Φωτοθήκη: Η απελευθέρωση της Αθήνας (12 Οκτωβρίου 1944)
Εθνικό Ιστορικό Μουσείο| Φωτογραφικό Αρχείο
Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος
(…) Βούιζε η πολιτεία, βούιζε ο κόσμος
Βούιζε η καρδιά του ανθρώπου
Σαν ένα ζήτω ανάμεσα σε χιλιάδες σημαίες
λευτεριά ή θάνατος, λευτεριά ή θάνατος – Λευτεριά,
βούιζε ολάκερη η Ελλάδα κάτω από τις σημαίες του ήλιου
γεια και χαρά λε, μωρέ, Λε, γεια και χαρά σου Λευτεριά
Γιάννης Ρίτσος, Απελευθέρωση (αποσπ.), από τη συλλογή «Γειτονιές του Κόσμου»
“Όσο μπορείς”, του Κ. Π. Καβάφη
Κι αν δεν μπορείς να κάμεις την ζωή σου όπως την θέλεις,
τούτο προσπάθησε τουλάχιστον
όσο μπορείς: μην την εξευτελίζεις
μες στην πολλή συνάφεια του κόσμου,
μες στες πολλές κινήσεις κι ομιλίες.
Μην την εξευτελίζεις πηαίνοντάς την,
γυρίζοντας συχνά κι εκθέτοντάς την
στων σχέσεων και των συναναστροφών
την καθημερινήν ανοησία,
ως που να γίνει σα μια ξένη φορτική.
Κ.Π. Καβάφης, Ποιήματα, τόμ.1, Ίκαρος
“Ο κάκτος”, του Νίκου Φωκά
Με χρώμα γέρικου παχύδερμου απ’ τη σκόνη
Μέρος κι εκείνος ενός σκουπιδαριού,
Ο κάκτος που θεωρείτο νεκρός
Άνθισε μετά από εννέα χρόνια.
Πράγματι, το τρομερό φύλλο με τις βελόνες
(Ένα ανάμεσα σε δώδεκα
Καθώς αποτελούσε τμήμα
Ενός πανίσχυρου συστήματος)
Πέταξε από την κόψη του μοναδικό
Το βαθυκόκκινο άνθος που,
Έξω από το σύστημα σχεδόν,
Θαρρείς ανήκε σε δικό του σύστημα
Έτσι καθώς ακροβατούσε στο κενό
Στην παρυφή του φύλλου,
Σε δηλωμένη και χρωματική και ποιοτική
Προς τον κάκτο αντίθεση.
Η εν λόγω συστηματική διαφωνία
Δεν είχ’ άλλο ενδιαφέρον
Παρά μόνο σαν ποίηση
Σαν ακραία δυνατότητα μιας άνοιξης…
(Προβολέας στα μάτια, Κρύσταλλο, 1985)
Ο Νίκος Φωκάς (Κεφαλονιά, 1927-26 Ιουλίου 2021) ήταν Έλληνας ποιητής, δοκιμιογράφος και μεταφραστής, βραβευμένος με κρατικά βραβεία λογοτεχνίας αλλά και από την Ακαδημία Αθηνών για το έργο του.
Παγκόσμια Ημέρα Εκπαιδευτικών: 5 Οκτωβρίου
Σμίλεψε πάλι, δάσκαλε, ψυχές!
Κι ότι σ’ απόμεινε ακόμη στη ζωή σου,
Μην τ’ αρνηθείς! Θυσίασέ το ως τη στερνή πνοή σου!
Χτισ’ το παλάτι, δάσκαλε σοφέ!
Κι αν λίγη δύναμη μεσ’ το κορμί σου μένει,
Μην κουρασθείς. Είν’ η ψυχή σου ατσαλωμένη.
Θέμελα βάλε τώρα πιο βαθειά,
Ο πόλεμος να μη μπορεί να τα γκρεμίσει.
Σκάψε βαθειά. Τι κι’ αν πολλοί σ’ έχουνε λησμονήσει;
Θα θυμηθούνε κάποτε κι αυτοί
Τα βάρη που κρατάς σαν Άτλαντας στην πλάτη,
Υπομονή! Χτίζε, σοφέ, της κοινωνίας το παλάτι !
(Στον δάσκαλο, Κωστής Παλαμάς)
Ημέρα Μνήμης: 3 Οκτωβρίου 1943, η Σφαγή των Λιγκιάδων
Οι Λιγκιάδες είναι ένα μαρτυρικό χωριό κοντά στα Ιωάννινα, το οποίο υπέστη ολοκληρωτικό αφανισμό από τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής στις 3 Οκτωβρίου 1943 ως αντίποινα για τον θάνατο του Γερμανού αξιωματούχου Γιόζεφ Ζάλμινγκερ από την ελληνική Αντίσταση.
Όσοι από τους κατοίκους δεν κατάφεραν να ξεφύγουν, οδηγήθηκαν στην κεντρική πλατεία του χωριού από τους Γερμανούς. Αφού έγινε εκτεταμένη έρευνα και λεηλασία στις κατοικίες, όλοι οι πολίτες διαιρέθηκαν σε μικρές ομάδες και οδηγήθηκαν στις αποθήκες σπιτιών, όπου εκτελέσθηκαν. Εκτός από την εκκλησία και το σχολείο του χωριού, όλα τα κτήρια του χωριού πυρπολήθηκαν. Η συντριπτική πλειοψηφία των 92 θυμάτων ήταν παιδιά, βρέφη, γυναίκες και ηλικιωμένοι. Από τη «μαύρη» λίστα των εκτελεσθέντων απουσιάζουν οι νέοι άντρες, εξαιτίας ενός τυχαίου περιστατικού. Αν και ήταν Κυριακή, δηλαδή αργία και ημέρα εκκλησιασμού, ο παπάς της περιοχής λειτουργούσε σε ένα διπλανό χωριό και έτσι οι περισσότεροι άντρες αποφάσισαν να πάνε στα χωράφια τους για να δουλέψουν. Όταν επέστρεψαν, αντίκρισαν εικόνες φρίκης.
Στις 7 Μαρτίου του 2014 ο πρόεδρος της Γερμανίας Γιοάχιμ Γκάουκ επισκέφθηκε το χωριό των Λιγκιάδων μαζί με τον Έλληνα ομόλογό του Κάρολο Παπούλια. Ο Γκάουκ ήταν ο πρώτος επίσημος αξιωματούχος της Γερμανίας που επισκέφθηκε το χωριό και εξέφρασε ντροπή και πόνο για τις φρικαλεότητες που διέπραξαν τα στρατεύματα της Βέρμαχτ.
Κατά την ομιλία του στο χώρο του Μνημείου ανέφερε μεταξύ άλλων: “Με αίσθημα ντροπής και πόνου ζητώ από τις οικογένειες των δολοφονηθέντων συγγνώμη”.
Homo homini lupus
Ένα από τα πιο γνωστά ρητά της λατινικής γλώσσας είναι το “homo homini lupus”: ο άνθρωπος για τον άνθρωπο λύκος. Η φράση μαρτυρείται στην κωμωδία Asinaria του Πλαύτου (2ος αι. π.Χ.).
❝Lupus est homo homini, non homo,
quom qualis sit non novit❞
( = o άνθρωπος είναι λύκος, όχι άνθρωπος, για τον άνθρωπο που δεν γνωρίζει τι λογής είναι)
Η κωμωδία αυτή είναι μια ιστορία απάτης και συναλλαγών, όπου ο καθένας προσπαθεί να εκμεταλλευτεί τους άλλους. Αλλά ο λόγoς, αν και κωμικός, αποκαλύπτει με ωμή σαφήνεια την αγωνία μιας κοινωνίας γεμάτης καχυποψία και συμφέρον: ο άνθρωπος γίνεται λύκος για τον άνθρωπο όταν δεν τον γνωρίζει, όταν λείπει η εμπιστοσύνη, η σχέση, το βλέμμα που τον κάνει οικείο και αγαπητό.
Στην εξέλιξη της φιλοσοφίας η φράση χρησιμοποιήθηκε με διάφορες παραλλαγές από στοχαστές (πχ. Χομπς, Φρόιντ κ.ά.) που μίλησαν για τη βία ως έμφυτη τάση κυριαρχίας πάνω στον άλλο άνθρωπο. Ως στοιχείο δηλαδή εγγενές στην ίδια τη φύση του ανθρώπου. Η εντελώς αντίθετη οπτική είναι αυτή της Αντιγόνης (Σοφοκλ. Ἀντιγόνη 523):
“οὔ τοι συνέχθειν͵ ἀλλὰ συμφιλεῖν ἔφυν”
( = η φύση μου είναι να μοιράζομαι αγάπη, όχι μίσος)
Πηγή: Κέντρο Λεξικολογίας 2/10/2025
Ήξερες ότι…
Οκτώβριος
Ο 1Οος μήνας του έτους ήταν 8ος στο πρώιμο ρωμαϊκό ημερολόγιο (που ξεκινούσε από τον Mάρτιο) γι’ αυτό ονομάστηκε “october (mensis)” «όγδοος (μήνας)» < octo «ο-κτώ» (από όπου και Οκτώβριος).
Στην αρχαία Ελλάδα αντιστοιχούσε κυρίως στον μήνα Πυανεψιώνα, που πήρε το όνομά του από τη γιορτή Πυανέψια (πύανος «κύαμος, κουκί»+ ἔψω «βράζω»), που σημαίνει «βράζω κουκιά». Σύμφωνα με τον μύθο, όταν ο Θησέας επέστρεφε από την Κρήτη αφού σκότωσε τον Μινώταυρο, τα τρόφιμά τους τελείωσαν και μαγείρεψαν ό,τι είχαν, δηλαδή κουκιά. Αυτό το έθιμο καθιερώθηκε ως γιορτή προς τιμήν του θεού Απόλλωνα και έτσι ονομάστηκε ο μήνας.
Ο Oκτώβριος δεν έχει -μ- σε αντίθεση προς τους άλλους «αριθμητικούς» επίσης μήνες, οι οποίοι από την προέλευσή τους εκφέρονται με -μ-: Σεπτέμβριος (< λατ. September = έβδομος), Nοέμβριος (< λατ. November = ένατος) και Δεκέμβριος (< λατ. December = δέκατος). (Γ. Μπαμπινιώτη, Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας)
Μερικές λαϊκές ονομασίες του μήνα:
~«Άι – Δημητριάτης» (γιατί στις 26 γιορτάζουμε τη γιορτή του Αγίου Δημητρίου)
~«Βροχάρης» (γιατί αρχίζουν τα πρωτοβρόχια)
~«Σποριάς ή Σπαρτός» (γιατί αρχίζει η σπορά στους αγρούς)
~«Τρυγομηνάς» (στον Πόντο).
Επίσης, υπάρχουν πολλές λαϊκές παροιμίες, που προφανώς βλέπουν τον μήνα μέσα από τις γεωργικές εργασίες (μερικές κάνοντας και λογοπαίγνιο με το οχτώ)
☛ Οκτώβρη και δεν έσπειρες, σιτάρι λίγο θα ‘χεις.
☛ Οκτώβρης βροχερός, ο χρόνος καρπερός.
☛ Το Σεπτέμβρη τα σταφύλια, τον Οκτώβρη τα κουδούνια ( = των προβάτων).
☛ Οκτώβρη και δεν έσπειρες οκτώ σπυριά δεν κάνεις / λίγο ψωμί θα πάρεις.
☛ Όποιος σπέρνει τον Οκτώβρη έχει οχτώ σειρές στ’ αλώνι.
☛ Ο Οκτώβρης συγυρίζει, ναφθαλίνη θα μυρίσει. (κατά παράδοση, του αγίου Δημητρίου στρώνονται τα χαλιά και του αγίου Κωνσταντίνου μαζεύονται).
Πηγή: Κέντρο Λεξικολογίας 1/10/1015
Δομήνικος Θεοτοκόπουλος
Η συναυλία των Αγγέλων, π. 1608-1614, Εθνική Πινακοθήκη
Ελάχιστα στοιχεία είναι γνωστά για την περίοδο της ζωής του ζωγράφου στον βενετοκρατούμενο Χάνδακα, αρκετά αξιόλογο τοπικό καλλιτεχνικό κέντρο κατά τον 16ο αιώνα. Η χρονολογία γέννησής του συνάγεται από μαρτυρία του ίδιου κατά τη διάρκεια δίκης το 1606, σύμφωνα με την οποία ήταν τότε εξήντα πέντε ετών, ενώ γνωρίζουμε ότι το 1563 ήταν ήδη “μαΐστρος”, δηλαδή τελειωμένος ζωγράφος που ασκούσε επαγγελματικά την τέχνη του. Από την πρώτη αυτή εποχή της καλλιτεχνικής του δημιουργίας προέρχονται οι ενυπόγραφες εικόνες του “Ευαγγελιστή Λουκά που ζωγραφίζει τη βρεφοκρατούσα Παναγία”, της “Προσκύνησης των Μάγων” (Αθήνα, Μουσείο Μπενάκη) και της “Κοίμησης της Θεοτόκου” (Ερμούπολη Σύρου, Ναός Κοίμησης της Θεοτόκου), στις οποίες διαπιστώνεται η εξοικείωση του ζωγράφου με τύπους τόσο της ορθόδοξης όσο και της δυτικής παράδοσης.
Το 1567 ή το 1568 αναχώρησε από την Κρήτη για την Ιταλία, όπου παρέμεινε, αρχικά στη Βενετία και αργότερα, από το 1570, στη Ρώμη, επί μία δεκαετία περίπου. Στη Βενετία γνώρισε το έργο των μεγάλων δασκάλων της εποχής, του ηλικιωμένου Tiziano, του Tintoretto, του Veronese, ενώ στη Ρώμη δέχτηκε την επίδραση του μανιερισμού. Στην Ιταλία, όπου ζωγράφισε έργα όπως το “Τρίπτυχο της Μόδενας” (Μόδενα, Galleria Estense), την “Προσκύνηση των Ποιμένων” (Frederickssund, Μουσείο J. F. Willumsen) και την “Άποψη του Όρους Σινά” (Ηράκλειο, Ιστορικό Μουσείο), διείσδυσε στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα και είχε τη στήριξη ισχυρών παραγόντων της καλλιτεχνικής ζωής, όπως του καρδιναλίου Alessandro Farnese, του μικρογράφου Giulio Clovio και του βιβλιοθηκάριου Fulvio Orsini, χωρίς όμως να μπορέσει να εξασφαλίσει κάποια ιδιαιτέρως σημαντική παραγγελία. Στη συνέχεια εγκαταστάθηκε στο Τολέδο της Ισπανίας, την εποχή της βασιλείας του Φίλιππου Β΄, όπου και καθιερώθηκε ως ζωγράφος.
Προσωπογραφίες και θρησκευτικά έργα αποτελούν τον κύριο κορμό της ισπανικής παραγωγής του, όπου συγκαταλέγονται και τα περισσότερα από τα αριστουργήματά του. Ιδιαίτερα κατά την τελευταία εικοσιπενταετία της ζωής του (1590-1614) φτάνει στο απώτατο σημείο των προσωπικών του αναζητήσεων και κατακτήσεων, ενώ όψιμες δημιουργίες όπως ο “Λαοκόων” (π. 1608-1614, Ουάσιγκτον, National Gallery of Art) ή η “Άποψη και Χάρτης του Τολέδο” (π. 1608-1614, Τολέδο, Μουσείο Greco) εντυπωσιάζουν με τις εικονογραφικές τους καινοτομίες. Ήταν επίσης γλύπτης και αρχιτέκτονας, ενώ συνέταξε και θεωρητικά κείμενα για την τέχνη, που δυστυχώς έχουν χαθεί.
Καλλιτέχνης με ανθρωπιστική παιδεία, έδωσε ένα έργο μοναδικό, που διακρίνεται για τη βαθιά πνευματικότητά του και φέρει έντονη τη σφραγίδα της διάνοιας του ίδιου του δημιουργού, που θεωρείται ένας από τους προδρόμους της νεότερης ευρωπαϊκής τέχνης.
Πηγή: Εθνική Πινακοθήκη
Όμορφη λέξη της ημέρας
Φράσεις με τη λέξη “καρδιά” (Με αφορμή την παγκόσμια ημέρα καρδιάς – 29 Σεπτεμβρίου)
❦ καρδιά μου!
= ως προσφώνηση προς κάποιον για τον οποίο τρέφουμε συναισθήματα αγάπης και τρυφερότητας
❦ ό,τι τραβάει / θέλει η καρδιά σου
= ό,τι θέλεις, ό,τι επιθυμείς
❦ έχω καθαρή καρδιά
= είμαι αγνός, άδολος
❦ αγγίζω την καρδιά κάποιου
= συγκινώ κάποιον
❦ ο πόνος τής καρδιάς (κάποιου)
= η θλίψη, η στενοχώρια (κάποιου)
❦ ματώνει η καρδιά μου
= θλίβομαι βαθύτατα
❦ η καρδιά μου έβγαλε φτερά
= αναθάρρησα
❦ ανοίγω την καρδιά μου / την ψυχή μου σε κάποιον
= εκμυστηρεύομαι προσωπικά μου θέματα (σε κάποιον), εξομολογούμαι, λέω τον πόνο μου
❦ τρέμει η καρδιά μου
= φοβάμαι πολύ
❦ η καρδιά μου χοροπηδάει / πάει να σπάσει
= για μεγάλη ψυχική αναστάτωση (π.χ. η καρδιά μου πάει να σπάσει από την αγωνία)
❦ έχω (κάποιον) στην καρδιά μου
= συμπαθώ (κάποιον) πάρα πολύ, μου είναι πολύ αγαπητός
❦ κλέβω / παίρνω / κατακτώ / καίω την καρδιά (κάποιου)
= ασκώ γοητεία ή κάνω (κάποιον) να με ερωτευτεί (π.χ. αυτό το κορίτσι μού έχει κλέψει την καρδιά)
❦ ραγίζω την καρδιά (κάποιου)
= θλίβω (κάποιον)
❦ χαρίζω / δίνω / προσφέρω την καρδιά μου (σε κάποιον)
= αφοσιώνομαι πλήρως σε κάποιον, του δίνω την αγάπη μου
❦ (κάτι είναι) αγκάθι στην καρδιά
= για κάτι που υπάρχει στην ψυχή μας και προκαλεί θλίψη
❦ μαχαίρι / μαχαιριά στην καρδιά
= για κάτι που προκαλεί μεγάλο ψυχικό πόνο
❦ κλαίει η καρδιά μου (για κάτι)
= θλίβομαι βαθύτατα (για κάτι)
❦ φύλλα τής καρδιάς
= το φυλλοκάρδι (βλ.λ.)
❦ με τι καρδιά;
= πού βρήκες το κουράγιο; (σε περίπτωση που απορούμε πώς μπορεί κανείς να κάνει κάτι, συνήθ. ιδιαίτερα σκληρό, χωρίς να διστάζει) (π.χ. ~ θα με αποχωριστείς;)
❦ με μισή καρδιά
= απρόθυμα (π.χ. ~ μού έδωσε τα χρήματα)
❦ εκ του περισσεύματος της καρδίας
= το στόμα μιλάει από το περίσσευμα τής καρδιάς, με αποτέλεσμα να εκδηλώνει αυτό που πραγματικά αισθάνεται ή σκέφτεται κανείς
❦ έξω καρδιά
= ως χαρακτηρισμός εξωστρεφούς ανθρώπου
❦ πήγε η καρδιά (κάποιου) στην Κούλουρη
= τρόμαξα πάρα πολύ για κάτι/κάποιον
❦ βάστα καρδιά!
=ως προτροπή προς τον εαυτό μας να κάνουμε υπομονή (π.χ. ~ μου και όλα θα περάσουν!)
❦ (μτφ.) το λέει η καρδιά μου
= έχω πολύ θάρρος, κουράγιο, δείχνω γενναιότητα (π.χ. είναι παλληκάρι και το λέει η καρδιά του!)
❦ με ελαφριά καρδιά / (λόγ.) ελαφρά τη καρδία
= χωρίς συναίσθηση τής σημασίας, τού βάρους (λόγων ή ενεργειών), με επιπολαιότητα
❦ με βαριά καρδιά
= με δυσφορία, χωρίς να το θέλω (π.χ. πήγε για δουλειά ~ || άφησε την παρέα του ~)
❦ μου έκανε την καρδιά περιβόλι
= με στενοχώρησε πολύ (π.χ. περίμενα να μου πει κάτι ευχάριστο, αλλά ~ )
❦ με το χέρι στην καρδιά
= με απόλυτη ειλικρίνεια, τίμια (π.χ. θα του μιλήσω ~)
❦ από καρδιάς / μέσα από την καρδιά μου / (λόγ.) εκ βάθους καρδίας / από βάθους καρδίας
= με απόλυτη ειλικρίνεια
❦ με όλη την καρδιά μου
= με απόλυτη ειλικρίνεια και αγάπη(π.χ. του το χάρισε με όλη της την καρδιά
______
Γ. Μπαμπινιώτη, Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας Ε΄ έκδοση
Πηγή: Κέντρο Λεξικολογίας 29/9/2025
29 Σεπτεμβρίου: Διεθνής Ημέρα Ενημέρωσης για την Απώλεια και τη Σπατάλη του Φαγητού
Η μείωση της απώλειας και σπατάλης τροφίμων είναι απαραίτητη για την καταπολέμηση της φτώχειας και της πείνας αλλά και κρίσιμο μέσο για την ανάσχεση της κλιματικής αλλαγής. Από περιβαλλοντική σκοπιά, οι επιπτώσεις είναι ιδιαίτερα σημαντικές: σήμερα, η απώλεια και η σπατάλη τροφίμων ευθύνονται για περίπου 7% των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, ενώ σχεδόν το 30% της καλλιεργούμενης γεωργικής γης παγκοσμίως χρησιμοποιείται για την παραγωγή τροφίμων που τελικά δεν καταναλώνονται ποτέ.
Διαβάστε περισσότερα στο Περιφερειακό Κέντρο Πληροφόρησης του ΟΗΕ
