολιτική που εξαίρει την προσωπικότητα. Δύο είναι επομένως οι διαδικασίες που χαρακτηρίζουν τον λαϊκισμό. Η μία τείνει στην πόλωση των πολιτών σε δύο οργανικές κατηγορίες (οι πολλοί και οι λίγοι) και η άλλη προκαλεί μια καθετοποίηση του πολιτικού συστήματος. Πόλωση και καισαρισμός αλληλοενισχύονται και συναποτελούν μια ριζική πρόκληση για την αντιπροσωπευτική δημοκρατία. […]

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Η ΑΝΟΔΟΣ ΤΩΝ ΛΑΙΚΙΣΜΩΝ

ΘΑΝΑΣΗΣ ΓΙΑΛΚΕΤΣΗΣ

Ο Πιερ Ροζανβαλόν είναι ιστορικός των ιδεών και καθηγητής στο College de France. Η ακόλουθη συνέντευξή του δημοσιεύτηκε στο γαλλικό περιοδικό L’ Obs.

• Πώς μπορούμε να εξηγήσουμε την άνοδο των λαϊκισμών;

Αν ο λαϊκισμός είναι στην ημερήσια διάταξη, είναι γιατί η δημοκρατία δεν τηρεί τις υποσχέσεις της.

Παρακολουθούμε την παρακμή της δημοκρατικής εκλογικής επίδοσης, που είναι λιγότερο από πριν ικανή να νομιμοποιεί τις εξουσίες που βγαίνουν από τις κάλπες.

Η πολιτική τάξη έχει αποκοπεί από την κοινωνία. Εχει πάρει τη μορφή μιας κομματοκρατίας ή μιας κυβερνώσας ολιγαρχίας και οι πολίτες νιώθουν ότι δεν εισακούονται πλέον και δεν εκπροσωπούνται, ότι παραγνωρίζονται οι γνώμες τους για τα οικονομικά και κοινωνικά θέματα.

Η επικαιρότητα του λαϊκισμού είναι η επικαιρότητα της κόπωσης της δημοκρατίας, είναι η μαύρη σκιά των δυσλειτουργιών της δημοκρατίας.

Στον 20ό αιώνα αυτές οι δυσλειτουργίες γέννησαν τον ολοκληρωτισμό.

Στον 21ο γεννούν τον λαϊκισμό. Χρειάζεται βέβαια να του ασκούμε κριτική, αλλά ταυτόχρονα χρειάζεται να στοχαζόμαστε για την ανάπτυξη της δημοκρατίας, για την υπέρβαση των ατελειών της και των ελαττωμάτων της.

Αυτός είναι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για να καταπολεμήσουμε τον λαϊκισμό.

• Στο βιβλίο σας «Le Bon Gouvernement» περιγράφετε ορθά ένα παράδοξο: «Μπορεί τα καθεστώτα μας να λέγονται δημοκρατικά, αλλά δεν κυβερνιόμαστε δημοκρατικά». Αυτό το «μεγάλο χάσμα» είναι η πηγή όλων των δεινών μας;

Οχι όλων, ίσως. Αλλά έχει μεγάλες επιπτώσεις.

Τη στιγμή της ψήφου, οι πολίτες εκλογείς έχουν το συναίσθημα ότι είναι οι κυρίαρχοι του παιχνιδιού. Αλλά δεν είναι παρά οι κυρίαρχοι μιας μέρας.

Αμέσως μόλις τελειώσει η ψηφοφορία, με τις κολακείες και τις υποσχέσεις που τη συνοδεύουν, διαπιστώνουν ότι οι εξουσίες απομακρύνονται από αυτούς και ότι το γενικό συμφέρον επισκιάζεται στη συνέχεια από συντεχνιακές διαμαρτυρίες κάθε είδους.

Αυτό το δραματικό διαζύγιο ανάμεσα στην «εκλογική στιγμή» και την «κυβερνητική στιγμή» δεν έπαψε να εντείνεται.

Ξεκινάει πρώτα απ’ όλα με μιαν απόκλιση, την οποία θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε δομική.

Η γλώσσα των προεκλογικών εκστρατειών βασίζεται στην ιδέα μιας ανατροπής της υπάρχουσας τάξης πραγμάτων, σε μια πλειοδοσία υποσχέσεων, ενώ η κυβερνητική γλώσσα είναι εκείνη της επιστροφής στην πραγματικότητα, της επίκλησης των καταναγκασμών.

Αυτή η απόκλιση παράγει καταστροφικά αποτελέσματα, απαξιώνει την πολιτική και ενισχύει την αποχή.

Το πρόβλημα είναι ότι συνδέεται με τον ίδιο τον χαρακτήρα του εκλογικού ανταγωνισμού.

• Ορισμένοι αντλούν το συμπέρασμα ότι θα έπρεπε να αμφισβητήσουμε τον κεντρικό ρόλο των εκλογών…

Οχι, η ψήφος παραμένει πάντοτε, σε τελική ανάλυση, ο κριτής της ειρήνης.

Γιατί μπορούμε να συζητάμε ατέλειωτα για το τι είναι καλό για την κοινωνία, για τον ορισμό της δικαιοσύνης, αλλά κανείς δεν θα αμφισβητήσει ότι το 51 είναι μεγαλύτερο από το 49.

Οι εκλογές διαμορφώνουν μιαν εξουσία της «τελευταίας λέξης».

Ακόμη και οι συντηρητικοί του 19ου αιώνα, οι οποίοι επί μακρόν είχαν καταγγείλει την καθολική ψηφοφορία ως έκφραση της ανορθολογικής και επικίνδυνης μάζας, κατέληξαν να κατανοήσουν ότι η πλειοψηφική ψήφος επέτρεπε να τεθεί ειρηνικά ένα τέρμα στις διαμάχες.

Χρειάζεται να είμαστε σαφείς: Η δημοκρατία δεν λειτουργεί παρά μόνον όταν αρνείται να ιεραρχεί τους λόγους των ενεργειών του καθένα.

Ακόμη και αν η επιλογή ενός ατόμου είναι ανορθολογική, πρέπει να την αποδεχόμαστε ως θεμιτή.

Ο Διαφωτισμός ονειρευόταν έναν ορθολογικό πολίτη και πίστευε ότι η πολιτική εκπαίδευση θα υλοποιούσε αυτό το όνειρο.

Ονειρευόταν όχι μόνον ότι ο καθένας θα είχε το δικαίωμα της ψήφου, αλλά και ότι ο καθένας θα γινόταν ίσος με τους άλλους στην ικανότητά του να επιλέγει ορθολογικά.

Ε, λοιπόν, όχι! Στις πολύ εκπαιδευμένες κοινωνίες μας, η ανορθολογικότητα συνεχίζει να παίζει θεμελιώδη ρόλο.

Και χρειάζεται να αποδεχόμαστε αυτήν την πραγματικότητα, έστω και αν μπορούμε να λυπόμαστε γι’ αυτήν και να κάνουμε τα πάντα για να τη διορθώσουμε.

Δεν πρέπει κυρίως να έχουμε την αξίωση να ανάγουμε τα δικαιώματα κάθε πολίτη σε μιαν ίδια κλίμακα ορθολογικής κρίσης.

Γιατί, ποιος θα έκρινε αυτά τα κριτήρια; Ορισμένοι πολίτες ψηφίζουν αφού πρώτα έχουν διαβάσει προσεκτικά τα προγράμματα των υποψηφίων, άλλοι επειδή τους αρέσει ή δεν τους αρέσει το ένα ή το άλλο πρόσωπο.

Η δημοκρατία δεν ανακατεύεται σ’ αυτά. Η δημοκρατία δεν μπορεί να υπάρχει παρά αδιαφορώντας γι’ αυτά τα κίνητρα και με τη σταθερή θέληση να μην προσπαθεί να διαχωρίζει τον καλό πολίτη από τον ανάξιο πολίτη.

Αυτή είναι η πρώτη προϋπόθεση της νομιμότητάς της. Είναι όμως ταυτόχρονα και αυτή που προκαλεί την ευθραυστότητά της, καθιστώντας την ευάλωτη στη δύναμη της δημαγωγίας.

• Ο λαϊκισμός ξέρει να βρίσκει αυτιά για να τον ακούνε…

Βέβαια, αλλά γιατί; Εξαιτίας του διάχυτου συναισθήματος μιας δημοκρατίας που την έχουν σφετεριστεί και η οποία δεν λειτουργεί.

Είναι θεμιτό και αναγκαίο να ασκούμε κριτική στις ελίτ και στα ολιγαρχικά φαινόμενα.

Χρειάζεται όμως ταυτόχρονα να εισφέρουμε στοιχεία ανανέωσης της δημοκρατικής οργάνωσης, πράγμα που ο λαϊκισμός δεν κάνει ποτέ.

Ο Μαρξ έλεγε για τη θρησκεία ότι είναι το όπιο του λαού, επειδή έβλεπε σε αυτήν την «έκφραση της υπαρκτής αθλιότητας και τη διαμαρτυρία εναντίον αυτής της ίδιας της αθλιότητας».

Παραφράζοντας αυτή τη γνωστή διατύπωση, θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο λαϊκισμός είναι το όπιο του λαού επειδή είναι ταυτόχρονα η έκφραση της δημοκρατικής δυσθυμίας και αυτό που εμποδίζει τη θεραπεία της.

Οι περισσότεροι άνθρωποι που ασκούν κριτική στον λαϊκισμό δεν φροντίζουν να αναπτύξουν μιαν εξασκούμενη δημοκρατία, η οποία θα επέτρεπε στους πολίτες να ασκούν πιο άμεσα δημοκρατικές λειτουργίες που επί μακρόν έχουν μονοπωληθεί από την κοινοβουλευτική εξουσία.

• Αυτός είναι ο δεύτερος λόγος του διαζυγίου ανάμεσα στην «εκλογική στιγμή» και την «κυβερνητική στιγμή» που αναφέρατε;

Ναι. Η δημοκρατία γινόταν πάντοτε αντιληπτή ως μια διαδικασία επιλογής και νομιμοποίησης των κατόχων της εξουσίας, αλλά όχι ως μια ιδιαίτερη αντίληψη του τρόπου άσκησης αυτής της εξουσίας.

Το βιβλίο μου «Le Bon Gouvernement» βασίζεται σε αυτήν τη διάκριση. Και έχει τη φιλοδοξία να ανοίξει στη δημοκρατική θεωρία αυτήν την ήπειρο της τέχνης της διακυβέρνησης.

Πρόκειται για μια κοπερνίκεια αλλαγή προοπτικής. Αποβλέπει πράγματι στο να ορίσει τα χαρακτηριστικά μιας δημοκρατικής σχέσης κυβερνώντων και κυβερνώμενων, ενώ η πολιτική σκέψη ασχολείται ουσιαστικά εδώ και δύο αιώνες με την ανεύρεση ενός δεσμού συνέχειας μεταξύ αντιπροσώπων και αντιπροσωπευόμενων.

Το ζήτημα της κακής αντιπροσώπευσης είναι προφανώς πάντοτε πολύ σοβαρό.

Δεν πρέπει όμως να συγκαλύπτει εκείνο της κακής διακυβέρνησης, που έχει γίνει κεντρικό στον καιρό μιας εκτελεστικής εξουσίας η οποία έχει βαθμιαία επιβληθεί σε όλες τις άλλες και πρώτα στη νομοθετική.

Είναι αυτή η μετατόπιση προς την εκτελεστική εξουσία που εξηγεί το γεγονός ότι οι πολιτικοί ιθύνοντες αποκόπτονται όλο και περισσότερο από την κοινωνία και γίνονται επαγγελματίες, μετατρεπόμενοι σε ανθρώπους του μηχανισμού. […]

ΘΕΜΑΤΑ

Α.Να συνοψίσετε τις απαντήσεις της συνέντευξης σε 70 λέξεις.

Β1.Αν υποθέσουμε ότι στο κείμενο 1 ο συντάκτης επιδιώκει να προσδώσει στον λόγο του αντικειμενικότητα,να αναφέρετε τους τρόπους και τις γλωσσικές επιλογές που υπηρετούν τον σκοπό αυτό.Μ.10

Β2.Αν υποθέσουμε ότι στο κείμενο 2 ο συνεντευξιαζόμενος επιδιώκει να ευαισθητοποιήσει τους αποδέκτες του,να δείξετε με ποιους τρόπους και με ποιες γλωσσικές επιλογές επιτυγχάνει τον σκοπό του.Μ.10

Β3. “Τη στιγμή της ψήφου, οι πολίτες εκλογείς έχουν το συναίσθημα ότι είναι οι κυρίαρχοι του παιχνιδιού. Αλλά δεν είναι παρά οι κυρίαρχοι μιας μέρας”.

Να σχολιάσετε το περιεχόμενο της φράσης αυτής σε μία παράγραφο περίπου 100 λέξεων.Μ.10

Β4. “Μπορούμε επομένως να πούμε ότι ο όρος «λαϊκισμός» υποδεικνύει μια πολιτική μορφή εκφραζόμενη από ένα κίνημα ή ένα κόμμα που χαρακτηρίζονται από έναν πυρήνα ιδεών εύκολα αναγνωρίσιμων: α) τον εγκωμιασμό της λαϊκής κυριαρχίας ως θεμέλιου μιας πολιτικής που αποβλέπει στην ειλικρίνεια, στη διαφάνεια, στην καθαρότητα και αντιστέκεται στους συμβιβασμούς που χρησιμοποιεί η πολιτική· β) την απαίτηση η πλειοψηφία να κατισχύει πάνω σε οποιαδήποτε μειοψηφία, πολιτική ή άλλου είδους (στην Ευρώπη ο λαϊκισμός τροφοδοτεί ιδεολογίες που κάνουν διακρίσεις και αρνούνται τα δικαιώματα των πολιτισμικών, θρησκευτικών, γλωσσικών μειοψηφιών)· γ) την πεποίθηση ότι η πολιτική συνεπάγεται ανταγωνιστικά στρατόπεδα ή την αντιπαράθεση ανάμεσα σε ένα «εμείς» και «εκείνοι»· δ) τον καθαγιασμό της ενότητας και της ομοιογένειας του κοινωνικού λαού σε αντίθεση με οποιοδήποτε μέρος του ή με τον κανονιστικό λαό”.

Στην πιο πάνω παράγραφο να εντοπίσετε και να σχολιάσετε τη λειτουργία τους:α)Οι τρόποι με τους οποίους αυτή αναπτύσσεται,β)Οι τροπικότητες των εγκλίσεων,γ)Η χρήση της παρένθεσης και των εισαγωγικών και δ)το είδος του ύφους με βάση τη σύνταξη των προτάσεων και την επιλογή του λεξιλογίου από την πλευρά του συντάκτη του κειμένου.Μ.10

Γ.Κώστας Κουλουφάκος, «Επίκαιρες εικόνες»

 Τραγούδι των άνεργων

 Πιάσαν τα χέρια μας σκουριά

 Οι μέρες θρίβονται κομμάτια

 Χάνονται αργά σφυρίζοντας

Οι ελπίδες μας σβηστά κεριά

 Στης πολιτείας τα σκαλοπάτια

 Γέρνει άψυχος ο ορίζοντας.

 Μόνο το ντέρτι ακάματο.

Λοξό το φως στις γειτονιές

Σκοντάφτει απάνω στους φεγγίτες

 Και στα όνειρα τ’ αδιέξοδα

Ίσκιοι χυμούν απ’ τις γωνιές

Μ’ εφιαλτικούς ημεροδείχτες

Έξοδα, έξοδα, έξοδα…

Νά’ χα ένα μεροκάματο!

Πόλη μητριά, σ’ εφτά τροχούς

Μ’ εφτά κλειδιά και κατσαβίδια

Μας έλυσες τις κλείδωσες

Ξύρισες χρώματα κι αχούς

-Πρωινά και βράδια πάντοτε ίδια-

 Κι όλες τις πόρτες κλείδωσες.

(Δημοσιεύτηκε στην «Επιθεώρηση Τέχνης», τ. 82, Οκτώβριος 1961, σελ. 275)

Να γράψετε το ερώτημα και το θέμα που θέτει το ποίημα.Να το υποστηρίξετε με αντίστοιχους κειμενικούς δείκτες και να καταθέσετε τη δική σας στάση καισυμπεριφορά,αν βρισκόσασταν στη θέση των ποιητικών υποκειμένων.Μ.15

Δ.Προσπαθήστε να βρείτε κι εσείς μερικά παραδείγματα λαϊκισμού στο χώρο της πολιτικής, της εκπαίδευσης, του αθλητισμού, της τέχνης κτλ. (σύγχρονα ή παλιά) και γράψτε ένα κείμενο,ανάρτηση στο ιστολόγιο του σχολείου σας, στο οποίο να δικαιολογείτε τη θέση σας υπέρ ή κατά του λαϊκισμού.Μ.30

ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΚΟΣΜΟΣ 

ΑΠΟΨΕΙΣ 

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Τι είναι η Δημοκρατία;*

Συνέντευξη του Oliver Ressler με τον Νίκο Πανάγο

 (1) Ποια η γνώμη σου για την παρούσα κατάσταση του δημοκρατικού συστήματος, της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας στην οποία ζούμε; | Ποιους θεωρείς ως βασικούς περιορισμούς του συστήματος και αν πιστεύεις ότι αυτοί οι περιορισμοί μπορούν να επιλυθούν μέσα στο υπάρχον σύστημα ή σχετίζονται με το πρόβλημα της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας γενικότερα;

Πρώτα απ’ όλα πρέπει να είναι ξεκάθαρο ότι αντιπροσώπευση και δημοκρατία είναι όροι ασύμβατοι. Το υπάρχον σύστημα είναι μια εκλεπτυσμένη μορφή ολιγαρχίας και σε καμιά περίπτωση δημοκρατία. Το αντιπροσωπευτικό σύστημα μπορεί μόνο να αντιπροσωπεύσει συμφέροντα και όχι θελήσεις. Γι’ αυτό δεν είναι καθόλου περίεργο το γεγονός ότι είναι απολύτως συμβατό με το σημερινό θεσμικό πλαίσιο όπου στην πράξη δεν υπάρχουν ούτε πολίτες ούτε κοινωνία παρά μόνο άτομα και ομάδες συμφερόντων. Η θέληση μπορεί να εκφραστεί μόνο με δύο τρόπους. Είτε άμεσα ―σε πρόσωπο με πρόσωπο συνελεύσεις των πολιτών― είτε μέσω εξουσιοδοτημένων εντολοδόχων που είναι άμεσα ανακλητοί και υπόλογοι στις συνελεύσεις των πολιτών και εξουσιοδοτημένοι να μεταφέρουν συγκεκριμένη, ειδική εντολή ―και μόνο. Κανένας άλλος δεν μπορεί να αποφασίσει για λογαριασμό μας.

Είναι λοιπόν προφανές ότι το σημερινό πολιτικό σύστημα βρίσκεται σε κρίση. Και βρίσκεται σε κρίση εδώ και περίπου 200 χρόνια από τότε δηλαδή που το οξύμωρο σχήμα που ονομάστηκε αντιπροσωπευτική «δημοκρατία» εισήχθη στην πολιτική ζωή της κοινότητας από τους «πατέρες» θεμελιωτές του αμερικάνικου Συντάγματος και επεκτάθηκε και επιβλήθηκε σε όλο τον κόσμο. Μέχρι τότε η λέξη δημοκρατία είχε μια και μόνο έννοια. Σήμαινε άμεση δημοκρατία, δηλαδή τον τύπο της κοινωνίας στον οποίο όλοι οι άνθρωποι άμεσα και συλλογικά αποφασίζουν για κάθε θέμα της κοινωνικής ζωής. Σε πλήρη αντιδιαστολή με την άμεση δημοκρατία λειτουργεί το αντιπροσωπευτικό σύστημα. Σε αυτό οι πολίτες καλούνται κάθε 4 χρόνια να προσέλθουν στις κάλπες για να ψηφίσουν ―αφού πρώτα έχουν υποστεί πλύση εγκεφάλου από τα ελεγχόμενα από αυτές τις ίδιες τις ελίτ ΜΜΕ― πολιτικά κόμματα/αντιπροσώπους με βάση εντελώς αφηρημένα και γενικόλογα προγράμματα. Ακόμα όμως και όταν οι προεκλογικές εκστρατείες βασίζονται σε συγκεκριμένες θέσεις, στην πράξη από την επόμενη κιόλας των εκλογών, ξεκινάει η εφαρμογή της κρυφής πολιτικής ατζέντας που εκφράζει τα συμφέροντα της πολιτικής και οικονομικής ελίτ σε πλήρη αντιδιαστολή τόσο με τις προγραμματικές της υποσχέσεις όσο και σε πλήρη και κατάφωρη αντίθεση με την επιθυμία των πολιτών/υπηκόων. Παραδείγματα: εκατομμύρια Βρετανοί βγήκαν στους δρόμους για να διαδηλώσουν την αντίθεση τους στον πόλεμο του Κόλπου, αλλά ο πόλεμος έγινε. Κανείς δεν ρώτησε τους ευρωπαίους πολίτες για το Ευρωσύνταγμα. Αλλά ακόμα και η θέληση Γάλλων και Ολλανδών που το καταψήφισαν καθαρά με την διαδικασία του δημοψηφίσματος αγνοήθηκε και σήμερα το Ευρωσύνταγμα εισάγεται από την «πίσω πόρτα». Ακόμα δηλαδή και τα δημοψηφίσματα που η ίδια η πολιτική ελίτ εισηγείται σαν δήθεν δημοκρατική διαδικασία στην πραγματικότητα δεν είναι τίποτα άλλο παρά το άλλοθι του συστήματος που χρησιμοποιούνται μόνο όταν επικυρώνουν ήδη προειλημμένες από τις ελίτ αποφάσεις.

Όμως εδώ πρέπει επίσης να τονίσουμε ότι η κρίση του πολιτικού συστήματος είναι μόνο ένα μέρος της σημερινής πολυδιάστατης κρίσης. Η σημερινή κρίση είναι πολυδιάστατη διότι επεκτείνεται σε κάθε χώρο της ανθρώπινης δραστηριότητας. Είναι μια κρίση αυτού που μπορούμε να αποκαλέσουμε δημόσιο χώρο. Ο δημόσιος χώρος εδώ ορίζεται όχι με την στενή έννοια του πολιτικού χώρου αλλά με μια ευρύτερη έννοια που περιλαμβάνει τόσο τον πολιτικό χώρο αλλά επίσης και τον οικονομικό χώρο, τον κοινωνικό χώρο, τον πολιτιστικό χώρο και τέλος τον οικολογικό χώρο που αποτελεί και τον σύνδεσμο ανάμεσα στον κοινωνικό και τον φυσικό κόσμο. Η αιτία της πολυδιάστατης αυτής κρίσης είναι η ανισοκατανομή της δύναμης σε κάθε μια από τις σφαίρες που αναφέραμε. Η υπέρβαση λοιπόν της πολυδιάστατης αυτής κρίσης σημαίνει υπέρβαση της ανισοκατανομής της δύναμης σε όλες αυτές τις σφαίρες, σημαίνει δηλαδή την δημιουργία ενός διαφορετικού «συστήματος» που θα εξασφαλίζει την ισοκατανομή της δύναμης μεταξύ όλων των πολιτών.

Ενδεικτικά συμπτώματα της πολυδιάστατης κρίσης: στην πολιτική σφαίρα, η απάθεια και η απομάκρυνση των ανθρώπων από αυτό που περνιέται για πολιτική σήμερα.Στην οικονομική σφαίρα η εντεινόμενη συγκέντρωση του πλούτου στα χέρια λίγων και η αυξανόμενη φτώχια της συντριπτικής πλειοψηφίας του πληθυσμού.Στην κοινωνική σφαίρα, η εκρηκτική άνοδος της παραβατικότητας και της κατάχρησης ναρκωτικών.Στην πολιτιστική σφαίρα, η ομογενοποίηση της κουλτούρας και η υποβάθμιση της στην παραγωγή πολιτιστικών υποπροϊόντων.Τέλος στην οικολογική σφαίρα, η πρωτοφανής και ανεξέλεγκτη οικολογική καταστροφή.

Είναι λοιπόν φανερό από τα παραπάνω ότι τα σημερινά προβλήματα δεν είναι προβλήματα που σχετίζονται με την καλή ή κακή λειτουργία των θεσμών αλλά με το ίδιο το σύστημα της αντιπροσωπευτικής «δημοκρατίας» και του συμπληρώματος της στην οικονομική σφαίρα δηλαδή του συστήματος της οικονομίας της αγοράς.

(2) Πως φαντάζεται κατά τη γνώμη σου ένα καλύτερο, δημοκρατικότερο σύστημα; | Πάνω σε ποιες αρχές θα μπορούσε αυτό να οργανωθεί και ποιες μορφές θα μπορούσε να λάβει; | Πιστεύεις ότι οι διάφορες μορφές άμεσης ή συμμετοχικής δημοκρατίας είναι λειτουργικές;

Εδώ για άλλη μια φορά πρέπει να τονίσουμε ότι δεν υπάρχει «περισσότερο» ή «λιγότερο» δημοκρατικό σύστημα. Ένα σύστημα είτε είναι δημοκρατικό ―δηλαδή άμεση δημοκρατία όπως την περιγράψαμε νωρίτερα― είτε δεν είναι δημοκρατικό.

Επίσης αν συμφωνήσουμε με την περιγραφή της πολυδιάστατης κρίσης που κάναμε νωρίτερα τότε είναι φανερό ότι το ξεπέρασμα της σημερινής κρίσης απαιτεί έναν νέο ορισμό της δημοκρατίας που θα υπερβαίνει την παραδοσιακή έννοια της πολιτικής/άμεσης δημοκρατίας έτσι ώστε να περιλαμβάνει τόσο την πολιτική σφαίρα όσο και την οικονομική, κοινωνική, πολιτιστική και οικολογική σφαίρα. Η ονομασία που δίνουμε σε αυτό τον διευρυμένο ορισμό της δημοκρατίας είναι Περιεκτική Δημοκρατία.

Αν η ελευθερία είναι ―και σύμφωνα με την γνώμη μας είναι― το ύψιστο ανθρώπινο αγαθό και αν ορίσουμε την ελευθερία με όρους ατομικής και συλλογικής αυτονομίας τότε η σύνδεση αυτονομίας και δημοκρατίας είναι αναπόφευκτη. Αυτόνομο είναι το άτομο που συμμετέχει ισότιμα στην λήψη των αποφάσεων. Αυτόνομα άτομα μπορούν να υπάρξουν μόνο στα πλαίσια μιας αυτόνομης κοινωνίας. Και αυτόνομη είναι μόνο μια κοινωνία η οποία έχοντας συνείδηση ότι οι θεσμοί είναι δημιούργημα δικό της έχει δημιουργήσει θεσμούς για την δημοκρατική λήψη των αποφάσεων δηλαδή για την ισοκατανομή της δύναμης σε όλα τα επίπεδα.

Οι βασικοί θεσμοί/μορφές οργάνωσης που εξασφαλίζουν την ατομική και συλλογική αυτονομία δηλαδή την ισοκατανομή της δύναμης είναι η πρόσωπο με πρόσωπο συνέλευση των πολιτών η οποία είναι δυνατή μόνο στην βάση μιας μικρής σχετικά κοινότητας ―30-40.000 πολιτών― τον «δήμο». Επειδή όμως όπως είπαμε μια Περιεκτική Δημοκρατία δεν περιορίζεται μόνο στο πολιτικό επίπεδο αλλά επεκτείνεται και σε όλες τις άλλες σφαίρες της κοινωνικής ζωής π.χ. στην οικονομική σφαίρα όπου φυσικά η αυτάρκεια δεν είναι εφικτή προκύπτει η ανάγκη για μια συνομοσπονδιακή οργάνωση των δήμων σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο για την λήψη όλων εκείνων των σημαντικών αποφάσεων που απαιτούν συνεργασία και αλληλεγγύη π.χ. στην ισοκατανομή των φυσικών πόρων με σκοπό την κάλυψη των βασικών αναγκών όλων των πολιτών της συνομοσπονδίας. Η μορφή δηλαδή που μια Περιεκτική Δημοκρατία μπορεί να πάρει είναι η μορφή μια συνομοσπονδιακής οργάνωσης δήμων σε περιφερειακό και παγκόσμιο επίπεδο. Η συνομοσπονδιακή αυτή οργάνωση βασίζεται σ’ ένα δίκτυο εκτελεστικών συμβουλίων των οποίων τα μέλη είναι εντολοδόχοι, άμεσα ανακλητοί και υπόλογοι στις δημοτικές συνελεύσεις οι οποίες (συνελεύσεις) παίρνουν όλες τις αποφάσεις και οι οποίες τους εκλέγουν με μοναδική αρμοδιότητα να συντονίζουν και να εκτελούν τις αποφάσεις της. Η λειτουργία τους δηλαδή είναι καθαρά εκτελεστική και πρακτική και δεν διαμορφώνουν οι ίδιοι καμιά πολιτική όπως συμβαίνει στο σημερινό αντιπροσωπευτικό σύστημα.

Με βάση τα παραπάνω προκύπτουν οι δύο βασικές αρχές στις οποίες στηρίζεται μια Περιεκτική Δημοκρατία. Οι αρχές αυτές είναι α) η αρχή της αυτονομίας και β) η αρχή της κοινότητας.

Με βάση λοιπόν την περιγραφή της σημερινής πολυδιάστατης κρίσης και την μορφή που ένα δημοκρατικό σύστημα θα μπορούσε να πάρει προκειμένου να ξεπεράσουμε αυτή την κρίση είναι φανερό ότι «ενέσεις» άμεσης ή συμμετοχικής δημοκρατίας με κανένα τρόπο δεν μπορούν να έχουν κανένα αποτέλεσμα. Μορφές άμεσης δημοκρατίας όπως τα δημοψηφίσματα ή μορφές συμμετοχικής δημοκρατίας όπως η προτεινόμενη δημοκρατία της κοινωνίας των πολιτών ή η πρόσφατη στην Ελλάδα συζήτηση για την δημοκρατία των Bloggers αποτελούν το άλλοθι του συστήματος. Αποτελούν μορφές ψευδοδημοκρατίας που χρησιμοποιούνται επιλεκτικά και κατά περίπτωση και που μοναδικό στόχο έχουν είτε να «θεραπεύσουν» τα «πληγωμένα» εκλογικά ποσοστά των σοσιαλφιλελεύθερων και της ρεφορμιστικής Αριστεράς είτε να δώσουν μια ψευδαίσθηση συμμετοχής στους ανθρώπους που ασφυκτιώντας στο σημερινό πολιτικό και οικονομικό πλαίσιο που τους έχει μετατρέψει σε αγελαίους και παθητικούς καταναλωτές πολιτικής, προϊόντων και κουλτούρας αναζητούν μια πραγματική διέξοδο, μια αληθινή δημοκρατία.

* Απομαγνητοφώνηση συνέντευξης του Oliver Ressler με τον Νίκο Πανάγο που έλαβε χώρα στη Θεσσαλονίκη το Μάιο του 2008 για την προσεχή κινηματογραφική έκθεση “What Is Democracy?,” η οποία θα παρουσιαστεί το 2009. Για λεπτομέρειες βλ. www.ressler.at

ΚΕΙΜΕΝΟ 2 

Ο ΚΑΦΕΣ ΚΑΙ Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

Ένα μικρό απόσπασμα (του Αζίζ Νεσίν,” Ο καφές και η δημοκρατία”, από τις εκδόσεις Θεμέλιο):

Δυο πράγματα δεν ευδοκιμούν στη χώρα μας. το ένα είναι το δέντρο του καφέ και το άλλο η Δημοκρατία. Και τα δύο μας έρχονται από το εξωτερικό.

Στα χώματά μας δεν μπορέσαμε ν’ αναπτύξουμε με κανένα τρόπο το δέντρο του καφέ. Το κλίμα της χώρας μας, το νερό, το χώμα, δεν είναι κατάλληλα για την ανάπτυξη του δέντρου αυτού.

Όσο για τη Δημοκρατία… Η αλήθεια είναι πως ό,τι περνούσε από το χέρι μας, δεν παραλείψαμε να το κάνουμε, για την ανάπτυξή της, για την εδραίωσή της. Αν κοιτάξετε την ιστορία μας, πριν από εκατό χρόνια πάνω κάτω ρίχτηκε στη χώρα μας ο σπόρος της Δημοκρατίας. Είναι εκατό χρόνια που όλο λέμε:

“Αμάν η Δημοκρατία μας μπουμπούκιασε!…”

“Η νεαρή Δημοκρατία μας!…”

“Αμάν η νεαρή Δημοκρατία μας!…”

Να είναι δοξασμένος αυτός που τη μεγάλωσε, μόλις καταφέραμε τόσα χρόνια να φέρουμε σ’ αυτό το ανάστημα τη Δημοκρατία, έγινε ένα φιντάνι η Δημοκρατία.

Αν ξοδεύαμε αυτό τον κόπο των εκατό χρόνων που αφιερώσαμε στη Δημοκρατία, για την ανάπτυξη του καφέ, σήμερα η χώρα μας θα γινόταν δάσος από καφέ, που δεν τ’ άγγιξε ο μπαλτάς του ξυλοκόπου.

Στο παρελθόν κρίθηκε απαραίτητο, δεν το είχαμε καταλάβει. Αντί να φυτέψουμε σπόρο καφέ, φυτέψαμε το σπόρο της Δημοκρατίας. “Δόξα τω Θεώ”, αν και δεν έχουμε καμιά στενοχώρια απ’ τη μεριά της Δημοκρατίας, εμείς ξέρουμε το τι τραβάμε από την έλλειψη του καφέ.

Καφές είναι αυτός!… Δε μοιάζει σε τίποτε. Έτσι είναι η Δημοκρατία; Και να είναι και να μην είναι το ίδιο κάνει…

Αν δεν υπάρχει καφές, του ανθρώπου το κεφάλι γυρίζει, αν δεν υπάρχει Δημοκρατία, του ανθρώπου το κεφάλι δεν γυρίζει. Ο καφές μοσκοβολάει, η Δημοκρατία ούτε καν έχει μυρουδιά. Τον καφέ τον βάζεις στο φλιτζάνι, τον πίνεις.

Η Δημοκρατία ούτε τρώγεται, ούτε πίνεται. Σε τι χρειάζεται αυτή η Δημοκρατία, μπορείτε να μου πείτε;

Στη χώρα μας έρχεται από το εξωτερικό μπόλικη μπόλικη Δημοκρατία, αλλά καφές δεν έρχεται. Τον καφέ τον πουλάνε, τη Δημοκρατία τη δίνουν. Ο καφές είναι με λεφτά, η Δημοκρατία τζάμπα…

Για τον καφέ χρειάζεται συνάλλαγμα, για τη Δημοκρατία τίποτα δεν χρειάζεται.Για κοιτάξτε το τι τραβάμε απ’ τον καφέ. Σάμπως δεν έχουμε συνηθίσει στον καλό καφέ; Αμέσως καταλαβαίνουμε τον καλό καφέ απ’ τον άσκημο, το μπαγιάτικο απ ‘το φρέσκο, το νοθεμένο απ ‘το σκέτο.

Ζωή να ‘χουνε, μερικοί πατριώτες μας έκαναν ψεύτικο καφέ. Στην αρχή βγήκε ο κριθαρένιος καφές, δεν έπιασε.

Ύστερα βγήκε καφές από φασόλια, δεν το κατάπιαμε. Εμείς σαν έθνος είμαστε θεριακλήδες του καφέ. Αν και καταπίνουμε όλες τις απομιμήσεις, του καφέ την απομίμηση δεν την καταπίνουμε.

Ω,Ύψιστε! Να γινόταν, τόσο δα απ’ ό,τι καταλαβαίνουμε απ’ αυτόν τον καφέ, να καταλαβαίναμε και από Δημοκρατία…

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

ΤΟ ΧΑΟΣ ΠΟΥ ΜΑΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΕΙ:ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ Ή ΣΤΑΔΙΑΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ; 

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΟΥΜΕΝΤΑΚΗΣ

 Πιστεύω ότι ένα από τα μέγιστα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο σύγχρονος άνθρωπος και στο οποίο οφείλει να δώσει το συντομότερο δυνατόν, μια ξεκάθαρη απάντηση, είναι το ακόλουθο: Μπορούν, ο εθνικισμός, η ρεφορμιστική Αριστερά, τα Πράσινα κόμματα, και μια ήπια μορφή σοσιαλδημοκρατίας που προτείνουν τα σοσιαλιστικά κόμματα, καθώς και η κοινωνία των πολιτών, να δώσουν ικανοποιητικές λύσεις στα σύγχρονα μεγάλα κοινωνικά, πολιτικά, οικονομικά και περιβαλλοντικά προβλήματα; Η δική μας απάντηση είναι η ακόλουθη: Πιθανόν να προσφέρουν οι αναμορφωτικές βελτιώσεις στα κακώς έχοντα, κάποια πρόσκαιρα οφέλη, σε κάποιες μειονότητες των πληθυσμών ορισμένων κοινωνιών, κάποια κοινωνική πρόοδο σε κάποιες κοινωνίες ή και λαούς. Αλλά δυστυχώς το όποιο καλό, η πρόοδος και τα οφέλη που θα υπάρξουν, θα είναι σε περιορισμένη και συνήθως πρόσκαιρη κλίμακα. Και τούτο για τον απλούστατο λόγο, ότι παρ’ όλες τις τυχόν οριακές βελτιώσεις στην ποιότητα ζωής ορισμένων ανθρώπων και στο περιβάλλον, θα συνεχίσουν να παραμένουν ανέπαφες και ανεξέλεγκτες σε μεγάλο βαθμό, οι πολιτικές και κοινωνικοοικονομικές δομές του συστήματος της οικονομίας της αγοράς και της αντιπροσωπευτικής «δημοκρατίας», που προάγουν από κοινού, διαιωνίζουν και επιδεινώνουν την πολυδιάστατη κρίση του καιρού μας. Δηλαδή θα παραμένουν σε πλήρη ισχύ και δράση οι δομές εκείνες που δημιουργούν και διαιωνίζουν την φτώχεια και ανεργία, την εξαθλίωση πολλών κοινωνιών και την ανασφάλεια των πολλών, ακόμη και στις ανεπτυγμένες κοινωνίες και διαρκώς επιδεινώνουν την σοβαρότερη οικολογική κρίση και απειλή για όλους μας, την κλιματική μεταβολή ως αποτέλεσμα του φαινόμενου του θερμοκηπίου, αλλά και την μόλυνση του περιβάλλοντος, την ρύπανση των πάντων, σε γενική κλίμακα, την τρύπα του όζοντος και τα διατροφικά σκάνδαλα αλλά και την υποβάθμιση γενικά των τροφών, την παραγωγή ολοένα και περισσότερων μεταλλαγμένων τροφών, τον υποσιτισμό μεγάλου ποσοστού ανθρώπων σε πολλές σύγχρονες κοινωνίες, αλλά και την πολυφαρμακία και φαρμακομανία και την σωρεία των χρόνιων εκφυλιστικών παθήσεων, ειδικά στις ανεπτυγμένες και αναπτυσσόμενες κοινωνίες, την γενικευμένη κατάχρηση φυτοφαρμάκων, καπνού, αλκοόλ, ναρκωτικών ουσιών, ραφιναρισμένων-επεξεργασμένων τροφίμων, βλαπτικών αναψυκτικών, ορμονούχων κρεάτων, την καταστροφή των δασών, τον αφανισμό της πανίδας και χλωρίδας του πλανήτη και την μόλυνση της ατμόσφαιρας σε γενική κλίμακα, στους πρόωρους θανάτους των πολλών και στη δημιουργία των σοβαρών κοινωνικών προβλημάτων στις κοινωνίες μας. Και όλα αυτά πέρα βέβαια από τους συνεχείς πολέμους που εξαπέλυσε η υπερεθνική ελίτ στην ευρύτερη περιοχή μας (Γιουγκοσλαβία, Ιράκ, Μέση Ανατολή κ.λπ.) και την καταπάτηση των ατομικών ελευθεριών για χάρη του πολέμου κατά της «τρομοκρατίας», τους τοπικούς πολέμους, το γενικευμένο έγκλημα και την γενική αλλοτρίωση και αποξένωση των ανθρώπων.

Είναι λοιπόν χονδροειδής αφέλεια το να πιστεύει κανείς ότι μπορεί να υπάρξει ουσιαστική βελτίωση στα προβλήματα αυτά, μέσα στα πλαίσια της οικονομίας της αγοράς και οικονομικής ανάπτυξης ­―μιας ανάπτυξης που το μέγιστο ιδανικό και η βασική επιδίωξη είναι τα κέρδη και ο πλουτισμός των μεγάλων εταιρειών και πολυεθνικών. Ελάχιστες βελτιώσεις, ανάξιες λόγου θα μπορούσαν στην καλύτερη των περιπτώσεων να υπάρξουν στους ζωτικούς τομείς της κοινωνίας και του ατόμου μέσα στα πλαίσια της οικονομίας της αγοράς, όσες αναμορφώσεις και να συντελεστούν στα πλαίσια κάποιων αναμορφωτικών αλλαγών που διακηρύσσουν η ρεφορμιστική Αριστερά, οι σοσιαλδημοκράτες /σοσιαλφιλελεύθεροι και τα Πράσινα κόμματα.

Προς τι λοιπόν οι διάφορες σοσιαλδημοκρατικές αναμορφώσεις που ονειρεύονται και φιλοδοξούν οι ρεφορμιστές της Αριστεράς και τα Πράσινα κόμματα, όταν οι δομές της οικονομίας της αγοράς, παραμένουν ανέπαφες και διαιωνίζουν το υπονομευτικό ―για την κοινωνία, το περιβάλλον και τον άνθρωπο― έργο τους;

Οι περισσότεροι άνθρωποι ναρκωμένοι και αφιονισμένοι από τις ιδέες και εμμονές τους, ονειρεύονται εξαιτίας παχυλής άγνοιας, ότι θα μπορούσαν να ξεπεράσουν τα οξύτατα προβλήματα της εποχής μας, που απειλούν με μαζικές καταστροφές τον πλανήτη, μέσα στα πλαίσια της αντιπροσωπευτικής «δημοκρατίας» και της οικονομίας της αγοράς. Η εμπειρία ωστόσο των τελευταίων δεκαετηρίδων έχει νομίζει πείσει και τους πλέον σκληροπυρηνικούς του κυρίαρχου συστήματος ότι το σύστημα αυτό οργάνωσης της οικονομίας και της κοινωνίας, δεν μπόρεσε να αντιμετωπίσει ούτε κατ’ ελάχιστον την πολυδιάστατη κρίση ―πολιτική, οικονομική, κοινωνική, οικολογική και υγειονομική. Αντίθετα δημιουργεί και διαιωνίζει τα υπάρχοντα προβλήματα αναπόφευκτα, με τις πράξεις και τις παραλείψεις της και αν δεν ανατραπεί το συντομότερο δυνατόν, θα οδηγήσει σε πελώριες καταστροφές.

Η ρεφορμιστική Αριστερά με τους κλάδους και τα παρακλάδια της, θεωρώντας ως δεδομένη και αμετακίνητη την οικονομία της αγοράς και το σύστημα της αντιπροσωπευτικής «δημοκρατίας» και αποφεύγοντας κάθε σύγκρουση με το σύστημα, δεν είναι σε θέση, σε καμία περίπτωση να υπηρετήσει τα γνήσια συμφέροντα της ανθρωπότητας. Η ρεφορμιστική Αριστερά και τα Πράσινα κόμματα, δεν ενδιαφέρονται για την ανατροπή του κυρίαρχου συστήματος. Δρουν μέσα στα πλαίσια του συστήματος, συνεργάζονται με το σύστημα, χωρίς βλέψεις και στόχους να συγκρουστούν και αμφισβητήσουν το κυρίαρχο σύστημα και να επιδιώξουν της ανατροπή του. Επομένως η ρεφορμιστική Αριστερά βρίσκεται στο περιθώριο των εξελίξεων και δεν μπορεί να επιτύχει οποιαδήποτε ουσιαστικά και μακροπρόθεσμα οφέλη για την ανθρωπότητα και να συμβάλλει στην άρση της πολυδιάστατης κρίσης.

Η ρεφορμιστική Αριστερά όπως απέδειξαν οι τελευταίες δεκαετίες δεν είναι σε θέση να επιτύχει, μέσα στα πλαίσια του κυρίαρχου συστήματος το ξεπέρασμα της πολυδιάστατης κρίσης που προϋποθέτει την ουσιαστική επίλυση των κρίσιμων προβλημάτων της εργασίας, της υγείας, της κοινωνικής αδικίας, του περιβάλλοντος και της ποιότητας ζωής των πολλών, της ποιότητας των τροφίμων, και της ειρήνης ―προβλήματα που ταλανίζουν την σύγχρονη ανθρωπότητα.

Πώς είναι δυνατόν άλλωστε να λειτουργήσει η σοσιαλδημοκρατία και η Κοινωνία των Πολιτών και να αποδώσουν καρπούς μέσα στα πλαίσια της έντονα ανταγωνιστικής οικονομίας των ελεύθερων και απελευθερωμένων αγορών και της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης, όταν δηλαδή οποιαδήποτε ουσιαστική μεταρρύθμιση για την προστασία του περιβάλλοντος ή της εργασίας σε μια χώρα, ή σε ένα οικονομικό μπλοκ όπως η Ε.Ε., θα δημιουργούσε συγκριτικό μειονέκτημα διώχνοντας τις πολυεθνικές —την πηγή της «ανάπτυξης»― από τη χώρα αυτή ή μπλοκ; Όταν καίγονται διαρκώς τα χλωρά μαζί με τα ξερά, όταν είναι ασύμβατη με το κυρίαρχο σύστημα κάθε καλή και έντιμη προσπάθεια, όταν μολύνεται καταστροφικά το περιβάλλον, όταν οι άνθρωποι καταναλώνουν τροφική σαβούρα και σκουπιδοτροφές, όταν το ένα διατροφικό σκάνδαλο διαδέχεται το άλλο, όταν οι χημικές τοξικές ουσίες κατακλύζουν τον πλανήτη από την ανεξέλεγκτη οικονομική ανάπτυξη, όταν όλοι γύρω μας κυκλοφορούν με σειρά χαπιών στην τσέπη τους όταν υπάρχει τόση ανεργία ανάμεσα στους νέους και τόση ανασφάλεια για το αύριο των πολλών, όταν η ατμόσφαιρα είναι τόσο μολυσμένη, ακόμη και στην ύπαιθρο, όταν όλοι καταντήσαμε, μέσα στο νοσηρό κλίμα που ζούμε, εντελώς τυφλοί καταναλωτές άχρηστων ή βλαπτικών προϊόντων και υπηρεσιών, που επιτάσσει η οικονομική ανάπτυξη και η καταναλωτική κοινωνία, σε τι θα μπορούσε να βοηθήσει με ουσιαστικό τρόπο η ρεφορμιστική αριστερά και η Κοινωνία των Πολιτών μέσα στα πλαίσια του συστήματος; Όταν οι νέοι μας δεν βρίσκουν δουλειά ακόμη κι όταν είναι πτυχιούχοι ανωτάτων σχολών, όταν υπάρχει σε μεγάλα τμήματα του πληθυσμού μεγάλη φτώχεια και απομόνωση, όταν δεν μπορούν μεγάλα τμήματα του πληθυσμού των κοινωνιών μας να καλύψουν τις βασικές τους ανάγκες, όταν όλοι ζουν με φόβο και ανασφάλεια για το αύριο, όταν όλοι οι ενήλικοι ζούμε με ηρεμιστικά και αντικαταθλιπτικά, για να μπορούμε να τα βολεύουμε στοιχειωδώς, είναι αυτόχρημα τραγικό αστείο να μιλάμε για Κοινωνία των Πολιτών και ρεφορμιστική Αριστερά, ως δυνάμεις ικανές να ανατρέψουν την δραματική κατάσταση πραγμάτων σε όλους τους τομείς της ατομικής και συλλογικής ζωής, μέσα στα πλαίσια του κυρίαρχου συστήματος. Τι μπορεί να κάνει η ρεφορμιστική Αριστερά σ’ έναν κόσμο της αγοράς αφιονισμένο, διαιρεμένο, τρομοκρατημένο, σ’ έναν κόσμο συγκρούσεων κοινωνικού χάους και εγκληματικότητας, που ο ένας άνθρωπος υπονομεύει τον άλλο, παραγκωνίζει τον διπλανό του και που για μια θέση εργασίας τρέχουν σαν παλαβοί εκατοντάδες υποψήφιοι; Σύμφωνα με τον γάλλο φιλόσοφο Ζαν Πωλ Σαρτρ: «οι άλλοι άνθρωποι είναι η κόλαση». Αυτή είναι το υπάρχον κατάντημα της κοινωνίας μας.

Μέσα σ’ αυτό το περιβαλλοντικό, οικονομικό και υγειονομικό χάος, τι θα μπορούσε άραγε να προσφέρει για μια ουσιαστική αλλαγή των όρων ζωής και μια ριζική οργάνωση της κοινωνίας, η ρεφορμιστική Αριστερά;

Όποιος πιστεύει και προσβλέπει στην ρεφορμιστική Αριστερά και στην Κοινωνία των Πολιτών για την επίλυση των προβλημάτων μέσα στα πλαίσια της οικονομίας της αγοράς απλώς είναι αφελής, ανιστόρητος, πλανάται πλάνην οικτρά και απλώς υπηρετεί κατ’ ουσία το κυρίαρχο σύστημα.

Δεν μένουν λοιπόν παρά ελάχιστα περιθώρια, για να δραστηριοποιηθούμε και να συνασπιστούμε όλοι οι καλής θελήσεως άνθρωποι, αγωνιζόμενοι με όλες τις διαθέσιμες δυνάμεις μας, για να συγκρουστούμε με κάθε δυνατό τρόπο, μετωπικά, με το σύστημα οικονομίας της αγοράς, που αποτελεί σίγουρα την πηγή όλων των δεινών και της πολυδιάστατης κρίσης. Η ανατροπή του συστήματος και της αντιπροσωπευτικής «δημοκρατίας» και την αντικατάστασή του με ένα σύστημα περιεκτικής γνήσιας δημοκρατίας θα πρέπει να είναι το νέο μεγάλο όραμα και η βασική επιδίωξη όλων των καλοπροαίρετων ανθρώπων του κόσμου μας. Είναι αδήριτη ανάγκη να πάρουν οι άνθρωποι στα χέρια τους το συντομότερο δυνατόν, την ζωή τους, την κοινωνία τους, το περιβάλλον τους, την οικονομία τους, τον πολιτισμό τους, μέσα στα πλαίσια μιας περιεκτικής δημοκρατίας. Όσο πιο σύντομα το καταλάβουν αυτό οι πολλοί τόσο το καλύτερο για όλους και για την ανθρωπότητα.

Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε όλοι, ότι κάθε πολιτική και κοινωνική προσπάθεια, για μια ουσιαστική αναμόρφωση και ριζική αλλαγή της κοινωνίας, είναι καταδικασμένη σε αποτυχία, σε διεθνή κλίμακα, εάν δεν αποτελεί αναπόσπαστο μέρος μιας γενικότερης προσπάθειας, που θα έχει βασικό στόχο την σταδιακή αντικατάσταση του συστήματος οικονομίας της αγοράς και της αντιπροσωπευτικής «δημοκρατίας» με την οικονομική δημοκρατία και την άμεση πολιτική δημοκρατία —τα βασικά συστατικά στοιχεία, μαζί με την οικολογική δημοκρατία και την κοινωνική δημοκρατία, μιας Περιεκτικής Δημοκρατίας. Αυτό αποτελεί την βασική προϋπόθεση για ριζικές και ουσιαστικές αλλαγές και αναμορφώσεις, για να ξημερώσουν πολύ καλύτερες μέρες για τον άνθρωπο.

ΘΕΜΑΤΑ

Α.Να συνοψίσετε το περιεχόμενο των απαντήσεων του πρώτου κειμένου σε 80 λέξεις Μ.15

Β1. “Πώς είναι δυνατόν άλλωστε να λειτουργήσει η σοσιαλδημοκρατία και η Κοινωνία των Πολιτών και να αποδώσουν καρπούς μέσα στα πλαίσια της έντονα ανταγωνιστικής οικονομίας των ελεύθερων και απελευθερωμένων αγορών και της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης, όταν δηλαδή οποιαδήποτε ουσιαστική μεταρρύθμιση για την προστασία του περιβάλλοντος ή της εργασίας σε μια χώρα, ή σε ένα οικονομικό μπλοκ όπως η Ε.Ε., θα δημιουργούσε συγκριτικό μειονέκτημα διώχνοντας τις πολυεθνικές —την πηγή της «ανάπτυξης»― από τη χώρα αυτή ή μπλοκ; Όταν καίγονται διαρκώς τα χλωρά μαζί με τα ξερά, όταν είναι ασύμβατη με το κυρίαρχο σύστημα κάθε καλή και έντιμη προσπάθεια, όταν μολύνεται καταστροφικά το περιβάλλον, όταν οι άνθρωποι καταναλώνουν τροφική σαβούρα και σκουπιδοτροφές, όταν το ένα διατροφικό σκάνδαλο διαδέχεται το άλλο, όταν οι χημικές τοξικές ουσίες κατακλύζουν τον πλανήτη από την ανεξέλεγκτη οικονομική ανάπτυξη, όταν όλοι γύρω μας κυκλοφορούν με σειρά χαπιών στην τσέπη τους όταν υπάρχει τόση ανεργία ανάμεσα στους νέους και τόση ανασφάλεια για το αύριο των πολλών, όταν η ατμόσφαιρα είναι τόσο μολυσμένη, ακόμη και στην ύπαιθρο, όταν όλοι καταντήσαμε, μέσα στο νοσηρό κλίμα που ζούμε, εντελώς τυφλοί καταναλωτές άχρηστων ή βλαπτικών προϊόντων και υπηρεσιών, που επιτάσσει η οικονομική ανάπτυξη και η καταναλωτική κοινωνία, σε τι θα μπορούσε να βοηθήσει με ουσιαστικό τρόπο η ρεφορμιστική αριστερά και η Κοινωνία των Πολιτών μέσα στα πλαίσια του συστήματος; Όταν οι νέοι μας δεν βρίσκουν δουλειά ακόμη κι όταν είναι πτυχιούχοι ανωτάτων σχολών, όταν υπάρχει σε μεγάλα τμήματα του πληθυσμού μεγάλη φτώχεια και απομόνωση, όταν δεν μπορούν μεγάλα τμήματα του πληθυσμού των κοινωνιών μας να καλύψουν τις βασικές τους ανάγκες, όταν όλοι ζουν με φόβο και ανασφάλεια για το αύριο, όταν όλοι οι ενήλικοι ζούμε με ηρεμιστικά και αντικαταθλιπτικά, για να μπορούμε να τα βολεύουμε στοιχειωδώς, είναι αυτόχρημα τραγικό αστείο να μιλάμε για Κοινωνία των Πολιτών και ρεφορμιστική Αριστερά, ως δυνάμεις ικανές να ανατρέψουν την δραματική κατάσταση πραγμάτων σε όλους τους τομείς της ατομικής και συλλογικής ζωής, μέσα στα πλαίσια του κυρίαρχου συστήματος. Τι μπορεί να κάνει η ρεφορμιστική Αριστερά σ’ έναν κόσμο της αγοράς αφιονισμένο, διαιρεμένο, τρομοκρατημένο, σ’ έναν κόσμο συγκρούσεων κοινωνικού χάους και εγκληματικότητας, που ο ένας άνθρωπος υπονομεύει τον άλλο, παραγκωνίζει τον διπλανό του και που για μια θέση εργασίας τρέχουν σαν παλαβοί εκατοντάδες υποψήφιοι; Σύμφωνα με τον γάλλο φιλόσοφο Ζαν Πωλ Σαρτρ: «οι άλλοι άνθρωποι είναι η κόλαση». Αυτή είναι το υπάρχον κατάντημα της κοινωνίας μας”.

Στην παραπάνω παράγραφο να εντοπίσετε:1.Πώς αναπτύσσει την επιχειρηματολογία του ο συντάκτης ως προς τη δομή και τους τρόπους ανάπτυξης της παραγράφου,ως προς τον τρόπο και τα μέσα επίκλησης και ως προς τις γλωσσικές επιλογές του.Μ.20

Β2.Να εξηγήσετε ,σύμφωνα με το κείμενο,τι είναι η ρεφορμιστική Αριστερά και η Περιεκτική Δημοκρατία.Μ.10

Β3. “Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε όλοι, ότι κάθε πολιτική και κοινωνική προσπάθεια, για μια ουσιαστική αναμόρφωση και ριζική αλλαγή της κοινωνίας, είναι καταδικασμένη σε αποτυχία, σε διεθνή κλίμακα, εάν δεν αποτελεί αναπόσπαστο μέρος μιας γενικότερης προσπάθειας, που θα έχει βασικό στόχο την σταδιακή αντικατάσταση του συστήματος οικονομίας της αγοράς και της αντιπροσωπευτικής «δημοκρατίας» με την οικονομική δημοκρατία και την άμεση πολιτική δημοκρατία —τα βασικά συστατικά στοιχεία, μαζί με την οικολογική δημοκρατία και την κοινωνική δημοκρατία, μιας Περιεκτικής Δημοκρατίας. Αυτό αποτελεί την βασική προϋπόθεση για ριζικές και ουσιαστικές αλλαγές και αναμορφώσεις, για να ξημερώσουν πολύ καλύτερες μέρες για τον άνθρωπο”.

Στην παραπάνω παράγραφο να ερμηνεύσετε τον μακροπερίοδο λόγο και την υποτακτική σύνδεση ως προς την επικοινωνιακή πρόθεση του συγγραφέα.Μ.10

Γ.Ποιο είναι το ερώτημα και ποιο το θέμα του κειμένου2;Ποιος ο ρόλος των κειμενικών δεικτών της αναλογίας του καφέ με τη Δημοκρατία και του α΄ρηματικού προσώπου; Ποια η προσωπική σας τοποθέτηση απέναντι στο ερώτημα  του κειμένου;Μ.15

Δ.Σε ομιλία σας σε νεανικό συνέδριο πολιτικών νεολαιών αναφέρεστε στη Δημοκρατία που εσείς θεωρείτε ως προσφορότερο πολίτευμα για την κοινωνική,οικονομική και οικολογική πρόοδο της κοινωνίας στην οποία θα ενταχθείτε ως ενεργοί πολίτες.Λέξεις 350.Μ.30     

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟΣ-ΑΝΑΠΗΡΙΑ  

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Ο κοινωνικός αποκλεισμός είναι ένας όρος που απασχόλησε τους επιστήμονες επί πολλά χρόνια προκειμένου να βρεθεί ένας αντιπροσωπευτικός ορισμός.

Για πρώτη φορά χρησιμοποιήθηκε σαν όρος στα τέλη της δεκαετίας του ’70 για να αναφερθεί στα άτομα εκείνα που δεν προστατεύονταν από το κράτος πρόνοιας και θεωρούνταν κοινωνικά παρείσακτα. Μολοταύτα, δεν αποτελεί μια σαφή και ξεκάθαρη έννοια εφόσον έχουν υπάρξει πολλές απόψεις, διαστάσεις και συζητήσεις περί των μορφών του φαινομένου με αποτέλεσμα μέχρι και σήμερα να μην έχει επιτευχθεί σύμπνοια μεταξύ των επιστημόνων σ’ ένα συγκεκριμένο ορισμό.

Σύμφωνα με τον Commings (1993): «μέλος μιας κοινωνίας θεωρείται αυτός που συμμετέχει στα εξής τέσσερα συστήματα που προσδιορίζουν την κοινωνική ζωή: η πολιτική ενσωμάτωση, το να είναι δηλαδή κανείς ισότιμος πολίτης μέσα σε ένα δημοκρατικό σύστημα, η οικονομική ενσωμάτωση που σημαίνει να μπορεί κανείς έχοντας μια δουλειά να εξασφαλίζει τα προς το ζην, η κοινωνική ενσωμάτωση, να μπορεί κανείς να έχει πρόσβαση στις κοινωνικές υπηρεσίες και τέλος η διαπροσωπική ενσωμάτωση που αφορά στο να έχει κανείς οικογένεια, φίλους και δίκτυα που θα του παρέχουν φροντίδα και ηθική στήριξη όταν χρειάζεται».Κατά καιρούς πολλοί μελετητές έχουν ορίσει τον κοινωνικό αποκλεισμό.Σε σχετική εμπειρική έρευνα οι Burchardt et al.,διέγνωσαν πέντε είδη δραστηριοτήτων στις οποίες οφείλει να συμμετέχει κάθε άτομο:

• Κατανάλωση
• Αποταμίευση
• Παραγωγή
• Πολιτική Δραστηριοποίηση
• Κοινωνική Δράση.

Καταλήγουμε λοιπόν ότι ως κοινωνικό αποκλεισμό εννοούμε την «περιθωριοποίηση ατόμων ή ομάδων, τη στέρηση δικαιωμάτων, ευκαιριών και δυνατοτήτων για ουσιαστική και ισότιμη συμμετοχή στο κοινωνικό γίγνεσθαι».

Στο σημείο αυτό είναι αναγκαίο να γίνει μια διάκριση μεταξύ φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού, καθώς αρκετές φορές η έννοια του κοινωνικού αποκλεισμού ταυτίζεται με την έννοια της φτώχειας. Η φτώχεια προσδιορίζεται από τους ανεπαρκείς πόρους για την επιβίωση του ατόμου και της οικογένειας του και έχει να κάνει με τη μη πρόσβαση σε συγκεκριμένες βασικές υπηρεσίες και αγαθά. Ο κοινωνικός αποκλεισμός είναι ένα πιο πολύπλοκο φαινόμενο το οποίο περιλαμβάνει όχι μόνο έλλειψη πρόσβασης σε συγκεκριμένες υπηρεσίες, αλλά και κοινωνικοδημογραφικούς παράγοντες, την κοινωνικοπολιτιστική κατάσταση των ατόμων και την ποιότητα του επιπέδου ζωής τους. Στη σχετική βιβλιογραφία είναι ευρέως γνωστός ο συλλογισμός του κοινωνιολόγου Room  σύμφωνα με τον οποίο οι διαφορές φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού αφορούν σε τρία επίπεδα:

• Η έννοια της φτώχειας δίνει έμφαση στο εισόδημα και την κατανάλωση, ενώ ο κοινωνικός αποκλεισμός έχει να κάνει κυρίως με την πολυδιάστατη μειονεξία.
• Η φτώχεια ως έννοια αφορά κυρίως στο στατικό απολογισμό των ανισοτήτων, ενώ ο κοινωνικός αποκλεισμός τη δυναμική ανάλυση των διαδικασιών και
• Η φτώχεια ως έννοια δίνει έμφαση στη διάσταση του ατόμου και του νοικοκυριού, ενώ ο κοινωνικός αποκλεισμός αναγνωρίζει τη σημασία του τοπικού πλαισίου.

Σύμφωνα με τα παραπάνω, ως ευπαθείς κοινωνικές ομάδες μπορούν να θεωρηθούν:

• Οι γυναίκες,
• Οι νέοι και μάλιστα οι μακροχρόνια άνεργοι,
• Τα μέλη μονογονεϊκών ή άπορων οικογενειών,
• Οι αναλφάβητοι ή ανεπάγγελτοι,
• Οι ηλικιωμένοι και οι συνταξιούχοι,
• Οι μετανάστες και οι πρόσφυγες,
• Τα μέλη μειονοτικών ή ιδιόρρυθμων κοινωνικών ομάδων (πχ Ρομά),
• Τα άτομα με αναπηρία (ΑμεΑ),
• Οι κάτοικοι απομακρυσμένων περιοχών,
• Οι άστεγοι,
• Οι απεξαρτημένοι χρήστες ψυχοτρόπων ουσιών,
• Οι οροθετικοί,
• Οι ανήλικοι παραβάτες

Γενικά, τα μέλη αυτών των ομάδων είτε ανήκουν σε πληθυσμιακά στρώματα κοινωνικά αποκλεισμένα είτε οδηγούνται, μετά από αποτυχίες και περιορισμούς στην προσωπική ζωή ή στην επαγγελματική τους δράση σε συνθήκες κοινωνικού αποκλεισμού. Μάλιστα, ορισμένα άτομα συγκεντρώνουν τα χαρακτηριστικά πολλών κατηγοριών και κατατάσσονται σε ομάδες υψηλού κινδύνου που απειλούνται με μακρόχρονη στέρηση ή διαρκή οικονομικό και κοινωνικό αποκλεισμό.

Ο Κοινωνικός Αποκλεισμός ως διαδικασία

Ο κοινωνικός αποκλεισμός ως διαδικασία δεν εκλαμβάνεται ως ένα γεγονός απόλυτο αλλά ως ένα γεγονός που συντελείται σε κάποια στάδια. Σύμφωνα με τον Mazel υπάρχουν πέντε στάδια που οδηγούν στον κοινωνικό αποκλεισμό:

• Το στάδιο του κινδύνου: Αφορά κατηγορίες πληθυσμού που έχουν χαρακτηριστικά που τις καθιστούν ευάλωτες (πχ σχολική αποτυχία, αναλφαβητισμός, κακές συνθήκες στέγασης, δύσκολη οικογενειακή ζωή).
• Το στάδιο της απειλής: Αφορά μια μεγάλη ποικιλία καταστάσεων (πχ μια γυναίκα που ξαφνικά ύστερα από ένα διαζύγιο ή το θάνατο του συζύγου βρίσκεται αρχηγός μια μονογονεϊκής οικογένειας ή ένας απολυόμενος σε μεγάλη ηλικία).
• Το στάδιο της αποσταθεροποίησης: Είναι το αποτέλεσμα των τρόπων με τους οποίους τα άτομα αντιμετωπίζουν το στάδιο της απειλής. Οι τρόποι αυτοί εξαρτώνται από τους οικογενειακούς δεσμούς που αυτά διατηρούν. Εάν αυτοί οι δεσμοί είναι ασθενείς ή ανύπαρκτοι η αποσταθεροποίηση μπορεί να οδηγήσει στον αποκλεισμό.
• Το στάδιο της έκπτωσης: Είναι το αποτέλεσμα της ρήξης των κοινωνικών δεσμών και της αδυναμίας επαναδημιουργίας τους. Η αδυναμία αυτή οφείλεται στη συσσώρευση πολλών αρνητικών παραγόντων και για μακρό χρονικό διάστημα. Εάν αυτή η έκπτωση διαιωνιστεί, παγιώνεται και οδηγεί στον κοινωνικό αποκλεισμό.
• Το στάδιο του πραγματικού αποκλεισμού: Αφορά την πλήρη ρήξη των κοινωνικών δεσμών που συνδέονται με την απασχόληση, την οικογένεια και την κατοικία.

Ποια είναι όμως τα αίτια του Κοινωνικού Αποκλεισμού;

Τα αίτια του κοινωνικού αποκλεισμού είναι πολλαπλά: η μόνιμη ανεργία, ο αντίκτυπος της βιομηχανικής αλλαγής σε μη ειδικευμένους εργαζόμενους, η εξέλιξη των οικογενειακών δομών και η παρακμή των παραδοσιακών μορφών αλληλεγγύης, η αύξηση του ατομικισμού και η παρακμή των παραδοσιακών αντιπροσωπευτικών θεσμών, οι νέες μορφές μετανάστευσης και ιδιαίτερα η παράνομη μετανάστευση και οι μετακινήσεις του πληθυσμού,επίσης  ως αιτίες μπορούν να θεωρηθούν η έλλειψη βασικών επαγγελματικών προσόντων και δεξιοτήτων εξαιτίας της ανεπαρκούς ένταξης κάποιων κοινωνικών ομάδων στο εκπαιδευτικό σύστημα,ο κοινωνικός στιγματισμός, τα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις.

Τέλος, μια άλλη αιτία κοινωνικού αποκλεισμού είναι και η χρήση ουσιών, όμως εδώ υπάρχει μια σύγχυση καθώς η χρήση μπορεί να θεωρηθεί και αιτία αλλά και συνέπεια του κοινωνικού αποκλεισμού. Η χρήση ναρκωτικών ουσιών μπορεί να προκαλέσει επιδείνωση των συνθηκών διαβίωσης, όμως από την άλλη μεριά οι διαδικασίες κοινωνικής περιθωριοποίησης μπορούν να αποτελέσουν αιτία για την έναρξη της χρήσης ουσιών. Ωστόσο, η σχέση μεταξύ της χρήσης ουσιών και του κοινωνικού αποκλεισμού δεν είναι μία σχέση αιτιώδους συνάφειας «διότι ο κοινωνικός αποκλεισμός δεν ισχύει για όλους τους χρήστες ναρκωτικών».

Συνέπειες Κοινωνικού Αποκλεισμού

Τα άτομα που βιώνουν τον κοινωνικό αποκλεισμό βρίσκονται διαρκώς αντιμέτωπα με εμπόδια πάσης φύσεων που εμποδίζουν την άσκηση των φυσικών δικαιωμάτων τους. Η παραβίαση των ατομικών και ανθρωπίνων δικαιωμάτων αποτελεί μία διαρκή τραυματική εμπειρία που έχει ως συνέπεια την απόλυτη ψυχολογική τους φθορά και τη διαβίωση κάτω από συνθήκες εξαθλίωσης. Αυτή η κατάσταση μοιάζει με αυτό που Έγκελ ονόμασε « Φαινόμενο του Πωπερισμού» δηλαδή της απόλυτης φτώχειας, της εκμετάλλευσης και του ολοκληρωτικού κοινωνικού εκπεσμού.

Οι συνέπειες του κοινωνικού αποκλεισμού είναι οι εξής:

Α. Φτώχεια/ Ένδεια

Λόγω της ελλιπούς εκπαίδευσης και της συνακόλουθης ανεργίας οι ευπαθείς κοινωνικές ομάδες δεν έχουν τη δυνατότητα εξασφάλισης των απαραίτητων διαθέσιμων πόρων με αποτέλεσμα το επίπεδο διαβίωσης να είναι χαμηλό και να οδηγούνται σε κατάσταση φτώχειας. Η φτώχεια και οι ευπαθείς κοινωνικές ομάδες βρίσκονται συχνά σε ένα φαύλο κύκλο.

Β. Φαύλος κύκλος των διακρίσεων

Η υποτιμητική ψυχολογική διαδικασία στην οποία υπόκεινται οι ευπαθείς κοινωνικές ομάδες δημιουργεί έναν φαύλο κύκλο διακρίσεων. Τα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις εμποδίζουν και συχνά απαγορεύουν στις ευπαθείς κοινωνικές ομάδες να διατηρήσουν μια αξιοπρεπή θέση στην κοινωνική ζωή, καθώς βρισκόμενα τα άτομα κάτω από απαξιωτικές συνθήκες διαβίωσης συμπεριφέρονται και λειτουργούν με τρόπο που ενισχύει αρνητικές συμπεριφορές, όπως παραβατικότητα και επιθετικότητα. Με αυτόν τον τρόπο αυξάνεται ακόμη περισσότερο η προκατάληψη και η περιθωριοποίηση και η κατάσταση διαιωνίζεται.

Γ. Παραβατικότητα

Οι προκαταλήψεις και ο συνεχής στιγματισμός, όπως για παράδειγμα ότι οι μετανάστες είναι επιρρεπείς στην εγκληματική συμπεριφορά λειτουργεί ως αυτοεκπληρούμενη προφητεία και οδηγεί ακριβώς εκεί που η κοινωνία φοβάται: στην αύξηση της παραβατικής συμπεριφοράς και της εγκληματικότητας.

Δ. Ψυχολογικές Συνέπειες

Σύμφωνα με την Παπά, το άγχος και ο φόβος είναι τα συναισθήματα από τα οποία διακατέχονται οι κοινωνικά ευπαθείς ομάδες και που αποτελούν λογική συνέπεια της αβεβαιότητας και της ανασφάλειας που βιώνουν. Συχνά τα μέλη αυτών των ομάδων αισθάνονται ματαίωση, καθώς λόγω της κατάστασης που βιώνουν συνειδητοποιούν ότι δεν μπορούν να κάνουν όνειρα και να έχουν τις ίδιες προσδοκίες με τα υπόλοιπα άτομα. Αυτή η ματαίωση οδηγεί σταδιακά τόσο στην απελπισία και στην απόγνωση, όσο και σε συναισθήματα ενοχής και ντροπής, καθώς τα μέλη των ομάδων συνειδητοποιούν ότι δεν μπορούν να προσφέρουν στην οικογένεια τους μία αξιοπρεπή και ποιοτική ζωή. Είναι ακόμη συχνό φαινόμενο να παρατηρούνται συναισθήματα απώλειας και πένθους κυρίως όταν πρόκειται για άτομα τα οποία απομακρύνονται από τη χώρα καταγωγής τους και ιδίως όταν η χώρα υποδοχής τους αποδεικνύεται «κακιά μητριά». Εξαιτίας όλων των προαναφερθέντων συναισθημάτων δε λείπουν οι συχνές ενδοοικογενειακές συγκρούσεις και τα ξεσπάσματα μέσα στην οικογένεια. Επίσης, η έντονη προκατάληψη και τα στερεότυπα οδηγούν σε καταστάσεις κοινωνικής απόσυρσης και απομόνωσης. Τα συναισθήματα αυτά φαίνεται να αποτελούν συνειδητή επιλογή των ατόμων προκειμένου να αμυνθούν από το στιγματισμό και την απόρριψη που δέχονται.

Επιπροσθέτως, λόγω της περιθωριοποίησης δημιουργείται ένα πεδίο σύγκρουσης μεταξύ των ομάδων λόγω του ότι κανένας άνθρωπος δεν επιθυμεί και δεν επιδιώκει να μένει στο περιθώριο. Η σύγκρουση όμως που δημιουργείται είναι υγιής μόνο εφόσον τα άτομα διαπραγματεύονται τη διαφωνία με ειρηνικούς τρόπους όπως είναι ο διάλογος και η επιχειρηματολογία.

Τέλος, το κυνήγι του κέρδους, η απόκτηση όλο και περισσότερων υλικών αγαθών, το εύκολο και γρήγορο χρήμα και η έλλειψη ανθρωπιάς χαρακτηρίζουν τη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα. Σ’ αυτό το γενικότερο πλαίσιο αναπτύχθηκε με ραγδαίους τρόπους τα τελευταία χρόνια το trafficking και οι traffickers. Ως trafficking νοείται το δουλεμπόριο και συμπεριλαμβάνει τη στρατολόγηση και τη μεταφορά με τη χρήση απειλής και την άσκηση κάθε μορφής πίεσης ή βίας ανθρώπων από τους traffickers σε διάφορα μέρη του πλανήτη. Στόχος είναι η καταναγκαστική εργασία, η εκπόρνευση γυναικών και παιδιών και η υποχρέωση των ατόμων να δέχονται την αφαίρεση οργάνων του σώματός τους. Για τους παραπάνω λόγους, τα μέλη ευπαθών κοινωνικών ομάδων έχουν περισσότερες πιθανότητες να πέσουν θύματα του trafficking απ’ ό,τι άλλοι πολίτες.

Όπως γίνεται αντιληπτό, ο κοινωνικός αποκλεισμός είναι ένα πολυδιάστατο φαινόμενο το οποίο για να αντιμετωπιστεί χρειάζεται πληθώρα παρεμβάσεων. Πέρα όμως από το τι θα κάνει η Πολιτεία ως σύνολο, θα πρέπει να δούμε ο καθένας μας σε ατομικό επίπεδο να μην ενισχύει συμπεριφορές και να μην αναπαράγει στερεότυπα που οδηγούν στον κοινωνικό αποκλεισμό συνανθρώπων μας.

Νίκη Δαλιανά (διασκευασμένο άρθρο για τις ανάγκες της διδασκαλίας) 

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΝΑΠΗΡΙΑ

 Το ζήτημα της ταυτότητας αποτελεί ένα πολυσύνθετο πεδίο στο οποίο συναντιούνται κοινωνικοί ψυχολόγοι, κοινωνιολόγοι, πολιτικοί επιστήμονες και φιλόσοφοι χρησιμοποιώντας τον όρο σε διάφορα πλαίσια, προκειμένου να προσδιορίσουν τη δική τους οπτική. Σύμφωνα με τη Δραγώνα, η έννοια της ταυτότητας αναφέρεται στο σύνολο των αντιλήψεων, πεποιθήσεων και συναισθημάτων που αφορούν στον εαυτό μας. Η συνοχή μεταξύ εμπειρίας, ιδεών, αξιών και πεποιθήσεων διασφαλίζεται μέσω της ταυτότητας.

 Η ταυτότητα επιτρέπει να τοποθετηθεί κανείς απέναντι στους άλλους, να αναγνωρίσει όσους του μοιάζουν και να διαφοροποιηθεί από τους υπόλοιπους. Το ερώτημα δεν είναι απλώς «ποιος είμαι;» αλλά «ποιος είμαι σε σχέση με τον άλλο; Πώς με βλέπει ο άλλος και πώς βλέπω εγώ τους άλλους;».

 Στην έννοια της ταυτότητας ενυπάρχει κάτι το παράδοξο: υπονοείται το ίδιο, το ταυτόσημο και παράλληλα το ακριβώς αντίθετο, δηλαδή το ξεχωριστό, το μοναδικό. Το θέμα της ταυτότητας είναι κατεξοχήν θέμα ορίων, τόσο εσωτερικών όσο και εξωτερικών, ανάμεσα στο όμοιο και το διαφορετικό, ανάμεσα στον εαυτό και τους άλλους, ανάμεσα στο οικείο και το ξένο, το γνωστό και το άγνωστο, και κατ’ επέκταση απειλητικό. Με αυτή την έννοια, της διαλεκτικής του ίδιου και του άλλου, είναι αδύνατο να διαχωρίσουμε την ταυτότητα από την ετερότητα. Στις συνθήκες της ύστερης νεωτερικότητας, ωστόσο, η ταυτότητα έχει χάσει τα σταθερά και αμετάβλητα χαρακτηριστικά της και διακρίνεται από μια ρευστότητα. Η Μακρυνιώτη αναφέρει πως τα ζητήματα σχετικά με την ταυτότητα έχουν αποκτήσει ιδιαίτερο ενδιαφέρον επειδή, σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο κοινωνικό περίγυρο, τα περιβάλλοντα την ταυτότητα σχήματα αποσταθεροποιούνται δημιουργώντας συνθήκες ανασφάλειας και αμηχανίας αλλά και πρόκλησης λόγω της διαρκούς αναπροσαρμογής και αναδιαμόρφωσης. Η ταυτότητα του υποκειμένου χάνει τον ενιαίο και σταθερό χαρακτήρα του παρελθόντος και οι αλλαγές της δεν είναι πλέον ούτε αναμενόμενες ούτε προβλέψιμες και δεν ακολουθούν την προδιαγεγραμμένη πορεία της ζωής του υποκειμένου. Η ταχύτητα και το εύρος των αλλαγών αυτών ακυρώνουν την αντίληψη του ενοποιημένου υποκειμένου και η αίσθηση της ταυτότητας και του εαυτού γίνεται ρευστή, ασταθής, αποσπασματική και ατελής.{…} Κινούμενος στα πλαίσια της αμερικανικής κοινωνιολογικής παράδοσης που αντλεί την επιχειρηματολογία της από την ατομική ψυχολογία, ο Goffman εξετάζει την ανάπτυξη της ταυτότητας μέσω της προσωπικής παρουσίασης του εαυτού. Συζητά για τις φθαρμένες ταυτότητες, αυτές που βρίσκονται έξω από τα πλαίσια του «κανονικού» ως αντανάκλαση αρνητικών ιδιοτήτων. Σε αυτούς που δε θεωρούνται αρκετά «ανθρώπινοι» αποδίδεται ένα στίγμα, με αποτέλεσμα να αισθάνονται ντροπή, ξεπεσμό, αυτο-οικτιρμό, έλλειψη σεβασμού και αυτοσυνείδησης.συναντήσει κανείς στα πλαίσιά του{…..}

Ο Paulo Freire λέει σχετικά ότι: Η αυτοϋποτίμηση είναι ένα άλλο χαρακτηριστικό του καταπιεζόμενου. Κι αυτή προέρχεται από την εσωτερίκευση εκ μέρους του καταπιεζόμενου της γνώμης που οι δυνάστες έχουν γι αυτόν. Τόσο συχνά ακούν ότι δεν είναι ικανοί για τίποτε, δε γνωρίζουν τίποτε, ότι είναι ανεπίδεκτοι μαθήσεως, ότι είναι άρρωστοι, τεμπέληδες και μη παραγωγικοί, που στο τέλος πείθονται για την ανικανότητά τους. 

Βεργιώτη Ελεονώρα (άρθρο διασκευασμένο για τις ανάγκες της διδασκαλίας)

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Ο ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟΣ 

Ο υποτιμητικός και περιφρονητικός τρόπος αντιμετώπισης της διαφορετικότητας των ανθρώπων είναι γνωστός από παλιά, σχεδόν ανήκει στην αιωνιότητα της ανθρώπινης ιστορίας.

Οι κοινωνίες πάντα συμπεριφέρονταν μειωτικά στους φτωχούς, τους ανάπηρους, τους ψυχικά άρρωστους ακόμα και τους ξένους. Ας μη ξεχνάμε τον Καιάδα των Σπαρτιατών και ότι ακόμα και στην αρχαία Ελλάδα της Δημοκρατίας ήταν ισχυρή η ιδεολογία του « πάς μη Έλλην βάρβαρος» και φυσικά οι ξένοι, όχι μόνο δεν αμφισβητούσαν την άνιση μεταχείριση που τους είχε επιβληθεί,  αλλά δέχονταν καρτερικά κάθε συνέπειά της, όπως ήταν η φτώχεια, η υποτίμηση και η στέρηση των κοινωνικών και πολιτικών δικαιωμάτων τους.

Η προκατάληψη λοιπόν για τον διαφορετικό άνθρωπο έχει τις ρίζες της στο πολύ μακρινό παρελθόν. Από τότε υπήρχαν οι κοινωνικά αδύναμες ομάδες, με κυρίαρχο χαρακτηριστικό τους την διαφορετική « ράτσα» Η λέξη προέρχεται από την αραβική ras και σημαίνει κεφάλι. Οι Άραβες, επειδή αποτελούνταν από πολλές φυλές και ζούσαν τον νομαδικό τρόπο ζωής είχαν καθιερώσει ένα όνομα για κάθε μια από αυτές. Κάθε μέλος έπρεπε να θυμάται την ονομασία της φυλής που ανήκε, «να την κρατά δηλαδή μέσα στο κεφάλι του» . Μόνο έτσι ένιωθε ξεχωριστός αυτός και η φυλή του, σε σχέση με τις υπόλοιπες.

Από αυτή τη λέξη προήλθε ο ρατσισμός, δηλαδή ο αποκλεισμός και η περιθωριοποίηση, με βάση τη φυλή, μικρών ομάδων από τα δικαιώματα και τα προνόμια, που απολαμβάνει η ευρύτερη κοινωνία.

Η ετερότητα, δηλαδή το να είναι κάποιος διαφορετικός από τους άλλους και να ανήκει σε αριθμητικά μικρότερες πληθυσμιακές ομάδες, δείχνει να είναι ένα από τα κυριότερα στοιχεία του κοινωνικού αποκλεισμού και του ρατσισμού. Η ετερότητα επιφυλάσσει σχεδόν αυτόματα μια θέση αδυναμίας, μία κατάσταση «ευπάθειας» του ατόμου στο κοινωνικό πεδίο. Ένα άτομο, γίνεται θύμα του κοινωνικού αποκλεισμού, επειδή μπορεί να ανήκει σε μια ομάδα με συγκεκριμένα και διαφορετικά χαρακτηριστικά, φυλετικά, κοινωνικά, οικονομικά, επαγγελματικά, ή επειδή πάσχει από οργανική, πνευματική ή ψυχική αρρώστια.

Σήμερα ο κοινωνικός αποκλεισμός, αν και είναι μια σχετικά πρόσφατη εννοιολογική κατασκευή, δεν περιγράφει τίποτε το καινούριο. Επινοήθηκε γύρω στο 1960, όταν το φαινόμενο της περιθωριοποίησης άρχισε να απασχολεί τους κοινωνικούς επιστήμονες και τους ευαίσθητους ανθρώπους απέναντι στην αδικία. Χρησιμοποιείται λανθασμένα με διπλή σημασία και σημαίνει: 1) Τον στιγματισμό, την περιθωριοποίηση και τη φτώχεια και 2) Τα κοινωνικά και νομοθετικά μέτρα, που στοχεύουν στην καταπολέμησή του. Γι’ αυτή τη δεύτερη σημασία του κοινωνικού αποκλεισμού θα ήταν καλύτερα να βρεθεί μια άλλη έννοια.

Την τελευταία 10ετία οι κοινωνικές και ψυχολογικές μελέτες, όπως και οι νομοθετικές παρεμβάσεις αποσκοπούν στο να εξαλείψουν τις αιτίες και τα αποτελέσματα του κοινωνικού αποκλεισμού και να αποκαταστήσουν χιλιάδες ανθρώπους, που αδικούνται κοινωνικά χωρίς κανένα λόγο. Χιλιάδες άνθρωποι υποφέρουν, εξαιτίας του αδικαιολόγητου στιγματισμού και καταλήγουν να επιβιώνουν στο περιθώριο της κοινωνικής ζωής.

 Πραγματικά, τα άτομα που βιώνουν τον αποκλεισμό δοκιμάζονται σκληρά, συναντούν συνεχώς εμπόδια στην άσκηση των φυσικών δικαιωμάτων τους, όπως είναι η ελευθερία και η αυτοπραγμάτωση, μέσα στην κοινωνία που ζουν. Η παραβίαση των ατομικών και ανθρώπινων δικαιωμάτων τους είναι γι’ αυτούς μια διαρκής τραυματική εμπειρία, που τους αναγκάζει να επιβιώνουν σε συνθήκες κυριολεκτικά ανεπίτρεπτης εξαθλίωσης.

Ο κοινωνικός αποκλεισμός οδηγεί μοιραία στην φτώχεια κι αυτό δεν μπορεί παρά να αποτελεί σκάνδαλο. Η φτώχεια δεν είναι η φυσική συνέπεια της διαφορετικότητας όπως π.χ μια σωματική αναπηρία μπορεί να οδηγεί σε κάποιες κινητικές ή άλλες οργανικές δυσλειτουργίες. Η φτώχεια είναι μια επιλογή, μια επικίνδυνη και συνειδητή συμπεριφορά της ομάδας πλειοψηφίας, μια πανούργα και πολυσύνθετη διαδικασία, που στοχεύει αποκλειστικά στην ενδυνάμωση των ισχυρών και πλειοψηφικών ομάδων, σε βάρος των ασθενέστερων και μικρότερων. Η σχέση αυτών των ισχυρών ομάδων με το θεσμοθετημένο σύστημα στηρίζεται στην πίεση που αυτές ασκούν για την απόκτηση όλο και περισσότερων προνομίων, σε βάρος των ευπαθών και αδύναμων ομάδων. Στις μέρες μας, η κοινωνική πραγματικότητα είναι πολύπλοκη, δυναμική και πολυδιάστατη. Όλα αλλάζουν με γρήγορους ρυθμούς, η σταθερότητα που κάθε άνθρωπος έχει ανάγκη, δεν υπάρχει.

 Η κοινωνική θέση των ατόμων και των ευρύτερων ομάδων δείχνει να είναι επισφαλής. Οι σημερινοί καλά(;) αμειβόμενοι εργαζόμενοι αύριο μπορεί να είναι άνεργοι και μια τοπική πολεμική σύρραξη, μια κατάρρευση κάποιου καθεστώτος, μπορεί να οδηγήσει σε ακόμα μεγαλύτερη ομαδική μετακίνηση του πληθυσμού,δηλαδή σε εξωτερική μετανάστευση. Όπως δείχνουν τα πράγματα, ζούμε σε μια εποχή μειονοτήτων. Η παρουσία τους είναι αισθητή και έντονη όπως και η σύγκρουση με την ευρύτερη ομάδα του πληθυσμού. Η αναγνώριση και η αποδοχή της διαφοράς τους, σε συνθήκες ισότητας και ισονομίας, η άρνησή τους να απορροφηθούν και η πρόθεσή τους να διατηρήσουν αυτή τη διαφορά είναι από τα πιο τα κυρίαρχα αιτήματά τους. Οι μειονότητες διεκδικούν από κοινού την θέση που τους ανήκει στο κοινωνικό πεδίο,δηλαδή μια καλύτερη μοίρα, το ευ ζην και την ποιότητα ζωής.

Πλέον, η αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού γίνεται πολύ πιο οργανωμένα και πιο αποτελεσματικά. Αυτό σημαίνει ότι η διαχείριση των συγκρούσεων, που προβάλλουν στα διάφορα στάδια, είναι πιο επιτυχημένη και αυτό οφείλεται, σ ένα μεγάλο βαθμό, στην κινητοποίηση και τη στήριξη που προσφέρουν οι κρατικοί και κοινωνικοί φορείς, τα νομοθετικά πλαίσια και κάθε είδους πρωτοβουλία άλλων ομάδων.

Η στήριξη των κοινωνικών μειονοτήτων απέναντι στις κοινωνικές διακρίσεις , τον αυταρχισμό και τη βία είναι δείγμα ανθρωπισμού και πολιτισμού, που σήμερα φθίνει και τείνει να χαθεί παντελώς…Ας μην το ξεχνάμε αυτό.

Από το Διαδίκτυο

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

«Τι θα ‘θελα; Θα ‘θελα να µπορώ να βγαίνω από το σπίτι µου εύκολα. Να µπαίνω µε το αµαξίδιο στο λεωφορείο και να πηγαίνω στο σχολείο, στη δουλειά µου ή για διασκέδαση. Τι ωραία θα ήταν, να µπορώ να διασχίσω µια λεωφόρο, ν’ ανεβοκατεβώ στις διαβάσεις και να περπατήσω στο πεζοδρόµιο. Θα µ’ άρεσε, µε τη βοήθεια του σκύλου οδηγού και το λευκό µου µπαστούνι, να πάω κάπου για φαγητό. Να µπορώ να καταλάβω µια συζήτηση ή µια ταινία γιατί έχει διερµηνεία κωφών. Θα µ’ άρεσε να µε δεχόταν η γειτονιά, εµένα που µένω σε ξενώνα της Ε.Ψ.Υ.Π.Ε. και προσπαθώ να σπουδάσω ή να δουλέψω. Εγώ, που έχω κάποιο σωµατικό, ψυχικό ή πνευµατικό έλλειµµα, δυσκολεύοµαι να επιβιώσω στην Ελλάδα. Εγώ, όµως θέλω να ζήσω, και µάλιστα εδώ. Σ’ αυτόν τον τόπο.» 

(μαρτυρία ατόμου ΑΜΕΑ)

https://youtu.be/KzCUcO_d1qI?t=54

ΚΕΙΜΕΝΟ 5

Από ιστολόγιο

ΘΕΜΑΤΑ

Α.Να αναφέρετε περιληπτικά τα στοιχεία της “ταυτότητας”έτσι όπως τα καταγράφει το κείμενο 2.Μ.15

Β1.Ποιος είναι ο σκοπός του κειμένου 1;Με ποιες γλωσσικές επιλογές επιτυγχάνει τον στόχο του η συντάκτρια του κειμένου;Σε τι εξυπηρετούν οι ενδιάμεσοι τίτλοι;  Μ.15

Β2. “Ο Paulo Freire λέει σχετικά ότι: Η αυτοϋποτίμηση είναι ένα άλλο χαρακτηριστικό του καταπιεζόμενου. Κι αυτή προέρχεται από την εσωτερίκευση εκ μέρους του καταπιεζόμενου της γνώμης που οι δυνάστες έχουν γι αυτόν. Τόσο συχνά ακούν ότι δεν είναι ικανοί για τίποτε, δε γνωρίζουν τίποτε, ότι είναι ανεπίδεκτοι μαθήσεως, ότι είναι άρρωστοι, τεμπέληδες και μη παραγωγικοί, που στο τέλος πείθονται για την ανικανότητά τους”. 

Εστιάζοντας στην τονισμένη φράση αλλά και λαμβάνοντας υπόψη το γενικότερο νόημα της παραγράφου, να διατυπώσετε το σχόλιό σας για τη βαρύτητα της γνώμης των άλλων στην προσωπικότητά μας.Μ.10

Β3. “Σήμερα ο κοινωνικός αποκλεισμός, αν και είναι μια σχετικά πρόσφατη εννοιολογική κατασκευή, δεν περιγράφει τίποτε το καινούριο. Επινοήθηκε γύρω στο 1960, όταν το φαινόμενο της περιθωριοποίησης άρχισε να απασχολεί τους κοινωνικούς επιστήμονες και τους ευαίσθητους ανθρώπους απέναντι στην αδικία. Χρησιμοποιείται λανθασμένα με διπλή σημασία και σημαίνει: 1) Τον στιγματισμό, την περιθωριοποίηση και τη φτώχεια και 2) Τα κοινωνικά και νομοθετικά μέτρα, που στοχεύουν στην καταπολέμησή του. Γι’ αυτή τη δεύτερη σημασία του κοινωνικού αποκλεισμού θα ήταν καλύτερα να βρεθεί μια άλλη έννοια”.

Στην παραπάνω παράγραφο:1) Να εντοπίσετε την υποτακτική σύνδεση και να τη μετατρέψετε σε παρατακτική.  Μ.5 

2)Να εντοπίσετε την παθητική σύνταξη και να τη μετατρέψετε σε ενεργητική σχολιάζοντας τις υφολογικές αλλαγές που επέρχονται στην παράγραφο.Μ.5

3)Να δηλώσετε τη σημασία της άνω και κάτω τελείας ως σημείου στίξεως.Μ.3

4)Να βρείτε την τροπικότητα στη φράση:Θα ήταν καλύτερα να βρεθεί..Μ.2

Γ.Να γράψετε το κειμενικό σας σχόλιο, αφου δείτε το βίντεο και διαβάσετε τα κείμενα 4 και 5.Χρησιμοποιείστε τους κειμενικούς δείκτες των χαρακτηριστικών της σύγχρονης ποίησης και της χρήσης των ρηματικών προσώπων που αφορούν την υποκειμενικότητα.Αν έχετε ή αν είχατε στο περιβάλλον σας ένα άτομο με αναπηρία,πώς θα φερόσασταν και τι θα σκεφτόσασταν γι αυτό και για σας; 

Δ.Σε ιστοσελίδα για τα ΑμεΑ αναρτάτε ένα άρθρο στο οποίο θα αναφέρετε τις ενέργειες που χρειάζεται να γίνονται από την πλευρά των νέων ανθρώπων σε σχολεία,συλλόγους και αλλού,για τα άτομα που πρέπει να αισθάνονται ότι είναι ένας από εμάς και όχι “άλλος”.Λέξεις 350.Μ.30