«Ο πιο σημαντικός στόχος της εκπαίδευσης, είναι το να αποκτήσουν τα παιδιά τις δεξιότητες εκείνες που χρειάζονται, όχι απλά για την επιβίωσή τους, αλλά και για την πλήρη ανάπτυξη των κοινωνικών, συναισθηματικών και γνωστικών ικανοτήτων τους. Προς αυτή την κατεύθυνση στοχεύει η «Εκπαίδευση των Δεξιοτήτων Ζωής» σε ένα σχολείο που προάγει την Υγεία. (WHO, 1993).
Κατά τη διάρκεια της φετινής χρονιάς 2022-23, εντάχθηκε στη διδασκαλία του νηπιαγωγείου μας το πρόγραμμα «Βήματα για τη Ζωή». Στόχος του προγράμματος είναι:
- να βοηθήσει τα παιδιά του νηπιαγωγείου να αναπτύξουν καλύτερα τις δεξιότητες της σκέψης τους,
- να τα οδηγήσει σε ωριμότερους και πιο υπεύθυνους τρόπους συμπεριφοράς και να
- βελτιώσει τις επιδόσεις τους.
Η προσχολική περίοδος, είναι μια περίοδος, κατά την οποία τα παιδιά μαθαίνουν πολλά πράγματα. Αποκτούν καινούριες γνώσεις, αναπτύσσουν καινούριες δεξιότητες, αλλά και υιοθετούν καινούριες συμπεριφορές. Όλα αυτά θα συνοδεύσουν τα παιδιά στην υπόλοιπη ζωή τους. Γι’ αυτό είναι σημαντικό τα καινούρια εφόδια που θα αποκτήσουν να είναι τέτοια που θα τα βοηθήσουν όχι μόνο στην επιβίωσή τους, αλλά και στην πλήρη συναισθηματική, κοινωνική και γνωστική τους ανάπτυξη. Κατά τη διάρκεια υλοποίησης του προγράμματς, χρησιμοποιήθηκαν μέσα και τεχνικές που αφορούσαν τη διδασκαλία δεξιοτήτων μέσω των τεχνικών της αφήγησης ιστοριών, κουκλοθεάτρου, συζήτησης, παιχνιδιών ρόλων, ψυχοκινητικών παιχνιδιών, εικαστικών δημιουργιών, αλλά και μέσω της σύνδεσης με τα άλλα γνωστικά αντικείμενα του Αναλυτικού Προγράμματος, καθώς και με το Κρυφό Πρόγραμμα.
Οι κυριότεροι στόχοι του Προγράμματος είναι:
- Να ενδυναμώσει τα παιδιά, ώστε να χρησιμοποιούν τη σκέψη τους, για να ενεργούν υπεύθυνα και ώριμα.
- Να ενισχύσει τα αισθήματά τους για τον εαυτό τους βελτιώνοντας, κυρίως, την αυτοεκτίμησή τους.
- Να τα μάθει να αναγνωρίζουν και να διαχειρίζονται τα συναισθήματα τα δικά τους και των άλλων.
- Να τα διδάξει τρόπους να διαχειρίζονται τα έντονα συναισθήματά τους.
- Να αυξήσει την ικανότητά τους, για να σκέφτονται και να λύνουν μόνα τους προβλήματα.
- Η ανάπτυξη δεξιοτήτων φιλίας
- Η ανάπτυξη της ενσυναίσθησης
- Η συνεργασία στην τάξη
- Η αποφυγή σωματικής και λεκτικής επιθετικότητας
Όταν τα παιδιά μπορούν να σκέφτονται αυτόνομα, να αισθάνονται καλά με τον εαυτό τους και να ενεργούν υπεύθυνα, τότε θα έχουν τα κριτήρια, θα εκμεταλλεύονται τις δυνατότητές τους και θα προσπαθούν και θα επιμένουν όταν αντιμετωπίζουν δυσκολίες.
Το πρόγραμμα ξεκίνησε με περίοδο προσαρμογής όπου τα παιδιά έμαθαν να κάθονται στον «κύκλο», να δημιουργούν ζευγάρια, να σχηματίζουν ομάδες εργασίας, να επιλέγουν αρχηγό σε δραστηριότητες, να τηρούν κανόνες. (παιχνίδια γνωριμίας, ψυχοκινητικά παιχνίδια σε ζευγάρια, θέσπιση κανόνων συμπεριφοράς στην τάξη, δημιουργία ομάδων υπηρεσίας, ψηφοφορία για αρχηγό σε δραστηριότητες)
Ακολούθησαν δραστηριότητες όπου τα παιδιά έμαθαν να καλλιεργούν δεξιότητες επικοινωνίας και ενεργητικής ακρόασης, να αναγνωρίζουν και να κατονομάζουν τα συναισθήματα τα δικά τους και των άλλων, να εκτιμούν καταστάσεις και να προσπαθούν έως ένα βαθμό να τις επιλύουν. (ανάγνωση βιβλίων, συζητήσεις στον κύκλο, έκφραση των συναισθημάτων μέσα από ζωγραφική, μουσική, θεατρικό παιχνίδι)
Αφού τα παιδιά ενσωματώθηκαν στο νέο περιβάλλον και αισθάνθηκαν άνετα και αποδεκτά ακολούθησαν τα «μαθήματα» του Προγράμματος, τα οποία επιλέξαμε να πραγματοποιούνται κάθε φορά σε συγκεκριμένες ημέρες της εβδομάδας για τις οποίες είχαν ενημερωθεί κι οι γονείς.
Βασικό στοιχείο του προγράμματος είναι ο ρόλος του βοηθού, που αναλαμβάνει κάθε παιδί κατά τη διάρκεια του προγράμματος. Όλοι έγιναν βοηθοί με τη σειρά. Παρουσίαζαν τον εαυτό τους, περιέγραφαν τα συναισθήματά τους, τις εμπειρίες τους, τα κατορθώματά τους στην ομάδα. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να ενισχύεται η εμπιστοσύνη τους και η αυτοπεποίθησή τους. Στο τέλος κάθε μαθήματα το παιδί βοηθός έπαιρνε το «Δίπλωμα του «Βοηθού», όπου γράφονταν οι φιλοφρονήσεις που έκαναν στο παιδί βοηθό τα υπόλοιπα νήπια.
Δίπλωμα βοηθού:
Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο του Προγράμματος είναι η συμμετοχή των γονέων στην όλη διαδικασία. Αυτό πραγματοποιούνταν με τις επιστολές που δίνονταν στους γονείς στο τέλος κάθε μαθήματος, ώστε να ενημερώνονται για το τι έννοιες διαπραγματευτήκαμε στο νηπιαγωγείο, για να μπορέσουν να συνεχίσουν να τις δουλεύουν με τα παιδιά στο σπίτι για να υπάρχει συνέχεια και συνέπεια.
Τα θέματα που εξετάζονται κατά τη διάρκεια του Προγράμματος, γίνονται υπό τη μορφή παιχνιδιού, για να είναι αποτελεσματική η διδασκαλία και όσο το δυνατόν πιο ευχάριστη και απολαυστική για τα νήπια. Δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στα παιχνίδια ρόλων, στις μάσκες συναισθημάτων, στις γαντόκουκλες. Η επιχειρηματολογία, η συνεργασία ανάμεσα στα παιδιά, η αυτοπαρουσίαση από τα παιδιά, η σύνδεση με το Αναλυτικό και Κρυφό Πρόγραμμα, η καλλιτεχνική έκφραση, είναι σημεία στα οποία βασίζεται το πρόγραμμα για την υλοποίησή του.
Δραστηριότητες που εφαρμόσαμε στην τάξη και που υποστήριξαν το υλικό του Προγράμματος ήταν:
- Παιχνίδια ρόλων όπου μέσα από τους χαρακτήρες που υποδύονται εκφράζουν συναισθήματα
- Παιχνίδια με τις γαντόκουκλες του Προγράμματος
- Οπτικοακουστικά εργαλεία: καρτέλες, αφίσες και βίντεο
- Παιχνίδια ομαδικών κατασκευών με τουβλάκια ή άλλα υλικά κατασκευής
- Κοινή ζωγραφική όπου τα παιδιά συνεργάστηκαν για να δημιουργήσουν ένα έργο τέχνης (Ο Αρλεκίνος της Αποκριάς – ακούω τη μουσική και ζωγραφίζω τις τέσσερις εποχές)
- Ομαδικά παιχνίδια συνεργασίας όπως επιτραπέζια και επιδαπέδια
- Συζητήσεις όπου τα παιδιά αντάλλαξαν ιδέες και απόψεις μεταξύ τους
- Λογοτεχνικά βιβλία με ανάλογο περιεχόμενο που βοήθησαν τα παιδιά να κατανοήσουν και να εκφράσουν συναισθήματα (Τα χέρια δεν χτυπάνε τα χέρια αγαπάνε, Οι λέξεις δεν είναι για να πληγώνουν, Η πιο καλή φιλενάδα, Ένα ψάρι που το έλεγαν Ουράνιο τόξο, Η πεισματάρα θεία Κλάρα)
- Κινητικά παιχνίδια συνεργασίας
- Δραστηριότητες με χορό και κίνηση
- Τραγούδια (Εγώ κι εσύ μαζί, Υπάρχουν χέρια, Ο Φάνης και η Ροδιά)
Η συμβολή του Προγράμματος στην καθημερινότητα της τάξης υπήρξε αισθητή καθώς η κοινωνική αλληλεπίδραση των παιδιών μέσα σε αυτό το πλαίσιο βοήθησε την καλλιέργεια δεξιοτήτων επικοινωνίας, συνεργασίας και ενσυναίσθησης μέσα στην τάξη. Λαμβάνοντας υπ΄όψιν την ηλικία των παιδιών, τα περισσότερα από τα οποία ήταν προνήπια, αρκετά από τα οποία ερχόταν για πρώτη φορά σε επαφή με το σχολικό περιβάλλον, προσαρμόσαμε το Πρόγραμμα και επιλέξαμε να ασχοληθούμε με την καλλιέργεια δεξιότητες που θα βελτιώσουν την αυτοεικόνα τους και θα ενισχύσουν τη θετική τους συμπεριφορά.
Ενδεικτικά παρουσιάζονται κάποιες από τις δράσεις υλοποίησης του προγράμματος:
Κανόνες συμπεριφοράς μέσα στην τάξη. Με παιχνίδια ρόλων, σωστή και λάθος συμπεριφορά, οι κανόνες βγήκαν από τα ίδια τα παιδιά και αναρτήθηκαν στην τάξη.
Δημιουργία αφίσας, μετά από δραστηριότητες που υλοποιήθηκαν με αφορμή το παραμύθι: “Τα χέρια δε χτυπάνε, τα χέρια αγαπάνε” (της Μ. Κουτσανοπούλου)
Φιλοφρονήσεις
Συναισθήματα
Το βιβλίο των συναισθημάτων:
Ακούω τη μουσική και ζωγραφίζω τα συναισθήματα
Κινητικά παιχνίδια
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΒΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗ ΖΩΗ
Όσον αφορά τα παιδιά, τα οφέλη ήταν αναμενόμενα γιατί η μάθηση έγινε με ευχάριστο τρόπο, καθώς τα μαθήματα παρουσιάζονταν με μορφή παιχνιδιού. Η κοινωνική αλληλεπίδραση καθώς και η συνεργασία μεταξύ τους διευκολύνθηκε. Βελτιώθηκαν οι κοινωνικές σχέσεις των παιδιών. Ενισχύθηκε η αυτοεκτίμησή τους, κυρίως με το ρόλο του βοηθού. Αναγνώρισαν και διαχειρίστηκαν με καλύτερο τρόπο τα συναισθήματά τους, μέσα από βιωματικές καταστάσεις. Μειώθηκε η επιθετικότητα και οι μεταξύ τους συγκρούσεις. Τα νήπια είχαν τη δυνατότητα να εξασκήσουν τις δεξιότητες που διδάχθηκαν κατά τη διάρκεια του ημερήσιου προγράμματος παίζοντας παιχνίδια ρόλων. Ενθαρρύνονταν σ’ αυτά και τα πιο συνεσταλμένα. Όλα τα παιδιά απολάμβαναν την ώρα του κουκλοθεάτρου με τις γαντόκουκλες, ανυπομονούσαν στην ολομέλεια για τη συζήτηση που αφορούσε το μάθημα (αν και στο τέλος Μαρτίου έδειξαν σημάδια κούρασης και γι’ αυτό παραλείψαμε κάποια μαθήματα που έγιναν με συντομία). Με ενθουσιασμό τα νήπια μιλούσαν για τα προσωπικά τους βιώματα και τις εμπειρίες τους.
Όσον αφορά τις νηπιαγωγούς, μέσα από τη δημιουργία θετικού κλίματος στην τάξη του νηπιαγωγείου, μειώθηκε σταδιακά μέσω του προγράμματος ο χρόνος για το χειρισμό συγκρούσεων. Κατανοήθηκε καλύτερα η συμπεριφορά των νηπίων και των αιτιών που την προκαλούν, μέσα σε ένα κλίμα καθημερινής επικοινωνίας και διαλόγου.
Λαμβάνοντας υπ΄όψιν τις απουσίες μεγάλου αριθμού παιδιών τους χειμερινούς μήνες και επιμέρους προβλήματα που προέκυψαν στη σχολική μονάδα θα βοηθούσε το σχέδιο δράσης να συνεχιστεί και την επόμενη σχολική χρονιά καθότι η πλειοψηφία των παιδιών της ομάδας θα συνεχίσει να φοιτά ως νήπια.
Τέλος αξίζει να σημειωθεί ότι η γιορτή λήξης του σχολικού έτους 2022-2023, του 1ου Τμήματος του Βασικού Υποχρεωτικού Ωραρίου του Νηπιαγωγείου έχει βασιστεί στα όσα διδάχτηκαν τα παιδιά από το Πρόγραμμα: Βήματα για τη Ζωή.