τα παραδοσιακά τροχάδια που φορούν στο νησί

Δραστηριότητα: προσκαλούμε έναν μελισσουργό του νησιού να μας μιλήσει για τις μέλισσες, το μέλι, και να γνωρίσουμε τον παραδοσιακό τρόπο κατασκευής κεριού έτσι όπως έκαναν οι γιαγιάδες μας. Με το κερί αυτό, στο νησί μας, οι γιαγιάδες ακόμα πάνε με αυτό στους ναούς των εκκλησιών.

Ο μελισσοκόμος μας είπε πολύ χρήσιμα πράγματα. στην αρχή οι άνθρωποι, γνώρισαν την μέλισσα στην φύση.
Οι μέλισσες ζουν σε σμήνη, δηλαδή πολλές μαζί και το σπίτι τους λέγεται κυψέλη. Πριν ασχοληθούν οι άνθρωποι με την μελισσοκομία, δηλαδή να φτιάχνουν οι άνθρωποι σπίτια για τις μέλισσες για να παίρνουν το μέλι, οι μέλισσες έφτιαχναν τις κυψέλες τους σε κούφιους κορμούς δέντρων, σχισμές βράχων, ή κοιλότητες σε απόκρημνες χαράδρες. Αργότερα οι άνθρωποι, άρχισαν να συγκεντρώνουν τους κούφιους κορμούς των δέντρων, σε συγκεκριμένους χώρους. Αυτά ήταν τα πρώτα μελισσοκομία.

Τα πρώτα σπίτια που έφτιαξαν οι άνθρωποι για να ζουν οι μέλισσες και να παίρνουν το μέλι τους, έγιναν πριν πολλά χρόνια. Τα πρώτα σπίτια που έφτιαξαν οι άνθρωποι για τις μέλισσες τα έλεγαν Βρασκιά και ήταν κυψέλες από ψημένο πηλό, και μοιάζουν με μια μεγάλη γλάστρα λουλουδιών. Μέχρι πριν λίγα χρόνια οι παππούδες στην Σκύρο το νησί μας, κατασκεύαζαν τέτοιες κυψέλες από πηλό. στο ανοικτό επάνω μέρος της πήλινης κυψέλης, τοποθετούσαν ξύλινους πήχεις, τον ένα δίπλα στον άλλο όπου πάνω σε αυτούς οι μέλισσες, έκτιζαν τις κηρήθρες τους.

Η τέχνη των βρασκιών είναι τόσο παλιά, που βρέθηκαν βρασκιά, όταν οι άνθρωποι έσκαψαν για να βρουν αρχαίες πόλεις κάτω στη γη. Αυτά τα παλιά πράγματα τα πάνε οι άνθρωποι στο μουσείο, και εμείς τα βλέπουμε. Είναι αντικείμενα από τα πάρα πολύ παλιά χρόνια. Πριν από χιλιάδες παππούδες και γιαγιάδες. Σε ένα νησί στην Ελλάδα, που λέγεται Κρήτη, βρήκαν πολλά βρασκιά.
( παραθέτουμε την ακριβή καταγραφή των λόγων του μελισσοκόμου)

Ο μελισσοκόμος μας έδειξε μία μικρή ξύλινη κυψέλη, που ο ίδιος χρησιμοποιεί. Αυτά τα ξύλινα πλαίσια, ονομάζονται καντηνέλες. Πάνω στις καντηνέλες οι μέλισσες χτίζουν κελιά, δηλαδή δωμάτια. ο μελισσοκόμος αφαιρώντας μια καντινέλα, μπορεί να ελέγξει το εσωτερικό της κυψέλης, παρατηρώντας το σμήνος των μελισσών, ελέγχοντας για ασθένειες, αν υπάρχει μέλι, αν οι μέλισσες δουλεύουν, αν έχουν φτιάξει βασιλικά κελιά για να γεννηθούν και άλλες μέλισσες βασίλισσες, οι οποίες θα φτιάξουν το δικό τους σμήνος μελισσών. Πολλές μέλισσες μαζί που ζουν στην ίδια κυψέλη, ονομάζονται σμήνος μελισσών. Οι παππούδες μας στην Σκύρο, μετέφεραν τις κυψέλες, με τα γαϊδουράκια

Ο μελισσοκόμος, τοποθετεί στην κυψέλη , την καντηνέλα. Είναι ξύλινα πλαίσια, όπου πάνω βάζουμε φύλλα κεριού. Εκεί πάνω οι μέλισσες θα κτίσουν τα κελιά τους. Οι μέλισσες μπορεί να είναι βασίλισσες, εργάτριες, ή κηφήνες. Οι εργάτριες είναι κορίτσια, δηλαδή θηλυκές μέλισσες. Οι κηφήνες είναι αγόρια, δηλαδή αρσενικές μέλισσες. Η βασίλισσα είναι πιο μεγάλη από όλες τις άλλες μέλισσες στην κυψέλη. Η βασίλισσα, έχει κεντρί, αλλά δε τσιμπάει. Οι εργάτριες μέλισσες, έχουν κεντρί και τσιμπούν μόνο εάν τις πειράξουμε. Εάν δεν τις ενοχλήσουμε, δεν τσιμπούν. Οι κηφήνες δεν έχουν κεντρί.

Ο μελισσοκόμος, μας έδειξε φωτογραφίες, από ένα περιοδικό μελισσοκομικής, όπου υπήρχαν εικόνες που βοήθησαν πολύ τα παιδιά να κατανοήσουν τα λόγια του, και να καταλάβουν τις περιγραφές που έκανε. Εδώ τα παιδιά βλέπουν μια εικόνα της βασίλισσας και πιο πάνω υπάρχουν μέλισσες εργάτριες και κηφήνες, ώστε τα παιδιά να συγκρίνουν μεγέθη και χρωματισμούς.

 

η βασίλισσα γεννάει ένα αυγό σε κάθε κελί, δηλαδή σε κάθε δωμάτιο της κυψέλης, το οποίο κολλά στον πυθμένα, στον πάτο δηλαδή του κελιού, όρθιο. Αν η βασίλισσα αφήσει το αυγό σε κελί κηφήνα, τότε από αυτό το αυγό δεν θα βγει καμία μέλισσα. Θα είναι ένα σκέτο αυγό. Αν το αφήσει σε κελί εργάτριας, τότε μέσα από το αυγό θα βγει μια μέλισσα εργάτρια. Πως γίνεται αυτό? η βασίλισσα γεννάει ένα αυγό σε κάθε κελί, το οποίο κολλά στον πυθμένα, στον πάτο δηλαδή του κελιού, όρθιο. Μέσα σε 3 ημέρες το αυγό γέρνει. Από εκεί βγαίνει η νέα μέλισσα που στην αρχή, λέγεται προνύμφη και είναι σαν μικρό άσπρο σκουλήκι. Οι μέλισσες δίνουν πολύ φαγητό στις προνύμφες. Οι προνύμφες τρώνε ‘μελισσόγαλα’ και μεγαλώνουν. Τρώνε τόσο πολύ , τρώνε 1.300 φορές την μέρα!
5 μέρες, οι μέλισσες παραμάνες, φέρνουν φαγητό στα κελιά για να φάνε οι προνύμφες. Μετά από 5 μέρες, οι μέλισσες σφραγίζουν, δηλαδή κλείνουν το κελί.

Η προνύμφη στο σφραγισμένο κελί αφού φάει όλη την τροφή, μένει ακίνητη με το κεφάλι προς την έξοδο του κελιού. Η μέλισσα βασίλισσα, είναι προνύμφη 6 μέρες, η μέλισσα εργάτρια είναι προνύμφη 7 μέρες και η μέλισσα κηφήνας, είναι προνύμφη 9 μέρες.

Η προνύμφη σιγά σιγά γίνεται χρυσαλίδα. Η χρυσαλίδα, αλλάζει 5 φορές το δέρμα της. Όταν αλλάξει 5 φορές το δέρμα της, τότε γίνεται νύμφη. Μέτα από 16 ημέρες η βασίλισσα, 21 ημέρες η εργάτρια και 24 ημέρες ο κηφήνας, γίνονται μέλισσες και βγαίνουν από τα σφραγισμένα κελιά τους.

στην αμέσως παρακάτω εικόνα  βλέπουμε μια καντηνέλα με τα φύλλα κεριού, που κόλλησε με μια ειδική τεχνική ο μελισσοκόμος.

όταν ο μελισσοκόμος ξεκινά να φτιάξει μια νέα κυψέλη, παίρνει μια καντηνέλα, δηλαδή τα ξύλινα πλαίσια, και κολλάει τις κηρύθρες στην καντηνέλα, στερεώνοντας αυτές τις κηρύθρες με σύρμα. Τις κολλάει με ένα εργαλείο που λέγεται αρμαστήρι.

Ο μελισσοκόμος βουτάει το εργαλείο αρμαστήρι στο νερό για να κολλήσει το σύρμα στην καντηλέρα

Όταν ο μελισσοκόμος πηγαίνει στο μελίσσι του για να φροντίσει τις μέλισσες και να πάρει το μέλι, φορά καπέλο με δίχτυ στο πρόσωπο, στολή και γάντια, για να προστατευτεί από τα τσιμπήματα των μελισσών. Προσέχουν πάντα, ανοίγοντας το καπάκι της κυψέλης να μην χτυπήσουν κατά λάθος την μαμά των μελισσών, δηλαδή την βασίλισσα, αλλά και τις άλλες μέλισσες.

Ο μελισσοκόμος, Όταν ανοίγει την κυψέλη, φυσάει με το καπνιστήρι, για να μην επιτεθούν οι μέλισσες. Το καπνιστίρι, έχει μέσα καπνό. δεν βλάπτει τις μέλισσες

Ο μελισσοκόμος μας δείχνει πως λειτουργεί το καπνιστήρι

Οι κυψέλες ανοίγουν με ένα εργαλείο που λέγεται ξέστρο. Ο μελισσοκόμος, σηκώνει με το ξέστρο το καπάκι της κυψέλης, φυσώντας με το καπνιστήρι.

Ο μελισσοκόμος, όταν ανοίξει την κυψέλη, ελέγχει αν όλα είναι εντάξει στην κυψέλη. Παρατηρεί το σμήνος των μελισσών, ελέγχει αν υπάρχουν ασθένειες, παρατηρεί τα κελιά, και τα πάντα μέσα στην κυψέλη.

Εδώ , ο μελισσοκόμος έχει πάρει το μέλι από αυτήν την πλευρά της καντηνέλας

Ενώ από την πίσω πλευρά της καντηνέλας, οι μέλισσες έφτιαξαν την κηρύθρα, και μόλις ξεκίνησαν να φτιάχνουν μέλι.

 

Όταν γεμίσουν όλες οι κηρύθρες με μέλι, οι μέλισσες κατασκευάζουν κηρύθρες έξω από τις καντηνέλες, κι αυτό είναι σημάδι για τον μελισσοκόμο, ότι γίνανε πολλές, δεν χωράνε πλέον στην κυψέλη. Κι έτσι ο μελισσοκόμος τις μεταφέρει σε μεγαλύτερες κυψέλες.

Η κυρήθρες που φτιάχνουν έξω από τις καντηνέλες, στην αρχή έχουν άσπρο χρώμα, , όταν περάσει λίγος καιρός γίνονται κιτρινωπές, κι όταν περάσει πολύς καιρός γίνεται καφέ χρώμα.

Για την μεταφορά των μελισσών σε μεγαλύτερες κυψέλες, επειδή έγιναν πολλές και δεν χωράνε στην μικρή κυψέλη, γίνεται με πολλή προσοχή από τον μελισσοκόμο. Ο μελισσοκόμος, βρίσκει την βασίλισσα και την μεταφέρει με ένα ειδικό δοχείο, στην άλλη κυψέλη.

Εδώ βλέπουμε αυτό το ειδικό δοχείο, από τις δύο πλευρές του. Στο δοχείο αυτό μεταφέρουν οι μελισσοκόμοι, την βασίλισσα μέλισσα σε άλλη κυψέλη

Οι μέλισσες και η γύρη των λουλουδιών.
οι μέλισσες έχουν στο στόμα τους, κάτι σαν προβοσκίδα, που ρουφούν την γύρη των λουλουδιών. Θέλουν την γύρη για να φάνε, και να ταΐσουν τις μέλισσες στην κυψέλη. Όπως εμείς οι άνθρωποι τρώμε φαγητά και πρέπει να τρώμε για να έχουμε δυνάμεις, έτσι και οι μέλισσες τρώνε. Τρώνε γύρη από τα δέντρα και τα λουλούδια. Έχουν στο στόμα τους, κάτι που μοιάζει με προβοσκίδα, και εδώ στην Σκύρο, το λέμε γούσα. Με τη γούσα ρουφούν την γύρη. Την γύρη, την μεταφέρουν με τα δυο μπροστινά τους πόδια, μέσα στην κυψέλη για να φάνε και οι άλλες μέλισσες. Οι μελισσοκόμοι, τοποθετούν, μία παγίδα στην είσοδο της κυψέλης για να μαζέψουν τα κομμάτια της γύρης που ξεφεύγουν από τα πόδια των μελισσών. Αυτές οι παγίδες λέγονται γυρεοπαγίδες, δηλαδή παγίδες για την γύρη. Η γύρη, έχει πολλές βιταμίνες , και είναι πολύ ωφέλιμη να την τρώνε οι άνθρωποι.

Παρατηρήσαμε προσεχτικά την γύρη και δοκιμάσαμε τη γεύση της. Η γεύση της ήταν πικρή, σαν να τρως κερί, όμως πολύ γλυκιά όταν την κατάπινες. Είχε πολύ όμορφη οσμή.

Οι βασίλισσες μέλισσες ζουν περίπου 3 χρόνια. Όταν καταλάβουν πως γέρασαν πολύ και πρέπει να δώσουν την θέση τους σε άλλες βασίλισσες μέλισσες, τότε κάνουν μεγαλύτερα κελιά για να γεννηθούν βασίλισσες μέλισσες. Ταΐζουν τις νέες βασίλισσες με βασιλικό πολτό. Ο βασιλικός πολτός, έχει πολλές βιταμίνες. Τον βασιλικό πολτό τον φτιάχνουν οι εργάτριες μέλισσες, ως τροφή για τη μελλοντική βασίλισσα. Εκκρίνεται από ειδικούς αδένες του φάρυγγα των εργατριών μελισσών. Με τον βασιλικό πολτό τρέφονται οι προνύμφες μελισσών, οι οποίες θα γίνουν βασίλισσες.

το κερί είναι μια ουσία που παράγει η μέλισσα από τους κηρογόνους αδένες,  οι οποίοι βρίσκονται στην κοιλιά της. Από τους κηρογόνους αδένες το κερί βγαίνει σε λέπια, που η μέλισσα πιάνει με τα πόδια της, τα φέρνει στο στόμα της και τα πλάθει με τα σιαγόνες της για να σχηματίσει τις κερήθρες.

Αν ζεστάνουμε σε φωτιά την κηρήθρα, θα λιώσει. Θα γίνει από στερεό , υγρό. Ένα παχύρευστο υγρό. Οι άνθρωποι βάζουν αυτό το υγρό σε ειδικά δοχεία, που λέγονται καλούπια κεριών. Όταν κρυώσει το υγρό κερί, θα γίνει στερεό και θα πάρει το σχήμα του καλουπιού. Το βγάζουμε από το καλούπι και φτιάξαμε κερί.

Οι μέλισσες φτιάχνουν και την πρόπολη. Η πρόπολη είναι κολλώδης ουσία, δηλαδή άμα τη πιάσεις κολλάει, όπως η ρετσίνα των πεύκων που έχουμε στην αυλή του σχολείου. Οι μέλισσες μαζεύουν ουσίες από τα φυτά, τις πηγαίνουν στην κυψέλη, προσθέτουν κερί και γύρη. Και φτιάχνουν έτσι την πρόπολη, για να καθαρίσουν την κυψέλη τους. Το χρώμα της πρόπολης μπορεί να είναι κίτρινο, πράσινο, πορτοκαλί, σκούρο καφέ. Ό μελισσοκόμος έδειξε σε εμάς σβόλο πρόπολης, σε χρώμα σκούρο καφέ. Ο μεγάλος γιατρός της αρχαιότητας, ο Ιπποκράτης, έλεγε για την πρόπολη ότι βοηθάει στα εγκαύματα. Κάποια παιδιά είπαν στον μελισσοκόμο, ότι έχουν βάλει αλοιφή με πρόπολη όταν κάηκε το χέρι τους.

Ότι παίρνουμε από τις μέλισσες. Μέλι, κηρύθρα, γύρη, πρόπολη, κερί και το δηλητήριο. Το δηλητήριο βρίσκεται στο κεντρί των μελισσών. Με το δηλητήριο της μέλισσας, κάποιοι επιστήμονες που λέγονται χημικοί επιστήμονες, φτιάχνουν χρήσιμα φάρμακα που βοηθούν τον άνθρωπο.

O μελισσοκόμος μας μίλησε για τους εχθρούς των μελισσών, δείχνοντας μας εικόνες

Οι σκούρκοι, μεγάλες σφήγκες

 

κατασκευή χειποποίητου παραδοσιακού κεριού

Ο μελισσοκόμος, μας έδειξε επίσης, τον παραδοσιακό τρόπο κατασκευής κεριού των γιαγιάδων που με αυτό πήγαιναν στην εκκλησία. Μέχρι σήμερα οι γιαγιάδες στο νησί με αυτό το κερί πηγαίνουν στην εκκλησία.

Φτιάξαμε κεριά από φυτίλι, και κερί. Τυλίξαμε και δέσαμε την μιαν άκρη του φυτιλιού σε ένα κατσαβίδι για να στερεώνεται. Την άλλη άκρη του φυτιλιού, την κρατούσαμε πολύ γερά.

Με ένα μαχαίρι κόψαμε όσο φυτίλι χρειαζόμαστε, και πιέσαμε με δύναμη την άκρη από το κατσαβίδι στο κέντρο του κεριού που έχει βγει από το καλούπι, χωρίς να έχει κάποιο σχήμα.

Ανάψαμε το γκάζι. Βάλαμε το κερί πάνα από την φωτιά. Τα παιδιά παρατήρησαν ότι το στερεό κερί με την θέρμανση, έλιωνε και γινόταν υγρό.

Ο μελισσοκόμος, έκοβε με ένα μαχαίρι το υγρό κερί, που έμοιαζε με ζυμάρι, και το τοποθετούσε μέσα σε ένα πιάτο.

Το κομμένο με μαχαίρι κερί, έμοιαζε με λεπτές φλούδες

Η ίδια διαδικασία, πολλές φορές, μέχρι να πάρουμε την ποσότητα λιωμένου κεριού που χρειαζόμαστε

Το πιάτο γέμισε. Ένα πιάτο βαθύ, είναι όσο κερί χρειάζονται η γιαγιάδες στο νησί μας, για να φτιάξουν το κερί για την εκκλησία. Συνηθίζουν από τα παλιά χρόνια να έχουν αυτή τη μονάδα μέτρησης. Τα παλιά χρόνια μετρούσαν με ένα πήλινο πιάτο.

Το πλάσιμο του κεριού θέλει δύναμη και κάποιος να κρατά πολύ γερά την άκρη του φυτιλιού. Εύκολη όμως δουλειά, για τις σκληραγωγημένες στην φύση γιαγιάδες του νησιού μας.

 

Αυτό το κερί οι γιαγιάδες του νησιού το πλέκουν σε δύο σχήματα. Ανάλογα με το σχήμα που θα δώσουν στο κερί, δίνουν και το όνομα του.

Το κερί είναι ακόμα εύπλαστο, θέλει λίγες μέρες , να γίνει πιο σκληρό. Τα παιδιά πιέζουν το φρέσκο κερί και καταλαβαίνουν την ευπλαστότητα του, επειδή παραμορφώνεται και βουλιάζει στο σημείο που το ακουμπούν με το χέρι τους, σχηματίζοντας μικρές λακκούβες.

 

 

Δοκιμάσαμε μέλι και μας άρεσε πολύ η γεύση του.

ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΤΟΝ ΜΕΛΙΣΣΟΥΡΓΟ ΤΟΥ ΝΗΣΙΟΥ  ΚΥΡΙΟ ΣΤΑΜΑΤΗ ΠΑΥΛΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΔΟΧΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΚΛΗΣΗΣ ΜΑΣ ΝΑ ΕΡΘΕΙ ΣΤΟ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ ΚΑΙ ΝΑ ΜΙΛΗΣΕΙ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ.