1η ομάδα (3): α) Ποια διάσταση δίνει στο θέμα του πολέμου ο Ευριπίδης μέσω της εμφάνισης του Μενέλαου στη σκηνή; Πώς αυτοπαρουσιάζεται ο ίδιος ο Μενέλαος; (νικητής ή νικημένος;) β) Να ξαναθυμηθείτε αντίστοιχες αναφορές για το θέμα αυτό στον Πρόλογο λαμβάνοντας υπόψη και την κατάσταση που έχει διαμορφωθεί στην Αθήνα του 412 π.Χ. και τον προβληματισμό των θεατών για τις συνέπειες του πολέμου. γ) Με βάση το Παράλληλο κείμενο 1 του Αριστοφάνη (σχ. βιβλ. σ. 41) να αναρωτηθείτε αν η απομυθοποίηση των ηρώων από τον Ευριπίδη αποτελούσε πρόκληση για το αθηναϊκό κοινό της εποχής που αμφισβητεί μύθους και είδωλα.

Ο Ευριπίδης μέσω της παρουσίασης του Μενελάου επιθυμεί να μεταδώσει στους θεατές τις κακές επιπτώσεις που επιφέρει ο πόλεμος, όχι μόνο στους ηττημένους αλλά και στους νικητές. Προσωποποίηση των κακουχιών του πολέμου  αποτελεί ο Μενέλαος, ο οποίος παρά την νίκη των Αχαιών επί των Τρώων ,εμφανίζεται ρακένδυτος. Με λίγα λόγια, ο βασιλιάς της Σπάρτης είναι στην πραγματικότητα νικητής στον πόλεμο αλλά νικημένος στη ζωή. Επιπρόσθετα ο Μενέλαος καταριέται την ζωή του για τις κακουχίες που έχει περάσει εξαιτίας του Τρωικού πολέμου. Ακόμα η εικόνα του δεν ταιριάζει σε έναν τρανό και σπουδαίο στρατηγό-βασιλιά, καθώς λόγω της εμφάνισής του δεν αναγνωρίζεται η πραγματική του ταυτότητα. Τέλος ο Μενέλαος παρουσιάζεται νικημένος από τις κακουχίες του πολέμου (απώλειες, απομάκρυνση από τα αγαπημένα του πρόσωπα). Συμπερασματικά, μέσα από αυτό το επεισόδιο μας παρουσιάζονται τα δεινά του πολέμου τόσο στου νικητές όσο και στους νικημένους κάτι που μας κάνει να συνειδητοποιήσουμε  ότι ο πόλεμος φτάνει τον άνθρωπο στα όριά του.

Στον πρόλογο της τραγωδίας μπορούμε να εντοπίσουμε αρκετά σημεία που αναφέρονται στον πόλεμο. Στον πρόλογο μας αυτοπαρουσιάζεται η Ελένη ενημερώνοντάς μας για το τί πραγματικά έγινε με αυτήν. Μέσω του διαλόγου της με τον Τεύκρο μαθαίνουμε  για την κατάσταση που επικρατεί μετά από τον Τρωικό πόλεμο. Αρχικά, ο Τεύκρος αποκαλύπτει στην Ελένη ότι η Τροία έχει γίνει στάχτη (στ.131-132). Επιπλέον η Ελένη τον ρωτάει αν ζουν τα δύο αδέρφια της και μαθαίνει ότι έπεσαν στο πεδίο της μάχης (στ.161-166). Τέλος, η Ελένη αναρωτώμενη αν ζει ο σύζυγός της, πληροφορείται ότι το καράβι του Μενελάου ναυάγησε και πως όλοι στην Ελλάδα τον θεωρούν νεκρό. Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε  ότι το 412 π.χ. ο Ευριπίδης ανέβασε για πρώτη φορά στην Αθήνα την τραγωδία «Ελένη». Ο Ευριπίδης, καινοτομώντας, παρουσιάζει στους θεατές τα δεινά και τις κακουχίες του πολέμου καθώς και τις συνέπειές που επιφέρει ο πόλεμος στους νικητές. Με την παρουσίαση αυτών των θεμάτων, οι θεατές προβληματίζονται ιδιαίτερα για τον πόλεμο και αναρωτιούνται αν πραγματικά μπορεί να βγει κάτι καλό από αυτόν. Επιπλέον, συμπεραίνουν ότι οι θεοί ελέγχουν τις πράξεις των ανθρώπων, αφού εκείνοι στην πραγματικότητα προκάλεσαν τον Τρωικό πόλεμο, με την αρπαγή της Ελένης από τον Ερμή χωρίς την θέλησή της. Οι θεατές καταλαβαίνουν ότι οι θεοί προκάλεσαν τον Τρωικό πόλεμο για να ικανοποιήσουν τα συμφέροντά τους, δηλαδή να μειώσουν τον ανθρώπινο πληθυσμό και να αναδειχθεί ο γενναίος Αχιλλέας , πράγματα τα οποία θα πετύχαιναν με τον Τρωικό πόλεμο.

Ο Ευριπίδης παρουσιάζει τα πρόσωπα και τα γεγονότα όπως είναι στην πραγματικότητα, χωρίς να εξιδανικεύει, δηλαδή τα απομυθοποιεί .Παρουσιάζει τον Μενέλαο κουρελή ,για πρώτη φορά ,κάτι το οποίο δεν έχει ξαναγίνει σε κάποιο θεατρικό έργο ,αφού τον παρουσίαζαν πάντα αρχοντικό Ευριπίδης παρουσιάζει στο αθηναϊκό κοινό την άσχημη εικόνα του Βασιλιά της Σπάρτης και στρατηγού του τρωικού πολέμου ως προς την εξωτερική εμφάνιση .Επιπλέον παρουσιάζει την εκδοχή, η οποία υποστηρίζει ότι η Ελένη καθ’όλη τη διάρκεια του Τρωικού πολέμου βρισκόταν στην Τροία .Από τα δύο αυτά παραδείγματα, καταλαβαίνουμε ότι ο Ευριπίδης χρησιμοποιεί την απομυθοποίηση . Εφόσον το Αθηναϊκό κοινό τείνει να αμφισβητεί τους μύθους και τα είδωλα, λογικά δεν θα αποτελεί πρόκληση για αυτούς η χρήση της είναι συνηθισμένη στο να βλέπουν τα πρόσωπα όπως είναι και όχι σύμφωνα με το τι ακούγετε για αυτά.

2η ομάδα (3): α) Ποια διάσταση δίνει στο θέμα του πολέμου ο Ευριπίδης μέσω της εμφάνισης του Μενέλαου στη σκηνή; Πώς αυτοπαρουσιάζεται ο ίδιος ο Μενέλαος; (νικητής ή νικημένος;) β) Να ξαναθυμηθείτε αντίστοιχες αναφορές για το θέμα αυτό στον Πρόλογο λαμβάνοντας υπόψη και την κατάσταση που έχει διαμορφωθεί στην Αθήνα του 412 π.Χ. και τον προβληματισμό των θεατών για τις συνέπειες του πολέμου. γ) Με βάση το Παράλληλο κείμενο 1 του Αριστοφάνη (σχ. βιβλ. σ. 41) να αναρωτηθείτε αν η απομυθοποίηση των ηρώων από τον Ευριπίδη αποτελούσε πρόκληση για το αθηναϊκό κοινό της εποχής που αμφισβητεί μύθους και είδωλα.

Α) Ο Ευριπίδης μέσω της εμφάνισης του Μενέλαου στη σκηνή δίνει τραγική διάσταση στο θέμα του πολέμου. Το μήνυμα που μας περνάει είναι αντιπολεμικό τονίζοντας τα δεινά και τις συμφορές που ο πόλεμος φέρνει στις ζωές των ανθρώπων. Πολλοί από αυτούς που πολέμησαν στην Τροία είναι  νεκροί και όσοι από τους νικητές δεν ευνοήθηκαν από την τύχη ή τους θεούς περιπλανώνται στα πέλαγα ή καταλήγουν  ναυαγοί σε άγνωστα μέρη. Κι όλα αυτά για ένα είδωλο, « για ένα λινό κυμάτισμα για μια νεφέλη, μιας πεταλούδας τίναγμα το πούπουλο ενός κύκνου, για ένα πουκάμισο αδειανό, για μιαν Ελένη», όπως θα μας πει ο ποιητής Γ. Σεφέρης στο ποίημα του «Ελένη». Έτσι γίνεται η μετάπτωση από την ευτυχία, που η αισιοδοξία της νίκης γέννησε μετά από δέκα χρόνια πολέμου, στη δυστυχία. Και ο Μενέλαος παρουσιάζεται ως νικημένος, να περιπλανιέται στα κύματα, να τριγυρίζει σε αφιλόξενους γιαλούς, δόλιος, μαύρος, δίχως φίλους, με συντρίμμια το καράβι του, αγκαλιά με την καρίνα που τον έσωσε από τον πνιγμό. Αυτός είναι ο γιος του Ατρέα, ο ξακουστός Μενέλαος, ο αδελφός του Αγαμέμνονα που οδήγησε τους λεβέντες της Ελλάδας στην Τροία! Όπως ομολογεί και ο ίδιος : « … ο ευτυχισμένος όταν κακοπάθει, νιώθει πικρότερη τη δυστυχία, παρ΄όσο αυτός που από παλιά την ξέρει». Σκληρά τυραννισμένος από την ανάγκη, χωρίς ψωμί, χωρίς ρούχο, ζωσμένος με το καραβίσιο πανί για χιτώνα, αποδιοπομπαίος από μια γερόντισσα που τον ειρωνεύεται ( … «Εκεί, μα όχι εδώ, σπουδαίος ήσουν… δεν πας λοιπόν στους φίλους σου να κλάψεις;…» ), δεν έχει τίποτα από το προηγούμενο μεγαλείο του ηγέτη του ελληνικού στρατού στην Τροία.  Ο πόλεμος δεν έπληξε μόνο τους μικρούς και ασήμαντους αλλά και τους μεγάλους και ισχυρούς. Τι άλλο χρειάζεται να μας πει ο ποιητής για να μας πείσει για τα δεινά του πολέμου;

Β)Η Ελένη διδάχτηκε το 413-412 π.Χ. στον απόηχο των θλιβερών για τους Αθηναίους γεγονότων της Σικελικής  εκστρατείας. Είναι λογικό λοιπόν να υποθέσει κανείς ότι η απαρχή της έμπνευσης του ποιητή πρέπει να αναζητηθεί στα γεγονότα αυτά. Το έργο επομένως αποτελεί ευκαιρία για τον ποιητή να καταδικάσει τον πόλεμο ως μέσο επίλυσης διαφορών. Γι΄αυτό και είναι σαφείς οι αναφορές της καταδίκης του . Τέτοιες αναφορές συναντάμε στον Πρόλογο. Συγκεκριμένα, στον στ. 62, η Ελένη αναφέρει ότι πολλές ψυχές έχουν χαθεί για χάρη της, στον στ. 90, ο Τεύκρος λέει ότι εξαιτίας της Ελένης ξεκληρίστηκε ο ίδιος  όπως και άλλοι πολλοί Αχαιοί, στο στ. 106 ο Τεύκρος απαντά στο ερώτημα της Ελένης λέγοντας πώς είναι ένας από τους Έλληνες του δόλιους, στο στ. 115 η Ελένη καταλαβαίνει ότι ο Τεύκρος διώχτηκε από το σπίτι του λόγω του θανάτου του αδελφού του Αίαντα και  στους στ.130-134 περιγράφεται το κούρσεμα της Τροίας και η από εκεί και πέρα τραγική μοίρα του ίδιου του Αίαντα, αλλά και των Φρυγών και των Ελλήνων – βασικό μοτίβο πολλών έργων του Ευριπίδη ότι οι συμφορές του πολέμου πλήττουν όχι μόνο τους ηττημένους αλλά και τους νικητές-. Χαρακτηριστικός είναι επίσης ο χαρακτηρισμός της ίδιας της  Ελένης για  τον εαυτό της που τον αποκαλεί « δύσμοιρο». Συγκεκριμένα στο αρχαίο πρωτότυπο κείμενο υπάρχει  η λέξη «τλήμων» που έχει δύο σημασίες: α) αυτή που προξένησε συμφορές, β) αυτή που πέρασε συμφορές. Προφανώς η Ελένη χρησιμοποιεί αυτή τη λέξη με τη δεύτερη σημασία της καθώς μαθαίνει για το τέλος του πολέμου για τον οποίο κατηγορείται ότι αιτία υπήρξε εκείνη. Από τα παραπάνω καταλαβαίνουμε ότι οι θεατές της τραγωδίας έχοντας στο νου τους τούς νεκρούς της Σικελικής εκστρατείας θα  έπασχαν ταυτιζόμενοι  με την άποψη του ποιητή , ο οποίος καταδικάζει  τον πόλεμο μέσα από τους δύο βασικούς του ήρωες, θύματα και αυτοί  μαζί με άλλους του πολέμου.

Γ) Ο Ευριπίδης συνήθιζε να κατεβάζει τούς ήρωες από το βάθρο, στο οποίο τους είχε τοποθετήσει το έπος, και να τους εμφανίζει με απόλυτα ρεαλιστικό τρόπο ως κοινούς καθημερινούς ανθρώπους. Ο « νικημένος Μενέλαος» αξιολύπητος και ρακένδυτος έχει μετατραπεί σε αξιοθρήνητο επαίτη, έναν αξιολύπητο ανθρωπάκο, σχεδόν κωμικό. Πέρα από την ιστορία του Μενελάου και τις ανάγκες της υπόθεσης που θέλουν τον Μενέλαο αγνώριστο, ο Ευριπίδης  γνήσιο τέκνο της εποχής των σοφιστών, όπως ήδη έχουμε πει στην προηγούμενη εργασία μας, φαίνεται να αμφισβητεί , όπως άλλωστε και μέρος από το αθηναϊκό κοινό της εποχής, μύθους και είδωλα .Αν και ο Αριστοφάνης  σατιρίζει με έντονη ειρωνεία την προσπάθεια του Ευριπίδη να συγκινήσει τους θεατές με τη ρακοφορία των ηρώων του, όπως φαίνεται στο απόσπασμα από τους « Αχαρνής» , λαμβάνοντας υπόψη μας την άποψη της J. de Romilly ( σχ. βιβλίο, σ. 47) ότι « Ο Ευριπίδης  ήταν ο πρώτος που άνοιξε το δρόμο παρουσιάζοντας τους ήρωες ως ανθρώπους ζωντανούς και όχι τέλειους … και ότι με αυτό τον τρόπο άνοιγε το δρόμο σε ένα ολόκληρο θέατρο, πολύ πιο κοντινό σε μας», σκεφτόμαστε ότι η απομυθοποίηση των ηρώων του θα ενοχλούσε σίγουρα  το συντηρητικό  αθηναϊκό κοινό αλλά ήταν και ο δικός του τρόπος  έκφρασης σε μια εποχή που η λογική έρχεται να αμφισβητήσει τις παραδεδομένες αξίες.

5η ομάδα (3): Ο Μενέλαος είναι ένα από τα βασικά πρόσωπα της τραγωδίας μας. Να εντοπίσετε και να παρουσιάσετε: α) την εμφάνισή του συγκρίνοντάς την με αυτή του παρελθόντος (να μελετήσετε το αγγείο στη σ. 47 του σχ. βιβλ. ή αναφορές στα ομηρικά έπη). Συμβαδίζει η εξωτερική του εμφάνιση με το χαρακτηρισμό του Μενελάου ως τραγικού ήρωα; β) τα κωμικά στοιχεία που αφορούν στο Μενέλαο σε όλη την εξέλιξη του επεισοδίου. γ) το ρεαλισμό με τον οποίο ο Ευριπίδης παρουσιάζει τον ήρωά του («τυπικός ευριπίδειος ήρωας»).

Ο Μενέλαος εμφανίζεται στη αρχή της σκηνής σαν ζητιάνος, φορώντας κουρέλια, τσακισμένος ψυχικά και σωματικά από το ναυάγιο και τις περιπλανήσεις του. Μόνος του, με μόνη έννοια να φροντίσει τους συντρόφους του. Εντελώς διαφορετικός παρουσιάζεται τη δεύτερη φορά, από το ένδοξο παρελθόν του ως αρχηγός της Τρωϊκής εκστρατείας και ως γενναίος πολεμιστής. Εδώ παρακαλάει, ζητιανεύει και δειλιάζει μπροστά στο πώς θα αντιμετωπίσει τον άρχοντα του παλατιού. Παρ’ ολ’ αυτά σε γενικές γραμμές στην μυθική παράδοση η προσωπικότητα του Μενελάου δεν ήταν κάτι το ξεχωριστό. Στην Ιλιάδα παρουσιάζεται με ως έντιμος άντρας και θαρραλέος πολεμιστής αλλά χωρίς ηγετικές ικανότητες. Στην Οδύσσεια εμφανίζεται να ζει υπό την σκιά της δυναμικής Ελένης, χωρίς ο ίδιος να έχει ιδιαίτερα πνευματικά προσόντα. Στο αγγείο παρουσιάζεται ως ένδοξος βασιλιάς και στρατηγός που η Νίκη τον δαφνοστεφανώνει, ενώ στο Α’ Επεισόδιο κουρελιασμένος, χωρίς τα όπλα του και σχεδόν απροστάτευτος.

Ο Μενέλαος που έχει εμφανιστεί επί σκηνής δεν θυμίζει σε τίποτα τραγικό ήρωα. Μόνο και μόνο η παρουσία του Μενέλαου στη σκηνή καταφέρνει να σπάσει λίγο τη βαριά ατμόσφαιρα που επικρατεί από το πάθος της Ελένης. Το γεγονός, πάλι, ότι διαχρονικά αποτελεί πρότυπο απατημένου συζύγου ακόμα και αν στην πραγματικότητα δεν ήταν, τον έκανε να μοιάζει γελοίος .Στο Α’ επεισόδιο όμως ο ευτελισμός του, ξεπερνά κάθε προηγούμενο. Ντυμένος με κουρέλια, παραπονιέται συνεχώς για τις παλιές δόξες του και τις λαμπρές τιμές του, θεωρεί λανθασμένα ότι ζει με την Ελένη και καυχιέται ότι ήταν πρωτεργάτης της νίκης των Αχαιών. Έπειτα η σκηνή με τη γερόντισσα εμπεριέχει όλα εκείνα τα στοιχεία, εξαιτίας των οποίων  θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε και να αποδώσουμε το Μενέλαο ως κωμικό ήρωα. Συγκεκριμένα όταν δέχεται την επίθεση της θυρωρού αντί να αντιδράσει δυναμικά, προσπαθεί να την συγκινήσει εκφράζοντας με θλίψη τα κακά που έχει περάσει, υποτιμώντας έτσι την ίδια την αξιοπρέπεια του.

Προφανώς, όμως η βασική επιδίωξη του Ευριπίδη είναι ακριβώς αυτή, να δείξει δηλαδή την ανθρώπινη διάσταση που είναι κρυμμένη πίσω από τις προσωπικότητες των «ισχυρών».

Μια από τις καινοτομίες του Ευριπίδη είναι ότι έπλαθε τους ήρωές του με τρόπο ρεαλιστικό στην εμφάνιση, καθώς και στον χαρακτήρα. Αυτό δηλώνει ότι, στο ευριπίδειο έργο, οι τραγικοί ήρωες έχασαν την μεγαλοπρέπειά τους. Κατέβηκαν από το βάθρο τους και εμφανίστηκαν στη σκηνή εξολοκλήρου γήινοι, με όλες τις ατέλειές τους και με κάθε αντίφαση που κρύβει η ανθρώπινη ψυχή. Η ρεαλιστική αυτή προσέγγιση, όμως, δεν ισχύει για όλους τους ήρωες των τραγωδιών του. Αφορά μόνο αυτούς που η μυθική παράδοση τους είχε δώσει μεγαλείο και τους είχε προσφέρει αξιοζήλευτα πρότυπα ζωής. Σύμφωνα με αυτό, βρισκόμαστε μπροστά σε μία ακόμα εμφάνιση του σκεπτικισμού του ποιητή, ο οποίος στέκεται απέναντι στους παγιωμένους θεσμούς και αξίες του παρελθόντος. Γι’ αυτό τον λόγο, άλλωστε, οι ήρωες αυτοί σοκάριζαν το αθηναϊκό κοινό. Δεν πρέπει να παραβλέπουμε, όμως, το γεγονός ότι ο Ευριπίδης δημιουργούσε το έργο του σε μια εντελώς αντιηρωική εποχή που η εμπειρία ενός σκληρού πολέμου έχει απομυθοποιήσει κάθε λογής είδωλα. Στον Ευριπίδη η έννοια της τραγικότητας, μέσω του ρεαλισμού, περνά σε άλλη διάσταση. Η τραγικότητα των ηρώων του δεν εστιάζεται στο ότι βρίσκονται σε σύγκρουση με ισχυρότερες από αυτούς δυνάμεις, όπως η μοίρα και το πεπρωμένο. Αποκαλύπτεται στη αδιέξοδη θέση στην οποία βρίσκονται εξαιτίας των παραπάνω αίτιων, όπως και στα συναισθήματα που βιώνουν, δηλαδή τον πανικό την απόγνωση και την επιθυμία απόδρασής τους από τη δεινή τους θέση με κάθε τρόπο. Εξάλλου, καθοριστικό στοιχείο αποτελεί το ότι τα αδιέξοδα των ηρώων συχνά δεν οφείλονται στην επίδραση σκοτεινών δυνάμεων ή της παντοδύναμης Μοίρας, αλλά στην τύχη, η οποία είναι περισσότερο ανθρώπινη και ελεγχόμενη.

3η ομάδα (3): α) Να σχολιάσετε την παρουσία των δευτερευόντων προσώπων και το ρόλο τους στη δραματική οικονομία μιας τραγωδίας γενικά και ειδικότερα στη συγκεκριμένη σκηνή (Γερόντισσα). β) Δικαιολογείται η επιλογή του Ευριπίδη να τοποθετήσει μια γερόντισσα-γυναίκα ως θυρωρό του παλατιού (επιτείνεται η τραγικότητα του Μενέλαου ή αποκτά η σκηνή κωμικό χαρακτήρα);

α) Τα δευτερεύοντα πρόσωπα συνήθως δεν παίζουν καθοριστικό ρόλο ούτε στην τραγωδία ούτε στην δραματική οικονομία. Συνήθως χρησιμοποιούνται για να μας δώσουν πληροφορίες για κάποια ιδεολογικά στοιχεία της εποχής και με αυτές τις λεπτομέρειες οι θεατές κατανοούν καλύτερα την εξέλιξη του έργου. Ειδικά όμως στη συγκεκριμένη τραγωδία << Ελένη >> του Ευριπίδη, η γερόντισσα παίζει καθοριστικό ρόλο και πρωταγωνιστεί στην σκηνή μαζί με τον Μενέλαο. Κατά την γνώμη μας παίζει σημαντικό ρόλο και στην δραματική οικονομία καθώς με τα λόγια της δίνει νέες πληροφορίες στον Μενέλαο και έτσι βοηθά στην εξέλιξη του μύθου. Πιο αναλυτικά η γερόντισσα πληροφορεί τον Μενέλαο για το μέρος που βρίσκεται (Αίγυπτος), για τις διαθέσεις του Θεοκλύμενου (εχθρός των Ελλήνων) και ότι η Ελένη ζει στην Αίγυπτο (κάτι που αντιστρέφει την εικόνα που έχει ο Μενέλαος για την γυναίκα του). Συνεπώς η Γερόντισσα αποτελεί μέσο σύνδεσης της ιστορίας του Μενέλαου με την Ελένη (ο Μενέλαος στην Τροία ενώ η Ελένη στην Αίγυπτο αρπαγμένη με τον Θεοκλύμενο).

β) Στην εποχή που αναφέρεται ο Ευριπίδης οι γυναίκες είχαν πολύ χαμηλή κοινωνική θέση . Οι άντρες ήταν σαφώς ανώτεροι και με περισσότερα αξιίωματα . Ωστόσο ο Ευριπίδης επιλέγει μια ηλικιωμένη γυναίκα ως θυρρορό. Η επιλογή του αυτή έχει να κάνει με την ”εικόνα” του Μενελάου που θέλει ο ίδιος να προβάλλει. Με μια πρώτη ματία της σκηνής φαίνεται ότι ο ποιήτης θέλει δώσει έναν κωμικό χαρακτήρα στην σκηνή για να ξεφύγουν οι θεατές απ’ όλη την τραγικότητα της κατάστασης στην οποία προβάλλεται η εξαθλίωση της κατάστασης. Σε κάποια άλλη εποχή ο πρωταγωνιστής θα υποδεχόταν με τιμές στο παλάτι , αντίθετα όμως την παρούσα φάση συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο. Ο Μενέλαος όχι μόνο δεν καλοσορίζεται απο υψηλό πρόσωπο αλλά διώχνεται με υποτιμητικό τρόπο απο μια ηλικιωμένη γυναίκα. Ακόμα και η εμφάνιση του ως ταλαιπωρημένος ναυαγός, κουρελιασμένος και απεριποίητος αλλάζει την μέχρι τώρα γνωστή για το κοινό ιδέα. Η μορφή του ως πρωτοπαλίκαρο των Αχαίων αντικαθήσταται από αυτή ενός ασήμαντου άντρα. Ο Ευριπίδης δίχνει την τραγικότητα του Μενελάου επαινώντας την εξαθλιωμένη κατάσταση στην οποία βρίσκεται. Επίσης ένας ακόμα λόγος για τον οποίο επιλέχθηκε η μεγάλη γυναίκα ως θυρρορός του παλατιού έιναι για να φέρει τους πρωταγωνιστάς σε ψυχολογικά αδιέξοδα. Συμπερασματικά αυτή η σκηνή είναι κωμικοτραγική διότι η κατάσταση του Μενελάου, η συγκηρία όλης της σκηνής και οι κινήσεις την ηλικιωμένης γυναίκας είναι στο όριο του τραγικού και του κωμικού γεγονότος.

4η ομάδα (3): α) Να σχολιάσετε την παρουσία των δευτερευόντων προσώπων και το ρόλο τους στη δραματική οικονομία μιας τραγωδίας γενικά και ειδικότερα στη συγκεκριμένη σκηνή (Γερόντισσα). β) Δικαιολογείται η επιλογή του Ευριπίδη να τοποθετήσει μια γερόντισσα-γυναίκα ως θυρωρό του παλατιού (επιτείνεται η τραγικότητα του Μενέλαου ή αποκτά η σκηνή κωμικό χαρακτήρα);

Α) Η παρουσία των δευτερευόντων προσώπων στη συγκεκριμένη σκηνή αλλά και γενικότερα στις τραγωδίες δεν είναι μια απερίσκεπτη και τυχαία επιλογή, καθώς η παρουσία τους εξυπηρετεί της δραματικής πλοκής του έργου. Στη συγκεκριμένη σκηνή η Γερόντισσα αποτελεί μια πολύ σημαντική και απαραίτητη παρουσία για την προώθηση του έργου και την επιτάχυνση της αναγνώρισης των δύο συζύγων. Αρχικά, παρατηρούμε πως στη δεύτερη σκηνή( στ.495- 541) εντοπίζεται στιχομυθία, δηλαδή ένας έντονος διάλογος στίχο- στίχο μεταξύ του Μενέλαου και της Γερόντισσας, η οποία αν και ένα δευτερεύον πρόσωπο, του αποκαλύπτει πολύ σημαντικές πληροφορίες, που ο ίδιος αγνοεί. Σε όλη την διάρκεια της σκηνής η Γερόντισσα είναι προσβλητική, αφιλόξενη και επιθετική απέναντι στον Μενέλαο, τον βασιλιά της Σπάρτης, γεγονός που τονίζει την άσχημη ψυχολογική και εμφανισιακή κατάσταση του. Επίσης, η Γερόντισσα δεν ρωτάει τον ξένο πως τον λένε, επειδή εμφανίζεται ως ζητιάνος.  Έτσι εξυπηρετείται και η δραματική οικονομία, αφού δεν γνωρίζει πως το πρόσωπο που στέκεται μπροστά της είναι ο Μενέλαος, ένα πρόσωπο με κύρος εξαιτίας του αξιώματος του, και έτσι κρατάει μια εχθρική, και ίσως επιφυλακτική, στάση απέναντι του. Μέσα από την στάση της Γερόντισσας επιτείνεται η τραγικότητα του Μενέλαου, καθώς μια γερόντισσα- θυρωρός τον αντιμετωπίζει με σκληρό και απρεπή τρόπο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να γίνεται φανερή η αλλαγή που έχει επέλθει στη ζωή του( στ.511- 515). Επιπρόσθετα, ο ρόλος της Γερόντισσας έχει μια ακόμα λειτουργία που φαίνεται μέσα από την παρατήρηση της στο στίχο 514( δακρύζεις;) Με αυτό τον τρόπο γίνεται γνωστή στους θεατές η άσχημη συναισθηματική κατάσταση του Μενέλαου. Όμως, η Γερόντισσα νοιάζεται για την τύχη του Μενέλαου, αφού τον προειδοποιεί για τον κίνδυνο που διατρέχει και τον προτρέπει να φύγει. Ο λόγος της εχθρότητας του Θεοκλύμενου είναι η παρουσία της Ελένης στο παλάτι( στ.528). Ο στίχος, αυτός, είναι πολύ σημαντικός  από δραματική άποψη, καθώς ο Μενέλαος πληροφορείται για τη παρουσία της Ελένης στη Αίγυπτο. Μία δεύτερη έκπληξη για τον Μενέλαο αποτελούν τα λόγια της Γερόντισσας, στο στίχο 534, όπου μαθαίνει πως η Ελένη βρίσκεται εκεί πριν ακόμα οι Αχαιοί πάνε στην Τροία, κάτι που του προκαλεί έκπληξη και σύγχυση. Μέσα από την αποπομπή του, τονίζεται η αθλιότητα και η απότομη μεταστροφή της τύχης του, όπως και το περασμένο μεγαλείο του. Συμπερασματικά, μέσω της ανώνυμης και σύντομης εμφάνισης των δευτερευόντων προσώπων εξυπηρετείται η θεατρική οικονομία του έργου και χρωματίζεται η ιδιότητα και η θέση τους. Κάτι τέτοιο επιβεβαιώνεται και μέσα από άλλα έργα, όπως στην Ιλιάδα του Ομήρου, όπου η Βρισηίδα που είναι δευτερεύον πρόσωπο γίνεται αιτία της σύγκρουσης Αγαμέμνονα- Αχιλλέα.                                                                                                                                     Β) Η επιλογή του Ευριπίδη να τοποθετήσει μια αδύναμη γυναίκα στο ρόλο του φύλακα- θυρωρού του παλατιού δεν είναι τυχαία, αλλά απόλυτα δικαιολογημένη. Αυτό οφείλεται σε τρεις λόγους. Αρχικά, οι γυναίκες είναι γνωστό πως είναι πιο ευαίσθητες και συναισθηματικές από τους άντρες. Έτσι, μπορούν να επιδείξουν μεγαλύτερη συμπάθεια, συμπόνια και οίκτο σε έναν αξιοθρήνητο ναυαγό, όπως συμβαίνει στην περίπτωση του Μενέλαου. Επίσης, μια γερόντισσα μπορεί να παρεκκλίνει, κατά κάποιο τρόπο, από τις εντολές του αφεντικού της, που στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι ο Θεοκλύμενος, εξαιτίας της μεγάλης εμπειρίας και της πολύχρονης εργασίας της. Αντίθετα, ένας δυνατός άντρας θα φερόταν με μεγάλη σκληρότητα στον Μενέλαο και μπορεί κι’ όλας να τον συλλάμβανε, εφόσον η καταγωγή του είναι ελληνική και ο Θεοκλύμενος έχει δώσει εντολή όποιος έλληνας έρχεται να φυλακίζεται. Στη συνέχεια, η συνάντηση και κατ’ επέκταση η σύγκρουση Μενέλαου- Γερόντισσας τονίζει την άθλια κατάσταση που βρίσκεται ο ήρωας και επιτείνει την τραγικότητα του, καθώς ένας ένδοξος βασιλιάς εκδιώκεται με προσβλητικό τρόπο από μια Γερόντισσα θυρωρό, κάτι που δεν αρμόζει στο αξίωμα του. Συνεπώς η σκηνή αποκτά έναν κωμικοτραγικό χαρακτήρα. Τέλος, ένας άλλος λόγος που δικαιολογεί την επιλογή του Ευριπίδη είναι το γεγονός ότι μέσα από τον διάλογο των προσώπων προωθείται η εξέλιξη του μύθου, αφού ο Μενέλαος πληροφορείται για την παρουσία της Ελένης στην Αίγυπτο. Με αυτό τον τρόπο υπογραμμίζεται η αθλιότητα και η πλάνη του ήρωα, με αποτέλεσμα να επιτείνεται η τραγικότητα του προσώπου του. Συμπερασματικά, η επιλογή μιας αδύναμης γυναίκας- Γερόντισσας στο ρόλο του θυρωρού εξυπηρετεί τη δραματική οικονομία του έργου και όχι μόνο προσδίδει έναν κωμικοτραγικό χαρακτήρα στη σκηνή, αλλά τονίζει και την τραγικότητα της σκηνής.