Οι μαθησιακές δυσκολίες απασχολούν ένα σημαντικό ποσοστό μαθητών, γονέων και εκπαιδευτικών. Την τελευταία εικοσαετία, το ενδιαφέρον των εκπαιδευτικών εστιάζεται ολοένα και περισσότερο στις δυσκολίες μάθησης που αντιμετωπίζουν τα παιδιά σχολικής ηλικίας.
Η πρώιμη ανίχνευση και αξιολόγηση των μαθησιακών δυσκολιών είναι υψίστης σημασίας για το μέλλον των παιδιών αλλά και των οικογενειών τους, επειδή μας επιτρέπει να οργανώσουμε έγκαιρα παρεμβατικά παιδαγωγικά και θεραπευτικά προγράμματα με στόχο την μαθησιακή ενίσχυση των παιδιών αλλά και την ψυχοσυναισθηματική στήριξη των ίδιων και των γονιών τους.
Στα πλαίσια λοιπόν της έγκυρης ενημέρωσης το σχολείο μας διοργάνωσε την Παρασκευή 6/2/2015, διάλεξη-παρουσίαση με θέματα :
- Διαταραχές Αυτιστικού Φάσματος – Διαταραχές Επικοινωνίας
- Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες
- Διάσπαση Ελλειμματικής Προσοχής – Υπερκινητικότητα
Εισηγήτρια ήταν η κ. Νίτη Ειρήνη, Δασκάλα στην Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση, Λογοθεραπεύτρια – Ψυχοθεραπεύτρια.
Στη συνέχεια παραθέτουμε υλικό που μας παραχώρησε η εισηγήτρια για την ενημέρωση όσων δεν μπόρεσαν να παρευρεθούν στην παρουσίαση.
———————————————————————————-
Ο όρος Μαθησιακές Δυσκολίες, που στο αμερικανικό σύστημα ταξινόμησης ψυχικών διαταραχών (DSM-V, 2013) έχει αντικατασταθεί από τον όρο Ειδική Μαθησιακή Δυσκολία (Specific Learning Disorder), είναι ένας πολύ ενικός όρος, που αναφέρεται σε ένα σύνολο διαταραχών, οι οποίες εκδηλώνονται ως δυσκολία στην απόκτηση και χρήση της ακρόασης, της ομιλίας, της ανάγνωσης, των μαθηματικών ικανοτήτων και κοινωνικών δεξιοτήτων. Οι Μ.Δ. επηρεάζουν αρνητικά τη σχολική επίδοση του παιδιού. Γίνεται αναφορά σε αυτές, εφόσον υπάρχει αναίτια και ανεξήγητη διαφορά μεταξύ των γνωστικών λειτουργιών και της σχολικής επίδοσης του μαθητή. Είναι εγγενείς στο άτομο και θεωρείται ότι οφείλονται σε διαφορετική λειτουργία του κεντρικού νευρικού συστήματος.
Οι μαθητές με Μ.Δ. δεν είναι:
- Άτομα με νοητική υστέρηση
- Άτομα με σωματικές και αισθητηριακές αναπηρίες
- Άτομα με ψυχικές ασθένειες
- «αδύνατοι» ή αδιάφοροι μαθητές
- Πολιτισμικά στερημένα άτομα
- Αλλοδαποί μαθητές
- Παιδιά με έλλειψη οικογενειακής φροντίδας
Όλες αυτές οι κατηγορίες είναι δυνατόν να εμφανίσουν Μ.Δ., αλλά ως συνοδό πρόβλημα.
Τα παιδιά με Μ.Δ. εμφανίζουν ένα σύνολο συμπεριφορών, που εύκολα εντοπίζεται από όσους ασχολούνται καθημερινά μαζί τους.
Η Sally Smith παρομοιάζει τον εγκέφαλο αυτών των παιδιών με ηλεκτρικό πίνακα, του οποίου οι διακόπτες συνδέονται με χαλαρά καλώδια, τα οποία, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, βραχυκυκλώνουν τη μάθηση.
Γενικά χαρακτηριστικά των μαθητών με Μ.Δ., σε συνάρτηση πάντα με την ένταση, τη διάρκεια και τη συχνότητα των συμπτωμάτων, είναι τα ακόλουθα (Μ. Φλωράτου):
- Δυσκολεύονται να διαλέξουν, να ταξινομήσουν, να αποθηκεύσουν και γενικά να οργανώσουν τις πληροφορίες που δέχονται στο αρχείο του μυαλού τους.
- Δυσκολεύονται πολύ στις αλληλουχίες (π.χ. να μάθουν τις μέρες της εβδομάδας, τους μήνες του έτους, να δένουν τα κορδόνια τους, να βρίσκουν ένα όνομα στον τηλεφωνικό κατάλογο, να βρίσκουν μια λέξη στο λεξικό, κ.ά.)
- Εμφανίζουν «έλλειψη στοχαστικότητας» και επομένως δίνουν απαντήσεις, σχεδόν αυτόματα σε ερωτήσεις και προβλήματα, οι οποίες, κατά κανόνα, είναι λανθασμένες, αφού τα παιδιά δεν έχουν καθόλου στοχαστεί, πριν απαντήσουν. Είναι, βέβαια, λογικό ένα παρορμητικό παιδί, που δεν διατηρεί για πολλή ώρα την προσοχή του, να μην έχει αναπτύξει τις κατάλληλες γνωστικές διαδικασίες που θα του επιτρέψουν να αξιολογεί τις εισερχόμενες πληροφορίες, να τις οργανώνει και να τις ανακαλεί, όταν χρειάζεται (Μ. Μίχου).
- Έχουν φτωχή μνήμη εργασίας, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να ανακαλέσουν εύκολα πληροφορίες.
- Δυσκολεύονται να ακολουθούν περίπλοκες οδηγίες.
- Έχουν περιορισμένου χρόνο συγκέντρωση προσοχής και κουράζονται έτσι πιο εύκολα από τους συμμαθητές τους, διότι ο μηχανισμός «φιλτραρίσματος» του εγκεφάλου, ο οποίος ξεχωρίζει το άχρηστο ή επουσιώδες από το ουσιώδες, στο οποίο πρέπει το άτομο να συγκεντρωθεί, δεν λειτουργεί (S. Smith). Ο μαθητής, λοιπόν, προσέχει, εξίσου, τη δασκάλα που εξηγεί, με τα βήματα που ακούγονται στο διάδρομο, ή τον ήχο από το κουδούνισμα των σκουλαρικιών της, την ώρα που μιλάει.
- Πολλά από τα παιδιά με Μ.Δ. μπορεί να είναι πολύ ικανά σε κάποια ή κάποιες δεξιότητες και πολύ αδύνατα σε άλλες (π.χ. ένας μαθητής με σοβαρές δυσκολίες στην ανάγνωση και την ορθογραφία μπορεί να διαθέτει την ικανότητα να ζωγραφίζει θαυμάσια).
- Αποδιοργανώνονται σε ατμόσφαιρα άγχους και έντασης.
- Θυμούνται το πρόγραμμα της τηλεόρασης, αλλά ότι την ορθογραφία απλών καθημερινών λέξεων.
- Δείχνουν απογοητευμένα και απρόθυμα για τη σχολική εργασία, γι’ αυτό και έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση (κακή εικόνα για τον εαυτό τους) (LEARNING DIFFICULTIES – S. KIRK 1963).
- Τα περισσότερα εμφανίζουν ανώριμη κινητικότητα, γι’ αυτό περιγράφονται ως παιδιά με αδεξιότητα και ροπή προς τις ζημιές.
- Επειδή έχει αναπτυξιακή καθυστέρηση το νευρικό τους σύστημα, παραμένουν για περισσότερο χρόνο, σε σύγκριση με τους συμμαθητές τους, στο στάδιο της συγκεκριμένης σκέψης, το οποίο, σύμφωνα ε τον J. Piaget, προηγείται της αφηρημένης σκέψης.
- Δυσκολεύονται πολύ να μάθουν ορισμούς, να θυμούνται ημερομηνίες, τους μήνες, την προπαίδεια, μάχες, συνθήκες ή ονόματα, να βρίσκουν μια λέξη στο λεξικό ή ένα όνομα στον τηλεφωνικό κατάλογο.
- Δυσκολεύονται να κατανοήσουν γραφικές παραστάσεις.
- Έχουν ιδιαίτερη δυσκολία στην αντιγραφή από τον πίνακα ή στην γραφή καθ’ υπαγόρευση, γιατί ο ρυθμός υπαγόρευσης είναι, συνήθως, πιο γρήγορος από αυτόν που μπορούν να ακολουθήσουν.
- Πολύ συχνά κρατούν το μολύβι τόσο σφιχτά ή με λάθος τρόπο, ώστε να κουράζεται το χέρι τους.
Η συνήθης σχολική αποτυχία προκαλεί στα παιδιά με Μ.Δ. συναισθήματα ανασφάλειας. Η ανασφάλεια, στη συνέχεια, τα ωθεί στο να εγκαταλείψουν την προσπάθεια για επιτυχία. Η εγκατάλειψη, με τη σειρά της, τα οδηγεί σε απόρριψη από το σχολικό πλαίσιο. Η μη-ενσωμάτωσή τους, επομένως, δημιουργεί ένταση και εσωτερικά, συναισθηματικά προβλήματα, τα οποία οδηγούν σε έντονες αντιδράσεις, διαταρακτική συμπεριφορά, ακόμη μεγαλύτερη απόρριψη, και φυσικά αρνητική διάθεση σε κάθε μορφής ένταξη (Inclusion).
Είναι εμφανής ο φαύλος κύκλος που δημιουργείται. Το ζητούμενο για τα παιδιά και τους γονείς τους είναι να «σπάσει» αυτός ο κύκλος και να ανοίξει ο άλλος, της μεγάλης αγκαλιάς της εκπαιδευτικής και σχολικής κοινότητας, που χωράει όλους τους διαφορετικούς κι αγαπάει την ποικιλία, γιατί αυτή ομορφαίνει τον κόσμο μας.
———————————————————————————–
Τα «κόλπα» στη μάθηση των παιδιών με Ειδική Μαθησιακή Δυσκολία
(Specific Learning Disorder, DSM-V 2013)
Όταν τα παιδιά με Ειδική Μαθησιακή Δυσκολία (ΕΜΔ) καλούνται να διαβάσουν, εκφράζουν μια έντονη συχνά άρνηση, που δυσκολεύει πολύ τους γονείς. Για να επιτευχθεί το επιθυμητό αποτέλεσμα, απαιτούνται από το γονέα δημιουργικότητα, εφευρετικότητα και υπομονή.
Ο ειδικός παιδαγωγός χρειάζεται επίσης να βρίσκεται σε ετοιμότητα και με πληθώρα αυτοσχεδιασμών, που βασίζονται στη συμμετοχή όλων των αισθήσεων των παιδιών με ΕΜΔ και, ιδιαιτέρως, της ζωηρής φαντασίας, που συνήθως έχουν, για να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά αυτή την άρνηση ή την έλλειψη ενδιαφέροντός τους, μια που ήδη έχουν εισπράξει την επιβάρυνση ενός εκπαιδευτικού συστήματος που δεν ταιριάζει στις ανάγκες τους. Η επανατροφοδότηση παράλληλα και η ποικιλία του διδακτικού υλικού αποτελούν σημαντικές προϋποθέσεις για τη διδασκαλία των παιδιών ΕΜΔ, προσφέροντας στο πρόγραμμα παρέμβασης έναν ελκυστικό χαρακτήρα.
Υπάρχουν απλοί τρόποι – κόλπα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν, κατά την παρέμβαση, τόσο από εκπαιδευτικούς και θεραπευτές όσο και από γονείς, κατά την διάρκεια της καθημερινής μελέτης στο σπίτι.
Μερικά από αυτά είναι τα εξής:
- Χρήση έντονων μαρκαδόρων, για υπογράμμιση σημαντικών στοιχείων ενός κειμένου ή των καταλήξεων, που το παιδί έχει γράψει λάθος, αφού τις διορθώσει.
- Γραφή της ίδιας παραδείγματος χάριν λέξης και με άλλα γραφικά μέσα, εκτός του μολυβιού, όπως στυλό ή μαρκαδοράκι.
- Χρήση λεξικού, αφού έχει διδαχθεί τον τρόπο.
- Ελεύθερη επιλογή του ποια άσκηση θέλει να εκτελέσει πρώτη και ποια δεύτερη, το χρώμα που θα χρησιμοποιήσει, κ.τ.λ.
- Σημαντική είναι, ακόμη, η παροχή διαλειμμάτων με ασκήσεις που ενισχύουν το παιδί και σε άλλους τομείς, στους οποίους επίσης αντιμετωπίζει δυσκολίες. Π.χ. Να βρει διαφορές σε λαβυρίνθους ή εικόνες, να αντιγράψει μοτίβα, κ.ά. Με αυτόν τον τρόπο θα ξεκουραστεί και θα εξασκηθεί στο χωρικό προσανατολισμό, την οπτική διάκριση, την αλληλουχία.
- Εναλλαγή προφορικών και γραπτών ασκήσεων.
- Λύση σταυρόλεξων.
- Προετοιμασία του παιδιού από το ξεκίνημα της καθημερινής μελέτης σχετικά με το τι θα κάνει, πόσες δραστηριότητες και τι αναμένουμε από αυτό. Τονίζεται πάντα ότι θα έχει τη βοήθειά μας, όπου δυσκολεύεται.
- Σχεδιασμός στοιχείων σχετικών με μαθηματικές έννοιες και μηχανισμούς των τεσσάρων πράξεων, σε μεγάλα χαρτιά (Α4).
- Ανάρτηση (από τους γονείς), στον τοίχο του δωματίου του, εργαλείων που χρειάζεται να θυμάται π.χ. κανόνες γραμματικής, ημερολόγιο, χάρτη.
- Εμπλουτισμός του προγράμματος με πολυαισθητηριακές ασκήσεις π.χ. Να σύρει το δάχτυλό του στα γράμματα που σχηματίσαμε σε άμμο, σε γυαλόχαρτο, κ.ά.
- Διόρθωση των βασικότερων λαθών, στο κάθε γνωστικό αντικείμενο, ώστε να μην προκαλείται άγχος στο παιδί, που ήδη νιώθει ότι τα κάνει «όλα» λάθος.
- Απομνημόνευση σημαντικότερων ημερομηνιών ή ακολουθιών γεγονότων ή ονομάτων.
- Εφεύρεση «τρικ» απομνημόνευσης. Π.χ. Η λέξη αυτοκρατορία θυμίζει τη λέξη «κρατάω».
- Η τελευταία δραστηριότητα, πριν την ολοκλήρωση του προγράμματος της καθημερινής του μελέτης, είναι καλό να είναι εύκολη , ώστε το παιδί να βιώνει το συναίσθημα της επιτυχίας, να αυξάνεται η αυτοεκτίμησή του και αυτή η εικόνα να του μένει ως τελική εντύπωση.
- Εμπλοκή της τεχνολογίας στη μαθησιακή διαδικασία, όσο είναι εφικτό, για να εμπλουτίζεται το περιεχόμενο και η διαδραστικότητα των ασκήσεων. Π.χ. Παροτρύνουμε το παιδί να πληκτρολογήσει, να αναγνώσει στον υπολογιστή, ή να εργαστεί σε κάποιο λογισμικό.
- Χρησιμοποίηση εικόνων, που έχουμε επιλέξει και κόψει από περιοδικά.
- Ενασχόληση και επεξεργασία κειμένων από παραμύθια, κόμικς, μυθολογία ή νεανική λογοτεχνία.
- Εστίαση στα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα του παιδιού και «εκμετάλλευσή» τους για τη δημιουργία πιο ελκυστικών ασκήσεων. Π.χ. στον Κώστα αρέσουν πολύ τα αεροπλάνα. Φροντίζω πολύ συχνά να έχω στο τέλος της εργασίας μια ζωγραφιά ή εικόνα με αεροπλάνο ή αυτοκόλλητα με αεροπλάνα.
- Τρισδιάστατα πλαστικά γράμματα, έτοιμα προς χρήση, για την εκμάθηση συλλαβών και λέξεων, τα οποία συνδράμουν στην αντίληψη της μορφής των γραμμάτων με απτικό τρόπο.
Υπάρχουν, σίγουρα, και πολλά άλλα «κόλπα», που ο κάθε γονιός ή θεραπευτής μπορεί να σκεφτεί, ανάλογα με την ιδιοσυγκρασία και τις ιδιαιτερότητες του κάθε παιδιού. Είναι σημαντικό να δοκιμάζονται και να διατηρούνται ή να εμπλουτίζονται, μόνο σε περίπτωση που αποδίδουν, ενισχύοντας την αυτοεκτίμηση και την απόδοση του παιδιού. Η χαρά στο βλέμμα του και η ανακούφιση αποτελούν έναν δείκτη αξιολόγησης.
